Yaşar Qarayev

Qarayev Yaşar Vahid oğlu — tənqidçi, ədəbiyyatşünas, 1964-cü ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, filologiya elmləri doktoru (1980), professor (1985), Azərbaycan Dövlət mükafatı laureatı (1980), Azərbaycanın Əməkdar elm xadimi (1982), Azərbaycan Milli Yaradıcılıq Akademiyasının həqiqi üzvü (1990), Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü (2002).^{[Mənbə göstərin]}

Yaşar Qarayev
Yaşar Vahid oğlu Qarayev
Doğum tarixi	5 mart 1936
Doğum yeri	Şəki
Vəfat tarixi	25 avqust 2002 (66 yaşında)
Vəfat yeri	Bakı
Vətəndaşlığı	SSRİ→ Azərbaycan
Elmi dərəcəsi	filologiya elmləri doktoru
Elmi adı	professor
Tanınır	tənqidçi, ədəbiyyatşünas
Mükafatları	Əməkdar Elm Xadimi

Yaşar Qarayevin "Seçilmiş əsərləri" 5 cild
Müəllif(lər)	baş redaktor akademik İsa Həbibbəyli, elmi redaktor fil.e.d.prof. Şirindil Alışanlı, tərtib edənlər: fil.e.d.prof. Şirindil Alışanlı, fil.f.d.dos. Aygün Bağırlı
Janr	Ədəbiyyyat tarixi
Orijinalın dili	Azərbaycan dili
Ölkə	Azərbaycan
Nəşriyyat	"Elm"
Cild	5

Həyatı

Yaşar Qarayev 1936-cı il martın 5-də Şəki şəhərində xırda sənətkar ailəsində anadan olmuşdur. 1946-cı ildə ailəliklə Bakıya köçmüşlər. Burada 31 saylı şəhər orta məktəbini bitirmişdir. ADU-nun filologiya fakültəsində təhsil almışdır (1954-1958).

Sonra Azərbaycan EA Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda baş laborant, kiçik elmi işçi, baş elmi işçi, nəzəriyyə və ədəbi proses şöbəsinin müdiri, institutda direktorun elmi işlər üzrə müavini işləmiş, həmin şöbəyə başçılıq etməklə yanaşı, institutun direktoru vəzifəsində çalışmışdır (1987).

Yaradıcılığı

Ədəbi fəaliyyətə 1955-ci ildə "Lenin tərbiyəsi uğrunda" və "Azərbaycan gəncləri" qəzetlərində çıxan ilk ədəbi qeydləri ilə başlamışdır. Bundan sonra müasir ədəbi prosesə, teatr tənqidinə, bədii ədəbiyyatın digər problemlərinə dair elmi-nəzəri məqalələri ilə dövri mətuatda müntəzəm çıxış etmişdir. Məqalə və kitabları "Yaşar", "Q.Yaşar", "Y.Qarayev" imzaları ilə dərc olunmuşdur.

Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının tənqid və ədəbiyyatşünaslıq şurasının rəhbəri olmuşdur (1976-1991). Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi işləmişdir (tənqid və ədəbiyyatşünaslıq üzrə) (1991-?). Ali Attestasiya Komissiyasının, Azərbaycan Milli Yaradıcılıq Akademiyası rəyasət heyətinin üzvü və humanitar bölməsinin həmsədri (1990-?) seçilmişdir.

Həmçinin Azərbaycanda daimi fəaliyyətdə olan Şəhriyar konqresi komitəsinin sədri (1993-?), "Ədəbi proses" adlı illik elmi-tənqidi məcmuənin təşəbbüsçüsü, müəlliflərindən biri və məsul redaktoru olmuşdur. M.Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunun hazırladığı doqquz cildlik dünya ədəbiyyatı tarixi, "Çoxmillətli Sovet ədəbiyyatı tarixi (inqilaba qədərki dövr)" və Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun hazırladığı yeddicildlik "Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi" monumental əsərlərin müəlliflərindən biri idi.

Respublikanın elmi və ədəbi-mədəni inkişafında fəal çalışmış, Dünya ədəbiyyatının inkişaf qanunauyğunluqları problemi üzrə əlaqələndirmə şurasının sədri, ədəbiyyat institutu elmi şurasının sədri, Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun, Türkmənistan EA Dil və Ədəbiyyat İnstitutu elmi şurasının, Azərbaycan Dövlət nəşrkomu yanında redaksiya heyətinin, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı İdarə Heyətinin, Mədəniyyət Nazirliyi bədii şurasının, "Yazıçı" nəşriyyatının bədii şurasının, "Azərbaycan" və "Ulduz" jurnalı redaksiya heyətinin, "Bilik" Cəmiyyəti rəyasət heyətinin, ensiklopediya elmi redaksiya heyətinin üzvü olmuşdur.

Eyni zamanda SSRİ Yazıçılar İttifaqı rəyasət heyəti yanında tənqid və ədəbiyyatşünaslıq şurasının, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı M.F.Axundov adına mükafat komissiyasının üzvü idi. "Füzuli Vəqfı" fondunun rəyasət heyətinin üzvü kimi fəaliyyət göstərmişdir (1994-?).

2002-ci il avqustun 25-də vəfat etmiş, Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur.

Əsərləri

• 1. Faciə və qəhrəman. Bakı: Azərbaycan SSR EA nəşriyyatı, 1965, 192 səh.
• 2. Səhnəmiz və müasirlərimiz. Bakı: Azərnəşr, 1972, 252 səh.
• 3. Tənqid: problemlər, portretlər. Bakı: Azərnəşr, 1976, 212 səh.
• 4. Poeziya və nəsr. Bakı: Yazıçı, 1979, 198 səh.
• 5. Realizm: sənət və həqiqət. Bakı: Elm, 1980, 258 səh.
• 6. Mirzə Fətəli Axundov. Bakı: Yazıçı, 1982, 36 səh.
• 7. Poeziyanın kamilliyi. Bakı: Yazıçı, 1985, 190 səh. (şərikli).
• 8. Ədəbi üfüqlər. Bakı: Gənclik, 1985, 286 səh.
• 9. Meyar-şəxsiyyətdir. Bakı: Yazıçı, 1989, 494 səh.
• 10.Xan bülbülün nağılı. Bakı: Azərnəşr, 1994, 56 səh.
• 11.Tarix: Yaxından və uzaqdan. Bakı: 1996, 710 səh.

Filmoqrafiya

1. Geriyə baxmağa dəyər (film, 1985)
2. Sən həmişə bizimləsən (film, 1997)
3. Cavad Heyət varlığı (film, 2002)
4. Üç zirvənin fatehi (film, 2008)

Mənbə

• Qurban Bayramov, Jalə Qurbanqızı. "Yaşar Qarayev: milli yaddaş təlimi - Azərbaycançılıq." Bakı, BDU nəşriyyatı, 2001. - 138 səh.

Yaşar Qarayevin "Seçilmiş əsərləri" 5 cild

Yaşar Qarayevin "Seçilmiş əsərləri" 5 cild - AMEA-nın müxbir üzvü, professor Yaşar Qarayevin Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin inkişafındakı xidmətlərini nəzərə alaraq anadan olmasının 80 illik yubileyi ilə əlaqədar olaraq AMEA Rəyasət Heyətinin 2015-ci il, 14/5 nömrəli Qərarına əsasən "Seçilmiş əsərləri" 5 cilddə hazırlanaraq Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu tərəfindən nəşr edilmişdir

I CİLD

I FƏSİL

Azərbaycan dramaturgiyasında faciənin bir janr kimi yaranması tarixinə dair

• İctimai, fəlsəfi və ədəbi amillər
• Faciə və onun foklor mənşəyi məsələsi
• Faciənin əsas ünsürləri. Tragik konflikt və kolliziya

Bu haqda ənənəvi-nəzəri görüşlər

II FƏSİL

Realist Azərbaycan faciələri

• Xalqımızın ictimai həyat faciəsi realist faciənin əsas mövzusu kimi. Realist faciədə milli həyat, konflikt və xarakter. "Müsibəti-Fəxrəddin" əsəri
• Ölən sinfin müsibətindəki fəciliyin tarixi-ictimai şərtləri "Komik" və "tragik" ölümlər. "Dağılan tifaq"əsəri
• Dövrün əsas tragik konflikti. Sinfi zidiyyətlər fəci zidiyyətlərin zirvəsi kimi. "Bəxtsiz cavan" əsəri
• Tarixi faciələr. Realist faciədə tarixilik prinsipi. "Nadir şah", "Ağa Məhəmməd şah Qacar"

Realist faciə və mənfi qəhrəman

III FƏSİL

Romantik faciələr

• İdeya və mövzu. Rəmzi və şərti ünsürlər.KOnflikt. Obrazlar aləmi. Romantik tragik qəhrəman. Şəxsiyyətinböhranlı ideya axtarəşları. "Şeyx Sənan", "İblis"
• Feodal-burjua əxlaqının doğurduğu faciələr. Ailə- məişət mövzusu və tragik qadın surətləri "Maral","Uçurum", "Afət"
• İctimai-sinfi zidiyyətlər konflikti- "Şeyda". Şərqin uzaq tarixi keçmişi sinfi döyüşlər və mübarizələr keçmişi kimi-"Səyavuş"

IV FƏSİL

TARİX: YAXINDAN VƏ UZAQDAN Yaddaşdan, idrakdan, görünən yaxınlar və uzaqlar

Yaddaşda fırlanan tarix-ədəbiyyat tarixi

• Ədəbiyyat tarixi konsepsiyası (Dövrləşdirmənin meyarı və prinsipləri)
• Vahid etnik mehvərdə: ortaq türk söz abidələri
• Erkən türk təsəvvüf kültürü-yəsəvilik
• Ortaq Şərq-islam intibahı-Nizami Gəncəvi
• Türk-islam intibahının zirvəsi-Füzuli
• Axundovla başlayan bədii yaddaş
• Azərbaycan türk intibahı
• Nəsrin və səhnənin ağrı yaddaşı
• Cəlil Məmmədquluzadə
• Yaddaş özünü satirada dərk edir-Sabir
• Kökünə və bütövlüyünə boylanan yaddaş -Əli bəy Hüseynzadə
• Romantizmin Cavid yaddaşı

Azərbaycan faciəsində yeni qəhrəman

• Şəxsiyyət və xalqlar azadlığı probleminin müasir inqilabi həlli yollarında. Mücərrəd-idealist romantikadan inqilabi-romantik məzmunlu faciəyə doğru. "Aydın" və "Oqtay Eloğlu", "Od gəlini" faciəsi
• Tarixi faciə yoxsa xalq qəhrəmanlıq dramı? "Vaqif", "Xanlar" və "Fərhad və Şirin". Sinifsiz, sinfi ziddiyyətlərsiz cəmiyyət və fəci kolliziya

Müasir mövzulu Azərbaycan sovet faciəsi problemi

SƏHNƏMİZ VƏ MÜASİRLƏRİMİZ

I DRAMATURGİYA

• Səhnəmiz və müasirlik problemi
• Konfliktlərimiz və qəhrəmanlarımız
• Dramaturgiyada janrlar zənginliyi və yüksək realizm uğrunda
• Cabbarlı müasirliyi

II Teatr

• Teatrın ədəbi gəncliyi
• Düşündürən "Ölülər"
• Tolstoy ittiham edir
• Cabbarlı nəfəsi
• Hüseyn Cavidin "Xəyyamı"
• Boy çiçəyinin ətri
• Ayrılıq unudulmur
• Günlər və "gündəliklər"
• Küləklər gülürlər

TƏNQİD:PROBLEMLƏR, PORTRETLƏR

Realizmin gücü

• Realizm: mübahisələr və həqiqətlər
• Romantizm: mübahisələrin davamı
• Tənqidi realizm : estetik ideal və müsbət qəhrəman

Tənqidin nüfuzu

• Tənqidin nüfuzu
• Tənqidçinin müdrikliyi
• Tənqidçinin şəxsiyyəti (Ədəbi portret)
• Tənqidçinin sənətkarlığı
• Tənqidimiz və ədəbi əlaqələr

II CİLD

POEZİYA VƏ NƏSR

Poeziya

• Klassik poeziya və intibah problemi
• Füzulidən Sabirə
• Poeziyanın illəri və yolları
• Şairin romantikası
• Poetik nikbinliyin qaynaqları
• Həmişə səfərdə

Nəsr

• Klassik nəsr və maarifçilik problemi
• Janrın ölçülərini qorumalı
• Mənəvi gözəllik üçün məsuliyyət hissi ilə
• Nəsrin müasirlik axtarışları
• Duyğuların rəngi
• Dədə Bəhmənin gücü və gücsüzlüyü

ƏDƏBİ ÜFÜQLƏR

Üfüqlər

• Müasirlik meyarı ilə
• Zaman və şeirin nəbzi
• İmzalar və ümidlər
• klassiki axtarıram

Ulduzlar

• Müasirimiz Axundov
• Poetik vicdanın səsi
• Sənətkar və tarix
• Gülüşün işığı
• Bir ömrün işıqları

XARIBÜLBÜLÜN NAĞILI

III CİLD

REALİZM:SƏNƏT VƏ HƏQİQƏT Bir neçə söz

I FƏSİL

• Azərbaycan ədəbiyyatında realizmin mənşəyi, mərhələ və tip təsnifi problemi

II FƏSİL

• Azərbaycanda maarifçilik hərəkatı və maarifçi realizm dövrü

III FƏSİL

• XX əsrin tənqidi realizmi

Meyar-şəxsiyyətdir

• Səhər mehi kimi

YENİ TƏFƏKKÜR

• Cəsarət-sərvətdir
• Millilik amili

POEZİYA VƏ NƏSR

• Nəsrin yeniliyi
• Ağ limanda başlayan yol
• Qətl günü
• Ulduzların müdrikliyi
• Anlamaq və yanmaq ehtirası
• Oxu, saz!
• Təbiət: poeziya və ekologiya
• Tarix: salnamə, yoxsa yaddaş?

DRAMATURGİYA

• Dramaturgiyanın axtarışları
• Durğunluq: uğurlar və itkilər
• "Vulqar sosiologiyası" dövründə
• Yaddaşdan yarpaqlar

TƏNQİD

• Ədəbi tənqidin bir ili
• Tənqidçi təfəkkürü və tənqidin dili
• Tənqiddə müasirlik
• Tənqidin gəncliyi
• Tənqidin portretləri

IV CİLD

TARİX:YAXINDAN VƏ UZAQDAN Yaddaşdan, idrakdan görünən yaxınlar və uzaqlar 

Yaddaşda fırlanan tarix-ədəbiyyat tarixi

• Ədəbiyyat tarixi konsepsiyası (dövrləşdirmənin meyarı və prinsipləri)
• Vahid etnik mehvərdə:ortaq türk söz abidələri
• Erkən türk təsəvvüf kültürü
• Ortaq Şərq-islam intibahı-Nizami Gəncəvi
• Türk-islam intibahının zirvəsi-Füzuli
• Axundovla başlayan bədii yaddaş-Azərbaycan türk intibahı
• Nəsrin və səhnənin ağrı yaddaşı-Cəlil Məmmədquluzadə
• Yaddaş özünü satirada dərk edir-Sabir
• Kökünə və bütövlüyünə boylanan yaddaş- Əli bəy Hüseynzadə
• Romantizmin Cavid yaddaşı
• Cumhuriyyət dövrü və onun poeziyada yaddaşı-Əhməd Cavad
• Yaddaşın kədərdə və gülüşdə intibahı- Nəcəf bəy Vəzirov və Üzeyir bəy Hacıbəyov
• Klassik sosialist realizmi -Cəfər Cabbarlı
• Sovet dövrü satirası-Sabit Rəhman
• Poeziyanın Araz ağrısı və yaddaşı-Şəhriyar
• Dildə daşalaşan və yaddaşlaşan tarix- xalqın soy adı, ana dili, baba yazısı
• Ən yeni dövrün Azərbaycan ədəbiyyatı (İyirminci illərdən günümüzə qədərki yaddaş)

Azərbaycan istiqlalı-yaxın və uzaq tarixlər

• Tarixin Qarabağ yaddaşı:dünən və bu gün
• Müharibə və yaddaş ədəbiyyatı
• Ruhlar yaddaşda yaşayır
• Milli "mən" yaddaşı-azərbaycançılıq
• Yaddaşsızlıq və zamansızlıq- "bazar dövrü"

MİN İLİN SONU

• XXI əsr: qlobal sivilizasiya və Şərq dəyəri (Elmi forumun açılışında giriş nitqi)
• Milli "mən" şüuru və etnik yaddaş-azərbaycançılıq
• Ədəbiyyat tarixi milli (etnik) kimlik və mentalitet tarixi kimi
• "Məsləkim-tərcümeyi-halımdır..."
• "Həpimiz bir günəşin zərrəsiyik"
• İntellektin bədii yaddaşı

V CİLD

• Müstəqillik dövrünün milli öndəri
• Bütün xalqların və dövrlərin kitabı
• Dədə Qorquddan Ata Türkə- Atattürkə qədər
• Göyçəyə qayıdan yol foklordan keçir
• Prototip-şəkilidir, yaxud nəfəsdə zümzümə, tələffüzdə rəqs- Şəki şivəsi
• İntibah düşüncəsi Xalq Cümhuriyyəti dövründə:ədəbiyyat, dil, mədəniyyət quruculuğu
• Cümhuriyyətə qədərki ədəbiyyatda milli intibah və istiqlal ideyaları
• Əli bəy Hüseynzadənin irsi və varisləri
• Şərqin və Əli bəy Hüseynzadənin dörd dastanında türk
• Humanitar düşüncə iki əsrin qovşağında
• Nakam məhəbbətim-Təbrizim mənim
• Azərbaycanşünaslığın Təbriz uğuru
• Mənəvi vəhdətin və bütövlüyün rəmzi
• Həsrətin beş əsri, yaxud vüsalın yeddi günü
• Bayatıdan, xoyratdan başlayan yollar və illər
• Bədii qəhrəman: tarix mövzu və müasir poetika axtarışları
• Romantikaya yeni baxış
• Azərbaycan ədəbiyyatının Vurğun dövrü
• Böyük sovet şairi
• Poeziyanın sərhədləri
• Bədii tədqiqlər və kəşflər yolu ilə
• Dramaturgiyamızın müasirlik ənənələri
• Dramaturgiya
• Əlvan tamaşa
• "Büllur" saraylar və adamlar
• Əbədi müasirimiz
• Ön söz ("ədəbi proses-78" kitabına)
• Əziz Mirəhmədov.Romantizmin hüdudlarını realistcəsinə müəyyənləşdirməli
• Mübahisənin davamı
• Əli Sultanlı
• Cəfər Xəndan
• Mirzə İbrahimov
• Durnalar Dağıstandan uçur
• Düşünmək səadəti
• Poeziyanın və ömrün yaşı
• Təbiət: poeziya və ekologiya
• Karvan Laçından keçecek
• "Yanar zəkanı tərənnnüm edirəm"
• Türkiyə Cümhuriyyeti Büyükelçiliginin mektubu
• Bir millət, iki dövlət: Azərbaycan-Türkiyə
• Ömrün qürubu, yaxud... "infarkt"
• Bir görüşdən qalan bəxşiş

İstinadlar