Tetrarxiya (yun.τετρα — dörd, yun.αρχη — hakimiyyət) — Roma imperyasında hakimiyyət forması olub, imperator Diokletian tərəfindən 293-cü ildə imperiyada hakimiyyət böhranını aradan qaldırmaq üçün tətbiq edilmiş, 313-cü ilə qədər mövcud olmuşdur. Hakimiyyət halqası dörd imperatordan (iki ahıl — "Avqust" və iki cavan — "Sezar" titulundan) ibarətdir.
1204 ci ildə Bizans sarayından oğurlanmış Tetrarxiya heykəl kompleksi, Venesiya
12 Diaçezdən ibarət Roma imperiyası, IV əsr
Yaranması
285-ci ildə Diokletian sərkərdə (hərbi komandir) Maksimianı (cavan) müştərək hökümdar ("sezar"), 286-cı ildə isə "avqust" elan edir. Diokletian imperiyanın yarısını — şərqini, Maksimian isə qərbini idarə edir. Diokletian Maksimianın razılığı ilə əlavə iki "sezar" — Qaleriya və Konstansa Xloru "avqustlara" köməkçi təyin edir. Beləliklə, tetrarxiya üsul idarəsində məqsəd "avqustlardan" sonra hakimiyyətin "sezarlara" keçməsini təmin etmək idi.
Tetrarxiyanın paytaxtlatı və inzibati bölgüsü
"Əbədiyyət şəhəri" Roma tetrarxiyanın əsas kəsişdiyi şəhər olsa da paytaxt funksiyasını itirərək, Sasanid imperiyasından, germanlardan, varvarlardan effektli müdafiə olunmaq üçün hərbi və idarəçilik qərargahları, sərhədlərə nisbətən yaxın şəhərlərə, yeni paytaxtlara köçürülmüşdür.
İmperiya dörd hissəyə bölünsə də dörd tetrarx arsında bir o qədər də dəqiq ərazi bölgüsü mövcud olmamışdır. Hər bir imperator Roma imperiyası daxilində öz təsir dairəsinə malik olmuşdur. Əsasən onlar hərbi kampaniyalara rəhbərlik edirdilər. İdarəçiliklə isə bürokratik aparata malik hər bir tetrarxın özü tərəfindən təyin edilmiş prefekt məşqul olurdu. İmperiya özü əvvəl 12 (İtalya, Pannoniar, Qalliya, İspaniya, Vinnensis, Britannya, Afrika, Moizia, Trakia, Asiya, Pontika, Oriyent), 395-ci ildən 15 dioçez (lat.dioecesis) adlandırılan inzibati vilayətə bölünmüşdür. Hər bir dioçezə 16 əyalət daxil olmuşdur. Dioçezlər vikarlar (lat.vicarius) tərəfindən idarə olunurdu ki, onlar da öz növbəsində prefektə tabe idilər.
Tetrarxiyanın süqutu
305-ci ildə 20 illik müddət bitdikdən, "avqustlar" Dioklesian və Maksimian istefa verdikdən sonra onların yerini "sezarlar" Qaleriy və Konstansi Xlor tutmuş olurlar. Onlar da öz növbəsində yeni "sezarlar"ı (Maksimian və Flavi Valeriya Sever) seçərək ikinci tetrarxiyanı yaratmış olurlar. Lakin onun ömrü çox sürmür. 306-cı ildə Konstansi vəfat etdikdən sonra Qaleriy Severi eyni zamanda Konstansiya öz oğlu I. Konstantini "avqust" təyin edilir. Maksemianın oğlu Maksensiy buna etiraz olaraq Sever üzərində qələbə çaldıqdan sonra onu taxtan imtina etməyə məcbur edir. 307-ci ildə Severi oldürmək əmrini verir. Beləliklə, "avqust" tituluna dörd (Qaleriy, Konstantin, Maksimian və Maksensiy), "sezar" tituluna isə bir (Maksimin) namizəd olmuş olur.
308-ci ildə Dunay üzərindəki Karnuntumda çağrılmış toplantıda qərbdə senat Lisiniy "avqust", Konstantin "sezar", şərqdə isə Qaleriy "avqust", Maksimin "sezar" elan edilir. Nəticə etibarilə Maksimian imperatorluqdan kənarlaşdırılır və Maksensiy uzurpator (qanunsuz hakim) elan edilir. Bu qərara məhəl qoymayaraq Maksensiy İtaliya və Afrika üzərindəki faktiki hakimiyyətini saxlayır. Bundan başqa 305-ci ildən hər ikisi "sezar" olan nə Konstantin, nə də Maksimin Lisiniyin "avqust" olmasını qəbul edə bilmirdilər. Beləliklə, onların da 309-cu ildə "avqust" elan edilməsi, dörd müstəqil bir-birinə düşmən imperator hakimiyyətinə gətirib çıxarır.
309–313-cü illərdə iddialı imperatorlar daxili çəkişmələrin qurbanlarına çevrilirlər. 310-cu ildə Konstantin Maksimianı boğduraraq öldürtdürür, Qaleriy öz əcəli ilə 311-ci ildə vəfat edir. 312-ci ildə Milviy körpüsü üzərində döyüşdə Maksensiyni məğlub edir. Məğlubiyyətə dözməyən Maksensiy 313-cü ildə Tarsda özünə qəsd edərək ölür.
313-cü ildə Qərbdə Konstantin, şərqdə isə Lisiniy imperator olması ilə tetrarxiya süqut etmiş olur. 324-cü ildə Konstantin Lisiniyə qalib gələrək özünü tək "avqust" elan edir.
Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.
Avqust 08, 2021
tetrarxiya, τετρα, dörd, αρχη, hakimiyyət, roma, imperyasında, hakimiyyət, forması, olub, imperator, diokletian, tərəfindən, ildə, imperiyada, hakimiyyət, böhranını, aradan, qaldırmaq, üçün, tətbiq, edilmiş, ilə, qədər, mövcud, olmuşdur, hakimiyyət, halqası, d. Tetrarxiya yun tetra dord yun arxh hakimiyyet Roma imperyasinda hakimiyyet formasi olub imperator Diokletian terefinden 293 cu ilde imperiyada hakimiyyet bohranini aradan qaldirmaq ucun tetbiq edilmis 313 cu ile qeder movcud olmusdur Hakimiyyet halqasi dord imperatordan iki ahil Avqust ve iki cavan Sezar titulundan ibaretdir Qedim Roma tarixilat Senatus Populusque Romanus Senat ve Roma xalqiDovrlerRoma carligi e e 754 e e 509 Roma Respublikasi e e 509 e e 27 Roma Imperiyasi e e 27 1453 cu iller PrinsipatQerbi Roma DominatBizansRespublika konstitusiyasiS P Q R SenatKomisiaMagistraturaMagistratlarKonsulPretorSenzorKurullu EdilKvestor Xalq tribunuQubernatorPropretorFovqelade magistratlarDiktatorSuvariler reisi Magister equitum Herbi tribun CarInterreksTriumviratDesemvirlerTitullarLeqatDuksOffisiumPrefektVikarVigintiseksviriLiktor Herbi magistrImperatorPrinsepsBas pontifikAvqustSezarTetrarxSulalelerYuliler Klavdiler e e 27 68 Flaviler 69 96 Nerva Antonin 96 192 Konstantinler 305 363 Valentinler 364 378 Feodosiya 378 395 Yustinianlar 518 602 Irakliler 610 695 705 711 Ehali inzibati ve sosial terkibLatinlarSabinlerEtrusklarPatrisilerPlebeylerPretorianlarBarbarlarQladiator KuriyaSenturiyaTribaVestal bakiresiMatronaQedim Romada huquqXatirenin lenetlenmesi Damnatio memoriae Roma vetendasligi Ferqlenme kursu Cursus honorum Digesta Konkubinatbaxmuzakireredakte Tetrarxiya1204 ci ilde Bizans sarayindan ogurlanmis Tetrarxiya heykel kompleksi Venesiya12 Diacezden ibaret Roma imperiyasi IV esr Mundericat 1 Yaranmasi 2 Tetrarxiyanin paytaxtlati ve inzibati bolgusu 3 Tetrarxiyanin suqutu 4 MenbeYaranmasi Redakte285 ci ilde Diokletian serkerde herbi komandir Maksimiani cavan musterek hokumdar sezar 286 ci ilde ise avqust elan edir Diokletian imperiyanin yarisini serqini Maksimian ise qerbini idare edir Diokletian Maksimianin raziligi ile elave iki sezar Qaleriya ve Konstansa Xloru avqustlara komekci teyin edir Belelikle tetrarxiya usul idaresinde meqsed avqustlardan sonra hakimiyyetin sezarlara kecmesini temin etmek idi Tetrarxiyanin paytaxtlati ve inzibati bolgusu Redakte Ebediyyet seheri Roma tetrarxiyanin esas kesisdiyi seher olsa da paytaxt funksiyasini itirerek Sasanid imperiyasindan germanlardan varvarlardan effektli mudafie olunmaq ucun herbi ve idarecilik qerargahlari serhedlere nisbeten yaxin seherlere yeni paytaxtlara kocurulmusdur Nikomedia indiki Izmit Sirmiy Mediolan indiki Milan Trir alm Trier lat Augusta Treverorum Imperiya dord hisseye bolunse de dord tetrarx arsinda bir o qeder de deqiq erazi bolgusu movcud olmamisdir Her bir imperator Roma imperiyasi daxilinde oz tesir dairesine malik olmusdur Esasen onlar herbi kampaniyalara rehberlik edirdiler Idarecilikle ise burokratik aparata malik her bir tetrarxin ozu terefinden teyin edilmis prefekt mesqul olurdu Imperiya ozu evvel 12 Italya Pannoniar Qalliya Ispaniya Vinnensis Britannya Afrika Moizia Trakia Asiya Pontika Oriyent 395 ci ilden 15 diocez lat dioecesis adlandirilan inzibati vilayete bolunmusdur Her bir dioceze 16 eyalet daxil olmusdur Diocezler vikarlar lat vicarius terefinden idare olunurdu ki onlar da oz novbesinde prefekte tabe idiler Tetrarxiyanin suqutu Redakte305 ci ilde 20 illik muddet bitdikden avqustlar Dioklesian ve Maksimian istefa verdikden sonra onlarin yerini sezarlar Qaleriy ve Konstansi Xlor tutmus olurlar Onlar da oz novbesinde yeni sezarlar i Maksimian ve Flavi Valeriya Sever secerek ikinci tetrarxiyani yaratmis olurlar Lakin onun omru cox surmur 306 ci ilde Konstansi vefat etdikden sonra Qaleriy Severi eyni zamanda Konstansiya oz oglu I Konstantini avqust teyin edilir Maksemianin oglu Maksensiy buna etiraz olaraq Sever uzerinde qelebe caldiqdan sonra onu taxtan imtina etmeye mecbur edir 307 ci ilde Severi oldurmek emrini verir Belelikle avqust tituluna dord Qaleriy Konstantin Maksimian ve Maksensiy sezar tituluna ise bir Maksimin namized olmus olur 308 ci ilde Dunay uzerindeki Karnuntumda cagrilmis toplantida qerbde senat Lisiniy avqust Konstantin sezar serqde ise Qaleriy avqust Maksimin sezar elan edilir Netice etibarile Maksimian imperatorluqdan kenarlasdirilir ve Maksensiy uzurpator qanunsuz hakim elan edilir Bu qerara mehel qoymayaraq Maksensiy Italiya ve Afrika uzerindeki faktiki hakimiyyetini saxlayir Bundan basqa 305 ci ilden her ikisi sezar olan ne Konstantin ne de Maksimin Lisiniyin avqust olmasini qebul ede bilmirdiler Belelikle onlarin da 309 cu ilde avqust elan edilmesi dord musteqil bir birine dusmen imperator hakimiyyetine getirib cixarir 309 313 cu illerde iddiali imperatorlar daxili cekismelerin qurbanlarina cevrilirler 310 cu ilde Konstantin Maksimiani bogduraraq oldurtdurur Qaleriy oz eceli ile 311 ci ilde vefat edir 312 ci ilde Milviy korpusu uzerinde doyusde Maksensiyni meglub edir Meglubiyyete dozmeyen Maksensiy 313 cu ilde Tarsda ozune qesd ederek olur 313 cu ilde Qerbde Konstantin serqde ise Lisiniy imperator olmasi ile tetrarxiya suqut etmis olur 324 cu ilde Konstantin Lisiniye qalib gelerek ozunu tek avqust elan edir Menbe RedakteBarnes Timothy D The New Empire of Diocletian and Constantine Cambridge MA Harvard University Press 1982 ISBN 0 7837 2221 4 Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Menbe https az wikipedia org w index php title Tetrarxiya amp oldid 5966752, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
