fbpx
Wikipedia

Tuqay meşələri


Tuqay meşələriKür çayının subasarında, əsasən söyüd və ağyarpaq qovaq ağacları üstünlük təşkil edən nadir meşədir. Bu meşələrin azalmasını nəzərə alaraq 1978-ci ildə Kür qırağında Ağstafa meşə təsərrüfatı ərazisində sahəsi 4860 ha olan Qarayazı dövlət təbiət qoruğu yaradılmışdır. Ha­zır­da Kür­qı­ra­ğın­da me­şə ilə ör­tü­lü sa­hə 23 min ha təş­kil edir. Bu me­şə­lə­rin 8 min ha qo­vaq me­şə­lə­ri­dir, la­kin on­la­rın ço­xu­su bu və ya di­gər də­rə­cə­də po­zul­muş və­ziy­yət­də­dir. Nis­bə­tən nor­mal do­lu­luq­lu qo­vaq me­şə­lə­ri­nin sa­hə­si cə­mi təş­kil edir.  Vax­ti­lə pa­lıd, qa­ra­ğac və saq­qı­za­ğac me­şə­lə­ri Kür­bo­yu əra­zi­də ge­niş sa­hə tu­tur­muş, in­di pa­lıd me­şə­si­nin Qa­ra­ya­zı qo­ru­ğu əra­zi­sin­də­dir, la­kin on­lar ­da la­zı­mi sə­viy­yə­də qo­run­ma­yıb po­zul­maq­da da­vam edir.

Tuqay meşəaltı torpaqları ən çox Orta Asiyada - Amudarya və Sırdarya çayları boyunda və onların ətraflarında yayılmışdır. Burada bitən sıx meşələr “Tuqay” meşələri adlanır. Bu zolaqda əmələ gəlmiş torpaqlara isə tuqay torpaqları deyilir.

Azərbaycanın şimal-şərq düzənliyində, Kür, İori, Alazan və başqa çaylar ətrafında tuqay torpaqları inkişaf edərək böyük sahə tutur. Tuqay meşəaltı torpaqların torpaq əmələgəlmə prosesi zonallıq qanuna uyğun gedir. Bununla əlaqədar olaraq, S.A.Zaxarov və S.İ.Türemnov həmin ərazinin boz torpaqların yayılmasını qeyd etmişlər.

Hidrobioloji şəraitin təsirindən Qarabağ-Mil düzündə üfüqi zonallıq üzrə boz torpaqlar zonasında geniş yayılmış şabalıdı, çəmən, şoran,şorakət və s. torpaq tipi və yarımtiplərinə təsadüf edilir.

Tuqay meşəaltı torpaqları səhra və yarımsəhra boz torpaqlar dairəsində yayılmalarına baxmayaraq, onların əmələ gəldikləri mühitin hidroloji şəraiti çox müxtəlif olur.( K.Ə.Ələkbərov, Ə.Q.Zeynalov). Belə ki, Tuqay meşələri inkişaf etdiyi sahələrdə çoxlu şirin ( şorlaşmamış) torpaqaltı suların olmasə aran rayonlarında qalın meşəliklərin inkişaf etməsi üçün əlverişli şərait yaradır.Tuqay meşələrinin inkişaf etməsi ilə yerli mikroiqlim şəraiti dəyişir. Bu və ya başqa səbəbdən yeraltı suyun səviyyəsi aşağı endikcə meşə bitkilərinin yaşayış şəraiti pozulur və nəhayət bu meşələr məhv olur. Belə halda bu meşələrin yerində yarımsəhra-bozqır bitkiləri inkişaf etməyə başlayır və torpaqlar quru mühitə düşür. Bu hadisə uzun müddət davam etdikdə keçmiş tuqay torpaqları boz torpaqlara qədər dəyişirilir.

Qarabağ-Mil düzündə təbii aran meşəsi düzənliyin müxtəlif yerində, əsas etibarilə Kür çayı boyunca ensiz zolaq şəklində tuqay, allüvial-çəmən və boz-çəmən torpaqları üzərində inkişaf etmişdir. Burada yayılmış allüvial-çəmən və boz-çəmən torpaqlarının qranulometrik tərkibi orta, yüngül gillicəli və bəzən isə gilli olmaqla yüksək rütubətlənmə şəraitində inkişaf etmişdir.. Həmin torpaqlarda humus qatının qalınlığı 15-25 sm, humusun miqdarı 3-5 % və bəzən də çox ola bilir.

Son 10-20 il­də ya­na­ca­ğın ça­tış­maz­lı­ğı, qaç­qın a­i­lə­lə­ri­nin Kü­rət­ra­fı ra­yon­lar­da yer­ləş­di­ril­mə­si ilə əla­qə­dar  tu­qay me­şə­lə­ri­nin qa­lıq­la­rı­na təz­yiq da­ha da kəskin­ləş­miş­dir. Bu­nun nə­ti­cə­sin­də möv­cud me­şə­lə­rin və­ziy­yə­ti da­ha da pis­ləş­miş, şüb­hə­siz sa­hə­si də azal­mış­dır.Bunun nəticəsində  təbii  və süni  salınmış  meşələr seyrəlir, kolluqlara  çevrilir, gələcək  nəsil  kəsilir, meşəsizləşdirmə intensiv  gedir.Kür qırağında  meşə  yox edilən  sahələri  kolluqlar, qamışlıqlar, bataqlıqlar tutur. Yevlax, Sabirabad, Haçıqabul rayonlarında  meşənin  yerində kənd  təsərrüfatı  bitkiləri sistemsiz  suvarıldığından  sahələr şorlaşır  və  ya bataqlığa  çevrilir.  Bu isə tu­qay me­şə­lə­ri­nin qa­lıq­la­rı­nın ta­ma­mi­lə sı­ra­dan çıx­ma­sı təh­lü­kə­si­ni ya­ra­dır.

İstinadlar

Mənbə

  • Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Bakı 2007 səh.34

Xarici keçidlər

  • Kürqırağı Tuqay meşələri bərpa olunur - REPORTAJ
  • Tuqay meşələrinin bərpa olunması imkanları
  • Tuqay meşələrinin bərpası üçün tarlaqoruyucu zolaqlar çəkilməlidir
  • “Vaxtında Kürboyu Tuqay meşələrini bərpa etsəydilər, belə fəlakət olmazdı”
  • Kür qırağının zümrüd gözəlliyi

tuqay, meşələri, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə,. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz iyul 2021 Tuqay meseleri Kur cayinin subasarinda esasen soyud ve agyarpaq qovaq agaclari ustunluk teskil eden nadir mesedir Bu meselerin azalmasini nezere alaraq 1978 ci ilde Kur qiraginda Agstafa mese teserrufati erazisinde sahesi 4860 ha olan Qarayazi dovlet tebiet qorugu yaradilmisdir Ha zir da Kur qi ra gin da me se ile or tu lu sa he 23 min ha tes kil edir Bu me se le rin 8 min ha qo vaq me se le ri dir la kin on la rin co xu su bu ve ya di ger de re ce de po zul mus ve ziy yet de dir Nis be ten nor mal do lu luq lu qo vaq me se le ri nin sa he si ce mi tes kil edir Vax ti le pa lid qa ra gac ve saq qi za gac me se le ri Kur bo yu era zi de ge nis sa he tu tur mus in di pa lid me se si nin Qa ra ya zi qo ru gu era zi sin de dir la kin on lar da la zi mi se viy ye de qo run ma yib po zul maq da da vam edir Tuqay mesealti torpaqlari en cox Orta Asiyada Amudarya ve Sirdarya caylari boyunda ve onlarin etraflarinda yayilmisdir Burada biten six meseler Tuqay meseleri adlanir Bu zolaqda emele gelmis torpaqlara ise tuqay torpaqlari deyilir Azerbaycanin simal serq duzenliyinde Kur Iori Alazan ve basqa caylar etrafinda tuqay torpaqlari inkisaf ederek boyuk sahe tutur Tuqay mesealti torpaqlarin torpaq emelegelme prosesi zonalliq qanuna uygun gedir Bununla elaqedar olaraq S A Zaxarov ve S I Turemnov hemin erazinin boz torpaqlarin yayilmasini qeyd etmisler Hidrobioloji seraitin tesirinden Qarabag Mil duzunde ufuqi zonalliq uzre boz torpaqlar zonasinda genis yayilmis sabalidi cemen soran soraket ve s torpaq tipi ve yarimtiplerine tesaduf edilir Tuqay mesealti torpaqlari sehra ve yarimsehra boz torpaqlar dairesinde yayilmalarina baxmayaraq onlarin emele geldikleri muhitin hidroloji seraiti cox muxtelif olur K E Elekberov E Q Zeynalov Bele ki Tuqay meseleri inkisaf etdiyi sahelerde coxlu sirin sorlasmamis torpaqalti sularin olmase aran rayonlarinda qalin meseliklerin inkisaf etmesi ucun elverisli serait yaradir Tuqay meselerinin inkisaf etmesi ile yerli mikroiqlim seraiti deyisir Bu ve ya basqa sebebden yeralti suyun seviyyesi asagi endikce mese bitkilerinin yasayis seraiti pozulur ve nehayet bu meseler mehv olur Bele halda bu meselerin yerinde yarimsehra bozqir bitkileri inkisaf etmeye baslayir ve torpaqlar quru muhite dusur Bu hadise uzun muddet davam etdikde kecmis tuqay torpaqlari boz torpaqlara qeder deyisirilir Qarabag Mil duzunde tebii aran mesesi duzenliyin muxtelif yerinde esas etibarile Kur cayi boyunca ensiz zolaq seklinde tuqay alluvial cemen ve boz cemen torpaqlari uzerinde inkisaf etmisdir Burada yayilmis alluvial cemen ve boz cemen torpaqlarinin qranulometrik terkibi orta yungul gilliceli ve bezen ise gilli olmaqla yuksek rutubetlenme seraitinde inkisaf etmisdir Hemin torpaqlarda humus qatinin qalinligi 15 25 sm humusun miqdari 3 5 ve bezen de cox ola bilir Son 10 20 il de ya na ca gin ca tis maz li gi qac qin a i le le ri nin Ku ret ra fi ra yon lar da yer les di ril me si ile ela qe dar tu qay me se le ri nin qa liq la ri na tez yiq da ha da keskin les mis dir Bu nun ne ti ce sin de mov cud me se le rin ve ziy ye ti da ha da pis les mis sub he siz sa he si de azal mis dir Bunun neticesinde tebii ve suni salinmis meseler seyrelir kolluqlara cevrilir gelecek nesil kesilir mesesizlesdirme intensiv gedir Kur qiraginda mese yox edilen saheleri kolluqlar qamisliqlar bataqliqlar tutur Yevlax Sabirabad Haciqabul rayonlarinda mesenin yerinde kend teserrufati bitkileri sistemsiz suvarildigindan saheler sorlasir ve ya bataqliga cevrilir Bu ise tu qay me se le ri nin qa liq la ri nin ta ma mi le si ra dan cix ma si teh lu ke si ni ya ra dir Istinadlar RedakteMenbe RedakteAzerbaycan Milli Ensiklopediyasi Baki 2007 seh 34Xarici kecidler RedakteKurqiragi Tuqay meseleri berpa olunur REPORTAJ Tuqay meselerinin berpa olunmasi imkanlari Tuqay meselerinin berpasi ucun tarlaqoruyucu zolaqlar cekilmelidir Vaxtinda Kurboyu Tuqay meselerini berpa etseydiler bele felaket olmazdi Kur qiraginin zumrud gozelliyiMenbe https az wikipedia org w index php title Tuqay meseleri amp oldid 5824596, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.