Vikipediya azad ensiklopediya Bu məqalə 1811 cu ildə baş vermiş şeyxəli xanın Quba xanlığını bərpa etmək uğrunda genişmi

Vikipediya azad ensiklopediya Bu meqale 1811 cu ilde bas vermis Seyxeli xanin Quba xanligini berpa etmek ugrunda genismiqyasli usyani haqqindadir Diger menalar ucun Quba usyani sehifesine baxin Seyxeli xanin Quba xanligini berpa cehdi 1811 Qafqaz muharibesiQiqo Qabasvili terefinden cekilen resm eserinde Qafqaz muharibesi tesvir olunubTarix 1811 ci ilin aprel dekabr aylariYeri Tabasaran maysumlugu Quba xanligiSebebi 1810 cu ilde Quba usyaninin meglubiyyete ugramasi Quba xanliginin itirilmesi ve Seyxeli xanin hakimiyyeti berpa etmek cehdiNeticesi Quba xanligi yeniden rus qosunlarinin nezaretine kecdi Seyxeli xan bir sira doyuslerde qelebe qazandi lakin sonda Dagistanin daxili bolgelerine siginmaga mecbur olduMunaqise terefleriQuba xanligi Tabasaran maysumlugu Aqusa Dargin icmasi Rusiya ImperiyasiKomandan lar Seyxeli xan Abdulla bey rus rus rus rus rus Qazi Mehemmed Tabasarani rus Tereflerin quvvesi19 min konullu doyuscu qubalilar derbendliler aqusalilar ve diger daglilar Rusiya menbelerine gore 3 min suvari Rusiya menbelerine gore 4 5 min tekce Quba ve Zeyxur qarnizonu Sirvan ve Nuxadan gelen suvari desteler Rusiya menbelerine gore Itkiler 1000 nefer Rustov doyusunde Rusiya menbelerine gore 700 nefer Cibir doyusunde diger doyuslerde boyuk lakin deqiq olmayan itkiler Rusiya menbelerine gore Seyxeli xanin Quba xanligini berpa cehdi 1811 ve ya Seyxeli xanin 1811 ci il herbi kampaniyasi Quba xanliginin sonuncu xani Seyxeli xan terefinden 1811 ci ilde Rusiya Imperiyasina qarsi aparilmis herbi emeliyyatlar silsilesi Kampaniya Tabasaran Quba Cibir Rustov ve Cici istiqametlerinde bas veren doyusleri hemcinin Xucni qalasinin ve Quba xanliginin ele kecirilmesi ile neticelenen hucumlari ozunde ehtiva edirdi Tarixi serait span 1804 1813 cu iller Rusiya Iran muharibesi fonunda Qafqaz regionunda siyasi veziyyet gerginlesmisdi Quba xani Seyxeli Rusiya hakimiyyetine qarsi cixaraq muxtelif Dagistan icmalari ile muttefiqlik yaratmaga calisirdi 1810 cu ilde Quba usyani meglubiyyete ugradi lakin Quba xani Rusiya ile doyusmekde davam edirdi Belelikle 1811 ci ilde o muttefiq quvvelerle yeniden Qubaya hakim olmaq ve bolgede rus nezaretini zeifletmek meqsedile genismiqyasli hucumlara basladi Kampaniyanin esas merheleleri span Xucninin ele kecirilmesi span Quba xani Seyxeli xan yalniz Rusiya qosunlarina qarsi deyil hem de onun hakimiyyetini qebul etmeyen bir sira dag feodallarina qarsi mubarize aparmali olurdu Quba usyaninin yatirilmasindan sonra Tabasaranin merhum qazisi Rustemin qardasi rus ordusunun polkovniki Qazi Mehemmed Tabasarani taxtdan uzaqlasdirilmis Seyxeli xana qarsi cixis etdi Seyxeli xan Quba ve Derbend destelerine elave olaraq Aqusa doyusculerinden ve diger daglilardan ibaret texminen 3 min neferlik qosun topladi O Xucni kendi yaxinliginda movqe tutmus Qazi Mehemmedi hucumla zerersizlesdirmeyi planlasdirdi Lakin muttefiqler hucuma qatilmaqdan cekinmis Seyxeli xan ise yalniz qubali ve derbendli doyusculerle irelileyerek Xucni qalasini ele kecirmeye nail olub burada mohkemlenmis ve Quba uzerinde zerbe plani hazirlamaga baslamisdi Seyxeli xan bu qelebeden sonra daglara cekilmeyi bacaran Qazi Mehemmedin yerine Tabasaran qaziligi kimi yuksek vezifeni qohumu ve muttefiqi Abdulla beye verdi General Repin 1811 ci il oktyabrin 16 da markiz Paulucciye Seyxeli xanin oz etrafina 6000 nefer topladigini ve yeniden Qubaya hucum etmek istediyini yazmisdi Quba xanliginin ele kecirilmesi span Xucniden sonra Seyxeli xan hucumu genislendirerek Quba xanliginin bir hissesini muveqqeti olaraq nezaret altina aldi Bu 1806 ci ilden etibaren ruslarin bolgede qurdugu inzibati nezareti ciddi sekilde sarsitdi Cibir doyusu span Kampaniyanin novbeti merhelesinde Seyxeli xanin quvveleri Cibir kendi yaxinliginda rus desteleri ile toqqusdu Doyus siddetli olmus ruslar bolgede elave herbi destelerin yerlesdirilmesine mecbur qalmisdilar Rusiya terefi Surxay ve Seyx Eli Xanin herbi planlari ve quvve toplama prosesi barede melumat elde etdi Teyin olunmus marsrutla irelileyen Rusiya herbi kontingenti Samurcaya catdiqda hele dusmenle qarsilasmadan bele Derbendden elave destek teleb etmek zerureti hiss etdi Bu sebebden kontingent bir nece ay erzinde erazide lengiyerek Tabasaranin ele kecirilmesini passiv sekilde musahide etdi Komandanligin muracietinden sonra deste komandiri nehayet Samurcayi kecmek qerarini verdi Lakin 1811 ci ilin noyabrinda Ecexur yaxinliginda deste meglubiyyete ugradi ve boyuk itkilerle geri cekilmeye mecbur oldu Bundan sonra Seyxeli xan Aqusa qazisi Ebubekrin desteyi ve hemcinin Irandan gonderilen maliyye vesaitleri hesabina Aqusa Mehdioglu Tabasaran ve Qaziqumuq bolgelerinden topladigi texminen 8 min neferlik ordu ile Quba xanligi erazisine yurus etdi Bu yurusde Qaziqumuqlu II Surxay xanin oglu Quba xaninin kecmis muttefiqi Nuh bey de istirak edirdi Samurcay sahilinde yerlesen Meherremkend kendinin sakinleri yuz atlidan ibaret bir desteni Tabasarana gondererek onlarin uzerine gelmekde olan rus qosununa qarsi doyusmek ucun Cibir kendinde movqe tutdular Doyusun gedisinde ruslarla birlikde olan bezi Quba beyleri rus ordusunu Seyxeli xanin quvvelerinin telesine salmaq ucun gizli plan hazirlamisdilar Lakin rus qosununun komandani general Quryev bu niyyeti vaxtinda anlayaraq yerli qubalilarin gosterdiyi qerb istiqametinden deyil mudafie ucun daha elverisli olan serq istiqametinden Seyxeli xanin quvvelerine yaxinlasdi Buna baxmayaraq rus ordusu movqeleri ele kecire bilmedi ve Quryev geri cekilerek Zeyxur kendine dogru hereket etdi Quba seheri ve Zeyxur kendi istisna olmaqla Quba eyaletinin boyuk hissesi yeniden Seyxeli xanin nezareti altina kecdi Yerli ehali bir daha ruslara qarsi usyana qalxdi 1811 ci il noyabrin 6 da general Quryevin 1348 neferlik qosunu bir nece kazak ve yerli atli desteleri ile birlikde Zeyxur kendi yaxinliginda muhasireye dusdu ve Seyxeli xanin quvveleri terefinden darmadagin edildi Rus menbelerinin etirafina gore onlarin itkileri 317 nefere catmisdi Rusiya herbi kontingentinin meglubiyyetinin teferruatlari General Xotuntsov terefinden markiz Paulucciye unvanlanmis mexfi raportda daha etrafli serh edilmisdir Bu doyus Rusiya ordusu ucun ciddi itki kimi qiymetlendirilirdi Rus generali oz hesabatinda qeyd edirdi Terefimizden oldurulen ve yaralananlarin sayi 300 nefere yaxindir Bundan elave kulli miqdarda silah ve doyus levazimati itirilmis 500 neferden cox rus esgeri esir dusmus ve neticede dusmen bizim serhedlerimize yeni Quba xanliginin erazisine daxil olmusdur Qeyd etmek lazimdir ki Seyxeli xanin Quba xanligi serhedlerinde gorunmesi ile elaqedar yerli ehali arasinda kutlevi usyan yeniden bas qaldirmisdi Bu meglubiyyetden sonra Seyxeli xan Quba eyaletini Rustovdan idare etmeye basladi Dagistanin kendinde tapilmis Seyxeli xanin 1811 ci il dekabr yurusune dair erebdilli elyazmanin tercumesi Bu gelecek ucun bir xatiredir Seyx Eli Xan Aqusa Tsudaxar ve Dargin dairelerinden Dagistan qosunlarinin boyuk bir hissesini topladi Onlar Kure vilayetine geldiler ve necib emir Surxay Xanla mesverete girdiler Adi cekilen emir razilasdi ve oz alaylarini gonderdi onlara oglu Nuh Beyi basci teyin etdi Onlar Samur cayini kecerek Ceba Cibir kendinde meskunlasdilar ve orada iki gun qaldilar Sonra ucuncu gun kafirler yeni ruslar onlarin uzerine geldiler Onlar bu kafirlerle subh tezden gun batana qeder doyusduler Kafirlerin qosunlari darmadagin edildi onlardan yeddi yuz silahli kisi olduruldu silahlari ve atlari qenimet olaraq goturuldu Kafirler daha sonra Zeyxur kendine qayitdilar ve on bes gun orada qaldilar Seyx Eli Xan Ceba kendinden sonra Rustov kendine getdi Sirvandan lenete gelmis dusmen hemin kende geldi ve orada boyuk bir doyus bas verdi Hicri 1227 ci ilin zilhicce ayinda muselman alaylari meglubiyyete ugradildi Rustov doyusu span 1811 ci ilde bas vermis daha muhum qarsidurmalardan biri Rustov kendinde bas veren doyusu idi Qeyd etmek lazimdir ki Seyxeli xanin 2 ay yasadigi Rustov mahali xanin terefdarlarinin merkezine cevrilmisdir Mehz buradan Seyxeli xan Quba erazisinde rus movqelerine qarsi novbeti zerbeni endirdi Doyus neticesinde terefler ciddi itkiler verse de erazi nezareti muveqqeti olaraq defelerle elden ele kecmisdi Rus general ve zabitleri ciddi tesvise duserek Seyxeli xana qarsi mubarize ucun elave quvveler seferber etdiler General mayor Xotuntsov yeni quvvelerle Rustova dogru yurus etdi onlara Seyxeli xana qarsi vurusan Qaziqumuq xani Aslan xanin destesi de qosuldu 1811 ci il noyabrin 22 de Rustov yaxinliginda bas vermis doyusde Seyxeli xan meglubiyyete ugradi Rusiya menbelerinin melumatina gore doyus 4 saat davam etdi her iki teref agir itkilerle uzlesdi usyancilar doyus meydaninda 100 den cox meyit qoyub 30 doyus bayragini itirerek geri cekildiler Umumilikde ise usyancilardan 600 neferin olduyu iki defe artiq sayda doyuscunun yaralandigi bildirilir Rus menbelerine gore rus ordusu bu doyusde 92 nefer olu ve 24 nefer yarali itirmisdi Hemin doyusde daglilar da agir itkiler verdiler ve Aqusa qazisi Ebubekr helak oldu Cici doyusu span Kampaniyanin son merhelesi Cici kendi yaxinliginda bas vermis doyus idi Bu doyusde rus qosunlari daha boyuk quvve toplayaraq Seyxeli xanin quvvelerinin irelileyisini dayandirdilar Polkovnik Lisanevicin destesi Sirvan ve Nuxadan suvarilerle geldi ve o Quba muhasirecilerini geri qovdu Lisanevic butun quvveleri ile Cici kendi yaxinliginda Seyxeli xani meglub etdi ve onu Yersiye qeder teqib etdi ve orada yeniden meglub etdi Bundan sonra Seyxeli xan ve Abdulla bey Aqusa Dargin icmasina sigindi Bununla kampaniya faktiki olaraq zeiflemeye basladi Neticeler span Seyxeli xanin 1811 ci il hucumu Qafqazda rus hakimiyyetine qarsi en genismiqyasli mubarize merhelelerinden biri oldu Xucni ve Quba daxil olmaqla bir sira strateji eraziler muveqqeti olaraq rus nezaretinden cixdi Rusiya cavab tedbiri olaraq bolgeye elave qosun ve zabit heyeti gonderdi ve 1812 1813 cu illerde Seyxeli xana qarsi daha guclu herbi emeliyyatlara basladi Kampaniya neticesinde Seyxeli xan genis destek toplasa da uzunmuddetli ustunluk qazana bilmedi ve sonraki illerde mubarize daha cox dagliq erazilerde davam etdi Istinadlar span Fazil 2016 seh 228 Bakixanov 2010 seh 225 Mustafazade 2005 seh 226 Magomedov 1999 seh 292 Mustafazade 2005 seh 227 Ibisov 2012 seh 134 Ibisov 2012 seh 135 Ajtberov Timur Obzor nekotoryh rukopisnyh sobranij Dagestana PDF rus Izuchenie istorii i kultury Dagestana Arheologicheskij aspekt Sbornik statej Dagestanskij federalnyj issledovatelskij centr RAN 57 Ibisov 2012 seh 114 Mustafazade 2005 seh 228 Elqedari 1929 seh 114 Magomedov 1999 seh 290 Edebiyyat span Mustafazade Tofiq Quba xanligi PDF az Baki Elm 2005 480 Magomedov R M Dargincy v dagestanskom istoricheskom processe T II Dagestanskoe knizhnoe izdatelstvo 1999 520 ISBN 5 297 00577 9 Elqedari Mirze Hesen Asari Dagestan Istoricheskie svedeniya o Dagestane rus Mahacqala Dagestanskogo Nauchno Issledovatelskogo Instituta 1929 184 Fazil Sahin Mahmudov Yaqub Mustafazade Tofiq redaktorlar Quba xanligi az Baki TEAS Press Nesriyyat evi 2016 seh 700 Bakixanov Abbasqulu aga Gulustani Irem PDF az Baki Xatun Plyus 2010 302 Ibisov Salman Quba xanligi Ehali tarixi ve azadliq mucadilesi PDF az Baki Elm nesriyyati 2012 seh 336 ISBN 9789952453430 Hemcinin bax span Alpan doyusu Basli doyusu Levasi doyusu Kateqoriyalar Elifba sirasina gore herbi munaqiselerQafqaz tarixi1811 ci ildeki hadiselerRusiyanin muharibeleriGizli kateqoriyalar Vikipediya Sekil kartockasinda viki isare olan meqalelerVikipediya Dil kecidi sablonu istifade edilmis sehifeler