Xalq təbabəti - (latınca medicina gentilitia) - xalq arasında xəstəliklərin müalicəsi üsulları və vasitələri haqqında bilikləri nəsildən-nəslə keçirilərək yaşadan qeyri-ənənəvi təbabət forması.
Elmi təbabətdən fərqli olaraq xalq təbabətinin müalicə vasitələri nəzəri şərtlərə əsaslanmır. Həmin məlumatlat nəsildən-nəsilə şifahi yolla keçərək xalqın adət-ənənələrində, zərb məsəllərində, rəvayətlərdə öz əksini tapmış, bir sıra yazılı mənbələrdə toplanmışdır. İbtidai insan lar sınıqları müalicə etməyi, çıxmış oynağı yerinə salmağı, sarğı qoymağı bacarırdılar; ağrıkəsici bitkilərin (məs: xaşxaş) xüsusiyyətlərini bilirdilər, günəş şüalarının, suyun şəfaverici əhəmiyyətini başa düşürdülər. Xəstələnmənin qarşısını almaq üçün ildə bir dəfə qan alardılar, nəfəs yolları xəstəliklərində, mədə-bağırsaq spazmasında və meteorizm də razyana çayı , öskürəkdə heyva toxumu dəmləyib içərdilər. Soyuqdəymədə moruqdan, qanazlığında çiyələkdən, mədə-bağırsaq xəstəliklərində baldan və s.-dən istifadə edərdilər.
Əsas tarixlər
Bizim eramızdan 3500 il əvvəl - 1940-cı il
Bizim eradan əvvəl IV əsrdə Azərbaycanda kəllə trepanasiyası (sümüyü deşmə cərrahiyə əməliyyatı) həyata keçirilməsini Çalağan Təpədə aparılan arxeoloji qazıntıların nəticələri sübut edir. Həmin yerdə qeyd olunan əməliyyatın izləri olan insan kəlləsi tapılmışdır.
Bizim eramızdan əvvəl VIII-IX əsrlərdə Manna, Atropatena və Qafqaz Albaniyası (müasir Cənubi və Şimali Azərbaycan əraziləri) qədim dövlətlərinin təbabəti assuriya və vavilon təbabətinin təsirinə məruz qalmışdır.
Bizim eramızın IV əsrindən xalq təbabətinin xüsusi qanadı-türkəçarə (şamanizm, magiyanın və dərman otlarının köməyi ilə müalicə) yayılmağa başladı.
Ərəb istilasından (bizim eramızın VII-VIII əsrlərində) sonra Azərbaycana islam və ya yunan-ərəb təbabət məktəbi daxil oldu. İbn Sina (Avesenna, 980-1037-ci illər) bütün müsəlman Şərqində, o cümlədən Azərbaycanda ən nüfuzlu loğman olub.
Azərbaycanda orta əsrlərdə Azərbaycan alimləri tibb sahəsində əsərlərini türk (Əski Azərbaycan), fars və ərəb dillərində yazmışlar.
XI əsrdə Şamaxı şəhəri yaxınlığındakı Məlhəmdə Tibb Universiteti yaradılmışdır. Onun yaradıcısı Kafiyyədin Ömər-dahi Şirvan şairi Xəqani Şirvaninin dayısı olmuşdur. Universitetdə təbabət, farmakologiya, anatomiya və digər elmlər öyrənilirdi.
XIV əsrin əvvəlində tibb universiteti, iri xəstəxanası və aptekə malik Dar Əş-Şifa tibb mərkəzi yaradılmışdır. Bu mərkəz Cənubi Azərbaycanda Təbrizdə yerləşirdi.
1311-ci ildə azərbaycan alimi Yusif İsmayıl oğlu Xoyi "Bağdad toplusu" kitabını yazdı. Kitab Bağdad hökmdarına həsr olunmuşdur və bir neçə min təbii dərman vasitələri və çox kompanentli dərmanların reseptləri təsvir olunurdu. Yusif Xoyi həm də İbn Kəbir ləqəbi ilə tanınırdı.
XV əsrdə Azərbaycanda 60-dan çox iri xəstəxanalar, o cümlədən sultan Yaqub Ağqoyunlunun (1478-1490) Təbrizdəki "Yeddi Cənnət" sarayında var idi. Bu xəstəxanada eyni zamanda 1000-ə qədər xəstə müalicə oluna bilirdi. Həkimlər xəstələrə 900-ə yaxın müxtəlif reseptlər yazırdı. Yaxınlıqda aptek də var idi və bu aptekə Hindistandan, Çindən və digər ölkələrdən dərman otları gətirirdilər.
XVII-XVIII əsrlərdə azərbaycan alimləri Murtuzaqulu Şamlı (seksopatoloq) Abülhəsən Marağayi (ümumi təbabət), Həsən Rza oğlu Şirvani (farmasiya), Hacı Süleyman İrəvani (farmasiya) və digərləri tibb və farmakologiya sahəsində bir sıra əsərlər yazdılar. Onlar 724 növ dərman bitkiləri haqqında məlumatlar vermişdilər.
XVIII əsrdə xanlıqlar arasında qurtarmaq bilməyən müharibələr nəticəsində çoxlu sayda xəstəxanalar, apteklər və tibb məktəbləri dağıdıldı. Elm, o cümlədən təbabət elmi geriləməyə başladı.
XIX əsrin əvvəlində Azərbaycanın şimal xanlıqları (Şirvan, Bakı, Naxçıvan, Quba, Talış, Qarabağ, Şəki, Dərbənd və s.) Rusiya tərəfindən işğal olundu, cənub xanlıqları (Təbriz, Xoysk, Ərdəbil və s.) bir dəfəlik olaraq İranın tərkibinə keçdi. O vaxtdan Cənubi və Şimali Azərbaycanda tibbin inkişafı müxtəlif yollarla getdi. Rusiya hakimiyyəti dövründə (1813-1918) bütün Zaqafqaziyada rus xəstəxanaları və aptekləri yaradıldı, amma 1920-ci ildə sovet hakimiyyəti yaranana qədər ənənəvi aptek məntəqələri - əttar dükanları mövcud idi. Cənubi (İran) Azərbaycanda yenə də Şərq müalicəxanaları və aptekləri üstünlük təşkil edirdi.
1892-ci ildə azərbaycan alimi Əbdül-Xaliq Axundov Azərbaycanda tibb tarixinin elmi tədqiqatının əsasını qoydu. O, IX əsr müəllifi Əbu Mənsur Xaravinin Məhşur farmakoloji ensiklopediyasını tədbiq etmiş, fars dilindən alman dilinə tərcümə etmişdi. Kitab Almaniyada çap olunmuşdur, müəllif isə Tartu Universitetində tibb tarixindən dissertasiya müdafiə etmişdir.
1895-ci ildə Bakı Tibb Cəmiyyəti yaradılmışdır. Onun yaradıcısı Məmməd-Rza Vəkilov, Kərimbəy Mehmandarov və başqaları olmuşdur.
1918-ci ildə Rusiya imperiyası dağılması nəticəsində Azərbaycanın müstəqilliyi bərpa olunmuşdur və Azərbaycan Demokratik Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi yaradılmışdır. Bakıda, Gəncədə və digər şəhərlərdə onlarca yeni apteklər və xəstəxanalar açılmışdır.
1919-cu ildə tibb fakültəsinə malik Bakı Dövlət Universiteti yaradılmışdır və burada tibb tarixi də tədris olunmuşdur. Bakı Dövlət Universitetinin tibb kafedrasının ilk müdiri professor Razumovski olmuşdur.
1920-ci ildə Azərbaycan Demokratik Respublikası XI Qırmızı Ordunun zərbələri ilə devrildi, Azərbaycanda ixtisasca həkim olan Nəriman Nərimanovun rəhbərliyi ilə sovet höküməti yaradıldı. Azərbaycan SSR-nin ilk səhiyyə xalq komissarları həkim Ağahüseyin Kazımov (1920-dən 1921-ci ilə qədər) və Mir Mövsüm Qədirli (1921-ci ildən 1935-ci ilə qədər) olmuşlar.
1930-cu ildə Azərbaycan Tibb İnstitutu yaradılmışdır və rektor Əziz Əliyev təyin olunmuşdur.
1920-1940-cı illərdə Azərbaycanda yeni poliklinikalar, xəstəxanalar və apteklər yaradılımışdır. Akademik Mir Əsədulla Mirqasımov, akademik Mustafa Topçubaşov, professor Əlibəy Əlibəyov, professor Kamil Balakişiyev və s. kimi alim-həkimlər dünya şöhrəti qazandılar.
Mənbə
Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası (1987) 10. cild, səhifə 30
Tibb ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Avqust 04, 2021
xalq, təbabəti, latınca, medicina, gentilitia, xalq, arasında, xəstəliklərin, müalicəsi, üsulları, vasitələri, haqqında, bilikləri, nəsildən, nəslə, keçirilərək, yaşadan, qeyri, ənənəvi, təbabət, forması, elmi, təbabətdən, fərqli, olaraq, xalq, təbabətinin, mü. Xalq tebabeti latinca medicina gentilitia xalq arasinda xesteliklerin mualicesi usullari ve vasiteleri haqqinda bilikleri nesilden nesle kecirilerek yasadan qeyri enenevi tebabet formasi Elmi tebabetden ferqli olaraq xalq tebabetinin mualice vasiteleri nezeri sertlere esaslanmir Hemin melumatlat nesilden nesile sifahi yolla kecerek xalqin adet enenelerinde zerb mesellerinde revayetlerde oz eksini tapmis bir sira yazili menbelerde toplanmisdir Ibtidai insan lar siniqlari mualice etmeyi cixmis oynagi yerine salmagi sargi qoymagi bacarirdilar agrikesici bitkilerin mes xasxas xususiyyetlerini bilirdiler gunes sualarinin suyun sefaverici ehemiyyetini basa dusurduler Xestelenmenin qarsisini almaq ucun ilde bir defe qan alardilar nefes yollari xesteliklerinde mede bagirsaq spazmasinda ve meteorizm de razyana cayi oskurekde heyva toxumu demleyib icerdiler Soyuqdeymede moruqdan qanazliginda ciyelekden mede bagirsaq xesteliklerinde baldan ve s den istifade ederdiler Esas tarixler RedakteBizim eramizdan 3500 il evvel 1940 ci il 1 Bizim eradan evvel IV esrde Azerbaycanda kelle trepanasiyasi sumuyu desme cerrahiye emeliyyati heyata kecirilmesini Calagan Tepede aparilan arxeoloji qazintilarin neticeleri subut edir Hemin yerde qeyd olunan emeliyyatin izleri olan insan kellesi tapilmisdir Bizim eramizdan evvel VIII IX esrlerde Manna Atropatena ve Qafqaz Albaniyasi muasir Cenubi ve Simali Azerbaycan erazileri qedim dovletlerinin tebabeti assuriya ve vavilon tebabetinin tesirine meruz qalmisdir Bizim eramizin IV esrinden xalq tebabetinin xususi qanadi turkecare samanizm magiyanin ve derman otlarinin komeyi ile mualice yayilmaga basladi Ereb istilasindan bizim eramizin VII VIII esrlerinde sonra Azerbaycana islam ve ya yunan ereb tebabet mektebi daxil oldu Ibn Sina Avesenna 980 1037 ci iller butun muselman Serqinde o cumleden Azerbaycanda en nufuzlu logman olub Azerbaycanda orta esrlerde Azerbaycan alimleri tibb sahesinde eserlerini turk Eski Azerbaycan fars ve ereb dillerinde yazmislar XI esrde Samaxi seheri yaxinligindaki Melhemde Tibb Universiteti yaradilmisdir Onun yaradicisi Kafiyyedin Omer dahi Sirvan sairi Xeqani Sirvaninin dayisi olmusdur Universitetde tebabet farmakologiya anatomiya ve diger elmler oyrenilirdi XIV esrin evvelinde tibb universiteti iri xestexanasi ve apteke malik Dar Es Sifa tibb merkezi yaradilmisdir Bu merkez Cenubi Azerbaycanda Tebrizde yerlesirdi 1311 ci ilde azerbaycan alimi Yusif Ismayil oglu Xoyi Bagdad toplusu kitabini yazdi Kitab Bagdad hokmdarina hesr olunmusdur ve bir nece min tebii derman vasiteleri ve cox kompanentli dermanlarin reseptleri tesvir olunurdu Yusif Xoyi hem de Ibn Kebir leqebi ile taninirdi XV esrde Azerbaycanda 60 dan cox iri xestexanalar o cumleden sultan Yaqub Agqoyunlunun 1478 1490 Tebrizdeki Yeddi Cennet sarayinda var idi Bu xestexanada eyni zamanda 1000 e qeder xeste mualice oluna bilirdi Hekimler xestelere 900 e yaxin muxtelif reseptler yazirdi Yaxinliqda aptek de var idi ve bu apteke Hindistandan Cinden ve diger olkelerden derman otlari getirirdiler XVII XVIII esrlerde azerbaycan alimleri Murtuzaqulu Samli seksopatoloq Abulhesen Maragayi umumi tebabet Hesen Rza oglu Sirvani farmasiya Haci Suleyman Irevani farmasiya ve digerleri tibb ve farmakologiya sahesinde bir sira eserler yazdilar Onlar 724 nov derman bitkileri haqqinda melumatlar vermisdiler XVIII esrde xanliqlar arasinda qurtarmaq bilmeyen muharibeler neticesinde coxlu sayda xestexanalar aptekler ve tibb mektebleri dagidildi Elm o cumleden tebabet elmi gerilemeye basladi XIX esrin evvelinde Azerbaycanin simal xanliqlari Sirvan Baki Naxcivan Quba Talis Qarabag Seki Derbend ve s Rusiya terefinden isgal olundu cenub xanliqlari Tebriz Xoysk Erdebil ve s bir defelik olaraq Iranin terkibine kecdi O vaxtdan Cenubi ve Simali Azerbaycanda tibbin inkisafi muxtelif yollarla getdi Rusiya hakimiyyeti dovrunde 1813 1918 butun Zaqafqaziyada rus xestexanalari ve aptekleri yaradildi amma 1920 ci ilde sovet hakimiyyeti yaranana qeder enenevi aptek menteqeleri ettar dukanlari movcud idi Cenubi Iran Azerbaycanda yene de Serq mualicexanalari ve aptekleri ustunluk teskil edirdi 1892 ci ilde azerbaycan alimi Ebdul Xaliq Axundov Azerbaycanda tibb tarixinin elmi tedqiqatinin esasini qoydu O IX esr muellifi Ebu Mensur Xaravinin Mehsur farmakoloji ensiklopediyasini tedbiq etmis fars dilinden alman diline tercume etmisdi Kitab Almaniyada cap olunmusdur muellif ise Tartu Universitetinde tibb tarixinden dissertasiya mudafie etmisdir 1895 ci ilde Baki Tibb Cemiyyeti yaradilmisdir Onun yaradicisi Memmed Rza Vekilov Kerimbey Mehmandarov ve basqalari olmusdur 1918 ci ilde Rusiya imperiyasi dagilmasi neticesinde Azerbaycanin musteqilliyi berpa olunmusdur ve Azerbaycan Demokratik Respublikasinin Sehiyye Nazirliyi yaradilmisdir Bakida Gencede ve diger seherlerde onlarca yeni aptekler ve xestexanalar acilmisdir 1919 cu ilde tibb fakultesine malik Baki Dovlet Universiteti yaradilmisdir ve burada tibb tarixi de tedris olunmusdur Baki Dovlet Universitetinin tibb kafedrasinin ilk mudiri professor Razumovski olmusdur 1920 ci ilde Azerbaycan Demokratik Respublikasi XI Qirmizi Ordunun zerbeleri ile devrildi Azerbaycanda ixtisasca hekim olan Neriman Nerimanovun rehberliyi ile sovet hokumeti yaradildi Azerbaycan SSR nin ilk sehiyye xalq komissarlari hekim Agahuseyin Kazimov 1920 den 1921 ci ile qeder ve Mir Movsum Qedirli 1921 ci ilden 1935 ci ile qeder olmuslar 1930 cu ilde Azerbaycan Tibb Institutu yaradilmisdir ve rektor Eziz Eliyev teyin olunmusdur 1920 1940 ci illerde Azerbaycanda yeni poliklinikalar xestexanalar ve aptekler yaradilimisdir Akademik Mir Esedulla Mirqasimov akademik Mustafa Topcubasov professor Elibey Elibeyov professor Kamil Balakisiyev ve s kimi alim hekimler dunya sohreti qazandilar Menbe RedakteAzerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 1987 10 cild sehife 30Istinadlar Redakte http www nkpi az page addread amp id 143 Tibb ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Xalq tebabeti amp oldid 6050261, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
