fbpx
Wikipedia

İntibah dövrü fəlsəfəsi

Avqust 04, 2021

Fəlsəfi fikir tarixində İntibah Dövrünün fəlsəfəsi mühüm yer tutur. Bu fəlsəfə ənənəvi cəmiyyətin böhranı və ilkin sənaye cəmiyyətlərinin təşəkkülü dövründə(XIV əsr –XVII əsrin əvvəli) Avropada (xüsusilə İtaliyada) kilsəyə və sxolastikaya qarşı mübarizədə meydana gəlmişdir.

İntibah fəlsəfəsi Antik dövrün fəlsəfi irsinə əsaslanırdı. Təbiət fəlsəfəsinin nümayəndələri sxolastikaya və sxolastik aristotelçiliyə qarşı çıxırdı. Elmdəki yeni meyllər öz əksini Leonardo da Vinçinin, Nikolay Kopernikin, İohann Keplerin, Qalileo Qalileyin yaradıcılığında tapmışdır.

Dünyanın elm, mədəniyyət və fəlsəfi fikir tarixində Leonardo Da Vinçi (1452-1519) böyük rol oynamışdır. O. İntibah dövrünün dahi rəssamı, böyük riyaziyyatçısı və mexaniki idi. Leonardo dünya gerçəkliyinin elmi surətdə dərk edilməsini fəlsəfənin başlıca vəzifəsi hesab edirdi. O, deyirdi ki, həqiqət birdir, o da dinə deyil elmə əsaslanır.

Yeni təbiətşünaslığın görkəmli nümayəndələrindən biri də Nikolay Kopernik (1473-1543) idi. Onun ən böyük xidməti heliosentrik sistemi kəşf etməsi idi. O, «Səma cisimlərinin dövranı haqqında» əsərində bu sistemin əsas müddəalarının şərhini vermişdir.

İtalyan intibahının ən görkəmli filosofu, təbiət fəlsəfəsinin banilərindən biri də Bernhardo Telezio (1509-1583) olmuşdur. O, göstərirdi ki bütün şeylər cisimdir, maddidir, hərəkət və dəyişmə bir-birinə əks olan iki fəal qüvvənin – isti və soyuğun mübarizəsi nəticəsində meydana gəlir. Onun fikrincə «hərəkətin mənbəyi təbiətdən kənarda deyil, təbiətin özündədir».

İntibah fəlsəfəsinin nümayəndələrindən biri də Niko­lay Ku­­zanlı (1401-1464) idi. Ku­zanlı həmin dövrün əksər filo­sof­la­rı kimi, neoplatonizm ənənələrindən çıxış edərək, intibah dia­lek­tika­sı­nın əsasını qoymuşdur. Onun fikrincə “Vahidə heç nə əks deyildir”, yəni “vahid - hər şeydir”. Vahidin öz əksliyinə malik ol­­mama­sı müd­dəa­sın­­dan Kuzanlı, belə nəticə çıxarır ki, vahid hü­dud­suz, sonsuz ilə ey­nidir. Sonsuz elə bir şeydir ki, heç nə on­dan artıq ola bilməz. Buna görə də Kuzanlı onu “maksi­mum” ad­­lan­dırır; vahid isə “mini­mum­dur”. Beləliklə, O əks­lik­lə­rin mak­­si­mum və minimum üst-üstə düşməsi prinsipini kəşf et­miş­­dir. Bu prinsip də onu yeni Av­ro­pa dialektiklə­rin­dən biri edir. Ku­zanlı tərəfindən vahidin hü­dud­suz ilə eyniləşdiril­məsi yalnız Platon və Aristotel deyil, eyni zamanda Ptolomey və Arximedin əsaslandığı kosmos mənzərəsini dağıdır.

Antik dövr elminin və fəlsəfəsinin əksər nümayəndələri üçün kos­mos çox böyük, lakin son­lu cisim idi. Kuzanlıya görə kos­mo­sun mər­­kəzi və əhatə çev­rə­si Allahdır, buna görə də dünya son­suz olmasa da onu sonlu da fikirləşmək olmaz, çünki onu qa­palı edən hüdud­ları yox­dur. Ku­­zanlı antik və orta əsrlərdə kai­na­tın mərkəzində Yerin oldu­ğu sonlu kosmosu dağıtmaqla, dün­ya­nın Aristotel və Ptolomey tə­­rəfindən irəli sürülən geo­sent­rizmini aradan qaldıran Kopernik təli­mini hazırlayır. Nikolay Kuzanlı üçün səciyyəvi olan var­lı­ğın ali baş­lanğıcını əksliklərin vahid və sonsuzun eyniyyəti kimi fi­kir­ləş­mək meyli, Allah və dün­ya­nın, yaradıcı və yara­dılanın pan­teist­cəsinə ya­xın­laşdırılması nəti­cəsi idi.

İtalyan mütəfəkkiri Cordano Bruno (1548-1600) intibah dövrünün fəlsəfi fikrini daha yüksək zirvəyə qaldırmışdır. O, «Səbəb, prinsip və vahidlər haqqında», «Sonsuzluq, Kainat və dünyalar haqqında» əsərlərində aləmin sonsuzluğu, onun dinamik birliyi və əbədiliyi problemini qoymuşdur. Kainatın yeni materialist konsepsiyasını yaratmışdır. C.Brunonun fikrincə, kainat vahiddir, maddidir, sonsuzdur və əbədidir. O sonsuzluğu qəbul edir və eyni zamanda göstərirdi ki, kosmosdan kənar heç bir şey yoxdur. O əbədidir, Allah tərəfindən yaradılmamışdır. Cordano hərəkəti təsadüf deyil, zərurət kimi qəbul edirdi.

İntibah dövründə bir sıra təlimlər də meydana gəlmişdir. Bu təlimlərin meydana gəlməsində feodal dünyasının iqtisadi, siyasi, və mədəni həyatında baş vermiş əhəmiyyətli dəyişikliklərin xüsusi rolu olmuşdur.

XVI əsrdə meydana gəlmiş utopik təlimlər, birinci növbədə, ingilis hümanisti Tomas Morun və italyan monaxı -rahib Tommazo Kampanellanın adı ilə bağlıdır.

Tomas Mor «Utopiya adası» adlı əsərində İngiltərədəki ictimai quruluşun tənqidini vermiş və yeni həyatın cizgilərini təsvir etmişdir. O həyatda mövcud olan ədalətsizliklərin səbəbini xüsusi mülkiyyətdə görürdü və belə hesab edirdi ki, ideal cəmiyyət qurmaq üçün ictimai mülkiyyətə, yüksək səviyyədə təşkil edilmiş istehsala, dövlətin ağıllı idarə edilməsinə nail olmaq lazımdır. Tomas Morun fikrincə, yüksək səviyyəli hökmdarın köməyi ilə ideal cəmiyyət yaratmaq olar.

Utopik sosializmin digər nümayəndəsi Tommazo Kampanella italyan təbiət fəlsəfəsinin banilərindən biri idi. Lakin onun sosial təlimi ictimai fikir tarixində böyük rol oynamışdır. Kampanellanın sosial ideyaları öz əksini «Günəş şəhəri», «Xristian monarxiyası haqqında», «Kilsə hakimiyyəti haqqında», «İspaniya monarxiyası haqqında» adlı əsərlərində tapmışdır. O, kilsə və aristokrat hakimiyyətin birliyini lazım bilir, papanın bütün xristianlar üzərində hakimiyyətini tələb edən ideyalara tərəfdar çıxırdı. Kampanella cəmiyyətdə böyük ictimai dəyişikliklər edilməsinin zəruriliyindən danışır, yer üzərində Allahın hökmranlığını qəbul etməyi, xüsusi mülkiyyətin və istismarın ləğv edilməsini lazım bilirdi. Tomas Mor və T. Kampanellanın ideyaları Avropa rasional təfəkkürünə, xüsusilə də maarifçilik fəlsəfəsinə müsbət təsir göstərmişdir. İntibah dövr fəlsəfəsi yeni dövrün fəlsəfi ənənələrinə keçid üçün zəmin yaratdı.

Mənbə

  • Горфункель А. Х. Философия эпохи Возрождения. — М.: Высшая школа, 1980.— 368 с. на сайте Руниверс
  • «Введение в философию». (Под ред. Фролова И. Т.) / Гайденко П. П. Глава IV Части первой. «Философия эпохи Возрождения: антропоцентризм»
  • Философская библиотека Ренессанса (РХГИ)
  • Эпоха Возрождения
  • Материалы по истории философии с philosophy.ru
  • Раздел «Философия» в библиотеке Максима Мошкова
  • Философия эпохи Возрождения в библиотеке философского факультета МГУ 2006-10-09 at the Wayback Machine

Avqust 04, 2021
intibah, dövrü, fəlsəfəsi, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, fəlsəfi, fikir, tarixində, intibah, dövrünün, fəlsəfəsi, mühüm, tutur, fəlsəfə, ənənəvi, cəmiyyətin, böhranı, il. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Felsefi fikir tarixinde Intibah Dovrunun felsefesi muhum yer tutur Bu felsefe enenevi cemiyyetin bohrani ve ilkin senaye cemiyyetlerinin tesekkulu dovrunde XIV esr XVII esrin evveli Avropada xususile Italiyada kilseye ve sxolastikaya qarsi mubarizede meydana gelmisdir Intibah felsefesi Antik dovrun felsefi irsine esaslanirdi Tebiet felsefesinin numayendeleri sxolastikaya ve sxolastik aristotelciliye qarsi cixirdi Elmdeki yeni meyller oz eksini Leonardo da Vincinin Nikolay Kopernikin Iohann Keplerin Qalileo Qalileyin yaradiciliginda tapmisdir Dunyanin elm medeniyyet ve felsefi fikir tarixinde Leonardo Da Vinci 1452 1519 boyuk rol oynamisdir O Intibah dovrunun dahi ressami boyuk riyaziyyatcisi ve mexaniki idi Leonardo dunya gercekliyinin elmi suretde derk edilmesini felsefenin baslica vezifesi hesab edirdi O deyirdi ki heqiqet birdir o da dine deyil elme esaslanir Yeni tebietsunasligin gorkemli numayendelerinden biri de Nikolay Kopernik 1473 1543 idi Onun en boyuk xidmeti heliosentrik sistemi kesf etmesi idi O Sema cisimlerinin dovrani haqqinda eserinde bu sistemin esas muddealarinin serhini vermisdir Italyan intibahinin en gorkemli filosofu tebiet felsefesinin banilerinden biri de Bernhardo Telezio 1509 1583 olmusdur O gosterirdi ki butun seyler cisimdir maddidir hereket ve deyisme bir birine eks olan iki feal quvvenin isti ve soyugun mubarizesi neticesinde meydana gelir Onun fikrince hereketin menbeyi tebietden kenarda deyil tebietin ozundedir Intibah felsefesinin numayendelerinden biri de Niko lay Ku zanli 1401 1464 idi Ku zanli hemin dovrun ekser filo sof la ri kimi neoplatonizm enenelerinden cixis ederek intibah dia lek tika si nin esasini qoymusdur Onun fikrince Vahide hec ne eks deyildir yeni vahid her seydir Vahidin oz eksliyine malik ol mama si mud dea sin dan Kuzanli bele netice cixarir ki vahid hu dud suz sonsuz ile ey nidir Sonsuz ele bir seydir ki hec ne on dan artiq ola bilmez Buna gore de Kuzanli onu maksi mum ad lan dirir vahid ise mini mum dur Belelikle O eks lik le rin mak si mum ve minimum ust uste dusmesi prinsipini kesf et mis dir Bu prinsip de onu yeni Av ro pa dialektikle rin den biri edir Ku zanli terefinden vahidin hu dud suz ile eynilesdiril mesi yalniz Platon ve Aristotel deyil eyni zamanda Ptolomey ve Arximedin esaslandigi kosmos menzeresini dagidir Antik dovr elminin ve felsefesinin ekser numayendeleri ucun kos mos cox boyuk lakin son lu cisim idi Kuzanliya gore kos mo sun mer kezi ve ehate cev re si Allahdir buna gore de dunya son suz olmasa da onu sonlu da fikirlesmek olmaz cunki onu qa pali eden hudud lari yox dur Ku zanli antik ve orta esrlerde kai na tin merkezinde Yerin oldu gu sonlu kosmosu dagitmaqla dun ya nin Aristotel ve Ptolomey te refinden ireli surulen geo sent rizmini aradan qaldiran Kopernik teli mini hazirlayir Nikolay Kuzanli ucun seciyyevi olan var li gin ali bas langicini eksliklerin vahid ve sonsuzun eyniyyeti kimi fi kir les mek meyli Allah ve dun ya nin yaradici ve yara dilanin pan teist cesine ya xin lasdirilmasi neti cesi idi Italyan mutefekkiri Cordano Bruno 1548 1600 intibah dovrunun felsefi fikrini daha yuksek zirveye qaldirmisdir O Sebeb prinsip ve vahidler haqqinda Sonsuzluq Kainat ve dunyalar haqqinda eserlerinde alemin sonsuzlugu onun dinamik birliyi ve ebediliyi problemini qoymusdur Kainatin yeni materialist konsepsiyasini yaratmisdir C Brunonun fikrince kainat vahiddir maddidir sonsuzdur ve ebedidir O sonsuzlugu qebul edir ve eyni zamanda gosterirdi ki kosmosdan kenar hec bir sey yoxdur O ebedidir Allah terefinden yaradilmamisdir Cordano hereketi tesaduf deyil zeruret kimi qebul edirdi Intibah dovrunde bir sira telimler de meydana gelmisdir Bu telimlerin meydana gelmesinde feodal dunyasinin iqtisadi siyasi ve medeni heyatinda bas vermis ehemiyyetli deyisikliklerin xususi rolu olmusdur XVI esrde meydana gelmis utopik telimler birinci novbede ingilis humanisti Tomas Morun ve italyan monaxi rahib Tommazo Kampanellanin adi ile baglidir Tomas Mor Utopiya adasi adli eserinde Ingilteredeki ictimai qurulusun tenqidini vermis ve yeni heyatin cizgilerini tesvir etmisdir O heyatda movcud olan edaletsizliklerin sebebini xususi mulkiyyetde gorurdu ve bele hesab edirdi ki ideal cemiyyet qurmaq ucun ictimai mulkiyyete yuksek seviyyede teskil edilmis istehsala dovletin agilli idare edilmesine nail olmaq lazimdir Tomas Morun fikrince yuksek seviyyeli hokmdarin komeyi ile ideal cemiyyet yaratmaq olar Utopik sosializmin diger numayendesi Tommazo Kampanella italyan tebiet felsefesinin banilerinden biri idi Lakin onun sosial telimi ictimai fikir tarixinde boyuk rol oynamisdir Kampanellanin sosial ideyalari oz eksini Gunes seheri Xristian monarxiyasi haqqinda Kilse hakimiyyeti haqqinda Ispaniya monarxiyasi haqqinda adli eserlerinde tapmisdir O kilse ve aristokrat hakimiyyetin birliyini lazim bilir papanin butun xristianlar uzerinde hakimiyyetini teleb eden ideyalara terefdar cixirdi Kampanella cemiyyetde boyuk ictimai deyisiklikler edilmesinin zeruriliyinden danisir yer uzerinde Allahin hokmranligini qebul etmeyi xususi mulkiyyetin ve istismarin legv edilmesini lazim bilirdi Tomas Mor ve T Kampanellanin ideyalari Avropa rasional tefekkurune xususile de maarifcilik felsefesine musbet tesir gostermisdir Intibah dovr felsefesi yeni dovrun felsefi enenelerine kecid ucun zemin yaratdi Menbe RedakteGorfunkel A H Filosofiya epohi Vozrozhdeniya M Vysshaya shkola 1980 368 s na sajte Runivers Vvedenie v filosofiyu Pod red Frolova I T Gajdenko P P Glava IV Chasti pervoj Filosofiya epohi Vozrozhdeniya antropocentrizm Filosofskaya biblioteka Renessansa RHGI Epoha Vozrozhdeniya Materialy po istorii filosofii s philosophy ru Razdel Filosofiya v biblioteke Maksima Moshkova Filosofiya epohi Vozrozhdeniya v biblioteke filosofskogo fakulteta MGU Arxivlesdirilib 2006 10 09 at the Wayback MachineMenbe https az wikipedia org w index php title Intibah dovru felsefesi amp oldid 5711726, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.