fbpx
Wikipedia

İkinci Ümumqazax Qurultayı

September 18, 2021

İkinci Ümumqırğız Qurultayı və ya İkinci Ümumqazax Qurultayı("İkinci Ümumqazax Qurultayı" adı 1936-cı ildən sonra, qazax etnosunun müəyyənləşməsindən sonra istifadə olunmağa başladı, qaz. Екінші жалпықазақ съезі) — 5 (18) dekabr — 13 ( 26 ) dekabr 1917-ci ildə Rusiya imperiyasının Orenburq şəhərində türk xalqlarının (əsasən Mərkəzi Asiya) keçirdikləri qurultay. Qurultayda 1917-ci il inqilabından sonra Türküstanda yaşayan xalqların neçə yaşayacaqları, hansı idarəetmə formasından istifadə edəcəkləri, kimlərlə ittifaqa girəcəkləri müzakirə edilmişdir. Qurultayın nəticələrinə görə bir neçə mühüm qərarlar qəbul edilmişdir. Onlrdan ən əsası Alaş muxtariyyətinin yaradılması olmuşdur. Qurultay iştirakçılarının çoxu represiyaya məruz qalmışdılar.

İkinci Ümumqırğız Qurultayı
İkinci Ümumqazax Qurultayı qaz. Екінші жалпықазақ съезі
Keçirilmə tarixi 5 (18) dekabr — 13 ( 26 ) dekabr 1917-ci il
Keçirilən yer Orenburq, Rusiya
İştirakçılar Rusiya imperiyasında yaşayan türk xalqları nümayəndələri
Müzakirə edilən məsələlər Türküstanda yaşayan xalqların neçə yaşayacaqları, hansı idarəetmə formasından istifadə edəcəkləri, kimlərlə ittifaqa girəcəkləri müzakirə edilmişdir
Nəticələr Alaş muxtariyyətinin elan edilməsi

Tarixi

Rusiyada 1917-ci il Bolşevik çevrilişindən sonra siyasi vəziyyət gərginləşmişdi. Ölkə vətəndaş müharibəsinin astanasında idi. Belə vəziyyətdə Rusiya imperiyasına daxil olan türk xalqları mövcud siyasi vəziyyəti müzakirə etmək üçün ümümtürk qurultayı keçirməyi qərara aldılar. Quriltayda iştirak etmək üçün bütün Türküstanda yaşayan xalqların nümayəndələrinə dəvət göndərildi. Həmin dövrdə Türküstanın bütün şimal torpaqlarında yaşayan türklərə qırğız deyildiyindən, yığıncaq Ümumqırğız Qırğız Qurultayı adlandırılmışdı. Bundan əvvəl isə 1917-ci il fevral inqilabından sonra 21-28 iyulda Orenburqda Birinci Ümumqırğız Qurultayı baş tutduğundan, bu tədbirdə İkinci Ümumqırğız Qurultayı adını aldı.

Qurultayın əsas məqsədi Türküstanda olan xalqların neçə yaşayacaqları, hansı idarəetmə formasından istifadə edəcəkləri, kimlərlə ittifaqa girəcəklərini müzakirə etmək idi. Qurultayın nəticələrinə görə bir neçə mühüm qərarlar qəbul edildi.

Qurultaydan əvvəl Türküstanı təmsil edəcək tərəflər arasında ciddi fikir ayrılığı yox idi. Lakin qurultayın gedişində müəyyən sol yönümlü partiyalar fərqli mövqe nümayış etdirməyə başladılar. Lakin bu da Qurultayın əsas məqsədlərinə və nəticəsinə təsir edə bilmədi.

Keçirilməsi

Qurultayın işində Türküstanın müxtəlif bölgələrindən 200-dən çox nümayəndə iştirak edirdi. Tədbirə “Sarıarka”, “Uran”, “Birlik tuy” (بىرلىك تۋى, "Birlik bayrağı"), “Tirşilik” qəzetlərinin və müxtəlif təşkilatların nümayəndələri gəlmişdirlər. B.Kulmanov (sədr), Əlxan Bökeyxan, Xəlil Dusmuhəmmədov, A.Kenesarin, T.Karaşev qurultayın rəyasət heyətinə seçildilər. Qurultayda mühüm qərarlar Alaş muxtariyyətinin, Alaşorda Xalq Şurasının, yerli uyezd məclislərinin yaradılması haqqında verildi. Aqrar, qida məsələləri, təhsil, mədəniyyət, din vəzifələri nəzərdən keçirildi. J.Akbayev xalq milis (könüllü) dəstələrinin yaradılması təklifini irəli sürdü. Sırdərya bölgəsindəki qazaxların (Türküstan muxtariyyətinə qoşulma məsələlərinə dair) qurultayının keçirilməsi və buna B.Kulmanov, T.Kunanbayev, M.Dulatovun nümayəndə kimi göndərilməsinə qərar verildi. Qurultayın əsas siyasi vəzifəsi Qazaxıstan ərazisində Alaş Muxtariyyətinin, milli silahlı birləşmələrin (26,5 min nəfər) bolşeviklərə qarşı mübarizə aparmaq və onları antisovet siyasi qüvvələrlə birləşdirmək idi.

Qazaxlar arasında, Alaş Orda partiyasının yeganə siyasi rəqibi, hədəfləri olduqca qəribə olsa da, Alaş partiyasının hədəflərindən çox da fərqlənməyən, lakin qısa müddətdə bolşeviklərin müttəfiqlərindən birinə çevrilən və 1917-ci ilin dekabrında təsis məclisinə namizədliyini irəli sürən "Uç Jüz" partiyası idi. Bu namizədlərdən biri də Saken Seyfullin idi. Sarı-Arka qəzeti bu seçkilərin nəticələrini dərc etdi. Petropavlovsk uyezdində Alaşa 26.814 səs verildi, "Uç Juz" yalnız 36 səs aldı. Semipalatinsk bölgəsində Alaş 58.300, "Üç Juz" - yalnız 1, Omsk uyezdində də nəticələr oxşar idi - Alaşa 16.200 və 300 səs - "Üç Juz" üçün verilmişdi. Seçkilərin uğursuzluğundan sonra "Üç Juz" partiyası bolşevik proqramını qəbul etdiyini elan etdi. O, qazaxları Alaşın muxtariyyət tələbini rədd etməyə, gəncləri Alaşın yaratdığı milislərə verməməyə, onlara bir qəpik pul ianə etməməyə çağırdı.

Belə şaraitdə və 1917-ci il Oktyabr inqilabından sonra mövcud olan vəziyyətə dair fəaliyyət proqramı hazırlamaq üçün, II Ümumqazax Qurultayı keçirmək qərarı alındı. 1917-ci il dekabrın 5-13-də Orenburq şəhərində keçirilən II Ümumqazax Qurultayında qazaxların neçə yaşayacaqları, hansı idarəetmə formasından istifadə edəcəkləri, kimlərlə ittifaqa girəcəkləri geniş müzakirə olundu. Türkistanın hər yerindən nümayəndə heyəti onun işində iştirak etdi. Qurultaya Bukey quberniyası (keçmiş Bökey Ordası), Ural, Turqay, Akmola, Semipalatinsk, Yeddisu, Sırdərya, Fərqana, Səmərqənd, Zakaspiysk vilayətlərindən, Altay quberniyasından və Amudarya torpaqlarından və qırğız mahallarından nümayəndələr qatılmışdılar. Dəvət olunanlar arasında yeni yaradılan Türküstan muxtariyyətinin baş naziri Mustafa Çokay da var idi. Qurultay Əlixan Bökeyxan, Əhməd Baytursunov, Miryaqub Dulatov, habelə İ.Omarov, S.Kadırbayev, S.Dosşanov tərəfindən təşkil edilmişdi. B.Kulmanov qurultayn sədri seçilmişdi.

Qurultayın açılışında, nümayəndə heyətləri, əsasən Türküstanın cənubunun aclıq içində olduğunu söyləyərək açıqlamalar verdilər. Onlar insanların çaşqınlıq içində olduğunu, yerli hakimiyyət orqanlarının nizam-intizamı bərpa edə bilmədiyini bildirdilər. Bu xaişləri qətnamənin birinci bəndi olaraq müzakirə edən qurultay, "xalqı partiya mübarizəsinə son qoymağa və birləşməyə" çağırdı.

Əsas məsələlər

Qurultayın gündəmində əsas məsələlər aşağıdakılar idi:

  1. Sibir, Türküstan və cənub-şərq birliyinin muxtariyyətinə münasibət;
  2. bölgələrin muxtariyyəti;
  3. polis;
  4. milli şura;
  5. təhsil;
  6. milli fond;
  7. müftilik;
  8. xalq məhkəməsi;
  9. kənd rəhbərliyi;
  10. qida problemi.

Qurultayda əsas məsələ muxtariyyətin yaradılması idi. Əlixan Bökeyxan muxtariyyət haqqında məruzə etdi. Onun məruzəsi və Qazaxıstan muxtariyyəti məsələsi xüsusi komissiyaya təqdim edildi. Komissiya adından X.Qabasov çıxış etdi. Hesabatı müzakirə etdikdən sonra, faktı nəzərə alaraq:

  ... oktyabr ayının sonunda Müvəqqəti Hökumət süquta uğradı, Rusiya Respublikası etimad və mənəvi nüfuza sahib olan gücünü itirdi, ölkədə heç bir güc olmadığı üçün vətəndaş müharibəsi baş verə bilər, anarxiya dalğası bundan yaranır. Əyalət daxilində şəhər və kəndlərdə anarxiya hər gün böyüyür. Bu çətin vəziyyətdən yeganə çıxış yolu Qırğızıstan bölgələrinin bütün əhalisi tərəfindən tanınacaq möhkəm bir hökumət təşkil etməkdir.  

Qəbul edilən qərarlar

Qurultay yekdilliklə Qırğızıstan bölgələrinin Muxtariyyətinin qurulmasına və ona "Alaş" adı verilməsinə qərar verdi.. Ardınca çoxluğun səsverməsi ilə Alaş Orda Muxtariyyatının qurulduğu elan edildi. 25 üzvdən ibarət müvəqqəti bir xalq məclisi quruldu, onlardan 10 yeri ruslara və bölgənin digər xalqlarının nümayəndələrinə verildi.'. Daha sonra Alaş-Kala adlandırılan Semipalatinsk, paytaxt seçildi.

Yeni qurulan hökumətin rəhbərliyinə Əlixan Bökeyxan seçildi. Qurultay Sovet hakimiyyətini tanımamağa qərar verdi. Qırmızı Ordunun Qırğızların ərazisinə girməsi vəziyyətində onu dəf etmək üçün öz milli ordusunu yaratmağa qərar verildi. Əlixan Bökeyxan və onunla həmfikir olanlar Başqırt-Tatar və Kokand Muxtariyyatı ilə birliktə hərəkət etməyi qəbul etmədi. Lakin yeni qurulan hökumətin yetərincə kadrı, ordusu olmadığından qazaxların yaşadığı böyük bir ərazini yeni qaydalarla idarəetmək mümkün olmur. Təsis məclisinin çağırılmasından və Rusiyada dünya dövlətləri tərəfindən tanınmış hökumətin qurulmasından əvvəl "Alaş-Orda" Ümumqırğız Müvəqqəti Xalq Şurası vasitəsilə qırğızların muxtar özünüidarəetməsinin dərhal həyata keçirilməsinə başlamaq təklif edildi..

İstinadlar

  1. Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х
  2. https://abai.kz/post/42446
  3. Казахстан в период гражданского противостояния
  4. . 2015-04-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-14.
  5. . 2015-04-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-12.
  6. http://tarikh.kz/sovetskiy-period-istorii-kazahstana/alash-orda/

Ədəbiyyat

  • Уш-жуз, Алаш и партия большевиков в период конфронтации (1917-1920 годы) 2014-01-13 at the Wayback Machine
  • Второй всеказахский съезд // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2004. — Т. I. — ISBN 9965-9389-9-7.
  • Аманжолова Д. Казахский автономизм и Россия. История движения «Алаш». М., 1994;
  • Нурпеисов К. (казах.)русск. Алаш һәм Алаиюрда, А.. 1995:
  • Койгельдиев М. (казах.)русск. Алаш қозғалысы, А., 1995;
  • Құл-Мұхамед, Алаш aрдагері Ж.Акбаевтың саяси-құқылық көзқарастары, А., 1996.

Xarici keçidlər

  • ДЕРЕКТІ ФИЛЬМ
  • АЛАШОРДА 2015-08-01 at the Wayback Machine
  • Р.К. Нурмагамбетова. Движение Алаш и Алаш-Орда. Историография проблемы. 1920-1990 жж. XX века. 2007-02-23 at the Wayback Machine

September 18, 2021
ikinci, ümumqazax, qurultayı, ikinci, ümumqırğız, qurultayı, adı, 1936, ildən, sonra, qazax, etnosunun, müəyyənləşməsindən, sonra, istifadə, olunmağa, başladı, Екінші, жалпықазақ, съезі, dekabr, dekabr, 1917, ildə, rusiya, imperiyasının, orenburq, şəhərində, t. Ikinci Umumqirgiz Qurultayi ve ya Ikinci Umumqazax Qurultayi Ikinci Umumqazax Qurultayi adi 1936 ci ilden sonra qazax etnosunun mueyyenlesmesinden sonra istifade olunmaga basladi qaz Ekinshi zhalpykazak sezi 5 18 dekabr 13 26 dekabr 1917 ci ilde Rusiya imperiyasinin Orenburq seherinde turk xalqlarinin esasen Merkezi Asiya kecirdikleri qurultay Qurultayda 1917 ci il inqilabindan sonra Turkustanda yasayan xalqlarin nece yasayacaqlari hansi idareetme formasindan istifade edecekleri kimlerle ittifaqa girecekleri muzakire edilmisdir Qurultayin neticelerine gore bir nece muhum qerarlar qebul edilmisdir Onlrdan en esasi Alas muxtariyyetinin yaradilmasi olmusdur 1 Qurultay istirakcilarinin coxu represiyaya meruz qalmisdilar Ikinci Umumqirgiz QurultayiIkinci Umumqazax Qurultayi qaz Ekinshi zhalpykazak seziKecirilme tarixi 5 18 dekabr 13 26 dekabr 1917 ci ilKecirilen yer Orenburq RusiyaIstirakcilar Rusiya imperiyasinda yasayan turk xalqlari numayendeleriMuzakire edilen meseleler Turkustanda yasayan xalqlarin nece yasayacaqlari hansi idareetme formasindan istifade edecekleri kimlerle ittifaqa girecekleri muzakire edilmisdirNeticeler Alas muxtariyyetinin elan edilmesi Mundericat 1 Tarixi 2 Kecirilmesi 2 1 Esas meseleler 2 2 Qebul edilen qerarlar 3 Istinadlar 4 Edebiyyat 5 Xarici kecidlerTarixi RedakteRusiyada 1917 ci il Bolsevik cevrilisinden sonra siyasi veziyyet gerginlesmisdi Olke vetendas muharibesinin astanasinda idi Bele veziyyetde Rusiya imperiyasina daxil olan turk xalqlari movcud siyasi veziyyeti muzakire etmek ucun umumturk qurultayi kecirmeyi qerara aldilar Quriltayda istirak etmek ucun butun Turkustanda yasayan xalqlarin numayendelerine devet gonderildi Hemin dovrde Turkustanin butun simal torpaqlarinda yasayan turklere qirgiz deyildiyinden yigincaq Umumqirgiz Qirgiz Qurultayi adlandirilmisdi Bundan evvel ise 1917 ci il fevral inqilabindan sonra 21 28 iyulda Orenburqda Birinci Umumqirgiz Qurultayi bas tutdugundan bu tedbirde Ikinci Umumqirgiz Qurultayi adini aldi Qurultayin esas meqsedi Turkustanda olan xalqlarin nece yasayacaqlari hansi idareetme formasindan istifade edecekleri kimlerle ittifaqa gireceklerini muzakire etmek idi Qurultayin neticelerine gore bir nece muhum qerarlar qebul edildi 2 Qurultaydan evvel Turkustani temsil edecek terefler arasinda ciddi fikir ayriligi yox idi Lakin qurultayin gedisinde mueyyen sol yonumlu partiyalar ferqli movqe numayis etdirmeye basladilar Lakin bu da Qurultayin esas meqsedlerine ve neticesine tesir ede bilmedi Kecirilmesi RedakteQurultayin isinde Turkustanin muxtelif bolgelerinden 200 den cox numayende istirak edirdi Tedbire Sariarka Uran Birlik tuy بىرلىك تۋى Birlik bayragi Tirsilik qezetlerinin ve muxtelif teskilatlarin numayendeleri gelmisdirler B Kulmanov sedr Elxan Bokeyxan Xelil Dusmuhemmedov A Kenesarin T Karasev qurultayin reyaset heyetine secildiler Qurultayda muhum qerarlar Alas muxtariyyetinin Alasorda Xalq Surasinin yerli uyezd meclislerinin yaradilmasi haqqinda verildi Aqrar qida meseleleri tehsil medeniyyet din vezifeleri nezerden kecirildi J Akbayev xalq milis konullu destelerinin yaradilmasi teklifini ireli surdu Sirderya bolgesindeki qazaxlarin Turkustan muxtariyyetine qosulma meselelerine dair qurultayinin kecirilmesi ve buna B Kulmanov T Kunanbayev M Dulatovun numayende kimi gonderilmesine qerar verildi Qurultayin esas siyasi vezifesi Qazaxistan erazisinde Alas Muxtariyyetinin milli silahli birlesmelerin 26 5 min nefer bolseviklere qarsi mubarize aparmaq ve onlari antisovet siyasi quvvelerle birlesdirmek idi Qazaxlar arasinda Alas Orda partiyasinin yegane siyasi reqibi hedefleri olduqca qeribe olsa da Alas partiyasinin hedeflerinden cox da ferqlenmeyen lakin qisa muddetde bolseviklerin muttefiqlerinden birine cevrilen ve 1917 ci ilin dekabrinda tesis meclisine namizedliyini ireli suren Uc Juz partiyasi idi Bu namizedlerden biri de Saken Seyfullin idi Sari Arka qezeti bu seckilerin neticelerini derc etdi Petropavlovsk uyezdinde Alasa 26 814 ses verildi Uc Juz yalniz 36 ses aldi Semipalatinsk bolgesinde Alas 58 300 Uc Juz yalniz 1 Omsk uyezdinde de neticeler oxsar idi Alasa 16 200 ve 300 ses Uc Juz ucun verilmisdi Seckilerin ugursuzlugundan sonra Uc Juz partiyasi bolsevik proqramini qebul etdiyini elan etdi O qazaxlari Alasin muxtariyyet telebini redd etmeye gencleri Alasin yaratdigi milislere vermemeye onlara bir qepik pul iane etmemeye cagirdi Bele saraitde ve 1917 ci il Oktyabr inqilabindan sonra movcud olan veziyyete dair fealiyyet proqrami hazirlamaq ucun II Umumqazax Qurultayi kecirmek qerari alindi 1917 ci il dekabrin 5 13 de Orenburq seherinde kecirilen II Umumqazax Qurultayinda qazaxlarin nece yasayacaqlari hansi idareetme formasindan istifade edecekleri kimlerle ittifaqa girecekleri genis muzakire olundu Turkistanin her yerinden numayende heyeti onun isinde istirak etdi Qurultaya Bukey quberniyasi kecmis Bokey Ordasi Ural Turqay Akmola Semipalatinsk Yeddisu Sirderya Ferqana Semerqend Zakaspiysk vilayetlerinden Altay quberniyasindan ve Amudarya torpaqlarindan ve qirgiz mahallarindan numayendeler qatilmisdilar Devet olunanlar arasinda yeni yaradilan Turkustan muxtariyyetinin bas naziri Mustafa Cokay da var idi Qurultay Elixan Bokeyxan Ehmed Baytursunov Miryaqub Dulatov habele I Omarov S Kadirbayev S Dossanov terefinden teskil edilmisdi B Kulmanov qurultayn sedri secilmisdi Qurultayin acilisinda numayende heyetleri esasen Turkustanin cenubunun acliq icinde oldugunu soyleyerek aciqlamalar verdiler Onlar insanlarin casqinliq icinde oldugunu yerli hakimiyyet orqanlarinin nizam intizami berpa ede bilmediyini bildirdiler Bu xaisleri qetnamenin birinci bendi olaraq muzakire eden qurultay xalqi partiya mubarizesine son qoymaga ve birlesmeye cagirdi Esas meseleler Redakte Qurultayin gundeminde esas meseleler asagidakilar idi Sibir Turkustan ve cenub serq birliyinin muxtariyyetine munasibet bolgelerin muxtariyyeti polis milli sura tehsil milli fond muftilik xalq mehkemesi kend rehberliyi qida problemi Qurultayda esas mesele muxtariyyetin yaradilmasi idi Elixan Bokeyxan muxtariyyet haqqinda meruze etdi Onun meruzesi ve Qazaxistan muxtariyyeti meselesi xususi komissiyaya teqdim edildi Komissiya adindan X Qabasov cixis etdi Hesabati muzakire etdikden sonra fakti nezere alaraq oktyabr ayinin sonunda Muveqqeti Hokumet suquta ugradi Rusiya Respublikasi etimad ve menevi nufuza sahib olan gucunu itirdi olkede hec bir guc olmadigi ucun vetendas muharibesi bas vere biler anarxiya dalgasi bundan yaranir Eyalet daxilinde seher ve kendlerde anarxiya her gun boyuyur Bu cetin veziyyetden yegane cixis yolu Qirgizistan bolgelerinin butun ehalisi terefinden taninacaq mohkem bir hokumet teskil etmekdir Qebul edilen qerarlar Redakte Qurultay yekdillikle Qirgizistan bolgelerinin Muxtariyyetinin qurulmasina ve ona Alas adi verilmesine qerar verdi 3 Ardinca coxlugun sesvermesi ile Alas Orda Muxtariyyatinin quruldugu elan edildi 25 uzvden ibaret muveqqeti bir xalq meclisi quruldu onlardan 10 yeri ruslara ve bolgenin diger xalqlarinin numayendelerine verildi 4 Daha sonra Alas Kala adlandirilan Semipalatinsk paytaxt secildi 5 Yeni qurulan hokumetin rehberliyine Elixan Bokeyxan secildi Qurultay Sovet hakimiyyetini tanimamaga qerar verdi Qirmizi Ordunun Qirgizlarin erazisine girmesi veziyyetinde onu def etmek ucun oz milli ordusunu yaratmaga qerar verildi Elixan Bokeyxan ve onunla hemfikir olanlar Basqirt Tatar ve Kokand Muxtariyyati ile birlikte hereket etmeyi qebul etmedi Lakin yeni qurulan hokumetin yeterince kadri ordusu olmadigindan qazaxlarin yasadigi boyuk bir erazini yeni qaydalarla idareetmek mumkun olmur Tesis meclisinin cagirilmasindan ve Rusiyada dunya dovletleri terefinden taninmis hokumetin qurulmasindan evvel Alas Orda Umumqirgiz Muveqqeti Xalq Surasi vasitesile qirgizlarin muxtar ozunuidareetmesinin derhal heyata kecirilmesine baslamaq teklif edildi 6 Istinadlar Redakte Ajbyn Enciklopediya Bas red B Ө Zhakyp Almaty Қazak enciklopediyasy 2011 880 bet ISBN 9965 893 73 H https abai kz post 42446 Kazahstan v period grazhdanskogo protivostoyaniya Ot Sozaka do Astany 2015 04 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 07 14 Ot Sozaka do Astany 2015 04 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 07 12 http tarikh kz sovetskiy period istorii kazahstana alash orda Edebiyyat RedakteUsh zhuz Alash i partiya bolshevikov v period konfrontacii 1917 1920 gody Arxivlesdirilib 2014 01 13 at the Wayback Machine Vtoroj vsekazahskij sezd Kazahstan Nacionalnaya enciklopediya Almaty Қazak enciklopediyasy 2004 T I ISBN 9965 9389 9 7 Amanzholova D Kazahskij avtonomizm i Rossiya Istoriya dvizheniya Alash M 1994 Nurpeisov K kazah russk Alash һәm Alaiyurda A 1995 Kojgeldiev M kazah russk Alash kozgalysy A 1995 Қul Muhamed Alash ardageri Zh Akbaevtyn sayasi kukylyk kozkarastary A 1996 Xarici kecidler RedakteDEREKTI FILM ALAShORDA Arxivlesdirilib 2015 08 01 at the Wayback Machine R K Nurmagambetova Dvizhenie Alash i Alash Orda Istoriografiya problemy 1920 1990 zhzh XX veka Arxivlesdirilib 2007 02 23 at the Wayback MachineMenbe https az wikipedia org w index php title Ikinci Umumqazax Qurultayi amp oldid 6129929, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.