fbpx
Wikipedia

Əmin ər-Reyhani

September 15, 2021

Əmin ər-Reyhani (24 noyabr 1876(1876-11-24), Osmanlı Suriyası – 13 sentyabr 1940(1940-09-13)) — Livan yazıçısı.

Əmin ər-Reyhani
Doğum tarixi
Doğum yeri Livan
Vəfat tarixi (63 yaşında)
Vəfat səbəbi yol-nəqliyyat hadisəsi
Vətəndaşlığı
Fəaliyyəti şair, roman yazıçısı, yazıçı, tarixçi, esseist, siyasətçi
Əsərlərinin dili ingiliscə
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Əmin ər-Reyhani Qərbdə təhsil almasına və uzun müddət Amerikada yaşayıb-yaratmasına baxmayaraq, Şərq ruhuna həmişə sadiq qal-mış, Şərq dəyərlərini tərənnüm etmiş, insanın mənəvi kamilliyini sivi-lizasiyanın zahiri cazibəsindən uca tutmuşdur. O, bütün yaradıcılığı bo-yu Şərqin prioritetliyini bu və ya digər formada nəzərə çarpdırmağa çalışmışdır. Lakin bu ideyanın ən aşkar və təsirli ifadəsi "Mən Şərqəm" şeirində öz əksini tapmışdır. Aida İmanquliyeva yazır: "Əmin ər-Rey-haninin "Mən Şərqəm" şeirində Şərqin keçmiş əzəməti barədə düşün-cələr yer alır, Şərq rəmzə çevrilir; günəş buradan doğur, həyatın başlanğıcı, insan oğlunun yer üzərində ilk addımlarını atdığı yer buradır".

Əmin ər-Reyhani heç də sadəcə yazıçı olmayıb, həm də öz döv-rünün böyük mütəfəkkiri idi. Şərq və Qərbin sintezi ideyası onun bütün yaradıcılığından qırmızı xətlə keçir. Bu məqsədə xidmət etmək üçün həm Şərq, həm də Qərb ədəbi-bədii ənənələrini ehtiva edən yeni ruhlu bir ədəbiyyatın yaradılmasında fəal iştirak edir. Eyni məfkurəli, müasir düşüncəli ərəb mühacir şairləri öz səylərini birləşdirmək üçün "Qələmlər birliyi" adlanan yeni ədəbi təşkilat yaradırlar.

A. İmanquliyeva yazır: ""Qələmlər birliyinin" üzvləri ərəb ədəbi-yyatında mənsur şeir janrını yaratdılar ki, bu da həm nəsrin, həm də po-eziyanın inkişafında bir addım irəliyə doğru hərəkət idi. Bu janrın müəllifi ərəb dünyasında tanınmış yazıçı və publisist Əmin ər-Reyhani idi".

Aida xanımın tədqiqatları göstərir ki, ərəb romantikləri arasında Cübranın yaradıcılığı daha universal və ümumbəşəri səciyyə daşıdığı halda, ər-Reyhanidə realizmə doğru ciddi addımlar atılmış, Nüaymə isə realizm metodunu tam mənimsəyərək, sanki romantizmlə realizmin kə-sişmə zolağında yazıb-yaratmışdır. Təsadüfi deyildir ki, A.İmanquliye-va M.Nüaymənin yaradıcılığı ilə bağlı "əsl mənada realist ənənələrdən" danışır və bunu klassik rus ədəbiyyatının təsiri ilə izah edir. Ümumi planda baxdıqda Cübran əsasən kosmik insan idealını, ər-Reyhani klassik Şərqi, Nüaymə isə yaşadığı gerçək ərəb mühitini və onun problemlərini tərənnüm edir.

Əmin ər-Reyhanidə romantizm öz yaşadığı dövrdən daha çox keçmiş dövrə yönəlidir. Bayron yunanların keçmişindən böyük iftixarla yazdığı kimi, ər-Reyhani də orta əsr islam sivilizasiyasını bir ideal kimi götürür. "Ər-Reyhaninin milli xarakterlə şərtlənmiş maraqların vəhdəti kimi təqdim etdiyi ərəblərin keçmişinin idealizəsi onun romantizminə özünəməxsusluq və xüsusi kolorit verir. Nə mübarizə, nə ziddiyyət, nə istismar, nə ictimai təbəqələşmə onun tərəfindən nəzərə alınmır, o, bütövlükdə keçmişdə çiçəklənmə və əzəmət dövrünü yaşamış bir millət haqqında danışır".

Romantik poeziya insanları cari həyatın nasiranəliyindən ayıraraq böyük ideallar uğrunda mübarizəyə səsləyir, amma bu mübarizə çox vaxt mücərrəd olur. Müxtəlif romantik şairlətin yaradıcılığında mübariz ruhun real həyatla əlaqəsi fərqli səviyyələrdə ortaya çıxır. Amma bir həqiqət danılmazdır. İnsanın mənəvi həyatı daxili çarpışma və zid-diyyətlərdən məhrum olanda o, inkişaf impulsunu itirir, durğunluq vəziyyətinə düşür. Mənəvi qadağalarla rasional düşüncə və fəaliyyət, ətalət qüvvəsi ilə hərəkətverici qüvvə bir-birinə tən gələndə isə insanın birtərəfli inkişafına, mənəvi deformasiyasına yol verilmir. İnsan təbii ki, həmişə yeniliyə can atır. Lakin hər bir yeniliyə qarşı daxili müqavimət hissi də olmalıdır. Bu hiss həddindən artıq olanda durğunluq, zəif olanda – özbaşınalıq, anarxiya yaranır.

Şərq təfəkküründə ənənəçilik çox güclüdür. O hər cür yenilikçi fəaliyyət qarşısında böyük sədlər çəkir. Şərqə məxsus ətalət də buradan yaranır. Lakin bu ətalətə qeyd-şərtsiz pis hadisə kimi, geriliyimizin sə-bəbi kimi qiymət vermək dayazlıqdır, metafizik yaxınlaşmadır. Ətalət həm də vəznin ağırlığı deməkdir ("ağır otur, batman gəl"). Əlbəttə, fizi-kadan məlum olan "ətalət – kütlə ölçüsüdür" fikrini kor-koranə surətdə sosial-mənəvi həyata aid etmək düzgün olmazdı. Lakin buradakı açıq-aşkar uyğunluğu da inkar etmək mümkün deyil. Şərqdə fikir sahəsində, mənəvi sferada dəyişkənlik, mütəhərriklik "yüngüllük" kimi – mənfi mənada; sabitlik, ətalətlilik isə "ağırlıq" kimi – müsbət mənada qiy-mətləndirilir. Bu, doğrudur ki, insanı insan edən məhz mənəvi qadağalar, əxlaqi sədlərdir, nəfsi buxovlayan ətalət qüvvəsidir. Lakin bu sədlər özü də hər bir inkişaf mərhələsində ağıl süzgəcindən keçməli, bir növ filtr – təmizləyici rolunu oynamalıdır.

Şərqi geri qoyan ətalət qüvvəsinin böyüklüyü yox, hərəkətverici qüvvənin kiçikliyidir; mənəvi sədlərin yüksəkliyi yox, intellektual cəhdlərin zəifliyidir.

Qərb dünyası intellektual yüksəliş yürüşündə mənəvi sədləri dağıtdı. Yaponiya intellekti mənəvi sədlə həmahəng surətdə inkişaf etdi-rərək onun üzərindən keçməyə müvəffəq oldu. Biz isə elmi tərəqqi və intellektual inkişafın qayğısına qalmadığımızdan və yeganə böyük sər-vətimiz olan mənəvi səddin üstündən keçə bilmədiyimizdən onun altın-dan keçməyə çalışırıq. Lakin görəsən bünövrəsi artıq oyulmaqda olan bu nəhəng səddin tarixin sınağına davam gətirəcəyinə ümid etmək olarmı?

Bizcə, neçə-neçə nəsillərdən bizə miras qalmış mənəvi sərvətlərin, adət-ənənələrin, dini-əxlaqi dəyərlərin intellektual inqilabın tufan-larından, dağıdıcı təsirlərindən qorunub saxlanması, "milli-mənəvi də-yərlərin ümumbəşəri dəyərlərlə birləşdirilməsi" üçüncü minilliyin asta-nasında Şərq xalqları qarşısında duran ən böyük tarixi vəzifədir. Vaxtında bu problemə diqqət verilmədiyindən İslam Şərqi texn-ki inkişaf sahəsində Qərblə rəqabətdə çox geri qalmışdı. Ərəb Xilafəti-nin son dövrlərində olduğu kimi, Osmanlı dövründə də elmə münasibət məsələsində tutulmuş qüsurlu mövqe öz acı bəhrələrini vermişdi. Bu cəhət Əmin ər-Reyhaninin də yaradıcılığında öz əksini tapmışdır. Şairin fikrinə görə, elmi-praktik düşüncəyə etinasızlıq nəinki ərəblərin, bütöv-lükdə Şərqin geri qalmasını şərtləndirən səbəblərdən biridir. Heç olmaz-sa, bundan sonra "onlar əqli-elmi xüsusiyyət əldə etməli və özlərini pla-netimiz haqqında sosioloji və əxlaqi tətbiqləri də olan müəyyən təməl həqiqətlərə uyğunlaşdırmalıdırlar".

Ancaq dini kitabların öyrənilməsi ilə kifayətlənərək Təbiət kitabı-nı oxumağa səy göstərmədikləri üçün İslam dünyasında elm doğrudan da, çox geri galmışdı. Əmin ər-Reyhani bu məsələni də diqqətə çatdırmağa çalışırdı. "Xalidin kitabı" da – əslində Xalidin dünyası məna-sındadır. Dünya, təbiət özü də bir kitabdır. Əsərin adı seçilərkən Quran ilə Təbiətin bir-birinə adekvat kitablar olması barədə ideyaya işarə edilmişdir.

Əmin ər-Reyhani "Xalidin kitabı" əsərində yazır: "Burada, Təbiətin bu böyük Məscidində mən öz Quranımı oxuyuram. Mən, Xalid, hə-yatın səhrasındakı bir bədəvi, düşüncə yolunda bir divanə, mənə açıq yeganə ibadət məkanı olan bu möhtəşəm Məscidə onun ilahi görünü-şünün ətirli aurasında sınmış könlümü müalicə etmək üçün gəlirəm. Bu-rada mehrablar nə bu, nə də başqa yöndədir. Lakin burada hansı tərəfə dönürsən dön, Allahın canlı ruhunun hər zaman mövcud olduğu bir sığınacaq vardır."

İstər bu mühakiməsində, istərsə də başqa yazılarında ər-Reyhani əslən xristian olmasına baxmayaraq, daha çox dərəcədə İslam dininin rəmzlərindən istifadə edir. Çünki vəhdət ideyası məhz İslamda təhrif olunmadan, ən yüksək səviyyədə, hətta belə demək mümkündürsə, ro-mantik poeziyanın ruhuna uyğun surətdə ifadə olunur.

Ərəb romantik şairləri üçün din ancaq mənəvi aləmə aid olmaqla texnogen sivilizasiyadan asılı olmadan mövcuddur. Əmin ər-Reyhani daha çox dərəcədə dinin əxlaqi funksiyasını önə çəkir və yaxud bu iki mənəvi dəyərin eyniyyəti prinsipindən çıxış edirdi. Bununla əlaqədar Aida İmanquliyeva yazır: "Ər-Reyhaninin dini "əxlaqi hiss" kimi anlaması bilavasitə mənəviyyat problemləri ilə əlaqədardır. Onun nəzərində Allah ən ali mənəvi qanundur".

Əmin ər-Reyhani Şərq ruhunun da ən çox dinlərdə yaşadığını nəzərə alır, İslam dəyərlərinə, xüsusən, təsəvvüf fəlsəfəsinə böyük rəğbət bəsləyirdi. "Mən Şərqəm," – deyən şair təsəvvüfə biganə qala bilməzdi. Çünki Şərq düşüncəsinin mahiyyəti, mənəvi kamilləşmə yolu özünün nəzəri-konseptual, habelə bədii-estetik və prakrik-həyati təcəssümünü ən çox sufi fəlsəfəsində tapmışdı. Əmin ər-Reyhaninin bütün yaradıcı-lığına təsir edən təsəvvüf ideyaları ən çox "Mistiklərin nəğməsi…" kitabında tərənnüm olunur. O, öz təsəvvüf ideyalarına bağlılığını böyük sufi mütəfəkkirlərinə həsr etdiyi şeirlərində də ifadə edir.

Əttara salam olsun, müşk ətirli sözlərilə
Nəğmə deyən quşların vəziri.
Ərəbiyə salam olsun, Həqiqətin dilinə,
Peyğəmbərin həqiqətdə gözünə.

Göründüyü kimi, Reyhani İslam dünyasının böyük mütəfəkkirlə-rindən biri məşhur sufi şairi İbn Ərəbini Həqiqətin dili hesab edir və Peyğəmbər dedikdə Cübran kimi, o da Məhəmməd Mustafanı nəzərdə tutur. Onun ingilis dilində yazdığı şeirlərinin çoxunda tanrıdan bəhs olunarkən "God" yox, məhz "Allah" sözü işlənir ki, bu da İslam dininə bağlılıqdan irəli gəlir.

Allah rəhmandır, Allah mehribandır,
Onun qəlbi yerin göz yaşlarında qorunub saxlanır.

Digər misralarında işlətdiyi "Allah rəhmandır, Allah mehribandır", "Allah rəhimdir, Allah şəfqətlidir", "Allah görəndir, Allah müdrikdir" ifadə-ləri birbaşa Qurandan götürülmüşdür. Mənşəcə xristian olmasına baxmayaraq, özünü dərk etdikcə, islami dəyərlər onun yaradıcılığının əsas motivinə çevrilir.

O, Qərb sivilizasiyasına alternativ olaraq klassik Şərqə qayıdış ideyasını irəli sürəndə məhz İslam mədəniyyətinin ilk dövrünü nəzərdə tutur. Bununla belə, Reyhaninin ədəbi irsi ancaq İslam mədəniyyəti və hətta bütövlükdə Şərq dəyərləri ilə məhdudlaşdırıla bilməz. Burada Qərb romantik poeziyasının böyük təsiri də mütləq nəzərə alınmalıdır.

Qərbin elm və mədəniyyətinə yiyələndikdən sonra geriyə – vətə-nə qayıtmaq və qalxdıqları yeni səviyyənin imkanlarından öz xalqı üçün istifadə etmək, Şərqi düçar olduğu xəstəliklərdən müalicə etmək təşəbbüsləri Reyhaninin əsərlərində də öz əksini tapmışdır. O. Öz həyatı ilə bir nümunə olmaqdan başqa, Şərq adamı üçün Qərbə münasibətin ideya əsaslarını da müəyyən etmiş, öz elmi-fəlsəfi və bədii yaradıcılığında bu problemləri açmağa çalışmışdır.

Reyhaninin tədqiqatçılarından Naci Oucan onu Bayronla müqa-yisə edərək yazır: "Xalidin Şərqdən Qərbə ziyarəti və geriyə Şərqə qa-yıtması ilə, Çayld Haroldun Qərbdən Şərqə ziyarəti və geriyə Qərbə qayıtması arasında bir çox yöndən paralelliklər var. Hər ikisi də tipik romantik məsələlərdir ki, özünü liberallaşdırma və özünü universallaşdırma məqsədini daşıyır". Burada heç də zahiri bənzəyişdən söhbət get-mir. Söhbət heç də bir mədəniyyət nümayəndəsinin başqa bir mədəniy-yət məkanına keçib geri qayıtmasından getmir. Özünü axtaran insan öz yaşadığı maddi və ictimai mühitdə özünü tapa bilməyən insan bu hüdudları keçməyə çalışır. Və ancaq bu zaman öz daxili mənəvi poten-sialının gücü ilə ənənə divarlarını aşır. Coğrafi mənada sərhədlərin ke-çilməsi, başqa bir sivilizasiyanın bərqərar olduğu məmləkətə səfər et-mək burada əslində simvolik səciyyə daşıyır. Düzdür, həm Bayronun, həm də Reyhaninin qəhrəmanı hadisələr dünyasında da yerlərini də-yişirlər. Bu, özünü öz muhitinin fövqündə tapmaq təşəbbüsüdür. Bax, buna görə də qəhrəmanların hərəkət istiqamətləri bir-birinə tam əks olsa da, hərəkətin motivi eynidir və eyni mahiyyətin açılışına xidmət edir.

Əmin ər-Reyhaninin "Xalidin kitabı" əsərinin Bayronun Çayld Harold əsəri ilə müqayisəsi romantik vüsət baxımından, habelə müəy-yən ideya paralelləri olması baxımından məqbul sayıla bilsə də, Çayld Harold hər halda Qərb yaradıcılıq ənənəsinin məhsuludur. "Xalidin ki-tabı" isə ictimai həyat hadisələrinin təsvirindən çıxan bir dramatizmi deyil, insan düşüncəsinin daxili dramatizmini ifadə edir. Yəni əslində, dünyanı seyr edən insanın düşüncələri ictimai həyatdan intixab edilsə də, bu həyatın özü arxa planda qalır, önə çıxan isə onun interpretasiyası və hətta xeyli dərəcədə mücərrəd və ümumi fikirlər səviyyəsindəki in-terpretasiyasıdır. Burada müxtəlif xarakterli, müxtəlif düşüncəli və fərqli həyat tərzləri və məqsədləri olan insanlar arasındakı münasibət yox, bir şəxsin baş verən hadisələrə, həyata, dünyaya münasibəti təcəs-süm olunur. Başqa sözlə desək, müəllifin ideyası poliloq və ya dialoq şəklində deyil, monoloq şəklində açılır. Bu üsluba biz Qərb yazıçıların-dan daha çox məhz şərqlilərin yaradıcılığında rast gəlirik. Ə. Reyha-ninin dostu və həmkarı C. X.Cübranın "Peyğəmbər"i də bir şəxsin dü-şüncələri – monoloq üslubunda qurulmuşdur. Maraqlıdır ki, Azərbay-can ədəbiyyatında öz janrına və üslubuna görə, unikal əsər kimi görü-nən "Azər" (Hüseyn Cavid) poeması da bu qəbildəndir. Əsərin qəhrə-manı, əslində iri həcmli bu poemanın yeganə fəal obrazı və subyekti olan Azərin bütün fəaliyyəti də düşüncələrdən mülahizələrdən ibarət-dir. Belə qəhrəmanlar nəzərimizdə istər-istəməz müəllifin öz obrazı ki-mi canlanır. Cəmiyyət ancaq bir tablo kimi nəzərdən keçirilir, bir kitab kimi vərəqlənir və biz hər bir səhifədə müəllifin hökmlərini eşidirik. Aida İmanquliyeva yeni ərəb ədəbiyyatı korifeylərinin nümunə-sində romantik poeziyanın və hətta inqilabi düşüncənin geniş təhlilini verir ki, bu təhlil həmin dövrdəki Azərbaycan ədəbiyyatının metodoloji baxımdan düzgün dəyərləndirilməsi üçün də çox qiymətlidir. Ən baş-lıcası isə odur ki, Aida xanım müvafiq problematika ilə əlaqədar Qərb mütəfəkkir-şairlərinin dünyagörüşünü, baxışlarını tədqiqata daxil etməklə Qərbin ictimai və kulturoloji təcrübəsini nəzərə almağa imkan verir. Aida xanın sadəcə təhlil etmir, o, Şərqi fitrən duyduğuna görə, Qərb romantik ədəbiyyatında düşüncədən deyil, ruhdan, könüldən gələn məqamları, Qərbin ədəbi-bədii gerçəkliyində iz qoymuş Şərq motivlərini asanlıqla ayırd edir.

İstinadlar

  1. ↑ Ameen Rihani // Encyclopædia Britannica (ing.)
  2. ↑ Amin ar- Rihani // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.)
  3. ↑ Amīn Fāris Anṭūn ibn Yūsuf al-Rīḥānī // AlKindi
  4. A.İmanquliyeva. Yeni ərəb ədəbiyyatı korifeyləri, səh.166.
  5. A.İmanquliyeva. "Qələmlər birliyi" və Mixail Nüaymə, Bakı, Elm, 2002, səh. 19.
  6. A.İmanquliyeva. Yeni ərəb ədəbiyyatı korifeyləri, səh. 307.
  7. Yenə orada, səh. 305.
  8. Ameen F.Rihani. The Oriental Heritage // The Path of Vision, Platform İnternational, Washington, D.C., 2008, p. 83.
  9. Ameen F. Rihani, The Book of Khalid, Beirut, 2000, pp. 190–191.
  10. A.İmanquliyeva. Yeni ərəb ədəbiyyatı korifeyləri, səh. 304.
  11. Ameen F. Rihani. A Chant of Mystics // A Chant of Mystics and Other Poems, Beirut, The Rihani House, 1970, p. 102.
  12. Ameen F. Rihani. The Song of Rain // A Chant of Mystics and Other Poems, The Rihani House, Beirut, 1970, p.52.
  13. Naji Oueijan. The formation of a universal self: Rihani and Byron // Ameen Rihani: Bridging East and West, New-York, University Press of America, 2004, səh.84.

Xarici keçidlər

September 15, 2021
əmin, reyhani, noyabr, 1876, 1876, osmanlı, suriyası, sentyabr, 1940, 1940, livan, yazıçısı, doğum, tarixi, noyabr, 1876doğum, yeri, livanvəfat, tarixi, sentyabr, 1940, yaşında, vəfat, səbəbi, nəqliyyat, hadisəsivətəndaşlığı, osmanlı, suriyasıfəaliyyəti, şair,. Emin er Reyhani 24 noyabr 1876 1876 11 24 1 2 3 Osmanli Suriyasi 13 sentyabr 1940 1940 09 13 1 2 3 Livan yazicisi Emin er ReyhaniDogum tarixi 24 noyabr 1876Dogum yeri LivanVefat tarixi 13 sentyabr 1940 63 yasinda Vefat sebebi yol neqliyyat hadisesiVetendasligi Osmanli SuriyasiFealiyyeti sair roman yazicisi yazici tarixci esseist siyasetciEserlerinin dili ingilisce Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati RedakteEmin er Reyhani Qerbde tehsil almasina ve uzun muddet Amerikada yasayib yaratmasina baxmayaraq Serq ruhuna hemise sadiq qal mis Serq deyerlerini terennum etmis insanin menevi kamilliyini sivi lizasiyanin zahiri cazibesinden uca tutmusdur O butun yaradiciligi bo yu Serqin prioritetliyini bu ve ya diger formada nezere carpdirmaga calismisdir Lakin bu ideyanin en askar ve tesirli ifadesi Men Serqem seirinde oz eksini tapmisdir Aida Imanquliyeva yazir Emin er Rey haninin Men Serqem seirinde Serqin kecmis ezemeti barede dusun celer yer alir Serq remze cevrilir gunes buradan dogur heyatin baslangici insan oglunun yer uzerinde ilk addimlarini atdigi yer buradir 4 Emin er Reyhani hec de sadece yazici olmayib hem de oz dov runun boyuk mutefekkiri idi Serq ve Qerbin sintezi ideyasi onun butun yaradiciligindan qirmizi xetle kecir Bu meqsede xidmet etmek ucun hem Serq hem de Qerb edebi bedii enenelerini ehtiva eden yeni ruhlu bir edebiyyatin yaradilmasinda feal istirak edir Eyni mefkureli muasir dusunceli ereb muhacir sairleri oz seylerini birlesdirmek ucun Qelemler birliyi adlanan yeni edebi teskilat yaradirlar A Imanquliyeva yazir Qelemler birliyinin uzvleri ereb edebi yyatinda mensur seir janrini yaratdilar ki bu da hem nesrin hem de po eziyanin inkisafinda bir addim ireliye dogru hereket idi Bu janrin muellifi ereb dunyasinda taninmis yazici ve publisist Emin er Reyhani idi 5 Aida xanimin tedqiqatlari gosterir ki ereb romantikleri arasinda Cubranin yaradiciligi daha universal ve umumbeseri seciyye dasidigi halda er Reyhanide realizme dogru ciddi addimlar atilmis Nuayme ise realizm metodunu tam menimseyerek sanki romantizmle realizmin ke sisme zolaginda yazib yaratmisdir Tesadufi deyildir ki A Imanquliye va M Nuaymenin yaradiciligi ile bagli esl menada realist enenelerden danisir ve bunu klassik rus edebiyyatinin tesiri ile izah edir 6 Umumi planda baxdiqda Cubran esasen kosmik insan idealini er Reyhani klassik Serqi Nuayme ise yasadigi gercek ereb muhitini ve onun problemlerini terennum edir Emin er Reyhanide romantizm oz yasadigi dovrden daha cox kecmis dovre yonelidir Bayron yunanlarin kecmisinden boyuk iftixarla yazdigi kimi er Reyhani de orta esr islam sivilizasiyasini bir ideal kimi goturur Er Reyhaninin milli xarakterle sertlenmis maraqlarin vehdeti kimi teqdim etdiyi ereblerin kecmisinin idealizesi onun romantizmine ozunemexsusluq ve xususi kolorit verir Ne mubarize ne ziddiyyet ne istismar ne ictimai tebeqelesme onun terefinden nezere alinmir o butovlukde kecmisde ciceklenme ve ezemet dovrunu yasamis bir millet haqqinda danisir 7 Romantik poeziya insanlari cari heyatin nasiraneliyinden ayiraraq boyuk ideallar ugrunda mubarizeye sesleyir amma bu mubarize cox vaxt mucerred olur Muxtelif romantik sairletin yaradiciliginda mubariz ruhun real heyatla elaqesi ferqli seviyyelerde ortaya cixir Amma bir heqiqet danilmazdir Insanin menevi heyati daxili carpisma ve zid diyyetlerden mehrum olanda o inkisaf impulsunu itirir durgunluq veziyyetine dusur Menevi qadagalarla rasional dusunce ve fealiyyet etalet quvvesi ile hereketverici quvve bir birine ten gelende ise insanin birterefli inkisafina menevi deformasiyasina yol verilmir Insan tebii ki hemise yeniliye can atir Lakin her bir yeniliye qarsi daxili muqavimet hissi de olmalidir Bu hiss heddinden artiq olanda durgunluq zeif olanda ozbasinaliq anarxiya yaranir Serq tefekkurunde enenecilik cox gucludur O her cur yenilikci fealiyyet qarsisinda boyuk sedler cekir Serqe mexsus etalet de buradan yaranir Lakin bu etalete qeyd sertsiz pis hadise kimi geriliyimizin se bebi kimi qiymet vermek dayazliqdir metafizik yaxinlasmadir Etalet hem de veznin agirligi demekdir agir otur batman gel Elbette fizi kadan melum olan etalet kutle olcusudur fikrini kor korane suretde sosial menevi heyata aid etmek duzgun olmazdi Lakin buradaki aciq askar uygunlugu da inkar etmek mumkun deyil Serqde fikir sahesinde menevi sferada deyiskenlik muteherriklik yungulluk kimi menfi menada sabitlik etaletlilik ise agirliq kimi musbet menada qiy metlendirilir Bu dogrudur ki insani insan eden mehz menevi qadagalar exlaqi sedlerdir nefsi buxovlayan etalet quvvesidir Lakin bu sedler ozu de her bir inkisaf merhelesinde agil suzgecinden kecmeli bir nov filtr temizleyici rolunu oynamalidir Serqi geri qoyan etalet quvvesinin boyukluyu yox hereketverici quvvenin kicikliyidir menevi sedlerin yuksekliyi yox intellektual cehdlerin zeifliyidir Qerb dunyasi intellektual yukselis yurusunde menevi sedleri dagitdi Yaponiya intellekti menevi sedle hemaheng suretde inkisaf etdi rerek onun uzerinden kecmeye muveffeq oldu Biz ise elmi tereqqi ve intellektual inkisafin qaygisina qalmadigimizdan ve yegane boyuk ser vetimiz olan menevi seddin ustunden kece bilmediyimizden onun altin dan kecmeye calisiriq Lakin goresen bunovresi artiq oyulmaqda olan bu neheng seddin tarixin sinagina davam getireceyine umid etmek olarmi Bizce nece nece nesillerden bize miras qalmis menevi servetlerin adet enenelerin dini exlaqi deyerlerin intellektual inqilabin tufan larindan dagidici tesirlerinden qorunub saxlanmasi milli menevi de yerlerin umumbeseri deyerlerle birlesdirilmesi ucuncu minilliyin asta nasinda Serq xalqlari qarsisinda duran en boyuk tarixi vezifedir Vaxtinda bu probleme diqqet verilmediyinden Islam Serqi texn ki inkisaf sahesinde Qerble reqabetde cox geri qalmisdi Ereb Xilafeti nin son dovrlerinde oldugu kimi Osmanli dovrunde de elme munasibet meselesinde tutulmus qusurlu movqe oz aci behrelerini vermisdi Bu cehet Emin er Reyhaninin de yaradiciliginda oz eksini tapmisdir Sairin fikrine gore elmi praktik dusunceye etinasizliq neinki ereblerin butov lukde Serqin geri qalmasini sertlendiren sebeblerden biridir Hec olmaz sa bundan sonra onlar eqli elmi xususiyyet elde etmeli ve ozlerini pla netimiz haqqinda sosioloji ve exlaqi tetbiqleri de olan mueyyen temel heqiqetlere uygunlasdirmalidirlar 8 Ancaq dini kitablarin oyrenilmesi ile kifayetlenerek Tebiet kitabi ni oxumaga sey gostermedikleri ucun Islam dunyasinda elm dogrudan da cox geri galmisdi Emin er Reyhani bu meseleni de diqqete catdirmaga calisirdi Xalidin kitabi da eslinde Xalidin dunyasi mena sindadir Dunya tebiet ozu de bir kitabdir Eserin adi secilerken Quran ile Tebietin bir birine adekvat kitablar olmasi barede ideyaya isare edilmisdir Emin er Reyhani Xalidin kitabi eserinde yazir Burada Tebietin bu boyuk Mescidinde men oz Quranimi oxuyuram Men Xalid he yatin sehrasindaki bir bedevi dusunce yolunda bir divane mene aciq yegane ibadet mekani olan bu mohtesem Mescide onun ilahi gorunu sunun etirli aurasinda sinmis konlumu mualice etmek ucun gelirem Bu rada mehrablar ne bu ne de basqa yondedir Lakin burada hansi terefe donursen don Allahin canli ruhunun her zaman movcud oldugu bir siginacaq vardir 9 Ister bu muhakimesinde isterse de basqa yazilarinda er Reyhani eslen xristian olmasina baxmayaraq daha cox derecede Islam dininin remzlerinden istifade edir Cunki vehdet ideyasi mehz Islamda tehrif olunmadan en yuksek seviyyede hetta bele demek mumkundurse ro mantik poeziyanin ruhuna uygun suretde ifade olunur Ereb romantik sairleri ucun din ancaq menevi aleme aid olmaqla texnogen sivilizasiyadan asili olmadan movcuddur Emin er Reyhani daha cox derecede dinin exlaqi funksiyasini one cekir ve yaxud bu iki menevi deyerin eyniyyeti prinsipinden cixis edirdi Bununla elaqedar Aida Imanquliyeva yazir Er Reyhaninin dini exlaqi hiss kimi anlamasi bilavasite meneviyyat problemleri ile elaqedardir Onun nezerinde Allah en ali menevi qanundur 10 Emin er Reyhani Serq ruhunun da en cox dinlerde yasadigini nezere alir Islam deyerlerine xususen tesevvuf felsefesine boyuk regbet besleyirdi Men Serqem deyen sair tesevvufe bigane qala bilmezdi Cunki Serq dusuncesinin mahiyyeti menevi kamillesme yolu ozunun nezeri konseptual habele bedii estetik ve prakrik heyati tecessumunu en cox sufi felsefesinde tapmisdi Emin er Reyhaninin butun yaradici ligina tesir eden tesevvuf ideyalari en cox Mistiklerin negmesi kitabinda terennum olunur O oz tesevvuf ideyalarina bagliligini boyuk sufi mutefekkirlerine hesr etdiyi seirlerinde de ifade edir Ettara salam olsun musk etirli sozlerile Negme deyen quslarin veziri Erebiye salam olsun Heqiqetin diline Peygemberin heqiqetde gozune 11 Gorunduyu kimi Reyhani Islam dunyasinin boyuk mutefekkirle rinden biri meshur sufi sairi Ibn Erebini Heqiqetin dili hesab edir ve Peygember dedikde Cubran kimi o da Mehemmed Mustafani nezerde tutur Onun ingilis dilinde yazdigi seirlerinin coxunda tanridan behs olunarken God yox mehz Allah sozu islenir ki bu da Islam dinine bagliliqdan ireli gelir Allah rehmandir Allah mehribandir Onun qelbi yerin goz yaslarinda qorunub saxlanir 12 Diger misralarinda isletdiyi Allah rehmandir Allah mehribandir Allah rehimdir Allah sefqetlidir Allah gorendir Allah mudrikdir ifade leri birbasa Qurandan goturulmusdur Mensece xristian olmasina baxmayaraq ozunu derk etdikce islami deyerler onun yaradiciliginin esas motivine cevrilir O Qerb sivilizasiyasina alternativ olaraq klassik Serqe qayidis ideyasini ireli surende mehz Islam medeniyyetinin ilk dovrunu nezerde tutur Bununla bele Reyhaninin edebi irsi ancaq Islam medeniyyeti ve hetta butovlukde Serq deyerleri ile mehdudlasdirila bilmez Burada Qerb romantik poeziyasinin boyuk tesiri de mutleq nezere alinmalidir Qerbin elm ve medeniyyetine yiyelendikden sonra geriye vete ne qayitmaq ve qalxdiqlari yeni seviyyenin imkanlarindan oz xalqi ucun istifade etmek Serqi ducar oldugu xesteliklerden mualice etmek tesebbusleri Reyhaninin eserlerinde de oz eksini tapmisdir O Oz heyati ile bir numune olmaqdan basqa Serq adami ucun Qerbe munasibetin ideya esaslarini da mueyyen etmis oz elmi felsefi ve bedii yaradiciliginda bu problemleri acmaga calismisdir Reyhaninin tedqiqatcilarindan Naci Oucan onu Bayronla muqa yise ederek yazir Xalidin Serqden Qerbe ziyareti ve geriye Serqe qa yitmasi ile Cayld Haroldun Qerbden Serqe ziyareti ve geriye Qerbe qayitmasi arasinda bir cox yonden paralellikler var Her ikisi de tipik romantik meselelerdir ki ozunu liberallasdirma ve ozunu universallasdirma meqsedini dasiyir 13 Burada hec de zahiri benzeyisden sohbet get mir Sohbet hec de bir medeniyyet numayendesinin basqa bir medeniy yet mekanina kecib geri qayitmasindan getmir Ozunu axtaran insan oz yasadigi maddi ve ictimai muhitde ozunu tapa bilmeyen insan bu hududlari kecmeye calisir Ve ancaq bu zaman oz daxili menevi poten sialinin gucu ile enene divarlarini asir Cografi menada serhedlerin ke cilmesi basqa bir sivilizasiyanin berqerar oldugu memlekete sefer et mek burada eslinde simvolik seciyye dasiyir Duzdur hem Bayronun hem de Reyhaninin qehremani hadiseler dunyasinda da yerlerini de yisirler Bu ozunu oz muhitinin fovqunde tapmaq tesebbusudur Bax buna gore de qehremanlarin hereket istiqametleri bir birine tam eks olsa da hereketin motivi eynidir ve eyni mahiyyetin acilisina xidmet edir Emin er Reyhaninin Xalidin kitabi eserinin Bayronun Cayld Harold eseri ile muqayisesi romantik vuset baximindan habele muey yen ideya paralelleri olmasi baximindan meqbul sayila bilse de Cayld Harold her halda Qerb yaradiciliq enenesinin mehsuludur Xalidin ki tabi ise ictimai heyat hadiselerinin tesvirinden cixan bir dramatizmi deyil insan dusuncesinin daxili dramatizmini ifade edir Yeni eslinde dunyani seyr eden insanin dusunceleri ictimai heyatdan intixab edilse de bu heyatin ozu arxa planda qalir one cixan ise onun interpretasiyasi ve hetta xeyli derecede mucerred ve umumi fikirler seviyyesindeki in terpretasiyasidir Burada muxtelif xarakterli muxtelif dusunceli ve ferqli heyat terzleri ve meqsedleri olan insanlar arasindaki munasibet yox bir sexsin bas veren hadiselere heyata dunyaya munasibeti teces sum olunur Basqa sozle desek muellifin ideyasi poliloq ve ya dialoq seklinde deyil monoloq seklinde acilir Bu usluba biz Qerb yazicilarin dan daha cox mehz serqlilerin yaradiciliginda rast gelirik E Reyha ninin dostu ve hemkari C X Cubranin Peygember i de bir sexsin du sunceleri monoloq uslubunda qurulmusdur Maraqlidir ki Azerbay can edebiyyatinda oz janrina ve uslubuna gore unikal eser kimi goru nen Azer Huseyn Cavid poemasi da bu qebildendir Eserin qehre mani eslinde iri hecmli bu poemanin yegane feal obrazi ve subyekti olan Azerin butun fealiyyeti de dusuncelerden mulahizelerden ibaret dir Bele qehremanlar nezerimizde ister istemez muellifin oz obrazi ki mi canlanir Cemiyyet ancaq bir tablo kimi nezerden kecirilir bir kitab kimi vereqlenir ve biz her bir sehifede muellifin hokmlerini esidirik Aida Imanquliyeva yeni ereb edebiyyati korifeylerinin numune sinde romantik poeziyanin ve hetta inqilabi dusuncenin genis tehlilini verir ki bu tehlil hemin dovrdeki Azerbaycan edebiyyatinin metodoloji baximdan duzgun deyerlendirilmesi ucun de cox qiymetlidir En bas licasi ise odur ki Aida xanim muvafiq problematika ile elaqedar Qerb mutefekkir sairlerinin dunyagorusunu baxislarini tedqiqata daxil etmekle Qerbin ictimai ve kulturoloji tecrubesini nezere almaga imkan verir Aida xanin sadece tehlil etmir o Serqi fitren duyduguna gore Qerb romantik edebiyyatinda dusunceden deyil ruhdan konulden gelen meqamlari Qerbin edebi bedii gercekliyinde iz qoymus Serq motivlerini asanliqla ayird edir Istinadlar Redakte 1 2 3 4 Ameen Rihani Encyclopaedia Britannica ing 1 2 3 4 Amin ar Rihani Brockhauz Ensiklopediyasi alm 1 2 3 4 Amin Faris Ant un ibn Yusuf al Riḥani AlKindi A Imanquliyeva Yeni ereb edebiyyati korifeyleri seh 166 A Imanquliyeva Qelemler birliyi ve Mixail Nuayme Baki Elm 2002 seh 19 A Imanquliyeva Yeni ereb edebiyyati korifeyleri seh 307 Yene orada seh 305 Ameen F Rihani The Oriental Heritage The Path of Vision Platform International Washington D C 2008 p 83 Ameen F Rihani The Book of Khalid Beirut 2000 pp 190 191 A Imanquliyeva Yeni ereb edebiyyati korifeyleri seh 304 Ameen F Rihani A Chant of Mystics A Chant of Mystics and Other Poems Beirut The Rihani House 1970 p 102 Ameen F Rihani The Song of Rain A Chant of Mystics and Other Poems The Rihani House Beirut 1970 p 52 Naji Oueijan The formation of a universal self Rihani and Byron Ameen Rihani Bridging East and West New York University Press of America 2004 seh 84 Xarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Emin er Reyhani amp oldid 5810438, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.