fbpx
Wikipedia

Varşava döyüşü (1920)

Avqust 12, 2021

Varşava döyüşü həmçinin Visla üzərində möcüzə kimi də tanınır (pol. cud nad Wisłą) — 1919-1921-ci illərdə Sovet-Polşa müharibəsinin əsas döyüşlərindən biri, hansındaki, Sovet Ordusunun Polşanın içərilərinə doğru irəliləməsinin qarşısı alındı və müharibədə əsaslı dönüş əldə edildi. Varşava döyüşünün nəticəsi Polşanın müstəqilliyinin qorunmasına səbəb oldu. Riqa Sülh Müqaviləsinə görə Qərbi Ukrayna və Qərbi Belarusun geniş əraziləri Polşaya verildi.

Varşava döyüşü (1920)
Əsas münaqişə: Sovet Rusiyası — Polşa müharibəsi

Polşa əskərləri Varşava yaxınlığındakı döyüşdən sonra ələ keçirdikləri sovet bayraqları ilə
Tarix 13 avqust — 25 avqust 1920
Yeri Varşava yaxınlığında
Nəticəsi Polşa ordusunun tam qələbəsi
Ərazi dəyişikliyi Polşa respublikası
Münaqişə tərəfləri
Komandan(lar)

Yozef Pilsudski,
Edvard Rıdz Smiqli,
Kazimej Sosnkovski,
Tadeuş Rozvadovski,
Boleslav Roya,
Françişek Latinik,
Vladislav Sikorski,
Leonard Skerski,
Ancey Lizunovski,
Mixail Omelyanoviç-Pavlenko

Mixail Tuxaçevski,
Semyon Budyonnı,
Qaya Qay,
Aleksandr Yeqorov,
İosif Stalin,
Aleksandr Şuvayev,
Avqust Kork,
Vladimir Lazareviç,
Tixon Xvesin

Tərəflərin qüvvəsi

113 000—123 000 adam

114 000—140 000 adam

Ölənlər və yaralananlar

4,5 min ölü, 22 min. yaralı, 10 min itkin düşmüşdür

15—25 min ölü, yaralı və itkin düşənlərin sayı 65 min

 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qərb cəbhəsinin hücumu

Kiyev əməliyyatının uğuru Fəhlə-Kəndli Qızıl Ordusunun komandanlığının təşəbbüsü ələ keçirməsinə imkan verdi. Əməliyyat zamanı Sovet qoşunları Polşa cəbhəsini yara bilmədi. Ancaq Baş Komandan Serqey Kamenev artıq Qərb Cəbhəsində yeni bir hücum hazırlığına başlamışdı . Qərb cəbhəsinin komandanı Mixail Tuxaçevskinin 2 iyul 1920-ci il tarixli 1423 saylı əmrində deyilirdi:

  Fəhlə inqilabının döyüşçüləri. Diqqətinizi qərbə tərəf çevirin. Dünya inqilabının taleyi Qərbdə həll olunur. Ağ Polşanın cəsədi üzərindən dünya atəşinə aparan yol var. Süngülər üzərində zəhmətkeşlərə xoşbəxtlik və sülh gətirəcəyik. Qərbə doğru! Həlledici döyüşlərə, yüksək qələbələrə! Döyüş sıralarına qoşulun! Hücum saatı yetişib. Vilnaya, Minskə, Varşavaya - doğru!
— Qərb cəbhəsinin komandanı Mixail Tuxaçevskinin 2 iyul 1920-ci il tarixli 1423 saylı əmri
  

İyulun 4-də səhər tezdən Qərb Cəbhəsi həlledici hücuma keçdi. Əsas zərbə böyük qüvvələrin cəmləşdiyi sağ, şimal cinahlardan endirildi, bununlada canlı qüvvə və silah sarıdan demək olar ki, ikiqat üstünlüyə nail olundu. Əməliyyat planına görə Qai Qayanın süvari korpusu Polşa hissələrinin ətrafına dolanıb polyakların Belarus cəbhəsini Litva sərhədinə, oradan isə Polesye bataqlıqlarına doğru sıxışdırmalı idi. Bu taktika gözlənilməz nəticələr verdi. İyulun 5-də 1-ci Polşa ordusu, onun ardınca isə 4-cü ordu köhnə Alman xəndəklərinin (burada 1916-cı ildə rus və alman qoşunları bir-birinə qarşı döyüşürdü) xətti ilə Lida tərəfə çəkilməyə başladı. İyulun sonlarında isə polyaklar Buq çayına doğru çəkildilər. Qısa müddət ərzində Qırmızı Ordu 600 km-dən çox məsafə qət etdi. İyulun 10-da polyaklar Bobruysk, iyulun 11-də - Minsk, iyulun 14-də - Vilno şəhərlərini tərk etdilər. Hücum zamanı Qırmızı Ordunun hissələri də Qrodno və Belostoku da tutdular. İyulun 26-da Belostok bölgəsində Qırmızı Ordu birbaşa Polşa ərazisinə keçdi. Pilsudskinin əmrinə baxmayaraq, avqustun 1-də Brest demək olar ki, müqavimət göstərmədən təslim oldu.

Polşa Müvəqqəti İnqilab Komitəsi

1920-ci il iyulun 11-də İngiltərə Xarici İşlər Naziri Lord Kerzon Sovet Rusiyasının Xarici İşlər Naziri Georgi Çiçerinə Polşa-Rus sülh danışıqlarına başlamaq, polyak və polyak olmayan xalqların yaşadığı ərazidə etnoqrafik xətt boyunca sərhəd qurmaq təklifi ilə nota göndərdi. Mahiyyət etibarilə bu təklifin Polşanın Ukrayna və Belarus ilə hazırki sərhədindən heç bir fərqi yox idi. Lakin, iyulun 16-da Rusiya Fəhlə Kəndli Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin plenumu Kerzonun təklifini rədd etdi. Plenum Qırmızı Ordunun yürüşünü davam etdirərək əvvəlcə Polşada, sonra isə Almaniyada Sovet hakimiyyətini qurmaq qərarına gəldi. İyulun 23-də Smolenskdə Plenumun qərarı ilə Varşavanın tutulmasından və Pilsudskinin devrilməsindən sonra hakimiyyəti ələ alacaq Polşanın Müvəqqəti İnqilab Komitəsi (Polrevkom) yaradıldı. Bu qərar avqustun 1-də Kerzon xəttinin qərbindəki ilk şəhər - Belostokda rəsmi olaraq elan edildi. Elə burada Branitskilərin sarayında Polrevkom da yerləşdi. Buraya Polşa Kommunistləri - Rusiya Fəhlə Kəndli Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin üzvləri daxil idi:

  • Yulian Marxlevski - sədr
  • Feliks Dzerjinski - komitənin faktiki rəhbəri
  • Edvard Pruxnyak - katib
  • İosif (Yuzef) Unşlix - partiya quruculuğu məsələləri
  • Feliks Kon - xalq təhsili
  • Bernard Zaks - sənaye
  • Stanislav Bobinski - kənd təsərrüfatı
  • Tadeuş Rıdvanski - təbliğat və təşviqat

Elə həmin gün avqustun 1-də Polrevkom Dzerjinskinin yazdığı "Polşa şəhərlərinin və kəndlərinin zəhmətkeşlərinə müraciət"i elan etdi. Müraciətdə Polşa Sovet Pespublikasının yaradılması bildirilir, torpaqların milliləşdirilməsi, kilsənin dövlətdən ayrılması, həmçinin zəhmətkeşlərin kapitalistləri və torpaq mülkiyyətçilərini ölkədən qovmağa çağırılırdı. Həmçinin orada fabrik və zavodları ələ keçirmək, hakimiyyət olaraq inqilabi komitələr yaratmaq (65 inqilab komitəsi artıq yaradılmışdı) təklif edilirdi. Komitə, həmçinin Polşa Ordusunun əsgərlərini qiyama səsləyirdi. İlk günlərdən Belostokda Polrevkomun nəzarətində olan Polşa ərazilərində (Podlyasie və Mazoviya bölgələrinə qədər) repressiyalara başlayan Xüsusi Komissiya yaradıldı. İnqilab məhkəmələri də yaradıldı və "Krasnıy Vestnik" qəzeti nəşr olunmağa başlandı. Polrevkom Polşa Qırmızı Ordusunun (Roman Lonqvanın komandanlığı altında) yaradılmasına da start verdi. Bu təşşəbüs o qədər də uğurlu alınmadı: Belostok 2-ci atıcı alayına cəmisi 70 nəfər daxil oldusa, ümumən PQO-su 176 könüllüdən ibarət oldu.

Məğlubiyyət ərəfəsində olan Polşa

 
1920-ci il avqustun 8-nə qədər tərəflərin mövqeləri
 
Polşa ordusunun könüllüləri, 1920-ci il.
 
"Hamı silaha sarılsın!" Polşa təbliğat plakatı. Aşağıdakı yazı: Vətəni xilas edək! Gələcəyimizi unutmayaq
 
Milosna ətrafında Polşa xəndəkləri, 1920-ci ilin avqustu.

İyulun 24-də Vladislav Qrabski hökuməti istefa verdi. Elə həmin gün Yozef Pilsudskinin sərəncamı ilə yeni baş nazir Vinsent Vitos işə başladı. Həmçinin 2-ci Peç Pospolitanın beynəlxalq təcridi güclənirdi. Almaniya və Çexoslovakiya Polşa malları üçün tranzit yolunu bağladı. Çünki, Almaniya Sovet Rusiyasının qalib gələcəyi təqdirdə Polşanın yenidən bölüşdürüləcəyinə ümid edirdi. Çexoslovakiya prezidenti Tomaş Masarik Sovet qoşunlarının Qərbə daha da irəliləməsindən qorxaraq RSFSR ilə qarşıdurmaya cəsarət etmədi. Bütün bunlarla yanaşı İngiltərə və Belçikada Polşa ilə ticarətə qadağa qoydu.

Yalnız bir qədər əvvəl böyük çətinliklə ölkədə sovet rejimini devirən Macarıstan, "dünya inqilabının" Qərbə doğru irəliləməsinin bütün təhlükəsini başa düşürdü. Macarlar Polşaya 30.000 nəfərlik könüllülər korpusu şəklində əhəmiyyətli hərbi yardım təklif etdi. Ancaq Masarikin sərhədi bağlanması bu köməyi heçə endirdi. Sovet qoşunları Varşavaya yaxınlaşdıqca, paytaxtda daha az xarici diplomat qalırdı. Avqust ayına qədər isə paytaxtda artıq bir neçə nəfər diplomat qalmışdı. Onların arasında papa nunsisi Akille Ratti - gələcək papa XI Piydə vardı. Elə bu zaman Aleksandr Yeqorovun komandanı olduğu Cənub-Qərb Cəbhəsi Ukraynada hücuma keçdi (Stalin burada İnqilabi Hərbi Şuranın üzvü idi). Cəbhənin əsas məqsədi 6-cı Ordunun (11, 12 və 13-cü) üç piyada diviziyası və Mixailo Omelyanoviç-Pavlenkonun komandanlığı altında olan Ukrayna ordusu tərəfindən müdafiə olunan Lvovu tutmaq idi. "Lvov əməliyyatı" zamanı hər iki tərəf xeyli itki verdi, lakin sovet ordusu şəhəri ala bilmədi. İyulun 9-da Qırmızı Ordunun 14-cü ordusu Proskurovu aldı və iyulun 12-də Kamenets-Podolski hücum edərək ələ keçirdi.

Qızıl Ordunun şifrələrinin sındırılması

 
Yan Kavalevski Moskva, Lissabon və Buxarestdə hərbi attaşe

Bu arada, Qərb Cəbhəsinin hücumunun başlamasından bir il əvvəl Sovet-Polşa müharibəsində Qırmızı Ordunun məğlubiyyətini müəyyənləşdirən mühüm hadisə baş vermişdi. 1919-cu ilin avqust-sentyabr aylarında Polşa Baş Qərargahın Kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat bölməsinin P-2 şöbəsinin leytenant Yan Kovalevskinin rəhbərliyi ilə kriptoqraflar dəstəsi, həm Könüllü Ordunun, həm də Qırmızı Ordunun gizli kod şifrələrini sındırmışdılar. Pilsudskinin şəxsi əmri ilə dərhal leytenant Yan Kovalevskinin başçılığı ilə şifrələmə qrupu yaradıldı. Həmçinin, radiostansiyaların bütün şəbəkəsinin tutulma məntəqələri də yaradıldı. Kovalevski Varşava və Lvov universitetlərinin professorları, görkəmli riyaziyyatçıları Stanislav Lesnevski və Stefan Mazurkeviçi, həmçinin bir qrup gənc aspirantı ilə Vaçlav Serlinskini qrupun işinə cəlb etdi. Demək olar ki, ağ və qırmızıların bütün şifrələri sındırıldı. Bu polyaklara Rusiya ərazisində - Petroqraddan Sibirə, Murmanskdan Qara dənizə qədər baş verən bütün siyasi hadisələrin aydın mənzərəsini verdi. Artıq 1920-ci ilin yanvarında Kovalevskinin qrupu Almaniyanın hərbi şifrələrini də sındırdı.

1919-cu ilin avqustundan 1920-ci ilin sonuna qədər Polşa kriptoqrafları əsasən Qırmızı Ordunun bir neçə min radioqramının şifrələrini açdılar. Şifrələmə qrupuna əsas yük 1920-ci ilin yayında düşdü. Çünki, onlar ayda 500-ə qədər düşmən radioqramı alırdılar. Məsələn avqust ayında polyaklar Trotski, Tuxaçevski, İon Yakir və Qay tərəfindən imzalanmış 410 radio teleqram almışdılar. Yan Kovalevskinin qrupunun işinin nəticələrini qiymətləndirmək mümkün deyil. Məhz qrupun məlumatları əsasında Polşa Ordusunun komandanlığı Varşava döyüşü zamanı düzgün strateji qərarlar qəbul edə bildi.

Tərəflərin qüvvələri

 
Yozef Pilsudski və Edvar Rıdz-Smiqli hücum qrupunun başında, 1920-ci ilin avqust ayı.

Avqustun 12-də Mixail Tuxaçevskinin Qərb Cəbhəsinin qoşunları Varşavaya hücuma keçdi.

Cəbhədəki qüvvələr

  • Qay Qayın 3-cü atlı korpusu
  • Aleksandr Şuvayevin 4-cü ordusu
  • Avqust Korkanın 15-ci ordusu
  • Vladimir Lazareviçin 3-cü ordusu
  • Nikolay Solloqubanın 16-cı ordusu
  • Tixon Xvesinin Mozır qrupu

Ukrayna ərazisində Aleksandr Yeqorovun Cənub-Qərb Cəbhəsi tərəfindən Lvov uğrunda döyüşlər davam etdirilirdi:

  • Qaspar Voskanovun 12-ci ordusu
  • Mixail Molkocanovun 14-cü ordusu
  • Semyon Budyonnının 1-ci süvari ordusu

Qırmızı Ordunun iki cəbhəsinə qarşı üç Polşa ordusu dururdu:

General Yozef Hallerin Şimal Cəbhəsi

  • General Vladislav Sikorskinin 5-ci ordusu
  • General Françişek Latinikin 1-ci ordusu
  • General Boleslav Roinin 2-ci ordusu

General Edvard Rıdz-Smiqlinin Mərkəzi Cəbhəsi:

  • General Leonard Skerskinin 4-cü ordusu
  • General Ziqmunt Zelinskinin 3-cü ordusu

General Vaçlav İvaşkeviçin Cənub Cəbhəsi:

  • General Vladislav Endjeevskinin 6-cı ordusu
  • General Mixailo Omelyanoviç-Pavlenko UXR Ordusu

Həm Polşa, həm də Sovet-Rus mənbələrində silahlı qüvvələrin ümumi heyətinin sayı müxtəlif cür göstərilir. Yalnız əminliklə demək olar ki, canlı qüvvələr təxminən bərabər idi və hər tərəfdən 200 min nəfərdən çox deyildi. 1920-ci il avqustun 6-da Yozef Pilsudski, general Tadeuş Rozvadovski, polkovnik Tadeuş Piskor və Polşadakı fransız-ingilis nümayəndəliyinin başçısı, general Maksim Veyqanın birgə işi nəticəsində 8358/III əməliyyat əmri hazırlandı. Plana görə Vepş çayı üzərində böyük qüvvələr cəmləşməli və Qərb cəbhəsinin qoşunlarının arxa hissəsinə qəfil hücum nəzərdə tutulurdu. Bunun üçün general Edvard Rıdz-Smiqlinin Mərkəzi Cəbhəsinin iki ordusundan yeni qüvvələr təşkil edildi:

4-cü Ordunun hücum qrupu:

  • General Daniel Konajevskinin 4-cü piyada diviziyası
  • Polkovnik Aleksandr Ladosun 16-cı piyada diviziyası
  • General Anjey Qalisinin 21-ci piyada diviziyası

3-cü Ordunun hücum qrupu:

  • Polkovnik Stefan Domb-Bernatskinin legionlarının 1-ci piyada diviziyası
  • General Leon Berbetskinin legionlarının 3-cü piyada diviziyası
  • Polkovnik Feliks Yavorskinin ayrıca 4-cü süvari dəstəsi

Birinci qrup Deblin bölgəsində cəmləşdi. Burada, 14-cü diviziyada Yozef Pilsudskinin qərargahı, yaxınlığında isə 16-cı divizionda General Skerski yerləşirdi. Rıdz-Smiqlinin qərargahı legionların 1-ci piyada diviziyasında yerləşirdi. Avqustun 12-də Yozef Pilsudski Varşavanı tərk edərək Baş Qərargahın yerləşdiyi Pulaviyə gəldi. Yola düşməzdən əvvəl o, baş nazir Vinsent Vitosa Dövlət başçısı və Baş Komandan vəzifələrindən istefa verməsi ərizəsini təqdim etdi. Marşall qərarını onun vəzifədən getməsini tələb edən Antantaya görə verdiyini açıqladı. Onun düşüncəsinə görə Polşa indi yalnız müttəfiq ölkələrinin köməyinə arxalana bilər. Lakin baş nazir Pilsudskinin istefasını qəbul etmədi.

Döyüşün başlanması

 
Polyaklar süngüyə sarılın. 1831-ci il plakatı.

Mixail Tuxaçevskinin planında (1831-ci il Noyabr üsyanında olduğu kimi) Vislanın aşağı istiqamətinə keçid və qərbdən Varşavaya hücum etmək nəzərdə tutulurdu. Avqustun 13-də (planlaşdırıldığından bir gün əvvəl) Razımin yaxınlığında (Varşavadan 23 km) Qızıl Ordunun iki piyada diviziyası (3-cü ordunun 21-ci və 16-cı ordunun 27-ci) polkovnik Boleslav Yazvinskinin 11-ci Polşa diviziyasını darmadağın edərək şəhəri ələ keçirdilər. Sonra onlardan biri Praqaya, ikincisi sağa - Neporent və Yablonna tərəfə getdi. Polşa qüvvələri ikinci müdafiə xəttinə keçdi.

Brest yaxınlığında Qırmızı Ordu 8358/III əmrini ələ keçirdi. Orada Vepş yaxınlığındakı əks hücumun ətraflı xəritəsı əks olunmuşdu. Sənəd həlak olmuş könüllü alayının komandiri mayor Vaslav Droevskinin üzərində tapılmışdı. Lakin sovet komandanlığı sənədin Qırmızı Ordunun Varşavaya hücumunu dayandırmaq üçün dezinformasiya olduğunu düşündü. Elə həmin gün Polşa radio kəşfiyyatı 16-cı Ordunun avqustun 14-də Varşavaya hücum etməsi barədə şifrəni ələ keçirdi. Polşa baş qərargahı bu məsələyə ciddi yanaşdı. Modlini müdafiə edən Vladislav Sikorskinin 5-ci ordusu Yozef Hallerin əmri ilə sovet ordusunu qabaqlamaq üçün Vkra çayı sahəsindən geniş məsafəyə uzanan Tuxaçevskinin 3-cü və 15-ci qoşunlarının qovşağında zərbə vurdu və bir neçə kilometrə qədər onların içərisinə girdi. Avqustun 15-nə keçən gecə Radzimin yaxınlığında iki ehtiyat Polşa diviziyası (general Lucian Jeliqovskinin 10-cu və generalı Yanan Jondkovskinin 1-ci Litva-Belarus) arxadan sovet qoşunlarına hücum etdi. Tezliklə şəhər polyakların əlinə keçdi.

Qırmızı Ordunun 4-cü ordusunun zərərsizləşdirilməsi

1920-ci il avqustun 15-də Sikorskinin 5-ci ordusunun 203-cü Qalışski Ulan alayının hissələri Qırmızı Ordunun 15-ci və 4-cü ordusunun mövqelərinin kəsişdiyi yerə zərbə endirərək 4-cü Ordunun arxasında yerləşən Çexanov şəhərini ələ keçirdilər. Sübh tezdən 4-cü ordunun komandanı Aleksandr Şuvayev, həmçinin İnqilab şurasının üzvü Çexanovdakı səhra qərargahını tərk edərək Mlavaya getdilər. Çexanovda qalan az sayda qərargah zabitləri şəhərin müdafiəsini şəxsi heyətin köməyi ilə təşkil etdilər. Lakin onlar geri çəkilərkən 4-cü ordunun qərargahının radio stansiyasını yandırmaqla tələskənliyə yol verdilər . Bununla da, Qərb Cəbhəsinin qərargahı ilə radio əlaqə kəsildi, ordunun idarəetməsində ciddi problemlər yarandı. Polşa mənbələrinə görə 4-cü Ordunun qərargahı Tuxaçevskinin General Sikorskinin 5-ci Ordusunun üzərinə hücum əmrini aldıqda; Yan Kovalevskinin şöbəsi tərəfindən radiogram deşifrə edildikdən sonra ötürücü bu tezliyə uyğunlaşdırdı və davamlı olaraq Varşavadan bu tezliyə incil mətnlərini ötürməyə başladı. Nəticə etibarilə ikinci sovet radio stansiyası Minskdən bircə radioqramlar qəbul edə bilmədi. Tuxaçevski xatirələrində Varşava döyüşündəki məğlubiyyətin səbəblərini "Qırmızı Ordunun 4-cü Ordusunun axmaq hərəkətləri" və polyakların "bəxtlərinin" gətirməsi ilə izah edirdi.

Məğlubiyyətin əsas səbəbləri - ordunun cəbhənin əsas qüvvələrindən ayrılması, rabitənin kəsilməsi, silah-sursatın olmaması, arxa cəbhənin uzaqlığı, mühasirədəki davamlı ağır mübarizədən yığılmış yorğunluq, bütün bunlar 4-cü ordunu Şərqi Prussiyaya qaçmağa məcbur oldu . Yalnız Auqustov yaxınlığındakı əməliyyat bölgəsinə Ordu qərargahının qalıqları və 12-ci Piyada Diviziyasının yalnız 6 alayı girə bildi .

Polşa ordusunun əks-hücumu

Avqustun 16-da marşal Pilsudski planlaşdırdığı əks hücumu həyata keçirməyə başladı. Mozır qrupunun zəifliyi haqqında radio kəşfiyyatın əldə etdiyi məlumatlar bu məsələdə önəmli rol oynadı. Rəqibə qarşı ikiqat üstünlüyə malik (21 min nəfərə qarşı 47.5 min döyüşçü) Polşa qoşunları (Pilsudskinin özünün komandanlığı altındakı birinci zərbə qrupu) cəbhəni yararaq Nikolay Solloqubun 16-cı ordusunun cənub qanadını təmamilə məhv etdi. Bundan sonra Qərb Cəbhəsinin bütün infrastrukturunun məhv edilməsi və Varşava yaxınlığındakı bütün qoşunların mühasirəyə düşmək təhlükəsi yarandı. Ertəsi gün Pilsudskinin planına əsasən, Varşava-Brest magistral yoluna çıxış planlaşdırılırdı. Eyni zamanda Loqinovun legionlarının 3-cü piyada diviziyası qüvvələri tərəfindən Vlodavaya hücum davam edirdi. Həmçinin tankların dəstəyi ilə Minsk-Mazovetski üzərində də hücum edildi.

Bu vaxt Cənub-qərb cəbhəsi Lvov yaxınlığında döyüşlərə davam edirdi. Varşava istiqamətinin xüsusi əhəmiyyətini nəzərə alaraq və onu gücləndirmək üçün avqustun 11-də komandan Kamenev 12-ci və 1-ci süvari ordusunu Qərb Cəbhəsinə istiqamətləndirmək əmrini verdi. Kamenevin teleqramı texniki səbəblərə görə gecikdi və cənub-qərb cəbhəsinin qərargahına yalnız avqustun 13-də, Süvari Ordusu Lvov uğrunda yorucu və uğursuz döyüşlərdə çox tükəndiyi zaman çatdı. Nəhayət avqustun 20-də Moskvanın güclü təzyiqi ilə 1-ci Süvari Ordusu şimala təxliyə edilməyə başladı. Ancaq vaxt artıq itirilmişdi. Qərb cəbhəsi amansız məğlubiyyətə uğradı və bu istiqamətdə atılmış addımların heç biri onu xilas edə bilmədi.

Qərb cəbhəsinin fəlakəti

Qərb cəbhəsinin komandanı Tuxaçevskinin 1920-ci il 20 avqust tarixli əmrində deyilirdi:

  Qırmızı Ordu əsgəri! Sülh istəyi arxasında gizlənən Polşa Ağ Qvardiyaçıları Visla çayının üzərində bizə zərbə vurmağa hazırlaşırdılar. Polotskdan Varşavaya gedən qəhrəmanlıq yürüşündən yorulan Qırmızı Ordunun hissələri üstün düşmən qüvvələrinin təzyiqi altında geri çəkilir. Dünyadakı bütün Ağ Qvardiyaçılar müvəqqəti uğursuzluğumuza görə sevinirlər.  

Avqustun 18-nə keçən gecə Tuxaçevski hücum əməliyyatlarını dayandırmağı və "düşməndən uzaqlaşmağı" əmr edir. Ancaq bu qərara artıq ehtiyac yox idi. Çünki, Qərb cəbhəsinin qoşunları artıq avqustun 17-dən geri çəkilməyə başlamışdı. Avqustun 18-də Polşa Ordusu bütün qüvvəsi ilə hücuma keçdi və Qərb cəbhəsi bu axını dayandırmaq iqtidarında deyildi. Avqustun 19-da Polşa qoşunları Bresti, avqustun 23-də - Belostoku tutdular . Avqustun 24-dən 26-a qədər aramsız döyüşlərdən taqətdən düşən 4-cü Ordu dörd diviziyası ilə, həmçinin Qay Qayın 3-cü süvari korpusu və 15-ci Ordunun iki diviziyası (cəmi 40 min nəfər) Prussiya sərhəddini keçərək təslim oldu. Bu zaman Minskdə Polşa tərəfinin təşəbbüsü ilə sülh danışıqları aparılırdı. Ancaq bu danışıqlar iflasa uğradı. Avqustun 23-də Polşa tərəfi danışıqların dayandırıldığını elan etdi.

Qərb cəbhəsinin məğlubiyyəti ən ağır idi. Dəqiq itkilər dəqiq məlum deyil. Lakin hətta ən az qiymətləndirilən hesablamalara görə Varşava döyüşü zamanı 25 min Qırmızı Ordu əsgəri öldürülmüş, 60 min əsir düşmüş və 45 min nəfər Almanlar tərəfə qaçmışdır. Bir neçə min nəfər itkin düşmüşdür. İnsanlardan əlavə, cəbhədə 231 top, 1023 pulemyot, bir neçə min at, 10 min döyüş sursatı, 200 sahə mətbəxi və çox sayda maşın (zirehli texnikalar da daxil olmaqla) itirilmişdi . Polşa tərəfinin itkiləri də nəzərə çarpacaq dərəcədə çox idi - 4,5 min ölmüş, 22 min yaralanmış və 10 min nəfər itkin düşmüşdür. "Visla üzərindəki möcüzə" adlanan Varşava döyüşü, İngilis tədqiqatçıları tərəfindən dünya tarixinin 18 ən görkəmli əsaslı dönüş yaradan döyüşlər siyahısına daxil edilmişdir .

Kinematoqrafda

  • Varşava döyüşü. 1920 (Polşa, 2011, rejissor - Eji Hoffmann).
  • Visla üzərində möcüzə (Polşa, 1921, rejissor - Riçard Boleslavski)

İstinadlar

  1. И. И. Вацетис и Н. Е. Какурин. Гражданская война 1918—1921. Изд. 1930
  2. Гай Г. Д. На Варшаву! Действия 3 конного корпуса на Западном фронте. Июль-август 1920 г. стр. 184
  3. Версия противоположной стороны: — Юзеф Пилсудский — «Война 1920 года» Из-во «Новости» 1992 стр. 256—257 ISBN 5-7020-0071-4
  4. Моденов И. «Двенадцатая дивизия на польском фронте» Москва, 1928 г. Стр. 40
  5. . Archived from the original on 2007-12-24. İstifadə tarixi: 2019-12-24.
  6. Odziemkowski J. Leksikon wojny Polsko-Rossyjskiej 1919—1920, s.242 — 243
  7. Skradzinski B. Polskie lata 1919—1920. Tom 2, s. 322—323
  8. А. П. Грицкевич, Западный фронт РСФСР 1918—1920. Стр. 296. ISBN 978-985-16-6650-4
  9. Витольд Лавринович. Варшавское сражение 1920. 2012-01-18 at the Wayback Machine
  10. The eighteenth decisive battle of the world: «Warsaw, 1920», Hodder and Stoughton, London, 1931; reprinted by Hyperion Press, Westport, Conn., 1977, ISBN 0-88355-429-1

Avqust 12, 2021
varşava, döyüşü, 1920, varşava, döyüşü, həmçinin, visla, üzərində, möcüzə, kimi, tanınır, wisłą, 1919, 1921, illərdə, sovet, polşa, müharibəsinin, əsas, döyüşlərindən, biri, hansındaki, sovet, ordusunun, polşanın, içərilərinə, doğru, irəliləməsinin, qarşısı, a. Varsava doyusu hemcinin Visla uzerinde mocuze kimi de taninir pol cud nad Wisla 1919 1921 ci illerde Sovet Polsa muharibesinin esas doyuslerinden biri hansindaki Sovet Ordusunun Polsanin icerilerine dogru irelilemesinin qarsisi alindi ve muharibede esasli donus elde edildi Varsava doyusunun neticesi Polsanin musteqilliyinin qorunmasina sebeb oldu Riqa Sulh Muqavilesine gore Qerbi Ukrayna ve Qerbi Belarusun genis erazileri Polsaya verildi Varsava doyusu 1920 Esas munaqise Sovet Rusiyasi Polsa muharibesiPolsa eskerleri Varsava yaxinligindaki doyusden sonra ele kecirdikleri sovet bayraqlari ileTarix 13 avqust 25 avqust 1920Yeri Varsava yaxinligindaNeticesi Polsa ordusunun tam qelebesiErazi deyisikliyi Polsa respublikasiMunaqise terefleriPolsa respublikasi 1918 1939 Ukrayna xalq respublikasi Sovet RusiyasiKomandan lar Yozef Pilsudski Edvard Ridz Smiqli Kazimej Sosnkovski Tadeus Rozvadovski Boleslav Roya Francisek Latinik Vladislav Sikorski Leonard Skerski Ancey Lizunovski Mixail Omelyanovic Pavlenko Mixail Tuxacevski Semyon Budyonni Qaya Qay Aleksandr Yeqorov Iosif Stalin Aleksandr Suvayev Avqust Kork Vladimir Lazarevic Tixon XvesinTereflerin quvvesi113 000 123 000 adam 114 000 140 000 adamOlenler ve yaralananlar4 5 min olu 22 min yarali 10 min itkin dusmusdur 15 25 min olu yarali ve itkin dusenlerin sayi 65 min Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Qerb cebhesinin hucumu 2 Polsa Muveqqeti Inqilab Komitesi 3 Meglubiyyet erefesinde olan Polsa 4 Qizil Ordunun sifrelerinin sindirilmasi 5 Tereflerin quvveleri 5 1 Cebhedeki quvveler 6 Doyusun baslanmasi 7 Qirmizi Ordunun 4 cu ordusunun zerersizlesdirilmesi 8 Polsa ordusunun eks hucumu 9 Qerb cebhesinin felaketi 10 Kinematoqrafda 11 IstinadlarQerb cebhesinin hucumu RedakteKiyev emeliyyatinin uguru Fehle Kendli Qizil Ordusunun komandanliginin tesebbusu ele kecirmesine imkan verdi Emeliyyat zamani Sovet qosunlari Polsa cebhesini yara bilmedi Ancaq Bas Komandan Serqey Kamenev artiq Qerb Cebhesinde yeni bir hucum hazirligina baslamisdi 1 Qerb cebhesinin komandani Mixail Tuxacevskinin 2 iyul 1920 ci il tarixli 1423 sayli emrinde deyilirdi Fehle inqilabinin doyusculeri Diqqetinizi qerbe teref cevirin Dunya inqilabinin taleyi Qerbde hell olunur Ag Polsanin cesedi uzerinden dunya atesine aparan yol var Sunguler uzerinde zehmetkeslere xosbextlik ve sulh getireceyik Qerbe dogru Helledici doyuslere yuksek qelebelere Doyus siralarina qosulun Hucum saati yetisib Vilnaya Minske Varsavaya dogru Qerb cebhesinin komandani Mixail Tuxacevskinin 2 iyul 1920 ci il tarixli 1423 sayli emri Iyulun 4 de seher tezden Qerb Cebhesi helledici hucuma kecdi Esas zerbe boyuk quvvelerin cemlesdiyi sag simal cinahlardan endirildi bununlada canli quvve ve silah saridan demek olar ki ikiqat ustunluye nail olundu Emeliyyat planina gore Qai Qayanin suvari korpusu Polsa hisselerinin etrafina dolanib polyaklarin Belarus cebhesini Litva serhedine oradan ise Polesye bataqliqlarina dogru sixisdirmali idi Bu taktika gozlenilmez neticeler verdi Iyulun 5 de 1 ci Polsa ordusu onun ardinca ise 4 cu ordu kohne Alman xendeklerinin burada 1916 ci ilde rus ve alman qosunlari bir birine qarsi doyusurdu xetti ile Lida terefe cekilmeye basladi Iyulun sonlarinda ise polyaklar Buq cayina dogru cekildiler Qisa muddet erzinde Qirmizi Ordu 600 km den cox mesafe qet etdi Iyulun 10 da polyaklar Bobruysk iyulun 11 de Minsk iyulun 14 de Vilno seherlerini terk etdiler Hucum zamani Qirmizi Ordunun hisseleri de Qrodno ve Belostoku da tutdular Iyulun 26 da Belostok bolgesinde Qirmizi Ordu birbasa Polsa erazisine kecdi Pilsudskinin emrine baxmayaraq avqustun 1 de Brest demek olar ki muqavimet gostermeden teslim oldu Polsa Muveqqeti Inqilab Komitesi Redakte1920 ci il iyulun 11 de Ingiltere Xarici Isler Naziri Lord Kerzon Sovet Rusiyasinin Xarici Isler Naziri Georgi Cicerine Polsa Rus sulh danisiqlarina baslamaq polyak ve polyak olmayan xalqlarin yasadigi erazide etnoqrafik xett boyunca serhed qurmaq teklifi ile nota gonderdi Mahiyyet etibarile bu teklifin Polsanin Ukrayna ve Belarus ile hazirki serhedinden hec bir ferqi yox idi Lakin iyulun 16 da Rusiya Fehle Kendli Partiyasinin Merkezi Komitesinin plenumu Kerzonun teklifini redd etdi Plenum Qirmizi Ordunun yurusunu davam etdirerek evvelce Polsada sonra ise Almaniyada Sovet hakimiyyetini qurmaq qerarina geldi Iyulun 23 de Smolenskde Plenumun qerari ile Varsavanin tutulmasindan ve Pilsudskinin devrilmesinden sonra hakimiyyeti ele alacaq Polsanin Muveqqeti Inqilab Komitesi Polrevkom yaradildi Bu qerar avqustun 1 de Kerzon xettinin qerbindeki ilk seher Belostokda resmi olaraq elan edildi Ele burada Branitskilerin sarayinda Polrevkom da yerlesdi Buraya Polsa Kommunistleri Rusiya Fehle Kendli Partiyasinin Merkezi Komitesinin uzvleri daxil idi Yulian Marxlevski sedr Feliks Dzerjinski komitenin faktiki rehberi Edvard Pruxnyak katib Iosif Yuzef Unslix partiya quruculugu meseleleri Feliks Kon xalq tehsili Bernard Zaks senaye Stanislav Bobinski kend teserrufati Tadeus Ridvanski tebligat ve tesviqatEle hemin gun avqustun 1 de Polrevkom Dzerjinskinin yazdigi Polsa seherlerinin ve kendlerinin zehmetkeslerine muraciet i elan etdi Muracietde Polsa Sovet Pespublikasinin yaradilmasi bildirilir torpaqlarin millilesdirilmesi kilsenin dovletden ayrilmasi hemcinin zehmetkeslerin kapitalistleri ve torpaq mulkiyyetcilerini olkeden qovmaga cagirilirdi Hemcinin orada fabrik ve zavodlari ele kecirmek hakimiyyet olaraq inqilabi komiteler yaratmaq 65 inqilab komitesi artiq yaradilmisdi teklif edilirdi Komite hemcinin Polsa Ordusunun esgerlerini qiyama sesleyirdi Ilk gunlerden Belostokda Polrevkomun nezaretinde olan Polsa erazilerinde Podlyasie ve Mazoviya bolgelerine qeder repressiyalara baslayan Xususi Komissiya yaradildi Inqilab mehkemeleri de yaradildi ve Krasniy Vestnik qezeti nesr olunmaga baslandi Polrevkom Polsa Qirmizi Ordusunun Roman Lonqvanin komandanligi altinda yaradilmasina da start verdi Bu tessebus o qeder de ugurlu alinmadi Belostok 2 ci atici alayina cemisi 70 nefer daxil oldusa umumen PQO su 176 konulluden ibaret oldu Meglubiyyet erefesinde olan Polsa Redakte 1920 ci il avqustun 8 ne qeder tereflerin movqeleri Polsa ordusunun konulluleri 1920 ci il Hami silaha sarilsin Polsa tebligat plakati Asagidaki yazi Veteni xilas edek Geleceyimizi unutmayaq Milosna etrafinda Polsa xendekleri 1920 ci ilin avqustu Iyulun 24 de Vladislav Qrabski hokumeti istefa verdi Ele hemin gun Yozef Pilsudskinin serencami ile yeni bas nazir Vinsent Vitos ise basladi Hemcinin 2 ci Pec Pospolitanin beynelxalq tecridi guclenirdi Almaniya ve Cexoslovakiya Polsa mallari ucun tranzit yolunu bagladi Cunki Almaniya Sovet Rusiyasinin qalib geleceyi teqdirde Polsanin yeniden bolusduruleceyine umid edirdi Cexoslovakiya prezidenti Tomas Masarik Sovet qosunlarinin Qerbe daha da irelilemesinden qorxaraq RSFSR ile qarsidurmaya cesaret etmedi Butun bunlarla yanasi Ingiltere ve Belcikada Polsa ile ticarete qadaga qoydu Yalniz bir qeder evvel boyuk cetinlikle olkede sovet rejimini deviren Macaristan dunya inqilabinin Qerbe dogru irelilemesinin butun tehlukesini basa dusurdu Macarlar Polsaya 30 000 neferlik konulluler korpusu seklinde ehemiyyetli herbi yardim teklif etdi Ancaq Masarikin serhedi baglanmasi bu komeyi hece endirdi Sovet qosunlari Varsavaya yaxinlasdiqca paytaxtda daha az xarici diplomat qalirdi Avqust ayina qeder ise paytaxtda artiq bir nece nefer diplomat qalmisdi Onlarin arasinda papa nunsisi Akille Ratti gelecek papa XI Piyde vardi Ele bu zaman Aleksandr Yeqorovun komandani oldugu Cenub Qerb Cebhesi Ukraynada hucuma kecdi Stalin burada Inqilabi Herbi Suranin uzvu idi Cebhenin esas meqsedi 6 ci Ordunun 11 12 ve 13 cu uc piyada diviziyasi ve Mixailo Omelyanovic Pavlenkonun komandanligi altinda olan Ukrayna ordusu terefinden mudafie olunan Lvovu tutmaq idi Lvov emeliyyati zamani her iki teref xeyli itki verdi lakin sovet ordusu seheri ala bilmedi Iyulun 9 da Qirmizi Ordunun 14 cu ordusu Proskurovu aldi ve iyulun 12 de Kamenets Podolski hucum ederek ele kecirdi Qizil Ordunun sifrelerinin sindirilmasi Redakte Yan Kavalevski Moskva Lissabon ve Buxarestde herbi attase Bu arada Qerb Cebhesinin hucumunun baslamasindan bir il evvel Sovet Polsa muharibesinde Qirmizi Ordunun meglubiyyetini mueyyenlesdiren muhum hadise bas vermisdi 1919 cu ilin avqust sentyabr aylarinda Polsa Bas Qerargahin Kesfiyyat ve eks kesfiyyat bolmesinin P 2 sobesinin leytenant Yan Kovalevskinin rehberliyi ile kriptoqraflar destesi hem Konullu Ordunun hem de Qirmizi Ordunun gizli kod sifrelerini sindirmisdilar Pilsudskinin sexsi emri ile derhal leytenant Yan Kovalevskinin basciligi ile sifreleme qrupu yaradildi Hemcinin radiostansiyalarin butun sebekesinin tutulma menteqeleri de yaradildi Kovalevski Varsava ve Lvov universitetlerinin professorlari gorkemli riyaziyyatcilari Stanislav Lesnevski ve Stefan Mazurkevici hemcinin bir qrup genc aspiranti ile Vaclav Serlinskini qrupun isine celb etdi Demek olar ki ag ve qirmizilarin butun sifreleri sindirildi Bu polyaklara Rusiya erazisinde Petroqraddan Sibire Murmanskdan Qara denize qeder bas veren butun siyasi hadiselerin aydin menzeresini verdi Artiq 1920 ci ilin yanvarinda Kovalevskinin qrupu Almaniyanin herbi sifrelerini de sindirdi 1919 cu ilin avqustundan 1920 ci ilin sonuna qeder Polsa kriptoqraflari esasen Qirmizi Ordunun bir nece min radioqraminin sifrelerini acdilar Sifreleme qrupuna esas yuk 1920 ci ilin yayinda dusdu Cunki onlar ayda 500 e qeder dusmen radioqrami alirdilar Meselen avqust ayinda polyaklar Trotski Tuxacevski Ion Yakir ve Qay terefinden imzalanmis 410 radio teleqram almisdilar Yan Kovalevskinin qrupunun isinin neticelerini qiymetlendirmek mumkun deyil Mehz qrupun melumatlari esasinda Polsa Ordusunun komandanligi Varsava doyusu zamani duzgun strateji qerarlar qebul ede bildi Tereflerin quvveleri Redakte Yozef Pilsudski ve Edvar Ridz Smiqli hucum qrupunun basinda 1920 ci ilin avqust ayi Avqustun 12 de Mixail Tuxacevskinin Qerb Cebhesinin qosunlari Varsavaya hucuma kecdi Cebhedeki quvveler Redakte Qay Qayin 3 cu atli korpusu Aleksandr Suvayevin 4 cu ordusu Avqust Korkanin 15 ci ordusu Vladimir Lazarevicin 3 cu ordusu Nikolay Solloqubanin 16 ci ordusu Tixon Xvesinin Mozir qrupuUkrayna erazisinde Aleksandr Yeqorovun Cenub Qerb Cebhesi terefinden Lvov ugrunda doyusler davam etdirilirdi Qaspar Voskanovun 12 ci ordusu Mixail Molkocanovun 14 cu ordusu Semyon Budyonninin 1 ci suvari ordusuQirmizi Ordunun iki cebhesine qarsi uc Polsa ordusu dururdu General Yozef Hallerin Simal Cebhesi General Vladislav Sikorskinin 5 ci ordusu General Francisek Latinikin 1 ci ordusu General Boleslav Roinin 2 ci ordusuGeneral Edvard Ridz Smiqlinin Merkezi Cebhesi General Leonard Skerskinin 4 cu ordusu General Ziqmunt Zelinskinin 3 cu ordusuGeneral Vaclav Ivaskevicin Cenub Cebhesi General Vladislav Endjeevskinin 6 ci ordusu General Mixailo Omelyanovic Pavlenko UXR OrdusuHem Polsa hem de Sovet Rus menbelerinde silahli quvvelerin umumi heyetinin sayi muxtelif cur gosterilir Yalniz eminlikle demek olar ki canli quvveler texminen beraber idi ve her terefden 200 min neferden cox deyildi 1920 ci il avqustun 6 da Yozef Pilsudski general Tadeus Rozvadovski polkovnik Tadeus Piskor ve Polsadaki fransiz ingilis numayendeliyinin bascisi general Maksim Veyqanin birge isi neticesinde 8358 III emeliyyat emri hazirlandi Plana gore Veps cayi uzerinde boyuk quvveler cemlesmeli ve Qerb cebhesinin qosunlarinin arxa hissesine qefil hucum nezerde tutulurdu Bunun ucun general Edvard Ridz Smiqlinin Merkezi Cebhesinin iki ordusundan yeni quvveler teskil edildi 4 cu Ordunun hucum qrupu General Daniel Konajevskinin 4 cu piyada diviziyasi Polkovnik Aleksandr Ladosun 16 ci piyada diviziyasi General Anjey Qalisinin 21 ci piyada diviziyasi3 cu Ordunun hucum qrupu Polkovnik Stefan Domb Bernatskinin legionlarinin 1 ci piyada diviziyasi General Leon Berbetskinin legionlarinin 3 cu piyada diviziyasi Polkovnik Feliks Yavorskinin ayrica 4 cu suvari destesiBirinci qrup Deblin bolgesinde cemlesdi Burada 14 cu diviziyada Yozef Pilsudskinin qerargahi yaxinliginda ise 16 ci divizionda General Skerski yerlesirdi Ridz Smiqlinin qerargahi legionlarin 1 ci piyada diviziyasinda yerlesirdi Avqustun 12 de Yozef Pilsudski Varsavani terk ederek Bas Qerargahin yerlesdiyi Pulaviye geldi Yola dusmezden evvel o bas nazir Vinsent Vitosa Dovlet bascisi ve Bas Komandan vezifelerinden istefa vermesi erizesini teqdim etdi Marsall qerarini onun vezifeden getmesini teleb eden Antantaya gore verdiyini aciqladi Onun dusuncesine gore Polsa indi yalniz muttefiq olkelerinin komeyine arxalana biler Lakin bas nazir Pilsudskinin istefasini qebul etmedi Doyusun baslanmasi Redakte Polyaklar sunguye sarilin 1831 ci il plakati Mixail Tuxacevskinin planinda 1831 ci il Noyabr usyaninda oldugu kimi Vislanin asagi istiqametine kecid ve qerbden Varsavaya hucum etmek nezerde tutulurdu Avqustun 13 de planlasdirildigindan bir gun evvel Razimin yaxinliginda Varsavadan 23 km Qizil Ordunun iki piyada diviziyasi 3 cu ordunun 21 ci ve 16 ci ordunun 27 ci polkovnik Boleslav Yazvinskinin 11 ci Polsa diviziyasini darmadagin ederek seheri ele kecirdiler Sonra onlardan biri Praqaya ikincisi saga Neporent ve Yablonna terefe getdi Polsa quvveleri ikinci mudafie xettine kecdi Brest yaxinliginda Qirmizi Ordu 8358 III emrini ele kecirdi Orada Veps yaxinligindaki eks hucumun etrafli xeritesi eks olunmusdu Sened helak olmus konullu alayinin komandiri mayor Vaslav Droevskinin uzerinde tapilmisdi Lakin sovet komandanligi senedin Qirmizi Ordunun Varsavaya hucumunu dayandirmaq ucun dezinformasiya oldugunu dusundu Ele hemin gun Polsa radio kesfiyyati 16 ci Ordunun avqustun 14 de Varsavaya hucum etmesi barede sifreni ele kecirdi Polsa bas qerargahi bu meseleye ciddi yanasdi Modlini mudafie eden Vladislav Sikorskinin 5 ci ordusu Yozef Hallerin emri ile sovet ordusunu qabaqlamaq ucun Vkra cayi sahesinden genis mesafeye uzanan Tuxacevskinin 3 cu ve 15 ci qosunlarinin qovsaginda zerbe vurdu ve bir nece kilometre qeder onlarin icerisine girdi Avqustun 15 ne kecen gece Radzimin yaxinliginda iki ehtiyat Polsa diviziyasi general Lucian Jeliqovskinin 10 cu ve generali Yanan Jondkovskinin 1 ci Litva Belarus arxadan sovet qosunlarina hucum etdi Tezlikle seher polyaklarin eline kecdi Qirmizi Ordunun 4 cu ordusunun zerersizlesdirilmesi Redakte1920 ci il avqustun 15 de Sikorskinin 5 ci ordusunun 203 cu Qalisski Ulan alayinin hisseleri Qirmizi Ordunun 15 ci ve 4 cu ordusunun movqelerinin kesisdiyi yere zerbe endirerek 4 cu Ordunun arxasinda yerlesen Cexanov seherini ele kecirdiler Subh tezden 4 cu ordunun komandani Aleksandr Suvayev hemcinin Inqilab surasinin uzvu Cexanovdaki sehra qerargahini terk ederek Mlavaya getdiler Cexanovda qalan az sayda qerargah zabitleri seherin mudafiesini sexsi heyetin komeyi ile teskil etdiler Lakin onlar geri cekilerken 4 cu ordunun qerargahinin radio stansiyasini yandirmaqla teleskenliye yol verdiler 2 Bununla da Qerb Cebhesinin qerargahi ile radio elaqe kesildi ordunun idareetmesinde ciddi problemler yarandi Polsa menbelerine gore 4 cu Ordunun qerargahi Tuxacevskinin General Sikorskinin 5 ci Ordusunun uzerine hucum emrini aldiqda Yan Kovalevskinin sobesi terefinden radiogram desifre edildikden sonra oturucu bu tezliye uygunlasdirdi ve davamli olaraq Varsavadan bu tezliye incil metnlerini oturmeye basladi Netice etibarile ikinci sovet radio stansiyasi Minskden birce radioqramlar qebul ede bilmedi Tuxacevski xatirelerinde Varsava doyusundeki meglubiyyetin sebeblerini Qirmizi Ordunun 4 cu Ordusunun axmaq hereketleri ve polyaklarin bextlerinin getirmesi ile izah edirdi Meglubiyyetin esas sebebleri ordunun cebhenin esas quvvelerinden ayrilmasi rabitenin kesilmesi silah sursatin olmamasi arxa cebhenin uzaqligi muhasiredeki davamli agir mubarizeden yigilmis yorgunluq butun bunlar 4 cu ordunu Serqi Prussiyaya qacmaga mecbur oldu 3 Yalniz Auqustov yaxinligindaki emeliyyat bolgesine Ordu qerargahinin qaliqlari ve 12 ci Piyada Diviziyasinin yalniz 6 alayi gire bildi 4 Polsa ordusunun eks hucumu RedakteAvqustun 16 da marsal Pilsudski planlasdirdigi eks hucumu heyata kecirmeye basladi Mozir qrupunun zeifliyi haqqinda radio kesfiyyatin elde etdiyi melumatlar bu meselede onemli rol oynadi Reqibe qarsi ikiqat ustunluye malik 21 min nefere qarsi 47 5 min doyuscu Polsa qosunlari Pilsudskinin ozunun komandanligi altindaki birinci zerbe qrupu cebheni yararaq Nikolay Solloqubun 16 ci ordusunun cenub qanadini temamile mehv etdi Bundan sonra Qerb Cebhesinin butun infrastrukturunun mehv edilmesi ve Varsava yaxinligindaki butun qosunlarin muhasireye dusmek tehlukesi yarandi Ertesi gun Pilsudskinin planina esasen Varsava Brest magistral yoluna cixis planlasdirilirdi Eyni zamanda Loqinovun legionlarinin 3 cu piyada diviziyasi quvveleri terefinden Vlodavaya hucum davam edirdi Hemcinin tanklarin desteyi ile Minsk Mazovetski uzerinde de hucum edildi Bu vaxt Cenub qerb cebhesi Lvov yaxinliginda doyuslere davam edirdi Varsava istiqametinin xususi ehemiyyetini nezere alaraq ve onu guclendirmek ucun avqustun 11 de komandan Kamenev 12 ci ve 1 ci suvari ordusunu Qerb Cebhesine istiqametlendirmek emrini verdi Kamenevin teleqrami texniki sebeblere gore gecikdi ve cenub qerb cebhesinin qerargahina yalniz avqustun 13 de Suvari Ordusu Lvov ugrunda yorucu ve ugursuz doyuslerde cox tukendiyi zaman catdi Nehayet avqustun 20 de Moskvanin guclu tezyiqi ile 1 ci Suvari Ordusu simala texliye edilmeye basladi Ancaq vaxt artiq itirilmisdi Qerb cebhesi amansiz meglubiyyete ugradi ve bu istiqametde atilmis addimlarin hec biri onu xilas ede bilmedi Qerb cebhesinin felaketi RedakteQerb cebhesinin komandani Tuxacevskinin 1920 ci il 20 avqust tarixli emrinde deyilirdi Qirmizi Ordu esgeri Sulh isteyi arxasinda gizlenen Polsa Ag Qvardiyacilari Visla cayinin uzerinde bize zerbe vurmaga hazirlasirdilar Polotskdan Varsavaya geden qehremanliq yurusunden yorulan Qirmizi Ordunun hisseleri ustun dusmen quvvelerinin tezyiqi altinda geri cekilir Dunyadaki butun Ag Qvardiyacilar muveqqeti ugursuzlugumuza gore sevinirler Avqustun 18 ne kecen gece Tuxacevski hucum emeliyyatlarini dayandirmagi ve dusmenden uzaqlasmagi emr edir Ancaq bu qerara artiq ehtiyac yox idi Cunki Qerb cebhesinin qosunlari artiq avqustun 17 den geri cekilmeye baslamisdi Avqustun 18 de Polsa Ordusu butun quvvesi ile hucuma kecdi ve Qerb cebhesi bu axini dayandirmaq iqtidarinda deyildi Avqustun 19 da Polsa qosunlari Bresti avqustun 23 de Belostoku tutdular 5 Avqustun 24 den 26 a qeder 6 7 8 aramsiz doyuslerden taqetden dusen 4 cu Ordu dord diviziyasi ile hemcinin Qay Qayin 3 cu suvari korpusu ve 15 ci Ordunun iki diviziyasi cemi 40 min nefer Prussiya serheddini kecerek teslim oldu Bu zaman Minskde Polsa terefinin tesebbusu ile sulh danisiqlari aparilirdi Ancaq bu danisiqlar iflasa ugradi Avqustun 23 de Polsa terefi danisiqlarin dayandirildigini elan etdi Qerb cebhesinin meglubiyyeti en agir idi Deqiq itkiler deqiq melum deyil Lakin hetta en az qiymetlendirilen hesablamalara gore Varsava doyusu zamani 25 min Qirmizi Ordu esgeri oldurulmus 60 min esir dusmus ve 45 min nefer Almanlar terefe qacmisdir Bir nece min nefer itkin dusmusdur Insanlardan elave cebhede 231 top 1023 pulemyot bir nece min at 10 min doyus sursati 200 sahe metbexi ve cox sayda masin zirehli texnikalar da daxil olmaqla itirilmisdi 9 Polsa terefinin itkileri de nezere carpacaq derecede cox idi 4 5 min olmus 22 min yaralanmis ve 10 min nefer itkin dusmusdur Visla uzerindeki mocuze adlanan Varsava doyusu Ingilis tedqiqatcilari terefinden dunya tarixinin 18 en gorkemli esasli donus yaradan doyusler siyahisina daxil edilmisdir 10 Kinematoqrafda RedakteVarsava doyusu 1920 Polsa 2011 rejissor Eji Hoffmann Visla uzerinde mocuze Polsa 1921 rejissor Ricard Boleslavski Istinadlar Redakte I I Vacetis i N E Kakurin Grazhdanskaya vojna 1918 1921 Izd 1930 Gaj G D Na Varshavu Dejstviya 3 konnogo korpusa na Zapadnom fronte Iyul avgust 1920 g str 184 Versiya protivopolozhnoj storony Yuzef Pilsudskij Vojna 1920 goda Iz vo Novosti 1992 str 256 257 ISBN 5 7020 0071 4 Modenov I Dvenadcataya diviziya na polskom fronte Moskva 1928 g Str 40 Yanush Shepanskij Spory vokrug Varshavskogo srazheniya Archived from the original on 2007 12 24 Istifade tarixi 2019 12 24 Odziemkowski J Leksikon wojny Polsko Rossyjskiej 1919 1920 s 242 243 Skradzinski B Polskie lata 1919 1920 Tom 2 s 322 323 A P Grickevich Zapadnyj front RSFSR 1918 1920 Str 296 ISBN 978 985 16 6650 4 Vitold Lavrinovich Varshavskoe srazhenie 1920 Arxivlesdirilib 2012 01 18 at the Wayback Machine The eighteenth decisive battle of the world Warsaw 1920 Hodder and Stoughton London 1931 reprinted by Hyperion Press Westport Conn 1977 ISBN 0 88355 429 1Menbe https az wikipedia org w index php title Varsava doyusu 1920 amp oldid 5926764, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.