Həlməl lat Zygophyllum bitkilər aləminin həlməlçiçəklilər dəstəsinin həlməlkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi HəlməlElmi

Hündürlüyü 40-60 (bəzən 80) sm olan çoxillik ot bitkisidir. Gövdələri yuxarı qalxdıqca dibi adətən odunlaşır. Tərs yumurtavari iki yarpaqcıqdan ibarət 1.5-3 sm uzunluqda, ətli, qeyri-bərabəryanlı yarpaqları qarşılıqlıdır. Çiçəklərinin acımtıl, aşağısı isə narıncı rəngdə olan ləçəkləri tərs yumurtaşəkillidir. Ətli, uzunluğu 15–40 mm, eni 3–5 mm olan uzunsov yuvarlaq beştərəfli prizma formalı qutucuqları qanadsız, çoxtoxumludur. Boz-mixəyi rəngli, uzunluğu 4–5 mm, eni 2.5-3.5 mm romba bənzər və ya oval formalı toxumları bozumtul, nahamar qabıqla örtülmüşdür. Aprel-iyun aylarında çiçəkləyir, iyul-oktyabr aylarında meyvə verir.

Mənşəyi və yayılması

Adi həlməl kserofil coğrafi tipinin aralıq dənizi sinfinin aralıq dənizi-iran-turan qrupuna aiddir. Aralıq dənizi, Balkan və Qaradəniz ölkələri, Orta Asiya, İran, İraq və

Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda adi həlməl Abşeron, Qobustan, Samur-Dəvəçi, Xəzəryanı, Kür-araz ovalıqları, Bozqır yaylası, Kür və Naxçıvan düzənliyi, Kiçik Qafqazın cənub rayonlarında bitir.

Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər

Halokserofitdir, səhra və alaq bitkilik tiplərində rast gəlir. Yarımsəhra, quru şoran torpaqlar, yol qıraqları, qumsal yerlərdə, boş torpaqlarda, ev və digər tikililərin yanında qruplar əmələ gətirir.

Kimyəvi tərkibi

Alkaloid, flavonoid, saponin, kumarin, piyli və efir yağları, C və K vitaminləri, triterpenoidlər, fenolkarbon turşuları ilə zəngindir.

Təsiri və tətbiqi

Adi həlməl eksperimental və xalq təbabətində, habelə kliniki sınaqlarda geniş tətbiq edilir. Əsasən sidik kisəsi, revmatizm, dəri-zöhrəvi xəstəlikləri, irinli yara və xoralar, eləcə də

çıbanların müalicəsində istifadə olunur. Antihelmint, antiseptik, işlədici, yarasağaldıcı, damargenişləndirici, iltihab proseslərinə və zəhərlənməyə qarşı təsirə malikdir.

Əks təsirləri

Zəhərli olduğu üçün daxilə qəbul edilərkən ehtiyatlı olmaq zəruridir.

İstifadəsi

Müalicə məqsədi ilə bitkinin yerüstü hissəsi, kökü, meyvəsi və yarpaqları istifadə edilir. Cövhər, mazlar, plastır formalarında istifadə olunur.

Digər faydalı xüsusiyyətləri və istifadəsi

Qönçələr zəhərli olmadığına görə onlardan şorabalar hazırlanır.

Sinonimləri

Heterotipik sinonimləri

Agophyllum Neck.
Agrophyllum Neck.
Augea Thunb.
Fabago Mill.
Fagonia Tourn. ex L.
Halimiphyllum (Engl.) Boriss.
Petrusia Baill.
Piotes Sol. ex Britten
Sarcozygium Bunge
Tetraena Maxim.

Növləri

(Boiss.) Christenh. & Byng
Hosny
L.f.
Van Zyl
(L.) Christenh. & Byng
Zygophyllum atriplicoides Fisch. & C.A.Mey.
Christenh. & Byng
Boriss.
Golosk. & Semiotr.
Beier & Thulin
Kar. & Kir.
(DC.) Christenh. & Byng
B.Fedtsch.
(Benth.) Christenh. & Byng
(Chiov.) Christenh. & Byng
(Hook. & Arn.) Christenh. & Byng
Retief
Schltr. & Diels
L.
Coss.
(L.) Christenh. & Byng
Boriss.
Schinz
Boriss.
Delile
(Beier & Thulin) Christenh. & Byng
(I.M.Johnst.) Christenh. & Byng
Sond.
Boiss.
C.A.Mey.
L.
Popov
Webb & Berthel.
C.A.Mey.
Emb. & Maire
Coss.
Merxm. & A.Schreib.
(Delile) Christenh. & Byng
Maxim.
Boriss.
(Beier & Thulin) Christenh. & Byng
(Beier & Thulin) Christenh. & Byng
Schweinf.
(Emb. & Maire) Christenh. & Byng
Rech.f. & Patzak
Popov
(Burm.f.) Christenh. & Byng
Popov
Y.X.Liou
Boriss.
Boriss.
Boriss.
Boriss.
(Standl.) Christenh. & Byng
(Volkens & Schweinf.) Christenh. & Byng
(Beier & Thulin) Christenh. & Byng
Bunge
Kanitz
Schinz
Schinz
(Baker) Christenh. & Byng
Boriss.
(Baill.) Stauffer
H.Perrier
(Beier) Christenh. & Byng
Hadidi
(Schltdl.) Christenh. & Byng
Bunge
Licht. ex Cham.
Chiov.
Cham.
(Engl.) Christenh. & Byng
(Delile) Christenh. & Byng
(Maxim.) Christenh. & Byng
Maxim.
Grubov
Popov
(DC.) Christenh. & Byng
(C.Presl) Christenh. & Byng
Fisch. & C.A.Mey. ex Bunge
Boriss.
Popov
(Rydb.) Christenh. & Byng
(Vasey & Rose) Christenh. & Byng
Grubov
(J.Wagner & Vierh.) Christenh. & Byng
Cham.
Maxim.
Chiov.
Sond.
Adamson
Decne.
Bunge
Van Zyl
Hadidi
Thunb.
Schinz
Bunge
(Forssk.) Christenh. & Byng
(Brandegee) Christenh. & Byng
L.
Y.X.Liou
Hadidi
Hadidi
(Blatt. & Hallb.) Christenh. & Byng
Schinz
Schrenk
(Boiss.) Christenh. & Byng
C.A.Mey.
Huysst.
Boriss.
R.Glover
Blatt. & Hallb.
Fisch. ex Boiss.
(D.M.Porter) Christenh. & Byng
(Bunge) Maxim.
(Humbert) Christenh. & Byng

İstinadlar

Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 182. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 385.
Mehdiyeva N.P. «Azərbaycanın dərman florasının biomüxtəlifliyi». Bakı, 2011

Həmçinin bax

[_7a461d9662e330c6-1] Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 182. doi:10.5962/BHL.TITLE.746

[_f1109ebc1a9c02b4-2] Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 385.

[:0-3] Mehdiyeva N.P. «Azərbaycanın dərman florasının biomüxtəlifliyi». Bakı, 2011