Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
İşıldaböcəklər (lat. Lampyridae) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin həşəratlar sinfinin sərtqanadlılar dəstəsinə aid heyvan fəsiləsi.
| İşıldaböcəklər | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: Ranqsız: Yarımsinif: Budaq: İnfrasinif: Ranqsız: Dəstə: Yarımdəstə: İnfradəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: İşıldaböcəklər | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
2000-dək növü məlumdur. Fəsilənin nümayəndələri qaranlıqda qeyri-adi fosforlu işıq saçma kimi xüsusiyyətlərə malikdirlər. İşıldayan böcəklərin rəngləri tutqun bozumtul olaraq, yetkinlərinin bədənlərində işıqvermə qabilliyəti olduğundan onlara "sehrli gecə fənərləri" də deyirlər. Qanadlı işıldayan böcəklərin yalnız erkəkləri gecələr qısa müddət ərzində "fənərlərini yandıraraq" işıq saçırlar.
Böcəklərin işıqvermə orqanları qarnının sonunda olub, orada şəffaf qabıq altında iri fotogen hüceyrələrlə traxeyalardan ibarətdir. Traxeyalar hüceyrələrə oksigenlə birləşməsi nəticəsində və sinir düyünlərinin nizama düşməsi ilə fosforlu parıltı əmələ gətirir. Bu cücülər, demək olar ki, dünyanın hər yerinə yayılıblar. Erkəkləri yaxşı uçur, bədəni uzunsovdur. Dişiləri qanadsız olub, qurda oxşayır. Erkəklərinin uzunluğu 10–12 mm, dişilərin uzunluğu 16–18 mm-ə çatır. Rəngi tutqundur. Gecə cücüləridir. Azərbaycanda 7 növü qeydə alınmışdır. İşıldayan böcəklərin bəzi növlərinin yetkin fərdlərində qarıncığın axırında piy cisminin dəyişmiş forması olan işıqvermə orqanı var. Bir çox növunün sürfə və yumurtaları da zəif də olsa, işıldayır. Axşamlar dişi fərdlər erkəklərə nisbətən daha güclü işıq verir. Molyuskla qidalanırlar.
Əslində bu böcəyin verdiyi işığın odla da, istiliklə də bir əlaqəsi yoxdur. Bunun elmi adı soyuq işıqdır ki günümüzün texnologiyası bu işığı hələ süni olaraq yaratmağı bacara bilməmişdir. Elm adamları dünyada milyonlarla ildir mövcud olan bu təbiət texnologiyasının əvvəl iş mexanizmini həll etmək sonra da təqlid edərək insanlıq xidmətinə təqdim edə bilmək üçün işlərinə sürət vermişlər. Qısa bir zaman əvvəlinə qədər sürtünmə və ya istilik olmadan işıq əldə etmənin qeyri-mümkün olduğuna inanılırdı. Necə ki normal bir lampa özünə verilən enerjinin yüzdə 4′ünü, ağ işıq saçan lampa isə yüzdə 10′unu işığa çevirə bilir, geri qalanını istilik olaraq yayırsa, İşıldaböcəkdə da bənzər bir vəziyyət olduğunu düşünən elm adamları, böcəyin bu iş üçün istifadə etdiyi enerjinin hamısını işığa çevirə bildiyini müəyyən edikdə heyrətə düşdülər. Əslində İşıldaböcəyin işıq vermə reaksiyaları o qədər sürətlidir ki, bu funksiyanın addımlarını araşdırmaq az qala qeyri-mümkündür. Yəni işıq istehsal mexanizmi haqqındakı məlumatlar hələ nəzəriyyə kimi qalmaqdadırlar. Qəti olaraq bilinən bunun molekulyar səviyyədə kimyəvi bir əməliyyat olduğu, bəzi molekulların ayrılaraq daha yüksək enerjili hala və bu enerjini işığa çevirə bildikləridir. İşıldaböcəyin qarın bölgəsindəki işıq orqanında olan vəzilərdən, işığın əldə edilməsində rol oynayan iki əsas kimyəvi maddə yaradılmaqdadır. Bunlardan birincisinin kimyəvi quruluşu aydınlaşdırılmış və süni olaraq əldə edilmişdir. İkincisinin isə quruluşundakı sirr həll edilməsinə baxmayaraq süni olaraq yaradılması hələ mümkün ola bilməmişdir. İşıldaböcəklarında əmələ gələn iki kimyəvi birləşmənin də işıq verməyə tam olaraq bəs etmədiyi, böcəyin işıq bölgəsinə yaxın tənəffüs orqanının işıq vermə anında buranı oksigenlə bəsləməsi lazım olduğu da müəyyən edilmişdir. Bu sirli böcəklərin 2000 növü olub erkək cinsləri uca bildikləri halda dişiləri qanadsızdırlar. Erkəklər dişiləri axtarmaq üçün gecələri uçarlar və işıqlarını bir-birləri ilə ünsiyyət qurmaq üçün istifadə edərlər. Ən yaxşı işıq keyfiyyətini inkişaf etmiş dişilər verir. İşıldaböcəklar gecələri 3 saat müddətində işıq verə bilərlər. Ümumiyyətlə dişləyərək zəhərlədikləri ilbizləri yedikləri üçün əhəngli torpaqların olduğu nəmli bölgələrdə daha çox görünürlər. Parlamağı təmin edən kimyəvi maddələr sayəsində, qəza ilə onu yeyən bir düşməni qusmaq məcburiyyətində qalar və bir daha başqa İşıldaböcək yeməyə təşəbbüs göstərməz.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2007.
- Ślipiński S. A., Leschen R. A. B., Lawrence J. F. Order Coleoptera Linnaeus, 1758. // Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness / red. Z. Zhang 2011. C. 3148, burax. 1. S. 203–208. , 978-1-86977-850-7
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Isildabocekler lat Lampyridae heyvanlar aleminin bugumayaqlilar tipinin heseratlar sinfinin sertqanadlilar destesine aid heyvan fesilesi Isildabocekler Elmi tesnifat Domen EukariotlarKlad AmorpheaKlad ObazoaKlad OpisthokontaKlad HolozoaKlad FilozoaKlad ChoanozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad ParaHoxozoaKlad IkitereflisimmetriyalilarKlad NephrozoaRanqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz TactopodaTip BugumayaqlilarKlad PancrustaceaYarimtip AltiayaqlilarSinif HeseratlarRanqsiz DicondyliaYarimsinif QanadlilarBudaq MetapterygotaInfrasinif YeniqanadlilarRanqsiz EumetabolaRanqsiz Tam cevrilme ile inkisaf eden heseratlarDeste SertqanadlilarYarimdeste PolyphagaInfradeste ElateriformiaFesileustu ElateroideaFesile Isildabocekler Beynelxalq elmi adi Lampyridae Raf 1815 1 2 Sekil axtarisiITIS 113835NCBI 7049EOL 7487FW 69371 2000 dek novu melumdur Fesilenin numayendeleri qaranliqda qeyri adi fosforlu isiq sacma kimi xususiyyetlere malikdirler Isildayan boceklerin rengleri tutqun bozumtul olaraq yetkinlerinin bedenlerinde isiqverme qabilliyeti oldugundan onlara sehrli gece fenerleri de deyirler Qanadli isildayan boceklerin yalniz erkekleri geceler qisa muddet erzinde fenerlerini yandiraraq isiq sacirlar Boceklerin isiqverme orqanlari qarninin sonunda olub orada seffaf qabiq altinda iri fotogen huceyrelerle traxeyalardan ibaretdir Traxeyalar huceyrelere oksigenle birlesmesi neticesinde ve sinir duyunlerinin nizama dusmesi ile fosforlu parilti emele getirir Bu cuculer demek olar ki dunyanin her yerine yayiliblar Erkekleri yaxsi ucur bedeni uzunsovdur Disileri qanadsiz olub qurda oxsayir Erkeklerinin uzunlugu 10 12 mm disilerin uzunlugu 16 18 mm e catir Rengi tutqundur Gece cuculeridir Azerbaycanda 7 novu qeyde alinmisdir Isildayan boceklerin bezi novlerinin yetkin ferdlerinde qarincigin axirinda piy cisminin deyismis formasi olan isiqverme orqani var Bir cox novunun surfe ve yumurtalari da zeif de olsa isildayir Axsamlar disi ferdler erkeklere nisbeten daha guclu isiq verir Molyuskla qidalanirlar Eslinde bu boceyin verdiyi isigin odla da istilikle de bir elaqesi yoxdur Bunun elmi adi soyuq isiqdir ki gunumuzun texnologiyasi bu isigi hele suni olaraq yaratmagi bacara bilmemisdir Elm adamlari dunyada milyonlarla ildir movcud olan bu tebiet texnologiyasinin evvel is mexanizmini hell etmek sonra da teqlid ederek insanliq xidmetine teqdim ede bilmek ucun islerine suret vermisler Qisa bir zaman evveline qeder surtunme ve ya istilik olmadan isiq elde etmenin qeyri mumkun olduguna inanilirdi Nece ki normal bir lampa ozune verilen enerjinin yuzde 4 unu ag isiq sacan lampa ise yuzde 10 unu isiga cevire bilir geri qalanini istilik olaraq yayirsa Isildabocekde da benzer bir veziyyet oldugunu dusunen elm adamlari boceyin bu is ucun istifade etdiyi enerjinin hamisini isiga cevire bildiyini mueyyen edikde heyrete dusduler Eslinde Isildaboceyin isiq verme reaksiyalari o qeder suretlidir ki bu funksiyanin addimlarini arasdirmaq az qala qeyri mumkundur Yeni isiq istehsal mexanizmi haqqindaki melumatlar hele nezeriyye kimi qalmaqdadirlar Qeti olaraq bilinen bunun molekulyar seviyyede kimyevi bir emeliyyat oldugu bezi molekullarin ayrilaraq daha yuksek enerjili hala ve bu enerjini isiga cevire bildikleridir Isildaboceyin qarin bolgesindeki isiq orqaninda olan vezilerden isigin elde edilmesinde rol oynayan iki esas kimyevi madde yaradilmaqdadir Bunlardan birincisinin kimyevi qurulusu aydinlasdirilmis ve suni olaraq elde edilmisdir Ikincisinin ise qurulusundaki sirr hell edilmesine baxmayaraq suni olaraq yaradilmasi hele mumkun ola bilmemisdir Isildaboceklarinda emele gelen iki kimyevi birlesmenin de isiq vermeye tam olaraq bes etmediyi boceyin isiq bolgesine yaxin teneffus orqaninin isiq verme aninda burani oksigenle beslemesi lazim oldugu da mueyyen edilmisdir Bu sirli boceklerin 2000 novu olub erkek cinsleri uca bildikleri halda disileri qanadsizdirlar Erkekler disileri axtarmaq ucun geceleri ucarlar ve isiqlarini bir birleri ile unsiyyet qurmaq ucun istifade ederler En yaxsi isiq keyfiyyetini inkisaf etmis disiler verir Isildaboceklar geceleri 3 saat muddetinde isiq vere bilerler Umumiyyetle disleyerek zeherledikleri ilbizleri yedikleri ucun ehengli torpaqlarin oldugu nemli bolgelerde daha cox gorunurler Parlamagi temin eden kimyevi maddeler sayesinde qeza ile onu yeyen bir dusmeni qusmaq mecburiyyetinde qalar ve bir daha basqa Isildabocek yemeye tesebbus gostermez Istinadlarredakte Integrated Taxonomic Information System ing 2007 Slipinski S A Leschen R A B Lawrence J F Order Coleoptera Linnaeus 1758 Animal Biodiversity An Outline of Higher level Classification and Survey of Taxonomic Richness red Z Zhang 2011 C 3148 burax 1 S 203 208 ISBN 978 1 86977 849 1 978 1 86977 850 7Hemcinin baxredakte Menbe https az wikipedia org w index php title Isildabocekler amp oldid 8011716