| Azərbaycan xalq dini |
|---|
![]() |
Çıldaq — Azərbaycanda türkəçarə və ya psevdo-təbabət forması.
Tarixi
| ]
Azərbaycan alimi Fərid Ələkbərli ehtimal edir ki, çıldaq ənənəsi XIII əsr monqol hakimiyyəti dövründə Çindən Azərbaycana gəlib. Firuddin Cəlilov isə çıldağın şamançılıqdan təsirləndiyini qeyd edir, bu ənənənin İslamın qəbulundan sonra yeni dinə uyğunlaşdırıldığını fikirləşir. Çıldaqla məşğul olan Eldar Ələmdar isə çıldağı İslam və Quranla bağlı müqəddəs biliklə əlaqələndirir.
Şiə İslamı imanı qorumaq üçün tarixən zəruri olan sirri (sirr), fikirlərin gizlədilməsini (kitman) və sükut qanununu (təqiyyə) təbliğ edirdi və beləliklə, kiçik qrupa xitab edən inancların yayılması üçün münbit zəmin idi. Əsasən şiələrin yaşadığı Bakı və Abşeron yarımadasında bu yaranmış zəmin Abşeron bölgəsinin yerli adət-ənənələri ilə sıx bağlı olan ənənəvi təcrübələrlə qarışırdı. Bunun nümunəsi çöpçü və çıldaqçıdır. Buna baxmaraq, şiəliyə istinadlar Abşerondan başqa, digər bölgələrdə də istifadə edilir.
Bakıda və ətrafındakı Maştağa, Xırdalan, Digah, Binəqədi, Mərdəkan qəsəbələrində çıldaq ocaqları var. XVI əsrə aid Pir Həsən ziyarətgahında çıldaq prosesini seyid olduğunu deyən bir qadın aparır.
Xarakteristikası və müalicə prosesi
| ]
Müasir dövrdə Azərbaycanda, həm kənddə, həm şəhərdə ənənəvi təbiblər məşhurdur. Bunlardan biri olan çıldaqçı pambığı və ya cır-cındırı odda yandıran, bükərək xəstənin bədənindəki sinir nöqtələrinə toxunan və beləliklə, xəstəni qorxularından xilas edən şəxsdir. Bu yolla qorxuya səbəb olan qüvvələr bədəni tərk edər. Bu, "zərəri zərərlə çıxartma" prinsipi ilə işləyən, bəsit əfsun metodudur. Çöpçü isə uşağın boğazındakı çöpləri çıxaldır. Həm çıldaqçı, həm də çöpçü əsasən Bakı və Abşeron yarımadası ilə əlaqələndirilir, ancaq digər Azərbaycan bölgələrində də onlara rast gəlinir. Azərbaycanda parapsixoloqlar nəsil xətti ilə və ya simvolik ata-ana münasibətilə özlərini ənənəvi təbiblərlə əlaqələndirirlər, parapsixoloqlar belə təbibləri psixoloqların kənd forması, geniş yayılmış forması adlandırırlar.
Çıldağın tik xəstəliyindən panik ataka qədər bir sıra sinir sistemi xəstəliklərini müalicə etdiyi iddia edilir. Çıldaqçılar bunun sehr olmadığını, sadəcə olaraq qorxuya görə yaralanmış sinir sonluqlarının aktivləşdirilməsi olduğunu deyirlər. Maştağalı çıldaqçı Şıxəli ailəsində 7 nəsil boyunca bu sənətlə məşğul olunduğunu qeyd etmişdir. Dəqiq təyin edilmiş müalicə xərci yoxdur, xəstə istədiyi qədər pul verə bilər və ya ümumiyyətlə pul ödəməz. Çıldaqçı Şıxəliyə görə, xəstənin vəziyyətinə görə, 1, 7 və ya 40 sinir nöqtəsi yandırılmalıdır. 40 sinir nöqtəsinin yandırılması ən ciddi xəstələrdə edilir. Çıldaq həkimləri xəstələri müalicə edərkən elektrik işığından istifadə etmirlər, qaranlıqda işlərini icra edirlər.
İnsan qorxan kimi çıldağa getməyə ehtiyac yoxdur. Əks təqdirdə qorxu "ruha işlənir". Çıldaq ritualı çərşənbə və şənbə günləri ediləndə daha çox təsirə malik olur, ilk çıldaqdan sonra bədən reaksiya vermirsə, xəstə 3 dəfə çıldaq prosesindən keçməlidir.
İstinadlar
| ]- "Fighting fear in Azerbaijan". İstifadə tarixi: 12 sentyabr 2025.
- "Uşaqlıqdan bəri mən "Çildağ" adlı qeyri-adi xalq təbabəti müalicəsi haqqında o qədər rəvayətlər eşitmişəm ki , çoxları deyir ki". İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2025.
- Braux, 2017. səh. 21
- Musalı, 2023. səh. 55
- Braux, 2017. səh. 6
- * "Childag: Azerbaijan's fiery treatment for fear" (ingilis). jam-news.net. 24.04.2019. İstifadə tarixi: 2025-09-12.
- Musalı, 2023. səh. 56
Ədəbiyyat
| ]- Braux, Adeline. "OCCULTURE" AND ALTERNATIVE FORMS OF RELIGIOSITY IN CONTEMPORARY AZERBAIJAN. religion.info. 2017. səh. 31.
- Musalı, V. (2023). NAZAR, ÇİLE, KORKU GİDERME RİTÜELLERİ VE UYGULAMALARI (BAKÜ VE CİVARI ÖRNEĞİNDE). KÜLTÜRK(7), 37–74.
Əlavə ədəbiyyat
| ]- Azərbaycanda Tibb Elminin Problemləri. I Respublika Elmi Konfransının materialları. Bakı, 2005. 188 səh.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Azerbaycan xalq diniMenbeSamanizm Tanriciliq Turk mifologiyasi Milli mifologiya Zerdustculuk IslamAnlayislarYaradilis VarliqlarIstifadesiTebabet OvculuqMerasimlerTeqvim inanclari Yagis yagdirma Novruz Cille gecesi Xizir Nebi Toy Defn Adina gunuKultlarMuqeddes sexslerYerlerZiyaretgah Pir Cildaqbr Cildaq Azerbaycanda turkecare ve ya psevdo tebabet formasi Tarixi span Pir Hesen ziyaretgahi interyeri Azerbaycan alimi Ferid Elekberli ehtimal edir ki cildaq enenesi XIII esr monqol hakimiyyeti dovrunde Cinden Azerbaycana gelib Firuddin Celilov ise cildagin samanciliqdan tesirlendiyini qeyd edir bu enenenin Islamin qebulundan sonra yeni dine uygunlasdirildigini fikirlesir Cildaqla mesgul olan Eldar Elemdar ise cildagi Islam ve Quranla bagli muqeddes bilikle elaqelendirir Sie Islami imani qorumaq ucun tarixen zeruri olan sirri sirr fikirlerin gizledilmesini kitman ve sukut qanununu teqiyye teblig edirdi ve belelikle kicik qrupa xitab eden inanclarin yayilmasi ucun munbit zemin idi Esasen sielerin yasadigi Baki ve Abseron yarimadasinda bu yaranmis zemin Abseron bolgesinin yerli adet eneneleri ile six bagli olan enenevi tecrubelerle qarisirdi Bunun numunesi copcu ve cildaqcidir Buna baxmaraq sieliye istinadlar Abserondan basqa diger bolgelerde de istifade edilir Bakida ve etrafindaki Mastaga Xirdalan Digah Bineqedi Merdekan qesebelerinde cildaq ocaqlari var XVI esre aid Pir Hesen ziyaretgahinda cildaq prosesini seyid oldugunu deyen bir qadin aparir Xarakteristikasi ve mualice prosesi span Qorxunun komeyi ile mualice Ezim Ezimzade Muasir dovrde Azerbaycanda hem kendde hem seherde enenevi tebibler meshurdur Bunlardan biri olan cildaqci pambigi ve ya cir cindiri odda yandiran bukerek xestenin bedenindeki sinir noqtelerine toxunan ve belelikle xesteni qorxularindan xilas eden sexsdir Bu yolla qorxuya sebeb olan quvveler bedeni terk eder Bu zereri zererle cixartma prinsipi ile isleyen besit efsun metodudur Copcu ise usagin bogazindaki copleri cixaldir Hem cildaqci hem de copcu esasen Baki ve Abseron yarimadasi ile elaqelendirilir ancaq diger Azerbaycan bolgelerinde de onlara rast gelinir Azerbaycanda parapsixoloqlar nesil xetti ile ve ya simvolik ata ana munasibetile ozlerini enenevi tebiblerle elaqelendirirler parapsixoloqlar bele tebibleri psixoloqlarin kend formasi genis yayilmis formasi adlandirirlar Cildagin tik xesteliyinden panik ataka qeder bir sira sinir sistemi xesteliklerini mualice etdiyi iddia edilir Cildaqcilar bunun sehr olmadigini sadece olaraq qorxuya gore yaralanmis sinir sonluqlarinin aktivlesdirilmesi oldugunu deyirler Mastagali cildaqci Sixeli ailesinde 7 nesil boyunca bu senetle mesgul olundugunu qeyd etmisdir Deqiq teyin edilmis mualice xerci yoxdur xeste istediyi qeder pul vere biler ve ya umumiyyetle pul odemez Cildaqci Sixeliye gore xestenin veziyyetine gore 1 7 ve ya 40 sinir noqtesi yandirilmalidir 40 sinir noqtesinin yandirilmasi en ciddi xestelerde edilir Cildaq hekimleri xesteleri mualice ederken elektrik isigindan istifade etmirler qaranliqda islerini icra edirler Insan qorxan kimi cildaga getmeye ehtiyac yoxdur Eks teqdirde qorxu ruha islenir Cildaq rituali cersenbe ve senbe gunleri edilende daha cox tesire malik olur ilk cildaqdan sonra beden reaksiya vermirse xeste 3 defe cildaq prosesinden kecmelidir Istinadlar span Fighting fear in Azerbaijan Istifade tarixi 12 sentyabr 2025 Usaqliqdan beri men Cildag adli qeyri adi xalq tebabeti mualicesi haqqinda o qeder revayetler esitmisem ki coxlari deyir ki Istifade tarixi 20 sentyabr 2025 Braux 2017 seh 21 Musali 2023 seh 55 Braux 2017 seh 6 Childag Azerbaijan s fiery treatment for fear ingilis jam news net 24 04 2019 Istifade tarixi 2025 09 12 Musali 2023 seh 56 Edebiyyat span Braux Adeline OCCULTURE AND ALTERNATIVE FORMS OF RELIGIOSITY IN CONTEMPORARY AZERBAIJAN religion info 2017 seh 31 Musali V 2023 NAZAR CILE KORKU GIDERME RITUELLERI VE UYGULAMALARI BAKU VE CIVARI ORNEGINDE KULTURK 7 37 74 Elave edebiyyat span Azerbaycanda Tibb Elminin Problemleri I Respublika Elmi Konfransinin materiallari Baki 2005 188 seh Kateqoriyalar Azerbaycanda sehiyyeBaki medeniyyetiAzerbaycan xalq dini
