Yuri Kondratyuk

Yuri Vasilyeviç Kondratyuk (rus. Юрий Васильевич Кондратюк; ukr. Юрій Васильович Кондратюк, Yuri Vasılyevıç Kondratyuk) və ya əsl adı ilə Aleksandr İqnatyevich Şargey (rus. Александр Игнатьевич Шаргей; ukr. Олександр Гнатович Шаргей, Oleksandr Qnatovıç Şargey; 9 (21) iyun 1897, Poltava – güm. 23 fevral 1942, Kaluqa, Tula vilayəti) — İsveç-yəhudimənşəli SSRİ mühəndisi, tarixçi, əsasını qoyanlardan biri. Rusiya İmperator Ordusunda keçmiş zabit olan Aleksandr Şargey sovet repressiyalarından yayınmaq məqsədilə 1921-ci ildə adını dəyişmiş və vəfat etmiş Yuri Kondratyukun sənədlərini əldə edərək ömrünün sonuna qədər bu adla yaşamışdır. O, XX əsrin əvvəllərində Aya uçuş üçün optimal trayektoriyanı hesablamışdır. Bu hesablamalar sonradan NASA-nın "Apollon" Ay proqramında təkrar kəşf edilmişdir. 1916-cı ildə Şargey tərəfindən təklif edilən trayektoriya sonradan "Kondratyuk trası" adlandırılmışdır.

Yuri Kondratyuk
ukr. Кондратюк Юрій Васильович
Doğum tarixi	9 (21) iyun 1897
Doğum yeri	Poltava, Poltava quberniyası^[d], Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	güm. 23 fevral 1942(1942-02-23)(44 yaşında)
Vəfat yeri	Kaluqa, Tula vilayəti, RSFSR, SSRİ
Elm sahəsi	kosmonavtika^[d]
Təhsili	Sankt-Peterburq Politexnik Universiteti
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kondratyuk Birinci Dünya müharibəsinin, Rusiyada vətəndaş müharibəsinin və İkinci Dünya müharibəsinin iştirakçısı olmuş, həmçinin SSRİ hakimiyyət tərəfindən təqiblərə məruz qalmışdır. O, 1920-ci illərdə Cənubi Ukraynada, Kubanda və Novosibirskdə işləyərək taxıl anbarlarının tikintisi və mexanizasiyası ilə məşğul olmuş, o cümlədən mismarsız inşa etdiyi məşhur "Mastodont" anbarını yaratmışdır. 1930-cu ildə ona zərərvericilik ittihamı ilə həbs cəzası verilmiş, lakin ""da belə elmi işlərini davam etdirərək külək elektrik stansiyaları layihələndirmişdir. 1929-cu ildə Kondratyuk "Planetlərarası fəzaların fəthi* kitabını nəşr etmiş, burada kosmosun mənimsənilməsi mərhələlərini və insanın Ayda enişi üçün əsas olan Ay orbitində görüş konsepsiyasını təqdim etmişdir.

Kondratyuk 1942-ci ildə İkinci Dünya müharibəsi zamanı döyüşdə həlak olmuşdur, lakin onun ölümü ilə bağlı alternativ versiyalar da mövcuddur. O, 1970-ci ildə ölümündən sonra bəraət almışdır. Onun irsi geniş şəkildə tanınmışdır.

Həyatı

Erkən illəri

Poltava şəhərində, Komsomolskaya küçəsi 4 ünvanında Yuri Kondratyukun şərəfinə qoyulmuş xatirə lövhəsi.

Aleksandr İqnatyeviç Şargey 21 (9) iyun 1897-ci ildə Poltavada, katolikliyə keçmiş yəhudi İqnati Benditoviç (Benediktoviç) Şargey və ruslaşmış isveçli Lüdmila Lvovna Şargeyin (qızlıqda baronessa Şlippenbax, ?—1913) ailəsində anadan olmuşdur. Onun ulu babası, 1812-ci il Vətən müharibəsinin iştirakçısı İsveç ordusunun general-mayoru (1653–1721) nəslindəndir.

Lüdmila Şlippenbax evlənməzdən əvvəl Kiyevdə yaşamış, Kiyev-Podol qadın gimnaziyasında fransız dili və coğrafiya dərsi vermişdir. O, burada təbiət elmləri şöbəsinin fizika-riyaziyyat fakültəsində tələbə olan (sonradan mühəndis-texnoloq) İqnati Şargey ilə tanış olmuşdu. 12 yanvar 1897-ci ildə İqnati vəftiz olunmuş və onlar evlənmişdilər. İqnati Benditoviç (Benediktoviç) Şargey (1873–1910) anadan olmuşdu. Onun valideynləri Bendıt Srulyeviç Şargey (?—1874) və Fridrixa Ayziqovna Rozenfeld (adını dəyişdikdən və ikinci evliliyində Yekaterina Kirillovna Datsenko, 1853–1917) Telşevski qəzasının qəsəbəsindən Berdiçevə köçmüşdülər. Uşaqlıq illərini Poltava quberniyasının şəhərində keçirmiş və Poltavada gimnaziyanı bitirmişdi.

Aleksandr Şargey nənəsinin (peşəsi mama olan) və onun ikinci əri, zemstvo həkimi, sonradan III dövlət müşaviri (1899) Akim Nikitiç Datsenkonun evində, Sretenskaya küçəsi 4 ünvanında anadan olmuş və uşaqlıq illərini keçirmişdir. Valideynləri az müddət birlikdə yaşamışlar. Bir yaşında olan zaman atası təhsilini davam etdirmək üçün Almaniyaya, Darmştadtda yerləşən Ali Texniki Məktəbə getmiş, anası isə psixi xəstəlik səbəbiylə Poltava quberniya zemstvosunun Malıye Budişçi kəndindəki ruhi xəstələr koloniyasına yerləşdirilmiş, sonradan Poltavadakı İsveç qəbirstanlığındakı ruhi xəstələr xəstəxanasına köçürülmüş və ömrünün qalan hissəsini orada keçirmişdir. 1903-cü ildə atası ilə Peterburqa köçmüş, atası 1906-cı ildə ginekoloq və tibbi ədəbiyyat tərcüməçisi qızı Yelena Petrovna Giberman ilə evlənmişdir. 1907-ci ildə Aleksandr Şargey Vasilyevski adasındakı gimnaziyaya daxil olmuşdur. Ailə Vasilyevski adasında tez-tez ziyarət etmiş, 4 dəfə mənzil dəyişmiş və hamısında atasının xəstəsi, qadın həkim P. İ. Lurye-Giberman ilə birlikdə yaşamışlar. 1910-cu ildə ögey bacısı Nina İqnatyevna Şargey doğulmuş və eyni il atası sepsisdən qəflətən vəfat etmiş, Aleksandr isə yenidən Poltavada yerləşən nənəsinin evinə qayıtmışdır.

Birinci Dünya müharibəsində

Sankt-Peterburq şəhərində, Vasilyevski adası 33 ünvanında, 14-cü sətirdə 1916–1917-ci illər yazısı olan xatirə lövhəsi. 1918-ci ildə burada Yuri Kondratyuk yaşamışdır.

Yuri Kondratyuk 1910-cu ildən 1916-cı ilə qədər İkinci Poltava kişi gimnaziyasında təhsil almış və buranı gümüş medalla bitirmişdir. 1916-cı ildə Petroqrad Politexnik İnstitutunun (indiki ) mexanika şöbəsinə daxil olmuş, lakin həmin ilin noyabrında orduya çağırılmış və Peterburqdakı məktəblərindən birində gizir məktəbinə yazılmışdır. 1918-ci ilin martında tərxis olunana qədər Birinci Dünya müharibəsində Osmanlıya qarşı Qafqaz cəbhəsində döyüşmüşdür və gizir rütbəsində xidmət etmişdir. Oktyabr inqilabından sonra Çar ordusunun zabiti kimi səfərbər edilmiş, lakin oradan qaçmışdır. Kiyev Qızıl Ordu tərəfindən alındıqdan sonra piyada xaricə getməyə cəhd etmiş, lakin saxlanılaraq geri qaytarılmışdır. Zabit keçmişinə görə repressiyalardan qorxmuş, ögey anası Yelena Petrovna Gibermanın (ikinci evliliyində Kareyeva) köməyi ilə 1900-cü il təvəllüdlü Lutsalı Yuri Vasilyeviç Kondratyuk adına sənədlər almış və ömrünün sonuna qədər bu adla yaşamışdır.

1921-ci ildən 1927-ci ilə qədər Şargey-Kondratyuk , Kubanda və Şimali Qafqazda çalışmış, vaqon yağlayıcısı və bağlayıcısı kimi başlayaraq Oktyabrskaya stanitsasında taxıl anbarında mexanik kimi işləmişdir. 1927-ci ildə repressiyalardan yayınmaq üçün Sibirə köçmüşdür, çünki burada yad adla gizlənmək daha asan idi. Novosibirskdə "Xleboprodukt" müəssisəsində işə düzəlmiş, burada taxıl anbarlarının tikintisi və təkmilləşdirilməsində iştirak etmişdir. O, Kamen-na-Obidə "Mastodont" taxıl anbarını — 13 min ton tutumlu, bir dənə də mismar istifadə etmədən tikilmiş anbarı inşa etmişdir. Bu, total çatışmazlıq şəraitində inanılmaz bir tikili hesab edilirdi. Bu dövrdə dəfələrlə Biyskə səfər etmiş, orada taxıl saxlama mexanizasiyası üzrə mühazirələr oxumuşdur.

Həbs edilməsi

30 iyul 1930-cu ildə Kondratyuk "Xleboprodukt"in bir neçə digər əməkdaşı ilə birlikdə zərərvericilik ittihamı ilə həbs olunmuşdur. İttihamın məqamlarından biri onun "Mastodont"u nəinki plan olmadan, həm də mismarsız tikməsi idi. Yerli rəhbərlik belə qənaətə gəlmişdi ki, bu tikili bu qədər taxılın ağırlığına tab gətirə bilməyəcək və dağılaraq 10 min ton xalq taxılını məhv edəcək. 10 may 1931-ci ildə onu üç il müddətinə düşərgələrə məhkum etmişdilər. Əslində, "Mastodont" 60 ildən çox fəaliyyət göstərmiş və sadəcə 1990-cı illərin ortalarında yanıb kül olmuşdur. Buna baxmayaraq, düşərgələrə göndərilmək əvəzinə, Kondratyuk Novosibirskdə kömür müəssisələrinin layihələndirilməsi üçün məhbus-mühəndislər üçün yaradılmış xüsusi 14 nömrəli büroda işləməyə cəlb olunmuşdur. Orada 1932-ci ilin avqustuna qədər çalışaraq mədən-şaft avadanlıqları sahəsində iki ixtira etmiş, bunlara patent və müəlliflik şəhadətnaməsi almışdır. O, bir sıra xüsusi məsələlər üzrə məqalələr dərc etmişdir: şaftların keçidinin sürətləndirilməsi və yüngülləşdirilməsi, beton və daş təmizləmə işlərinin qəlib mexanizasiyası, yüksək müqavimətli betonun saxlanması, şaft çənlərinin daimi dayaqları, dəmir-beton qüllə.

Hələ 14 nömrəli büroda işləyən zaman Kondratyuk (Narkomtyajprom) tərəfindən elan edilmiş güclü Krım Külək-Elektrik Stansiyasının (KES) ilkin layihələndirmə müsabiqəsinin şərtləri ilə tanış olmuşdu. Stansiya layihəsi P. K. Qorçakov ilə birgə hazırlanmış, sonradan layihəyə Moskvanın Ostankino teleqülləsinin gələcək yaradıcısı mühəndis də cəlb edilmişdi. VES-in ilkin layihələndirməsi 1932-ci ilin noyabrında başa çatmış və tezliklə layihə müəllifləri Moskvaya səfər icazəsi almışdılar. Narkomtyajpromun təkidli xahişi ilə 1933-cü ildə Kondratyuk vaxtından əvvəl sürgündən azad edilmişdi. Müsabiqədə layihə ən yaxşı seçilmişdi. 1933–1934-cü illərdə Şargey Ukraynanın o dövrdəki paytaxtı Xarkovda Sənaye Energetika İnstitutunun filialında çalışmışdır. Texniki layihə 1934-cü il fevralın ortalarına qədər tamamlanmışdı. 1937-ci ildə Krımın dağında işçi çertyojlara əsasən stansiya fundamentinin tikintisi başlamışdı.

Buna baxmayaraq, 1938-ci ildə güclü külək-elektrik stansiyalarının layihələndirilməsi və tikintisi dayandırılmışdı. Bu səbəbdən sonrakı iki il ərzində Kondratyuk Külək-Elektrik Stansiyalarının Layihə-Təcrübə Bürosunda (PEKVES) kiçik təcrübə külək-elektrik stansiyalarının layihələndirilməsi ilə məşğul olmuşdu. Eyni dövrdə Sergey Korolyovdan israrlı və sərfəli əməkdaşlıq təklifləri almış, lakin KES tikintisi ilə bağlı öhdəliklərini əsas gətirərək bu təklifi rədd etmişdi.

Başqa bir versiyaya görə, rədd edilmənin səbəbi hərbi layihələr üzərində işin NKVD-nin sərt nəzarətini nəzərdə tutması idi. Bioqrafiyasının yoxlanılması zamanı sənədlərin saxtalaşdırılması və ağqvardiya keçmişi aşkarlana bilərdi ki, bu da ağır nəticələrə səbəb ola bilərdi.

"Qurmaq üçün oxuyacaqlar üçün" Siolkovskidən asılı olmayaraq, orijinal metodla raketin hərəkətinin əsas tənliyini çıxarmış, oksigen-hidrogen yanacağı ilə işləyən dörd pilləli raketin sxemini və təsvirini vermiş, mühərrik yanma kamerasının oksidləşdirici və yanacağın şahmat və digər düzülüşlü burunlarla, paraboloid burun və daha bir çox elementlərlə təchiz edilməsini təklif etmişdir. 1938-ci ildə Kondratyuk bu əsəri nəşr üçün təqdim edən zaman onun 1918–1919-cu illərdə yazıldığını qeyd etmişdi, baxmayaraq ki, əsərə müxtəlif vaxtlarda dəyişikliklər edildiyi müəyyən olunmuşdur. 1964-cü ildə bu əsər redaktorluğu ilə "Raket texnikasının pionerləri" kitabına daxil edilmiş, 1965-ci ildə isə NASA tərəfindən ingilis dilinə tərcümə olunmuşdur.

İkinci Dünya müharibəsində

Oryol vilayətinin Bolxov rayonunda Kondratyukun məzarı.

İkinci Dünya müharibəsi başlamasından sonra Yuri Vasilyeviç Kondratyuk könüllü olaraq xalq milisinə qoşulmuşdur. O, Kiyev rayonunun 21-ci Moskva diviziyasının 2-ci atıcı alayının rabitə rotasında sıravi telefonçu kimi qeydiyyata alınmış (sonradan bu diviziya 173-cü atıcı diviziya, daha sonra isə 77-ci qvardiya atıcı diviziyası adlandırılmışdır) və Ehtiyat Cəbhəsinin 33-cü ordusuna daxil olmuşdur. 1941-ci ilin oktyabrında çıxdıqdan sonra 194-cü atıcı diviziyanın 470-ci atıcı alayının rabitə rotasında xidmət etmiş, sonra Qərb Cəbhəsinin 49-cu ordusunun 60-cı atıcı diviziyasının 1281-ci atıcı alayının 1-ci batalyonunun rabitə taqımında taqım komandirinin müavini vəzifəsində çalışmışdır.

"Böyük Vətən müharibəsində həlak olan və itkin düşənlərin Xatirə Kitabı. 7-ci cild"ə əsasən, Yuri Vasilyeviç Kondratyuk 33-cü ordunun 110-cu atıcı diviziyasında 1291-ci atıcı alayının taqım komandiri müavini vəzifəsində xidmət edən zaman 25 fevral 1942-ci ildə həlak olmuş və Orlov vilayətinin Bolxovski rayonundakı Krivtsovo kəndində dəfn edilmişdir.

Uzun müddət Kondratyukun 3 oktyabr 1941-ci ildə həlak olduğu hesab edilirdi. Buna görə də Poltavada yerləşən xatirə lövhəsində alimin ölüm ili 1941-ci il kimi qeyd olunmuşdur. Lakin sonradan Yuri Kondratyukun bu tarixdən sonra da sağ olduğuna dair 1942-ci ilin yanvarında onun imzasını daşıyan sənəd kimi sübutlar tapılmışdır. Buna görə də Kondratyukun ölümünü bu versiyası geniş yayılmışdır. versiyasına görə o, 1952-ci ildə vəfat etmişdir, lakin ən çox ehtimal olunan versiya onun həbs düşərgəsində həlak olmasıdır. Bu versiyanın tərəfdarları müharibədən sonra Kondratyukun raket texnikası üzrə düsturları və hesablamaları olan əlyazma dəftərinin tapılmasını arqument kimi göstərirlər.

26 mart 1970-ci ildə RSFSR Ali Məhkəməsinin Cinayət İşləri üzrə Məhkəmə Kollegiyası OS-70–8 nömrəli qərarı ilə Yuri Vasilyeviç Kondratyuka cinayət tərkibinin olmaması səbəbindən bəraət vermişdir. Onun yaxşı adının bərpasına keçmiş xidmət yoldaşı və silahdaşı, sonradan adına Konstruktor Bürosunun mühəndis-konstruktoru olan Boris İvanoviç Romanenko böyük səy göstərmişdir. Romanenko təqaüdə çıxdıqdan sonra özünü "kosmik" jurnalistikaya həsr etmişdir.

Mirası

Yuri Kondratyukun şərəfinə Ukrayna xatirə poçt markası.

Yuri Kondratyuk elm və texnika tarixinə raket-kosmos sənayesinin inkişafı təcrübəsində ardıcılları tərəfindən həyata keçirilən çoxsaylı orijinal ideyaların müəllifi kimi daxil olmuşdur. Xüsusilə, o, raketlərin şaquli uçuşunun iqtisadi səmərəliliyini, uçuşlar zamanı aralıq bazaların yaradılmasını, atmosferin yuxarı qatlarında əyləc etməyi, kosmik aparatlar tərəfindən günəş enerjisindən istifadəni və s. ilk dəfə əsaslandırmışdır. Onun ən böyük nailiyyəti insanın Aya uçuşu üçün hesablamalar layihəsidir. Bu layihə ABŞ tərəfindən astronavtların Yer kürəsinin təbii peykinə göndərilməsində istifadə edilmişdir. 1960-cı illərin sonunda "Life" jurnalı oxucuları "Apollon" proqramının hazırlanmasının bəzi təfərrüatları ilə tanış etmişdir. NASA Pilotlu Uçuşlar Baş İdarəsində Aya uçuş variantlarının müzakirəsi zamanı Verner fon Braun qrupu ilə qrupu arasında mübahisə yaranmışdı. Hubolt qrupu kosmik gəmini Ayın ətrafında orbitə çıxarmağı, sonra xüsusi kabinanı ayıraraq Aya endirməyi təklif etmişdi. Bu fikir sonradan ABŞ proqramının bütün rəhbərləri tərəfindən qəbul edilmiş, Yuri Kondratyukun "Planetlərarası fəzaların fəthi" kitabından götürülmüşdü.

1968-ci ilin mart səhərində Kenedi burnunda həyəcanla “Apollon-9” kosmik gəmisini Aya doğru aparan raketin startını izləyərkən, üç astronavtımızın uçmalı olduğu trayektoriyanı hesablamış ukraynalı Yuri Kondratyuku düşünürdüm.

ABŞ astronavtı Nil Armstronq 1970-ci ildə Novosibirskə səfəri zamanı Yuri Kondratyukun yaşadığı və işlədiyi evin divarları yaxınlığından bir ovuc torpaq götürmüşdür. 2014-cü ildə Yuri Kondratyuk Şöhrət Zalına daxil edilmişdir. Poltavada Yuri Kondratyuk adına abidə açılmışdır. 1992-ci ildə Yuri Kondratyukun adı Novosibirsk Aeroskosmik Liseyinə verilmişdir. Kondratyukun şərəfinə Novosibirskdə meydan adlandırılmışdır. Novosibirskdə, Yuri Vasilyeviç Kondratyukun 1927–1930-cu illərdə yaşadığı və işlədiyi evdə ("Kondratyuk evi", Sovetskaya küçəsi 24 ünvanında yerləşir), Kondratyuk meydanına yaxın, Novosibirskin Mərkəzi rayonunda) Yuri Kondratyukun Elmi-Xatirə Mərkəzi yerləşirdi. Tarixi ev 7 aprel 2023-cü ildə sökülmüşdür. Onun yerində yeni muzey binasının tikintisi planlaşdırılır.

100 illik yubileyi şərəfinə xatirə sikkəsində Yuri Kondratyukun təsviri. Revers.

Ukraynada Yuri Kondratyuk adına medal təsis edilmişdir. Kiyevdə yerləşən küçələrdən biri Yuri Kondratyuk adını daşıyır və bu küçədəki evlərdən birində xatirə lövhəsi asılmışdır. 1997-ci ildə Yuri Kondratyukun adı verilmişdir, hazırda bu, Yuri Kondratyuk adına Poltava Politexnika Milli Universitetidir. 1970-ci ildə Ayın arxa tərəfində yerləşən krater Kondratyuk adlandırılmışdır. Yuri Kondratyukun şərəfinə 1977-ci ildə SSRİ astronomu tərəfindən kəşf edilmiş (3084) Kondratyuk asteroidi adlandırılmışdır. Moskvanın kosmosun fəthinə həsr olunmuş küçələr kompleksinə daxil olan və alimin şərəfinə adlandırılmış Kondratyuk küçəsi mövcuddur. 1965-ci ilə qədər bu küçə 2-ci Novoostankinski keçidi adlanırdı. Dnepr şəhərində (keçmiş Dnepropetrovsk) 2016-cı ildə keçmiş Kommunarovskaya küçəsi Yuri Kondratyuk küçəsi adlandırılmışdır.

Ukraynada "Yuri Kondratyuk" yubiley sikkəsi və 1997 və 2002-ci illərdə iki poçt markası buraxılmışdır.

Rubtsovsk şəhərində Yuri Kondratyuk küçəsi mövcuddur, burada taxıl məhsullarının saxlanması və emalı ilə məşğul olan ən qədim müəssisələrdən biri yerləşir. şəhərində Yuri Kondratyuk küçəsi və sahildə abidə var. "Mastodont"un qalıqları hələ də görünür. Ukraynanın Poltava vilayətinin şəhərində texnikumun yaxınlığında Kondratyuka abidə qoyulmuşdur. Krasnodar diyarının Krılovski rayonunun Oktyabrskaya stanitsasında "Y. V. Kondratyuk Xatirə Muzeyi" yerləşir. 21 iyun 2012-ci ildə onun şərəfinə "Google" loqosu nümayiş etdirilmişdir. 18 oktyabr 2014-cü ildə Yuri Kondratyuk ABŞ-nin Nyu-Meksiko ştatının şəhərindəki Beynəlxalq Kosmik Şöhrət Qalereyasına qəbul edilmişdir.Orlov vilayətinin Bolxovski rayonunda, Krivtsovo kəndi yaxınlığındakı hərbi memorial ərazisində, İkinci Dünya müharibəsi zamanı burada həlak olduğu ehtimal edilən Yuri Kondratyuka xatirə nişanı qoyulmuşdur. Puşkin İnstitutu Rusiya raket texnikasının pionerlərinə həsr olunmuş mühazirələr seriyası keçirmiş və onun bir hissəsində Kondratyukdan bəhs etmişdir.

Mənbə

İstinadlar

1. Енциклопедія історії України (ukr.). Київ: Наукова думка, 2003.
2. Зарко, 2011
3. Герасютин, 2017
4. ПономарёваВ. Л. Arxiv surəti 25 oktyabr 2020 tarixindən (Wayback Machine) saytında. Кондратюк. Большая российская энциклопедия. "…этот участок полёта назван "трассой Кондратюка…"
5. МалиновскийВ. К. Бароны Шлиппенбах— офицеры императора Александра I Arxiv surəti 19 dekabr 2021 tarixindən (Wayback Machine) saytında // Сборник трудов потомков участников Отечественной войны 1812года, вып. 2, М.: Янус-К, 2008, с. 56–86).
6. МалиновскийВ. К. Некоторые штрихи к биографии А. И. Шаргея (Ю. В. Кондратюка) Arxiv surəti 21 yanvar 2022 tarixindən (Wayback Machine) saytında.
7. Адресная и справочная книга "Весь Петербург" на 1910год Arxiv surəti 9 iyul 2020 tarixindən (Wayback Machine) saytında: Во всех ежегодниках "Весь Петербург" до последнего года жизни указано имя "Игнатий Бендитович Шаргей".
8. "«Весь Петербург» на 1908 год (Игнатий Бендитович Шаргей)". 2022-02-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-19.
9. "Александр Шаргей: Годы жизни". 2013-12-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-12-28.
10. Адрес-календарь и Справочная книжка Полтавской губернии на 1903год Arxiv surəti 20 avqust 2021 tarixindən (Wayback Machine) saytında: Полное название— "колония душевнобольных в с. Малые Будищи Полтавского губернского земства".
11. "Ныне Психиатрическая клиническая больница им. А.Ф.Мальцева". 2021-08-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-20.
12. Главы из истории Полтавской психиатрической больницы Arxiv surəti 20 avqust 2021 tarixindən (Wayback Machine) saytında: Больница располагалась в полтавском предместье ^[ukr.].
13. "Космический мемориал: Юрий Васильевич Кондратюк". 2022-03-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-19.
14. Семья жила на , № 16, , № 32, , № 55, в , № 13 (Игнатий Бендитович Шаргей, технолог, в Адресной и справочной книге "Весь Петербург" на 1909год Arxiv surəti 23 may 2021 tarixindən (Wayback Machine) saytında).
15. Адресная и справочная книга "Весь Петербург" на 1910год Arxiv surəti 9 iyul 2020 tarixindən (Wayback Machine) saytında: Полина Израилевна Лурье-Гиберман.
16. Адресная и справочная книга "Весь Петербург" на 1910год Arxiv surəti 9 iyul 2020 tarixindən (Wayback Machine) saytında: Игнатий Бендитович Шаргей, технолог.
17. Статья Arxiv surəti 26 fevral 2007 tarixindən (Wayback Machine) saytında на сайте Новосибирского Аэрокосмического Лицея ^{[ölü keçid]}
18. "Линия жизни Александра Шаргея". 2021-12-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-12-28.
19. Александров, Эдуард. "Новости Краснодара и Краснодарского края". Кубань 24 (rus). 2021-04-09. İstifadə tarixi: 2024-04-30.
20. Букевич Д. Arxiv surəti 7 oktyabr 2018 tarixindən (Wayback Machine) saytında Предшественником новосибирской пирамиды был "Мастодонт". "Комсомольская правда, Челябинск" 2011-07-1
21. Акулова Е. Место под солнцем Arxiv surəti 3 oktyabr 2015 tarixindən (Wayback Machine) saytında // Газета "Алтайская правда", 8 февраля 2007
22. С. П. Королёв и космонавтика. Первые шаги. М.: . 1994. ISBN .
23. Стрела летящая. М.: . 1993. ISBN .
24. В. А. Шендеровський. Кондратюк Юрій Васильович Arxiv surəti 17 avqust 2016 tarixindən (Wayback Machine) saytında Arxivləşdirilib 2016-08-17 at the Wayback Machine
25. . "Галактика "Україна". Українська діаспора: видатні постаті"— К.: КИТ, 2007.— 436 с.
26. Богдан Жолдак про Карпа Соленика, Йосипа Тимченка, Івана Піддубного, Юрія Кондратюка, Миколу Лукаша] / Б. Жолдак.— Київ : , 2009.— 125 с.— (Серія "").—
27. NASA TT F-9285, 1965. səh. 49
28. Мелькумов, 1964
29. NASA TT F-9285, 1965. səh. 15—56
30. Бурій В. Син Землі— син Космосу: Олександр Шаргей (Юрій Кондратюк) / Валерій Бурій // Місто робітниче (Ватутіне).— 2002.— 12 лип.— С. 4.— (Постаті).
31. "ОБД Мемориал". 2017-10-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-07-07.
32. "Юрий Васильевич Кондратюк // Космический мемориал (narod.ru)". 25 грудня 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 грудня 2012.
33. "Юрий Васильевич Кондратюк // Космический мемориал (Є.Румянцева)". 18 травня 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 вересня 2013.
34. "Полтавчанин открыл американцам трассу на Луну". 20 серпня 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 квітня 2016.
35. "Юрий Кондратюк — разработчик трассы полёта на Луну". 4 квітня 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 квітня 2016.
36. Романенко, 1998
37. Планета Романенко Arxiv surəti 4 mart 2016 tarixindən (Wayback Machine) saytında // Вольная Кубань, 12.04.2011.
38. Kelli Mars. 50 Years Ago: Armstrong Visits the Soviet Union. (ingilis). NASA. — 2020. — 26 май. 2021-04-30 tarixində arxivləşdirilib.. "…While in Novosibirsk, Armstrong reportedly collected a handful of soil from outside the house of Russian engineer and rocket scientist Yuri A. Kondratyuk…"
39. Мария Фугенфирова Arxiv surəti 21 iyun 2021 tarixindən (Wayback Machine) saytında NB: Юрий Кондратюк. Удивительная судьба "милого фантаста". academ.info. 2011-04-06
40. Yuri Vasilievich Kondratyuk. Nmspacemuseum.org.
41. Музей им. Ю. В. Кондратюка Arxiv surəti 28 aprel 2020 tarixindən (Wayback Machine) saytında. Официальный сайт Музея Новосибирска m-nsk.ru
42. "Как в Новосибирске накануне Дня космонавтики снесли дом-музей человека, который рассчитал траекторию полета на Луну". НГС - новости Новосибирска (rus). 2023-04-12. 2023-04-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-12.
43. "На реконструкцию музея Кондратюка потратят еще 79 миллионов — когда закончат работы". НГС - новости Новосибирска (rus). 2023-10-24. 2023-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-17.
44. "Монета Юрий Кондратюк". 2012-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-07-18.
45. Музейкондратюка.рф
46. "логотип Кондратюк в Google". 2012-06-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-21.
47. "Новосибирский ученый Юрий Кондратюк вошел в Галерею международной космической славы". Музей города Новосибирска. 2014-11-19. 2015-05-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-12-08.
48. "Лекция 2 Пионеры российской РТ. Часть 3 Ю.В. Кондратюк (Шаргей) - YouTube". www.youtube.com. 2021-02-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-26.

Ədəbiyyat

• С. П. Королёв и космонавтика. Первые шаги. М.: . 1994. ISBN .
• Стрела летящая. М.: . 1993. ISBN .
• "…Мы смогли бы такие вензеля выписывать по Вселенной!". Наука из первых рук: Космический урок русского. 37 (1). 2011. /.
• Возвращение имени гению // Просто русские… (1000 nüs.). : Периодика Кубани. 2002. 220–237. ISBN .
• "Земная проекция звездной судьбы". Наука из первых рук: Космический урок русского. 37 (1). 2011. /.
• Кондратюк Ю.В. Тем кто будет читать, чтобы строить // Под ред. ; (redaktor). Пионеры ракетной техники. М.: . 1964. /.
• Editor-in-chief: , redaktorPionery raketnoǐ tekhniki [Пионеры ракетной техники]. NASA technical translation (en(ru)). Washington, D. C., USA: National Aeronautics and Space Administration. 1965. /. ([[:Category:|link]])[[Category:]]
• Герасютин С. А. Юрий Васильевич Кондратюк (к 120-летию со дня рождения) // Земля и Вселенная (журнал). № 5. 2017. 61—75. ISSN 0044-3948.
• Романенко Б. И. Звезда Кондратюка-Шаргея. Калуга: Калужская облорганизация Союза журналистов России. 1998. ISBN .

Xarici keçidlər

• Выдающийся теоретик космоса ушел на фронт добровольцем и пропал без вести в 1942 году
• "Кондратюк Юрий Васильевич". История Российской Советской космонавтики. 1997. İstifadə tarixi: 2007-04-07.
• Анатолий Иващенко. "Выше элеватора луна". , 1990, № 1. 2004-08-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-04-07.
• Сайт Полтавского национального технического университета им. Ю. Кондратюка
• А. Железняков. Конструкторы. Кондратюк Юрий Васильевич // Энциклопедия "Космонавтика"
• Новосибирский Аэрокосмический Лицей имени Юрия Васильевича Кондратюка
• Д. Садовский. Имя с обратной стороны луны // , 2004, № 9.
• В. Рыбников. Необычные судьбы двух тетрадей
• МалиновскийВ. К. Некоторые штрихи к биографии А. И. Шаргея (Ю. В. Кондратюка).