Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əkin cırhavucu (lat. Pastinaca sativa) — bitkilər aləminin çətirçiçəklilər dəstəsinin çətirkimilər fəsiləsinin cır havuc cinsinə aid bitki növü.
| Əkin cırhavucu | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Yarımtriba: Cins: Növ: Əkin cırhavucu | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Yayılması
Bu bitkiyə təbiətdə yabanı halda Avropa, Türkiyə, Qafqazda, Qərbi Sibirdə rast gəlinir.
Əkin cırhavucu demək olar ki, hər yerdə becərilir..
Botaniki xarakteristikası
Əkilən mədəni bitki (yabanı rast gəlinmir) olub, çoxəsrlik seleksiya nəticəsində əmələ gəlmişdir. İkiillik bitkidir. Birinci ili kökətrafı yarpaqları əmələ gəlir. Yoğun və şirin kökü olub, hündürlüyü 2m-ə bərabərdir. İri yarpaqlarının uzunluğu 20 sm, mürəkkəb lələkvari olmaqla, uzun saplaqdan ibarətdir. Çiçəkləri yaşılımtıl-sarıdan, tünd-qonur rəngə qədər dəyişir. Arxa hissəsi azacıq qabarıq, 5 qabırğalıdır (3 dar, ensiz, nazik, ayaqcıqlı və 2 kənarı yastı olmaqla, azacıq qalınlaşmış haşiyəyə malikdir). Çiçəkləri mürəkkəb çətir qrupunda formalaşmışdır. Meyvələri dairəvi-oval, mərciyəbənzər yastılanmış, asılan, adətən 2 merikarpdan ibarətdir. Meyvəsi yastı, əsası böyük olmayan oyuqlu olub, uzunluğu 4-8 mm, eni isə 3-6 mm-dir. Meyvələri sarımtıl-qonur, asılan, yetişdikdə iki hissəyə bölünəndir. İyun-iyul aylarında çiçəkləyir, iyul-avqust aylarında isə meyvələri yetişir.
Alaq və mədən bitkiləri arasında daha yaxşı inkişaf edir.
Yetişmiş və qurudulmuş mədəni ikiillik ot bitkisi olan əkin cırhavucunun meyvələri xammal olaraq toplanılır və keyfiyyətli dərman bitkisi kimi istifadə edilir. Döyüldükdən sonra çiçək və meyvələri ayrılır, kölgə şəraitində havalı yerlərdə 4-5 sm qalınlığında sərilərək qurudulur.
Qarıncıq tərəfi uzunsovdur. Meyvəsi açıq qonur-samanı rənglidir. Zəif iyli, özünəməxsus şirin dadlı və yandırıcıdır. Xüsusi şəraitdə saxlanılmalıdır. Saxlanılma müddəti 4 ildir.
Tərkibi və təsiri
Meyvələrinin tərkibində furokumarinlər: berqapten, ksantotoksin, sfondin, izopimpinellin, imperatorin, sfondin, efir yağları, polin və flavonoidlər – rutin, pasternozid, hiperin və 3,6% efir yağı vardır. Ədviyyəli iyi tərkibində olan heptil, heksil və oktil-butil efirlərinə görədir. Meyvələrinin tərkibində K, Ca, Mg, Fe, Mn, Zn, Cr, Al, Cu ionları vardır. Bu bitki Se akkumlyasiya edir.
Beroksan həb 0,02q. 0,25% və 0,5% xaricə tətbiq üçün məhlul və Oksoralen ultra kapsul 0,01q fotosensiblizasiyaedici dərmandır.
Bitkinin meyvələrindən beroksanipastinasin alınır. Beroksan adlanan bu maddə ksantotoksin və berqapten maddələrindən ibarət olub, dəridə melanin piqmentini stimulyasiya edir. Fotosensiblizasiyaedici maddə kimi vitiliqo və allopesiyalarda müvəffəqiyyətlə təyin edilir.
Polyaroqrafik metodla forokumarin maddələri ən azı 1%, rütubət 10%, kül 6%, üzvü birləşmələr 10%, bitkinin müxtəlif hissəcikləri 10%, üzvi maddələr 2%, mineral birləşmələr isə ən azı 1%-ə qədərdir.
İstinadlar
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 262.
- GRIN saytının məlumatına əsasən.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ekin cirhavucu lat Pastinaca sativa bitkiler aleminin cetircicekliler destesinin cetirkimiler fesilesinin cir havuc cinsine aid bitki novu Ekin cirhavucuElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste CetirciceklilerFesile CetirkimilerYarimfesile Triba Yarimtriba Cins CirhavucNov Ekin cirhavucuBeynelxalq elmi adiPastinaca sativa L 1753Sekil axtarisiITIS 29795NCBI 4041EOL 581528YayilmasiBu bitkiye tebietde yabani halda Avropa Turkiye Qafqazda Qerbi Sibirde rast gelinir Ekin cirhavucu demek olar ki her yerde becerilir Botaniki xarakteristikasiEkilen medeni bitki yabani rast gelinmir olub coxesrlik seleksiya neticesinde emele gelmisdir Ikiillik bitkidir Birinci ili koketrafi yarpaqlari emele gelir Yogun ve sirin koku olub hundurluyu 2m e beraberdir Iri yarpaqlarinin uzunlugu 20 sm murekkeb lelekvari olmaqla uzun saplaqdan ibaretdir Cicekleri yasilimtil saridan tund qonur renge qeder deyisir Arxa hissesi azaciq qabariq 5 qabirgalidir 3 dar ensiz nazik ayaqciqli ve 2 kenari yasti olmaqla azaciq qalinlasmis hasiyeye malikdir Cicekleri murekkeb cetir qrupunda formalasmisdir Meyveleri dairevi oval merciyebenzer yastilanmis asilan adeten 2 merikarpdan ibaretdir Meyvesi yasti esasi boyuk olmayan oyuqlu olub uzunlugu 4 8 mm eni ise 3 6 mm dir Meyveleri sarimtil qonur asilan yetisdikde iki hisseye bolunendir Iyun iyul aylarinda cicekleyir iyul avqust aylarinda ise meyveleri yetisir Alaq ve meden bitkileri arasinda daha yaxsi inkisaf edir Yetismis ve qurudulmus medeni ikiillik ot bitkisi olan ekin cirhavucunun meyveleri xammal olaraq toplanilir ve keyfiyyetli derman bitkisi kimi istifade edilir Doyuldukden sonra cicek ve meyveleri ayrilir kolge seraitinde havali yerlerde 4 5 sm qalinliginda serilerek qurudulur Qarinciq terefi uzunsovdur Meyvesi aciq qonur samani renglidir Zeif iyli ozunemexsus sirin dadli ve yandiricidir Xususi seraitde saxlanilmalidir Saxlanilma muddeti 4 ildir Terkibi ve tesiriMeyvelerinin terkibinde furokumarinler berqapten ksantotoksin sfondin izopimpinellin imperatorin sfondin efir yaglari polin ve flavonoidler rutin pasternozid hiperin ve 3 6 efir yagi vardir Edviyyeli iyi terkibinde olan heptil heksil ve oktil butil efirlerine goredir Meyvelerinin terkibinde K Ca Mg Fe Mn Zn Cr Al Cu ionlari vardir Bu bitki Se akkumlyasiya edir Beroksan heb 0 02q 0 25 ve 0 5 xarice tetbiq ucun mehlul ve Oksoralen ultra kapsul 0 01q fotosensiblizasiyaedici dermandir Bitkinin meyvelerinden beroksanipastinasin alinir Beroksan adlanan bu madde ksantotoksin ve berqapten maddelerinden ibaret olub deride melanin piqmentini stimulyasiya edir Fotosensiblizasiyaedici madde kimi vitiliqo ve allopesiyalarda muveffeqiyyetle teyin edilir Polyaroqrafik metodla forokumarin maddeleri en azi 1 rutubet 10 kul 6 uzvu birlesmeler 10 bitkinin muxtelif hissecikleri 10 uzvi maddeler 2 mineral birlesmeler ise en azi 1 e qederdir IstinadlarLinnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 262 GRIN saytinin melumatina esasen Hemcinin bax