fbpx
Wikipedia

Yakov Uxsay

Noyabr 20, 2021

Yakov Qavriloviç Uxsay (çuvaş Ухсай Николаевич Яккăвĕ, 13 noyabr 1911 Slakbaş kəndi, Bələbəy rayonu, Ufa quberniyası - 7 iyul 1986, Çeboksarı, Çuvaşıstan ASSR, RSFSR) — SSRİ, Çuvaşıstan şairi və yazıçısı, dramaturq, tərcüməçi, publisisti. SSRİ Yazıçılar İttifaqının üzvü (1938), Çuvaşıstan ASSR-in xalq şairi (1950). 1943-cü ildən bəri Sov.İKP(b) üzvü.

Yakov Qavriloviç Uxsay
çuvaş Ухсай Николаевич Яккăвĕ
Doğum tarixi 13 (26) noyabr 1911
Doğum yeri
Vəfat tarixi 7 iyul 1986(1986-07-07) (74 yaşında)
Vəfat yeri
Vətəndaşlığı
Milliyyəti çuvaş
Təhsili
Fəaliyyəti şair, dramaturq
Janr poema
Üzvlüyü
Mükafatları

Həyatı

13 noyabr (26) 1911-ci ildə Slakbaş kəndində (indiki Başqırdıstan Respublikasının Bələbəy rayonu) kasıb kəndli ailəsində anadan olub. Uxsay klassik və çuvaş poeziyasının banisi məşhur "Narspi" poemasının müəllifi Konstantin İvanovun əmisi oğludur.. İlk təhsilini Bijbulyak kəndli gənclər məktəbində almışdır. Sonra 1930-1933-cü illərdə Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin ədəbiyyat fakültəsində oxumuşdur. Moskvada Çuvaş dilində nəşr olunan "Kommunar" qəzetində müxbir işləmişdir.

Yaradıcılığı

Yakov Uxsayın ədəbi debütü 1929-cu ildə "Suntal" jurnalının 7-ci sayında baş tutmuşdur. Burda onun "Doğma çölümə aşiq oldum ..." (çuvaş Juratrem ep tavan hire... ) şeiri çap olunmuşdur.

1934-1936-cı illərdə növbə ilə Başqırdıstanda, daha sonra Çeboksarıda yaşayıb və öz yaradıcılığı ilə bərabər Konstantin İvanovun naməlum əsərlərinin axtarışını aparırdı. 1936-cı ilin dekabrında Uxsay Çeboksarıda yerləşməyə qərar verdi.

Gənc Uxsay olduqca sərt bəyanatlar səsləndirirdi. Belə ki, o, çuvaş pedaqoqu İvan Yakovlevi Konstantin İvanovun erkən ölümündə günahlandırırdı. Həmçinin Uxsay çuvaş dilinin tədqiqatçısı Nikolay Aşmarinin çuvaş mahnı yaradıcılığına “qolçomaqlar və keşişlər” gözü ilə baxdığını iddia edirdi. Düzdür, sonralar Uxsay belə bir münasibətin səhv olduğunu etiraf etmişdir.

1937-ci ildə Uxsay "Suntal" jurnalında "xalq düşmənləri" ilə əlaqəli olmaqda günahlandırıldı. P.Xuzanqay, A.Talvir və K.Çulqase ilə birlikdə, çuvaş millətçisi Dmitri Petrov-Yumanın dəstəsi arasında açıq şəkildə yer almaqda ittiham edilirdi.

Sentyabr ayında Uxsay Batırevo kəndinə köçdü. Lakin, bir ay sonra şair repressiyadan qorxaraq kəndi tərk etmək qərarına gəldi. Ancaq mindiyi minik maşını Tsivilsk yaxınlığında qəza etdi və yaralı Uxsay xəstəxanaya yerləşdirildi. 1937-ci ilin dekabrında Alatırda yaşadıqdan sonra şair Moskva ətrafında yerləşdi

1938-ci ilin əvvəlində Uxsayın tənqidi dayandırıldı və onu yenidən çap etməyə başladılar. Ancaq Uxsay uzun müddət Çeboksarıda qalmadı və Ulyanovska köçdü. Burada o, cuvaş dili müəllimi olaraq pedaqoji məktəbdə işə düzəldi. Məktəbdə gələcək həyat yoldaşı Maria Dmitriyevna Muxina (1908-ci il doğumlu) ilə tanış oldu. 1939-cu ildə Uxsay Maria Muxina ilə evləndi və Çuvaşiyaya qayıtdı. Əvvəlcə Kozlovski rayonunun Tyurlema ​​kəndində müəllim işləyir, sonra isə 1940-cı ildə nəhayət Çeboksarıda məskunlaşır.

Böyük Vətən müharibəsinin başlanması ilə Uxsay təlim batalyonunda kursant olur. Daha sonra Çuvaş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası - Alatırda qurulan 141-ci Piyada Diviziyasına çağırılır. 1942-ci ilin iyulundan cəbhədə döyüşməyə başlayır.

Cəbhədə ilk dövrlər Uxsay əsgər idi, sonra divizion qəzetinin əməkdaşı və ordu mətbuatının müharibə müxbirinə çevrilir. O, 31-ci Tank Korpusunun "Na Şturm" qəzetinin əməkdaşı olur.

1943-cü ildə Uxsay SSRİ Kommunist Partiyasına üzv seçilir.

Qırmızı Ordunun tərkibində Uxsay Voronej vilayətindən Praqaya qədər döyüş yolu keçir. 1946-cı ilin iyununda kapitan rütbəsində ordudan tərxis edilir.

Müharibədən sonra

1946-1948-ci illərdə Uxsay "Tavan Atal" almanaxının redaktoru vəzifəsində çalışır. 1948-ci ildə peşəkar yazıçıya çevrilir. 1950-ci ildə Uxsay Çuvaş Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Xalq Şairi adına layiq görülür.

Uxsay sərt və kobud xarakterli insan olduğundan, həmkarları və ədəbi redaktorları ilə ziddiyyətli münasibətlərə malik idi. Belə ki, 1957-ci ildə Aleksey Talvir Çuvaş Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Yazıçılar İttifaqının sədri olduğu zaman, Uxsay Kommunist Partiyasından qovulmaqla təhdid olunmuşdu.

25 sentyabr 1969-cu ildə Kozlovski rayonunun Karaçevo kəndində metal təbəqələrin düşməsi nəticəsində - Uxsayın həyat yoldaşı Mariya Dmitryevna həlak oldu. Ölüm qəza nəticəsində baş verməsinə baxmayaraq, mərhumun bacısı və ədəbi mühitdən bəzi şəxslər Uxsayı arvadını öldürməkdə günahlandırmağa çalışdılar. Yalnız Uxsaya qarşı ittihamlar Çuvaşıstan ASSR Ali Sovetinin sədri Semyon İslyukov və ideologiya komitəsinin katibi İlya Prokopyevin şəfaəti sayəsində ləğv edildi..

Ədəbi fəaliyyətindən əlavə, Uxsay ətraf mühitin qorunmasında da fəal iştirak edirdi. O, respublika mətbuatında meşələrin özbaşına kəsilmədən qorunması, çay və göllərin mühafizəsi, dərələrə qarşı mübarizə məsələlərini dəfələrlə qaldırırdı. Ekoloji məsələlər üzərində işləyən Uxsay, torpaq eroziyasına qarşı təsirli mübarizə metodu kəşf edən Yadrinski rayonunun "Leninskaya İskra" kolxozunun sədri Arkadi Aydakla tanış oldu.

Yakov Uxsay 7 iyul 1986-cı ildə Çeboksarı şəhərində vəfat etmişdir.

Ailəsi

Çuvaş yazıçısı Mariya Uxsay (1908-1969) ilə evli olmuşdur.

Uşaqları: oğlu Yakov (1940-cı il doğumlu), körpə yaşda vəfat etmişdir. Qızları Olqa (1948) və Yelena (1951).

Əsas əsərləri

  • Şeir "Xalqın Qızıl Kitabı" (çuvaş Khalăkhin yltăn kĕneki) (1937). Dövrünün ruhu ilə 1936-cı il Stalin Konstitusiyası tərənnüm olunur.
  • "Tudimer" faciəsi (çuvaş Тутимĕр) (1940). Puqaçyov Üsyanı zamanı Başqırdistanın Çuvaş kəndindəki hadisələr haqqında bəhs edilir.
  • "Qara Bəxt" faciəsi (çuvaş Хура элчел) (1941). Çuvaş poeziyasının klassiki Konstantin İvanov və görkəmli Çuvaş pedaqoqu İvan Yakоvlеv arasındakı münasibətlər haqqında. Tənqidçilər Uxsayı əsərin İvanov və Yakovlevin mübarizəsi üzərində qurduğuna və Yakovlevi "Çuvaş istedadlarının təqibçisi və Rus pravoslavlığının hamisi" olaraq göstərdiyinə görə qınayırdılar.
  • "Dədə Kəlbük" poeması (çuvaş Кĕлпук мучи) (1950). Yakov Uxsayın ən məşhur əsəri. Poemada doxsan yaşına qədər yaşayan çuvaş kəndlisi Kelbukun həyat hekayəsindən bəhs edilir. Çarizm dövründə anadan olan Kelbuk o zamankı istibdadın bütün zülmlərini yaşamış, vergi toplayanı öldürdüyü üçün katorqaya göndərilmiş, vətəndaş müharibəsi dövründə Ağ qvardiyaçların vəhşiliklərini görmüş və kolxoz quruluşunun bərqərar olması uğrunda mebarizə aparmış və Qırmızı Ordunun nasist Almaniyası üzərində qələbəsini görmək üçün yaşamışdır.
    • Əvvəlcə "Kelbuk" çuvaş tənqidçiləri tərəfindən olduqca soyuq qarşılandı. Belə ki, İlle Tuktaş Uxsayın kəndə zərər vuranların vəhşi xislətini göstərməsinə baxmayaraq, kütlənin meydana çıxmaqda olan kapitalizmə qarşı apardığı mübarizəni işıqlandırmadığına və bunun əvəzinə Kəlbukun həyatından "məzəli çıxarışlarını" gündəmə gətirdiyinə görə qınadı. Bununla belə Tuktaş, Kəlbukun köhnə ənənələri möhkəm tutduğunu, qürurlu olduğunu, yeməkdə doymadığını söyləmiş və "bu günlərdə belə doyurucu şeirə ehtiyac olmadığını" yazırdı.
    • Bununla belə çuvaş tənqidindən fərqli olaraq, bütün İttifaq ədəbi birlikləri "Kelbuk"u yüksək səviyyədə təriflədilər. 1955-ci ildə Aleksandr Fadeyev Uxsay şeirinin "son illərin ən maraqlı və əlamətdar hadisələrindən biri" olduğunu elan etdi.. Zamanla "Dədə Kelbuk" çuvaş şeirinin klassik bir əsərinə çevrildi.
  • "Aşırım" çuvaş Ту урлă çул(1952) şeir şəklində roman. Çuvaş kəndindəki kollektivləşmə hadisələrinə həsr edilmişdir. Poemanın qəhrəmanı sadə kəndli Kalladır. "Aşırım" Səməd Vurğundan müsbət qiymətləndirmə almışdır.
  • "Yer" poeması (çuvaş Çĕр) (1960). Poema XVIII əsrdə çar hakimiyyətinin zülmündən Başqırdıstana qaçan çuvaş kəndlilərindən bəhs edir.
  • "İblisin qulu" (çuvaş Шуйттан чури) faciəsi (1967). Konstantin İvanovun eyni adlı bitməmiş əsərinə əsaslanır. İki qardaş - Juntier və Jastren - müharibədə talanla məşğul olurlar. Juntier var-dövlət naminə ruhunu şeytana satır və onun təhriki ilə Yastreni öldürür. Pirĕhti (mələk qızı) Juntieri yolundan döndərməyə çalışsa da, nəticəsi olmur.
    • Faciədə Çuvaş mifologiyasının xarakterlərindən, xüsusən pis ruhlardan canlı şəkildə istifadə olunur. Uxsaya görə, tənqidçilər hətta onu "sovet ateist dövründə" "iblislik" lə məşğul olduğuna görə qınayırdılar.
  • "Uşaqlığımın ulduzu" (çuvaş Ача чухнехи çăлтăрăм) (1971). Uxsayın özünün uşaqlığını canlandırdığı avtobiaoqrafik poema.

Yaradıcılığının tənqidi

Heyvan metaforaları çuvaş şairi Yakov Uxsay tərəfindən çox zəngin şəkildə təqdim olunur. Mənə oxumaq üçün onun "Aşırım" adlı böyük poeması verildi. Poemada mən bu mövzuya aid xeyli sayda möcüzələrlə qaşılaşdım. “Günəş gün batarkən yerə o qədər yaxındır ki, dovşan belə atlaya bilər! İnəyi qayaya bənzədir, sürücünün gördüyü qaçan at axara bənzəyir, kartofu quzu alnına bənzəyir, quzu buynuzu mumdur, qoçun buynuzu təkər kimidir ... Və nəhayət, dandinin çəkmələri ona sarı ördək balası kimi görünür! " (Yuri Oleşa, "Çızığsız gün, gün deyil").

Mükafat və fəxri adları

İstinadlar

  1. Культурное наследие Чувашии
  2. Чувашская энциклопедия
  3. Ухсай Е.Я. Слово об отце. – Чебоксары, 2009 г. – Стр. 47.
  4. Сунтал, №7 за 1929 г., стр. 11.
  5. Трактор, 1935, кн. 11, с. 94-100, 105-112.
  6. Сунтал, №3 за 1937 г., стр. 32.
  7. Тенюшев И. Я. Оружием публициста // Народность и художественность произведений Я. Г. Ухсая, Чебоксары, 1984 г. – Стр. 49.
  8. Сунтал, № 5 за 1937 г., стр. 2.
  9. Станьял В.П.Чăваш халăх сăвăçи Ухсай Яккăвĕ. Шупашкар, 2001 . С. 6-7.
  10. Сунтал, №5 за 1938 г., стр. 19-21.
  11. Сунтал, № 3 за 1938 г., стр. 33.
  12. Станьял В.П. Чăваш халăх сăвăçи Ухсай Яккăвĕ. Шупашкар, 2001 г. С. 7.
  13. Ухсай Яков Гаврилович (капитан)
  14. Письмо Якова Ухсая В.И. Краснову от 1 августа 1957 г. // Ухсай Я. Собрание сочинений, т. 7. 2019 г. Стр. 31.
  15. Из дневника Я. Г. Ухсая//Я. Г. Ухсай в воспоминаниях современников. Чебоксары, 2005. Стр. 220.
  16. Впервые в истории чувашской литературы издана книга писем Якова Ухсая
  17. Ухсай Е.Я. Слово об отце. Чебоксары, 2009 г. Стр. 82.
  18. Прокопьев И. П. Во имя народа. Чебоксары, 2001 г. Стр. 12. «Uxsaylar ailəsindəki yaxşı münasibətləri bildiklərinə baxmayaraq, bəzi şəxslər Mariya Dmitriyevnanın ölümündə Yakov Qavriloviçi günahlandırmağa çalışdılar. Bu böhtan növbəti ağır zərbə kimi gəldi və o ağır şəkildə yatağa düşdü. Buna görə də, Sov.İKP regional komitəsi, Ali Sovet Rəyasət Heyəti, sədri S.İslyukov və respublika hökuməti belə bir ağır ittihamın aradan qaldırılması üçün tədbirlər görməli və Y Uxsaya hərtərəfli müalicədə kömək etməli idilər.»
  19. Тенюшев И. Я. Оружием публициста // Народность и художественность произведений Я. Г. Ухсая, Чебоксары, 1984 г. – Стр. 48.
  20.   Поэт Ухсай и председатель Айдак - о земле-кормилице (1985 г.)
  21. Одюков И.И. Образ И.Я. Яковлева в чувашской литературе // Ученые записки. Выпуск 42. Чебоксары, 1969 г. Стр. 140.
  22. Там же. Стр. 157.
  23. Фадеев А.А. Заметки о литературе // Литературная газета, 24 сентября 1955 г.
  24. Народность и художественность произведений Я. Г. Ухсая. Чебоксары, 1984 г. Стр. 6.
  25. Вургун, С. Советская поэзия //Литературная газета, 17 декабря 1954 г.
  26. Тăван Атăл. №3 за 1961 г. Стр. 96.
  27. Викторов Ю.В. Элли Юрьев. Художник и время. Чебоксары, 2005 г. Стр. 73-74.
  28. Яков Ухсай (автобиография)

Ədəbiyyat

  • Станьял, В. П. Чăваш халăх сăвăçи Ухсай Яккăвĕ : пурнăçĕпе пултарулăхĕн ĕлкевĕсем / В. П. Станьял. – Шупашкар : ЧПГАИ, 2001. – 64 с.[1]
  • Бассаргин, Б. А. Яков Ухсай : критико-биогр. очерк / Б. А. Бассаргин. – Чебоксары : Чувашкнигоиздат, 1965. – 115 с.
  • Власенко, А. Н. Яков Ухсай : лит. портрет / А. Н. Власенко. – М.: Совет. Россия, 1976. – 108 с.
  • Иванов, И. И. Творчество Якова Ухсая и развитие эпических жанров в чувашской советской поэзии : автореферат дис.на соискан. учен. степ. канд. филолог. наук / И. И. Иванов ; Морд.гос.ун-т им. Н. П. Огарева. – Саранск, 1982. – 20 с.
  • Иванов, И. И. Яркий и самобытный талант / И. И. Иванов. – Чебоксары : Чуваш. кн. изд-во, 1973. – 198 с.
  • Народность и художественность произведения Я. Г. Ухсая / НИИ яз., лит., истории и экономики при Совете Министров Чуваш. АССР. – Чебоксары, 1984. – 59 с.[2]
  • Ухсай, Е. Я. Слово об отце : воспоминания, письма / Е. Я. Ухсай ; [худож. В. Н. Гончаров]. – Чебоксары : Чуваш. кн. изд-во, 2009. – 239 с., [8] л. ил.
  • Я. Г. Ухсай в воспоминаниях современников / [сост. А. И. Дмитриева, E. Я. Ухсай]. – Чебоксары : Калем, 2005. – 383 с.
  • Абрамов, В. Ухсай Яккăвĕн тĕнчинчи шыв кульчĕпе мунча рехечĕ //. Абрамов, В. Сăмахпа сăнар сипечĕ / В. Абрамов. – Шупашкар, 1998. – С. 67–71.
  • Агивер, Х. Ухсай тĕнчи / Х. Агивер // Тăван Атăл. – 1996. – № 11. – С. 3.
  • Артемьев, А. Еçченлĕхпе пултарулăх // Артемьев, А. Пурнăç чăнлăхĕпе писатель ăсталăхĕ / А. Артемьев. – Шупашкар, 1984. – С. 261-267.
  • Давыдов–Анатри, В. Пирĕн Ухсай / В. Давыдов–Анатри // Тăван Атăл. – 1996. – № 11. – С. 4–7.
  • Дедушкин, Н. С. Тăван çĕр сĕткенĕпе ÿснĕ поэзии // Дедушкин, Н. С. Пурнăç илемĕпе хавхаланса / Н. С. Дедушкин. – Шупашкар, 1988. – С. 53–64.
  • Eмельянов, А. «Пырать», – тетчĕ Ухсай / А. Eмельянов // Ялав. – 1999. – № 7. – С. 71–81.
  • Мурманский, А. Асран кайми Ухсай / А. Мурманский // Ялав. – 1995. – № 3. – С. 111–114.
  • Петров, К. Мана пил панă Ухсай Яккăвĕ : [аса илÿ] / К. Петров // Хыпар. – 2002. – 31 кăрлач.
  • Прокопьев, И. Тăван çĕре мухтаса / И. Прокопьев // Ялав. – 2001. – № 11. – С. 34–36.
  • Смирнова, H. "...Ман сассăм вилĕм урлă каçĕ, çухалмĕ вăл поэзире” / Н. Смирнова // Хыпар. – 2001. – 8 раштав.
  • Станьял, В. Ухсай сăввисемпе çырнă юрăсем / В. Станьял // Хыпар. – 2001. – 19 раштав.
  • Тагиров, Т. Ухсай çинчен сăмахăм / Т. Тагиров // Тăван Атăл. – 2001. – № 11. – С .7–11.
  • Ухсай Яккăвне аса илеççĕ // Хыпар. – 1996. – 26 чÿк. – Содерж.: «Кулак ывăлĕ задача шутласа пар тесе тилмĕретчĕ» / Ф. Николаев ; «Тăван çĕр сĕткенне туяс килет...» / А. Марков ; Пире «Кĕлпук мучи» паллаштарчĕ/ А. Романов.
  • Ухсай, E. Атă кунчинчи тетрадь / E. Ухсай // Тăван Атăл. – 2005. – № 3. – С. 51–56.
  • Ухсай, О. Аттем çинчен / О. Ухсай // Ялав. – 1993. – № 7. – С. 22–24.
  • Ухсай, О. Асамлă пÿлĕм /О. Ухсай // Хыпар. – 2004. – 18 çу.
  • "Хама поэт теме хăратăп эпĕ..." / фот. В. Исаев // Ялав. – 2001. – № 9. – С. 58–59.
  • Харрис, Р. Пирĕн Ухсай / Р. Харрис // Ялав. – 1992. – № 4. – С. 17.
  • Чекушкин, В. Ухсай Якковĕн чысне / В. Чекушкин // Тăван Атăл. – 1991. – № 11. – С. 1–5.
  • Афанасьев, П. «Ухсай – удивительное явление» / П. Афанасьев // Вести Чувашии. – 2001. – 21 дек. (№ 50). – С. 8.
  • Иванов, И. И. Творчество народного поэта Я. Г. Ухсая в критике и литературоведении / И. И. Иванов // Актуальные проблемы чувашской литературы. – Чебоксары, 1983. – С. 74–93.
  • Прокопьев, И. П. Славил он народ родной // Прокопьев, И. П По зову сердца / И. П. Прокопьев. – Чебоксары, 1998. – С. 23–31.
  • Семендер, Ю. Словно беркуты над Гусли–горой / Ю. Семендер // Совет. Чувашия. – 1996. – 27 нояб.
  • Сироткин, М. Я. Поэзия Якова Ухсая / М. Я. Сироткин // Ученые записки / НИИ яз., лит. и истории при Совете Министров Чуваш. АССР. – Чебоксары, 1955. – Вып. 12. – С. 163–190.
  • Тагиров, Т. Проезжая мимо Гусли–горы... / Т. Тагиров // Родники Слагбаша. – Уфа, 1996. – С. 136–147.
  • Ухсай, E. Из воспоминаний об отце / E. Ухсай // Халăх шкулĕ=Нар. шк. – 2001. – № 5. – С. 63–68.
  • Ухсай, О. Я. Ухсай Яков Гаврилович / О. Я. Ухсай // Чувашская энциклопедия. – Чебоксары, 2011. – Т. 4 : Си-Я. – С. 333.[3]
  • Ухсай, Я. Г. Время, творчество, долг / Я. Г. Ухсай // Советские писатели. Автобиографии. – Москва, 1972. – С. 616-633.[4]
  • Ухсай Яков Гаврилович // Энциклопедия чувашской журналистики и печати. – Чебоксары, 2014. – С. 467.
  • Яков Ухсай был храбрым воином // Совет. Чувашия. – 2001. – 28 апр.
  • Федоров, Ф. С любовью о земле чувашской / Ф. Федоров // Вести Чувашии. – 2001. – 23 нояб. (№ 46). – С. 3.
  • Федоров, Ф. Чарующие строки о земле чувашской, хлебе насущном, дружбе народов / Ф. Федоров // Чебоксар. новости. – 2001. – 24 нояб.
  • Яков Гаврилович Ухсай: (1911-1986). «...Звучит на радость людям» / подгот. О. Я. Ухсай // Выдающиеся люди Чувашии. – Чебоксары, 2002. – С. 187-194. – (Б-ка Президента Чуваш. Респ. ; т. 1).

Xarici keçidlər

  • Творения Якова Ухсая
  • На сайте cap.ru материал о Якове Ухсае
  • Ухсай тата Чĕмпĕр Ен
  • Слакпуçĕнчи поэзи уявĕ
  • На слакбашевской земле состоялись мероприятия в честь 105-летия народного поэта Чувашии Якова Ухсая
  • Литературная карта Чувашии[ölü keçid]
  • Ҫулталӑк кӗнеки=Книга года 2017-08-29 at the Wayback Machine
  • Помогал ли Ухсай выпускать колхозную стенгазету?
  • Станьял Ухсайӑн ҫырнисен пуххине пысӑка хурса хакланӑ

Noyabr 20, 2021
yakov, uxsay, yakov, qavriloviç, uxsay, çuvaş, Ухсай, Николаевич, Яккăвĕ, noyabr, 1911, slakbaş, kəndi, bələbəy, rayonu, quberniyası, iyul, 1986, çeboksarı, çuvaşıstan, assr, rsfsr, ssri, çuvaşıstan, şairi, yazıçısı, dramaturq, tərcüməçi, publisisti, ssri, yaz. Yakov Qavrilovic Uxsay cuvas Uhsaj Nikolaevich Yakkăvĕ 13 noyabr 1911 Slakbas kendi Belebey rayonu Ufa quberniyasi 7 iyul 1986 Ceboksari Cuvasistan ASSR RSFSR SSRI Cuvasistan sairi ve yazicisi dramaturq tercumeci publisisti SSRI Yazicilar Ittifaqinin uzvu 1938 Cuvasistan ASSR in xalq sairi 1950 1943 cu ilden beri Sov IKP b uzvu 1 2 Yakov Qavrilovic Uxsaycuvas Uhsaj Nikolaevich YakkăvĕDogum tarixi 13 26 noyabr 1911Dogum yeri Belebey rayonuVefat tarixi 7 iyul 1986 1986 07 07 74 yasinda Vefat yeri Ceboksari Cuvasistan MSSR d RSFSR SSRIVetendasligi Rusiya imperiyasi SSRIMilliyyeti cuvasTehsili M V Lomonosov adina Moskva Dovlet UniversitetiFealiyyeti sair dramaturqJanr poemaUzvluyu SSRI Yazicilar IttifaqiMukafatlari Mundericat 1 Heyati 2 Yaradiciligi 2 1 Muharibeden sonra 3 Ailesi 4 Esas eserleri 5 Yaradiciliginin tenqidi 6 Mukafat ve fexri adlari 7 Istinadlar 8 Edebiyyat 9 Xarici kecidlerHeyati Redakte13 noyabr 26 1911 ci ilde Slakbas kendinde indiki Basqirdistan Respublikasinin Belebey rayonu kasib kendli ailesinde anadan olub Uxsay klassik ve cuvas poeziyasinin banisi meshur Narspi poemasinin muellifi Konstantin Ivanovun emisi ogludur 3 Ilk tehsilini Bijbulyak kendli gencler mektebinde almisdir Sonra 1930 1933 cu illerde Lomonosov adina Moskva Dovlet Universitetinin edebiyyat fakultesinde oxumusdur Moskvada Cuvas dilinde nesr olunan Kommunar qezetinde muxbir islemisdir Yaradiciligi RedakteYakov Uxsayin edebi debutu 1929 cu ilde Suntal jurnalinin 7 ci sayinda bas tutmusdur Burda onun Dogma colume asiq oldum cuvas Juratrem ep tavan hire seiri cap olunmusdur 4 1934 1936 ci illerde novbe ile Basqirdistanda daha sonra Ceboksarida yasayib ve oz yaradiciligi ile beraber Konstantin Ivanovun namelum eserlerinin axtarisini aparirdi 1936 ci ilin dekabrinda Uxsay Ceboksarida yerlesmeye qerar verdi Genc Uxsay olduqca sert beyanatlar seslendirirdi Bele ki o cuvas pedaqoqu Ivan Yakovlevi Konstantin Ivanovun erken olumunde gunahlandirirdi Hemcinin Uxsay cuvas dilinin tedqiqatcisi Nikolay Asmarinin cuvas mahni yaradiciligina qolcomaqlar ve kesisler gozu ile baxdigini iddia edirdi 5 6 Duzdur sonralar Uxsay bele bir munasibetin sehv oldugunu etiraf etmisdir 7 1937 ci ilde Uxsay Suntal jurnalinda xalq dusmenleri ile elaqeli olmaqda gunahlandirildi P Xuzanqay A Talvir ve K Culqase ile birlikde cuvas milletcisi Dmitri Petrov Yumanin destesi arasinda aciq sekilde yer almaqda ittiham edilirdi 8 Sentyabr ayinda Uxsay Batirevo kendine kocdu Lakin bir ay sonra sair repressiyadan qorxaraq kendi terk etmek qerarina geldi Ancaq mindiyi minik masini Tsivilsk yaxinliginda qeza etdi ve yarali Uxsay xestexanaya yerlesdirildi 1937 ci ilin dekabrinda Alatirda yasadiqdan sonra sair Moskva etrafinda yerlesdi 9 1938 ci ilin evvelinde Uxsayin tenqidi dayandirildi 10 ve onu yeniden cap etmeye basladilar 11 Ancaq Uxsay uzun muddet Ceboksarida qalmadi ve Ulyanovska kocdu Burada o cuvas dili muellimi olaraq pedaqoji mektebde ise duzeldi Mektebde gelecek heyat yoldasi Maria Dmitriyevna Muxina 1908 ci il dogumlu ile tanis oldu 1939 cu ilde Uxsay Maria Muxina ile evlendi ve Cuvasiyaya qayitdi Evvelce Kozlovski rayonunun Tyurlema kendinde muellim isleyir sonra ise 1940 ci ilde nehayet Ceboksarida meskunlasir 12 Boyuk Veten muharibesinin baslanmasi ile Uxsay telim batalyonunda kursant olur Daha sonra Cuvas Muxtar Sovet Sosialist Respublikasi Alatirda qurulan 141 ci Piyada Diviziyasina cagirilir 1942 ci ilin iyulundan cebhede doyusmeye baslayir Cebhede ilk dovrler Uxsay esger idi sonra divizion qezetinin emekdasi ve ordu metbuatinin muharibe muxbirine cevrilir O 31 ci Tank Korpusunun Na Sturm qezetinin emekdasi olur 13 1943 cu ilde Uxsay SSRI Kommunist Partiyasina uzv secilir Qirmizi Ordunun terkibinde Uxsay Voronej vilayetinden Praqaya qeder doyus yolu kecir 1946 ci ilin iyununda kapitan rutbesinde ordudan terxis edilir Muharibeden sonra Redakte 1946 1948 ci illerde Uxsay Tavan Atal almanaxinin redaktoru vezifesinde calisir 1948 ci ilde pesekar yaziciya cevrilir 1950 ci ilde Uxsay Cuvas Muxtar Sovet Sosialist Respublikasinin Xalq Sairi adina layiq gorulur Uxsay sert ve kobud xarakterli insan oldugundan hemkarlari ve edebi redaktorlari ile ziddiyyetli munasibetlere malik idi Bele ki 1957 ci ilde Aleksey Talvir Cuvas Muxtar Sovet Sosialist Respublikasinin Yazicilar Ittifaqinin sedri oldugu zaman Uxsay Kommunist Partiyasindan qovulmaqla tehdid olunmusdu 14 25 sentyabr 1969 cu ilde Kozlovski rayonunun Karacevo kendinde metal tebeqelerin dusmesi neticesinde Uxsayin heyat yoldasi Mariya Dmitryevna helak oldu Olum qeza neticesinde bas vermesine baxmayaraq merhumun bacisi ve edebi muhitden bezi sexsler Uxsayi arvadini oldurmekde gunahlandirmaga calisdilar 15 16 Yalniz Uxsaya qarsi ittihamlar Cuvasistan ASSR Ali Sovetinin sedri Semyon Islyukov ve ideologiya komitesinin katibi Ilya Prokopyevin sefaeti sayesinde legv edildi 17 18 Edebi fealiyyetinden elave Uxsay etraf muhitin qorunmasinda da feal istirak edirdi O respublika metbuatinda meselerin ozbasina kesilmeden qorunmasi cay ve gollerin muhafizesi derelere qarsi mubarize meselelerini defelerle qaldirirdi 19 Ekoloji meseleler uzerinde isleyen Uxsay torpaq eroziyasina qarsi tesirli mubarize metodu kesf eden Yadrinski rayonunun Leninskaya Iskra kolxozunun sedri Arkadi Aydakla tanis oldu 20 Yakov Uxsay 7 iyul 1986 ci ilde Ceboksari seherinde vefat etmisdir Ailesi RedakteCuvas yazicisi Mariya Uxsay 1908 1969 ile evli olmusdur Usaqlari oglu Yakov 1940 ci il dogumlu korpe yasda vefat etmisdir Qizlari Olqa 1948 ve Yelena 1951 Esas eserleri RedakteSeir Xalqin Qizil Kitabi cuvas Khalăkhin yltăn kĕneki 1937 Dovrunun ruhu ile 1936 ci il Stalin Konstitusiyasi terennum olunur Tudimer faciesi cuvas Tutimĕr 1940 Puqacyov Usyani zamani Basqirdistanin Cuvas kendindeki hadiseler haqqinda behs edilir Qara Bext faciesi cuvas Hura elchel 1941 Cuvas poeziyasinin klassiki Konstantin Ivanov ve gorkemli Cuvas pedaqoqu Ivan Yakovlev arasindaki munasibetler haqqinda Tenqidciler Uxsayi eserin Ivanov ve Yakovlevin mubarizesi uzerinde qurduguna ve Yakovlevi Cuvas istedadlarinin teqibcisi ve Rus pravoslavliginin hamisi olaraq gosterdiyine gore qinayirdilar 21 Dede Kelbuk poemasi cuvas Kĕlpuk muchi 1950 Yakov Uxsayin en meshur eseri Poemada doxsan yasina qeder yasayan cuvas kendlisi Kelbukun heyat hekayesinden behs edilir Carizm dovrunde anadan olan Kelbuk o zamanki istibdadin butun zulmlerini yasamis vergi toplayani oldurduyu ucun katorqaya gonderilmis vetendas muharibesi dovrunde Ag qvardiyaclarin vehsiliklerini gormus ve kolxoz qurulusunun berqerar olmasi ugrunda mebarize aparmis ve Qirmizi Ordunun nasist Almaniyasi uzerinde qelebesini gormek ucun yasamisdir Evvelce Kelbuk cuvas tenqidcileri terefinden olduqca soyuq qarsilandi Bele ki Ille Tuktas Uxsayin kende zerer vuranlarin vehsi xisletini gostermesine baxmayaraq kutlenin meydana cixmaqda olan kapitalizme qarsi apardigi mubarizeni isiqlandirmadigina ve bunun evezine Kelbukun heyatindan mezeli cixarislarini gundeme getirdiyine gore qinadi Bununla bele Tuktas Kelbukun kohne eneneleri mohkem tutdugunu qururlu oldugunu yemekde doymadigini soylemis ve bu gunlerde bele doyurucu seire ehtiyac olmadigini yazirdi 22 Bununla bele cuvas tenqidinden ferqli olaraq butun Ittifaq edebi birlikleri Kelbuk u yuksek seviyyede teriflediler 1955 ci ilde Aleksandr Fadeyev Uxsay seirinin son illerin en maraqli ve elametdar hadiselerinden biri oldugunu elan etdi 23 Zamanla Dede Kelbuk cuvas seirinin klassik bir eserine cevrildi 24 Asirim cuvas Tu urlă cul 1952 seir seklinde roman Cuvas kendindeki kollektivlesme hadiselerine hesr edilmisdir Poemanin qehremani sade kendli Kalladir Asirim Semed Vurgundan musbet qiymetlendirme almisdir 25 Yer poemasi cuvas Cĕr 1960 Poema XVIII esrde car hakimiyyetinin zulmunden Basqirdistana qacan cuvas kendlilerinden behs edir 26 Iblisin qulu cuvas Shujttan churi faciesi 1967 Konstantin Ivanovun eyni adli bitmemis eserine esaslanir Iki qardas Juntier ve Jastren muharibede talanla mesgul olurlar Juntier var dovlet namine ruhunu seytana satir ve onun tehriki ile Yastreni oldurur Pirĕhti melek qizi Juntieri yolundan dondermeye calissa da neticesi olmur 27 Faciede Cuvas mifologiyasinin xarakterlerinden xususen pis ruhlardan canli sekilde istifade olunur Uxsaya gore tenqidciler hetta onu sovet ateist dovrunde iblislik le mesgul olduguna gore qinayirdilar 28 Usaqligimin ulduzu cuvas Acha chuhnehi căltărăm 1971 Uxsayin ozunun usaqligini canlandirdigi avtobiaoqrafik poema Yaradiciliginin tenqidi RedakteHeyvan metaforalari cuvas sairi Yakov Uxsay terefinden cox zengin sekilde teqdim olunur Mene oxumaq ucun onun Asirim adli boyuk poemasi verildi Poemada men bu movzuya aid xeyli sayda mocuzelerle qasilasdim Gunes gun batarken yere o qeder yaxindir ki dovsan bele atlaya biler Ineyi qayaya benzedir surucunun gorduyu qacan at axara benzeyir kartofu quzu alnina benzeyir quzu buynuzu mumdur qocun buynuzu teker kimidir Ve nehayet dandinin cekmeleri ona sari ordek balasi kimi gorunur Yuri Olesa Cizigsiz gun gun deyil Mukafat ve fexri adlari RedakteCuvasistan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasinin emekdar incesenet xadimi 1945 Cuvasistan ASSR in xalq sairi 1950 K V Ivanov adina Cuvasistan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasinin mukafati 1971 M Qorky adina RSFSR Dovlet Mukafati 1972 Usaqligimin Ulduzu poetik trilogiyasina gore Lenin ordeni Oktyabr Inqilabi ordeni Veten muharibesi ordeni 1985 Veten muharibesi ordeni Seref Nisani ordeniIstinadlar Redakte Kulturnoe nasledie Chuvashii Chuvashskaya enciklopediya Uhsaj E Ya Slovo ob otce Cheboksary 2009 g Str 47 Suntal 7 za 1929 g str 11 Traktor 1935 kn 11 s 94 100 105 112 Suntal 3 za 1937 g str 32 Tenyushev I Ya Oruzhiem publicista Narodnost i hudozhestvennost proizvedenij Ya G Uhsaya Cheboksary 1984 g Str 49 Suntal 5 za 1937 g str 2 Stanyal V P Chăvash halăh săvăci Uhsaj Yakkăvĕ Shupashkar 2001 S 6 7 Suntal 5 za 1938 g str 19 21 Suntal 3 za 1938 g str 33 Stanyal V P Chăvash halăh săvăci Uhsaj Yakkăvĕ Shupashkar 2001 g S 7 Uhsaj Yakov Gavrilovich kapitan Pismo Yakova Uhsaya V I Krasnovu ot 1 avgusta 1957 g Uhsaj Ya Sobranie sochinenij t 7 2019 g Str 31 Iz dnevnika Ya G Uhsaya Ya G Uhsaj v vospominaniyah sovremennikov Cheboksary 2005 Str 220 Vpervye v istorii chuvashskoj literatury izdana kniga pisem Yakova Uhsaya Uhsaj E Ya Slovo ob otce Cheboksary 2009 g Str 82 Prokopev I P Vo imya naroda Cheboksary 2001 g Str 12 Uxsaylar ailesindeki yaxsi munasibetleri bildiklerine baxmayaraq bezi sexsler Mariya Dmitriyevnanin olumunde Yakov Qavrilovici gunahlandirmaga calisdilar Bu bohtan novbeti agir zerbe kimi geldi ve o agir sekilde yataga dusdu Buna gore de Sov IKP regional komitesi Ali Sovet Reyaset Heyeti sedri S Islyukov ve respublika hokumeti bele bir agir ittihamin aradan qaldirilmasi ucun tedbirler gormeli ve Y Uxsaya herterefli mualicede komek etmeli idiler Tenyushev I Ya Oruzhiem publicista Narodnost i hudozhestvennost proizvedenij Ya G Uhsaya Cheboksary 1984 g Str 48 Poet Uhsaj i predsedatel Ajdak o zemle kormilice 1985 g Odyukov I I Obraz I Ya Yakovleva v chuvashskoj literature Uchenye zapiski Vypusk 42 Cheboksary 1969 g Str 140 Tam zhe Str 157 Fadeev A A Zametki o literature Literaturnaya gazeta 24 sentyabrya 1955 g Narodnost i hudozhestvennost proizvedenij Ya G Uhsaya Cheboksary 1984 g Str 6 Vurgun S Sovetskaya poeziya Literaturnaya gazeta 17 dekabrya 1954 g Tăvan Atăl 3 za 1961 g Str 96 Viktorov Yu V Elli Yurev Hudozhnik i vremya Cheboksary 2005 g Str 73 74 Yakov Uhsaj avtobiografiya Edebiyyat RedakteStanyal V P Chăvash halăh săvăci Uhsaj Yakkăvĕ purnăcĕpe pultarulăhĕn ĕlkevĕsem V P Stanyal Shupashkar ChPGAI 2001 64 s 1 Bassargin B A Yakov Uhsaj kritiko biogr ocherk B A Bassargin Cheboksary Chuvashknigoizdat 1965 115 s Vlasenko A N Yakov Uhsaj lit portret A N Vlasenko M Sovet Rossiya 1976 108 s Ivanov I I Tvorchestvo Yakova Uhsaya i razvitie epicheskih zhanrov v chuvashskoj sovetskoj poezii avtoreferat dis na soiskan uchen step kand filolog nauk I I Ivanov Mord gos un t im N P Ogareva Saransk 1982 20 s Ivanov I I Yarkij i samobytnyj talant I I Ivanov Cheboksary Chuvash kn izd vo 1973 198 s Narodnost i hudozhestvennost proizvedeniya Ya G Uhsaya NII yaz lit istorii i ekonomiki pri Sovete Ministrov Chuvash ASSR Cheboksary 1984 59 s 2 Uhsaj E Ya Slovo ob otce vospominaniya pisma E Ya Uhsaj hudozh V N Goncharov Cheboksary Chuvash kn izd vo 2009 239 s 8 l il Ya G Uhsaj v vospominaniyah sovremennikov sost A I Dmitrieva E Ya Uhsaj Cheboksary Kalem 2005 383 s Abramov V Uhsaj Yakkăvĕn tĕnchinchi shyv kulchĕpe muncha rehechĕ Abramov V Sămahpa sănar sipechĕ V Abramov Shupashkar 1998 S 67 71 Agiver H Uhsaj tĕnchi H Agiver Tăvan Atăl 1996 11 S 3 Artemev A Ecchenlĕhpe pultarulăh Artemev A Purnăc chănlăhĕpe pisatel ăstalăhĕ A Artemev Shupashkar 1984 S 261 267 Davydov Anatri V Pirĕn Uhsaj V Davydov Anatri Tăvan Atăl 1996 11 S 4 7 Dedushkin N S Tăvan cĕr sĕtkenĕpe ysnĕ poezii Dedushkin N S Purnăc ilemĕpe havhalansa N S Dedushkin Shupashkar 1988 S 53 64 Emelyanov A Pyrat tetchĕ Uhsaj A Emelyanov Yalav 1999 7 S 71 81 Murmanskij A Asran kajmi Uhsaj A Murmanskij Yalav 1995 3 S 111 114 Petrov K Mana pil pană Uhsaj Yakkăvĕ asa ily K Petrov Hypar 2002 31 kărlach Prokopev I Tăvan cĕre muhtasa I Prokopev Yalav 2001 11 S 34 36 Smirnova H Man sassăm vilĕm urlă kacĕ cuhalmĕ văl poezire N Smirnova Hypar 2001 8 rashtav Stanyal V Uhsaj săvvisempe cyrnă yurăsem V Stanyal Hypar 2001 19 rashtav Tagirov T Uhsaj cinchen sămahăm T Tagirov Tăvan Atăl 2001 11 S 7 11 Uhsaj Yakkăvne asa ileccĕ Hypar 1996 26 chyk Soderzh Kulak yvălĕ zadacha shutlasa par tese tilmĕretchĕ F Nikolaev Tăvan cĕr sĕtkenne tuyas kilet A Markov Pire Kĕlpuk muchi pallashtarchĕ A Romanov Uhsaj E Ată kunchinchi tetrad E Uhsaj Tăvan Atăl 2005 3 S 51 56 Uhsaj O Attem cinchen O Uhsaj Yalav 1993 7 S 22 24 Uhsaj O Asamlă pylĕm O Uhsaj Hypar 2004 18 cu Hama poet teme hăratăp epĕ fot V Isaev Yalav 2001 9 S 58 59 Harris R Pirĕn Uhsaj R Harris Yalav 1992 4 S 17 Chekushkin V Uhsaj Yakkovĕn chysne V Chekushkin Tăvan Atăl 1991 11 S 1 5 Afanasev P Uhsaj udivitelnoe yavlenie P Afanasev Vesti Chuvashii 2001 21 dek 50 S 8 Ivanov I I Tvorchestvo narodnogo poeta Ya G Uhsaya v kritike i literaturovedenii I I Ivanov Aktualnye problemy chuvashskoj literatury Cheboksary 1983 S 74 93 Prokopev I P Slavil on narod rodnoj Prokopev I P Po zovu serdca I P Prokopev Cheboksary 1998 S 23 31 Semender Yu Slovno berkuty nad Gusli goroj Yu Semender Sovet Chuvashiya 1996 27 noyab Sirotkin M Ya Poeziya Yakova Uhsaya M Ya Sirotkin Uchenye zapiski NII yaz lit i istorii pri Sovete Ministrov Chuvash ASSR Cheboksary 1955 Vyp 12 S 163 190 Tagirov T Proezzhaya mimo Gusli gory T Tagirov Rodniki Slagbasha Ufa 1996 S 136 147 Uhsaj E Iz vospominanij ob otce E Uhsaj Halăh shkulĕ Nar shk 2001 5 S 63 68 Uhsaj O Ya Uhsaj Yakov Gavrilovich O Ya Uhsaj Chuvashskaya enciklopediya Cheboksary 2011 T 4 Si Ya S 333 3 Uhsaj Ya G Vremya tvorchestvo dolg Ya G Uhsaj Sovetskie pisateli Avtobiografii Moskva 1972 S 616 633 4 Uhsaj Yakov Gavrilovich Enciklopediya chuvashskoj zhurnalistiki i pechati Cheboksary 2014 S 467 Yakov Uhsaj byl hrabrym voinom Sovet Chuvashiya 2001 28 apr Fedorov F S lyubovyu o zemle chuvashskoj F Fedorov Vesti Chuvashii 2001 23 noyab 46 S 3 Fedorov F Charuyushie stroki o zemle chuvashskoj hlebe nasushnom druzhbe narodov F Fedorov Cheboksar novosti 2001 24 noyab Yakov Gavrilovich Uhsaj 1911 1986 Zvuchit na radost lyudyam podgot O Ya Uhsaj Vydayushiesya lyudi Chuvashii Cheboksary 2002 S 187 194 B ka Prezidenta Chuvash Resp t 1 Xarici kecidler RedakteTvoreniya Yakova Uhsaya Na sajte cap ru material o Yakove Uhsae Uhsaj tata Chĕmpĕr En Slakpucĕnchi poezi uyavĕ Na slakbashevskoj zemle sostoyalis meropriyatiya v chest 105 letiya narodnogo poeta Chuvashii Yakova Uhsaya Literaturnaya karta Chuvashii olu kecid Ҫultalӑk kӗneki Kniga goda Arxivlesdirilib 2017 08 29 at the Wayback Machine Pomogal li Uhsaj vypuskat kolhoznuyu stengazetu Stanyal Uhsajӑn ҫyrnisen puhhine pysӑka hursa haklanӑ Menbe https az wikipedia org w index php title Yakov Uxsay amp oldid 6208734, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.