Təxti Süleyman (fars: تخت سلیمان, ) Qərbi Azərbaycan ostanı ərazisində yerləşən Midiya-Atropatena dövrünə aid Qazaka şəhəri ərazisində arxeoloji abidədir. Urmiya və Həmədan (qədim Ekbatan) arasında, müasir Təkab şəhərinin yaxınlığında yerləşir.
2003-cü ilin iyul ayından qədim şəhər yerini əhatə edən qala və qala daxilindəki abidələr (Azərgüşnasp məbədi də daxil olmaqla) UNESCO-nun Dünya Mədəni İrsi siyahısına daxil edilib. Bu abidəyə semitik ad, Azərbaycanın ərəblər tərəfindən işğalından sonra verilib. Təxti Süleyman ərazisində yerləşən “Böyük Alov” və ya “Hökmdar alovu”nun qorunduğu Azərgüşnasp məbədi Sasanilərin hakimiyyəti dövründə şahların taxta çıxmazdan əvvəl ziyarət etdikləri əsas müqəddəs məbəd olub. Azərgüşnasp məbədindəki alov, eyni zamanda “ādur Wishnāsp” adlandırılmış və döyüşçü təbəqəsinə məxsus hesab edilmişdir.
Əfsanəyə görə, Kral Süleymanın köməyə ehtiyacı olduğu zaman bu ərazidə yüz metr dərinliyi olan kraterdə saxlanan bədheybətlərdən istifadə etmişdir, krater isə "Zindani Süleyman" adlandırılmışdır. Digər bir krater isə qalanın içində yerləşir və onun içi bulaq suyu ilə doludur. Deyilənə görə, Süleyman orada süni göl yaratmışdır və həmin göl də günümüzə çatmışdır.
Abidə ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqatlar yaşayış mərkəzi kimi bu ərazinin e.ə. VI-V əsrlərdə, Midiya dövründə əsasının qoyulduğunu, Atropatena-Parfiya dövründə isə qalanın və şəhərdəki bir çox tikililərin inşa edildiyi ortaya çıxarmışdır. Şəhər Atropatena dövlətinin paytaxtı olmuşdur. Tədqiqatlar zamanı ərazidən Sasani şahlarına və Bizans imperatoru II Feodosiyə (408-450) aid sikkələr tapılmışdır.
Təxti Süleymandan və ortasındaki göldən geniş bir şəkil
İ.Purdavudun yazdığına görə Atropatenanın iki paytaxtı olmuşdur. Onlardan biri Qazaka, digəri isə Ərdəbildir. (Plini isə İ.Purdavudun bu fikrinin əksinə olaraq Atropatenanın ikinci paytaxtının Vera şəhəri olduğunu göstərir.) Müəllifə görə Ərdəbilparflarda asılılıq dövründə də Atropatenanın mərkəzi idi. İran arxeoloqu Ə.Sərəfraz isə Təxti Süleyman abidələrinə əsaslanaraq Qazakanın bir şəhər kimi hələ parfların hakimiyyətindən əvvəl mövcud olduğunu deyir.
Qazaka ərəb işğalları dövründən etibarən mənbələrdə Cənzə və ya Şiz adlandrılır. Strabonun göstərdiyinə görə Atropatena hökmdarlarının yay iqamətgahı olan Qazaka düzənlik ərazidə yerləşirdi. Plini Midiya şəhərləri haqqında məlumat verərkən Fisqanzakın adını çəkir.
İstər Atropatenanın müstəqilliyi, istərsə də asılı olduğu dövrdə Qazaka Orta və Yaxın Şərqdə iqtisadi – siyasi nöqteyi – nəzərdən qabaqcıl şəhərlərdən biri idi. Ticarət yollarının bu şəhərdən keçməsi və hökmdarlar məxsus olan Azərgüşnasp məbədinin burada yerləşməsi, habelə əlverişli təbii – coğrafi şəraiti tarixən onun iqtisadi – siyasi cəhətdən inkişafına səbəb olmuşdur.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Təxti Süleymanın memarlıq kompozisiyası və elementləri sonrakı dövrdə təkcə Azərbaycan memarlığına deyil, qonşu ərazilərin də memarlığına təsir göstərmişdir. Abidə kompleksinin əsas hissəsini Zərdüştilik məbədi, saray kompleksinin qalıqları və qala divarları təşkil edir. Bu abidə Azərbaycanda iki min ildən artıq davam etmiş su və od kultunun ən böyük sübutlarından biridir. Sonradan Sasanilərin hakimiyyəti dövründə də şəhərdə geniş quruculuq-inşaat işləri aparılmış və şəhər inkişaf etdirilmişdir.
Midiya-Atropatena dövrü
Şəhər bir tərəfdən dağlar, bir tərəfdən isə vulkanik yarıqda yaranmış süni göllə əhatələnmişdir. Təxminəm 350 – 500 m oval platforma üzərində yerləşən şəhər yeri ətraf ərazilərdən 60 m hündürdə yerləşir. Şəhər bizim eranın V əsrində Sasanilərin əlinə keçmiş və burada qala divarlarının Sasani memarlığı əsasında bərpasına başlanmışdır. Qala divarları 13 metr hündürlüyündə olub, 38 qüllə ilə əhatələnmişdir. Bu qala divarlarının simvolik xüsusiyyətlərindən biri onun giriş qapılarınən gizli düzəldilməsidir.
Şəhərin əsas binaları gölün şimal tərəfində yerləşir və Azərgüşnasp məbədinin yerləşdiyi məhəlləni şəhərin mərkəzinə çevirir. Bişmiş kərpicdən inşa edilmiş Azərgüşnasp məbədi dördkünc plana malikdir. Məbədin şərqindəki böyük meydanda isə, daha bir əbədi alov mənbəyi vardır. Həmçinin Azərgüşnasp məbədinin şərqində daha bir qədim məbəd – Anahita məbədi və meydanı vardır. Hökmdar saray kompleksi isə məbədlərin qərbində inşa edilmişdi.
Sasani dövrü
V əsrdə şəhərin Sasanilər tərəfindən işğalından sonra, onun memarlıq simasında ciddi dəyişikliklər baş vermişdi. Sasani şahı Firuzun (459-484) sifarişi ilə bərpa edilən hökmdar sarayını şəhərdəki ilk Sasani memarlıq nümunəsi hesab etmək mümkündür. I Xosrov (531-579) və II Xosrovun (591-628) hakimiyyəti dövründə şəhərdəki Azərgüşnasp məbədi bərpa edilmiş və yenidən Zərdüştiliyin əsas məbədlərindən biri olmuşdur.
Elxani dövrü
XIII əsrdə Azərbaycanın monqollar tərəfindən işğal edilməsindən sonra qədim Qazaka şəhəri ərazisində tikinti-bərpa işlərinə başlanmışdır. Hülakülər sülaləsindən olan Abaqa xanın sifarişi ilə şəhərdə qədim hökmdar sarayı bərpa olunmuşdu.
Sonradan qədim Azərgüşnasp məbədində də bərpa işləri aparılmış və gölün qərb sahilində inşaat işləri aparılmışdır. Qəribədir ki, orta əsrlərdə ərazinin artıq İslam dünyasının mərkəzində yerləşməsinə baxmayaraq, Hülakü hökmdarları Təxti Süleymanda aparılan bərpa işləri zamanı qədim atəşpərəst memarlıq ənənələrinə sadiq qalınmışdır. Hülakülərin hakimiyyətindən sonra, XIV əsrdə şəhər tərk edilmiş və tədricən xarabalığa çevrilmişdi.
Tədqiqi
1819-cu ildə Sir Robert Ker Porter Qacar imperiyasına səfəri zamanı bu qədim şəhəri kəşf edir. 1937-ci ildə Artur U. Pop və Donald N. Vilber tərəfindən abidə ərazisində qısa tədqiqat aparılır, Erix F. Şmit isə abidənin fotolarını çəkir. 1958-ci ildə abidə İsveç arxeoloqları tərəfindən tədqiq edilir. Lakin abidədə ilk sistemli tədqiqatlar 1970-ci illərdə R. Nyumann və D. Huffun rəhbərliyi ilə Almaniya Arxeologiya İnstitutu tərəfindən aparılıb.
Qazaka şəhərinin qədim və erkən orta əsrlər tarixi haqqında İran tarixçilərindən H. Pirniya, Ə. Kəsrəvi, M. Cavan, C. Fəqih, arxeoloq Ə. Sərəfraz, ədəbiyyatşünaslardan İ. Purdavud, M .Müin, S.Nəfisi və başqaları öz əsərlərində məlumat vermiş, lakin bu şəhərin tarixi, memarlıq quruluşu və Azərbaycan, eləcə də Şərq tarixində oynadığı böyük rolu heç biri ətraflı tədqiq etməmişdir. Azərbaycan alimlərindən Abdulla Fazili, məhdud imkanlarına baxmayaraq, şəhərin tarixi haqqında müəyyən tədqiqat işləri aparmış, mənbələrdə bu şəhər haqqında verilən məlumatları araşdırmışdır. Digər bir Azərbaycan alimi Cəfər Qiyasi isə şəhərin memarlıq quruluşu, şəhər qalasının strukturu, eləcə də şəhərin mühüm abidələrindən olan Azərgüşnasp məbədinin memarlıq xüsusiyyətlərini tədqiq etmişdir.
В. Н. Левиатов - Азербайджан в V в. до н. э. - I в.н.э. "Изв. АН Азерб. ССР, 1950, №1
Д. А. Ахундов Храмы Ирана в эпоху первых Ахеменидов, их реставрация реконструкция, Изв. АН Азерб ССР, сер. ист., фил. И права, 1978,№2, табл.1
Г. Г. Раулинсон - Заметки о городах Атропатены - Экбатана, Журнал Королевского Географического общества, Париж, 1940, Х
↑ R. und E. Naumann - Takht-i Suleiman, München, 1976
С. Ю. Касумова - Южный Азербайджан в III - IV вв., Баку, 1983, стр. 113
R. Ker Porter - Travels in Georgia, Persia, Armenia and Ancient Babylonia, II, london, 1822
Avqust 16, 2021
təxti, süleyman, fars, تخت, سلیمان, qərbi, azərbaycan, ostanı, ərazisində, yerləşən, midiya, atropatena, dövrünə, qazaka, şəhəri, ərazisində, arxeoloji, abidədir, urmiya, həmədan, qədim, ekbatan, arasında, müasir, təkab, şəhərinin, yaxınlığında, yerləşir, qədi. Texti Suleyman fars تخت سلیمان Qerbi Azerbaycan ostani erazisinde yerlesen Midiya Atropatena dovrune aid Qazaka seheri erazisinde arxeoloji abidedir Urmiya ve Hemedan qedim Ekbatan arasinda muasir Tekab seherinin yaxinliginda yerlesir Qedim seherTexti Suleymanتخت سلیمانQazaka seher xarabliqlarindan goruntu36 36 17 sm e 47 14 03 s u Olke Iran 1 2 Vilayet Qerbi Azerbaycan ostaniSalinma tarixi e e I minillikBanisi AtropatidlerIlk xatirlanma II esrDiger adi Siz Gencek Dagilma tarixi b e IV esriDagilma sebebi terk edilib Seherciyin adi Texti SuleymanMilli terkibi atropatenliler madaylarMuasir yeri Tekab Vikianbarda elaqeli mediafayllar2003 cu ilin iyul ayindan qedim seher yerini ehate eden qala ve qala daxilindeki abideler Azergusnasp mebedi de daxil olmaqla UNESCO nun Dunya Medeni Irsi siyahisina daxil edilib Bu abideye semitik ad Azerbaycanin erebler terefinden isgalindan sonra verilib Texti Suleyman erazisinde yerlesen Boyuk Alov ve ya Hokmdar alovu nun qorundugu Azergusnasp mebedi Sasanilerin hakimiyyeti dovrunde sahlarin taxta cixmazdan evvel ziyaret etdikleri esas muqeddes mebed olub Azergusnasp mebedindeki alov eyni zamanda adur Wishnasp adlandirilmis ve doyuscu tebeqesine mexsus hesab edilmisdir 3 Efsaneye gore Kral Suleymanin komeye ehtiyaci oldugu zaman bu erazide yuz metr derinliyi olan kraterde saxlanan bedheybetlerden istifade etmisdir krater ise Zindani Suleyman adlandirilmisdir Diger bir krater ise qalanin icinde yerlesir ve onun ici bulaq suyu ile doludur Deyilene gore Suleyman orada suni gol yaratmisdir ve hemin gol de gunumuze catmisdir Abide erazisinde aparilan arxeoloji tedqiqatlar yasayis merkezi kimi bu erazinin e e VI V esrlerde Midiya dovrunde esasinin qoyuldugunu Atropatena Parfiya dovrunde ise qalanin ve seherdeki bir cox tikililerin insa edildiyi ortaya cixarmisdir Seher Atropatena dovletinin paytaxti olmusdur Tedqiqatlar zamani eraziden Sasani sahlarina ve Bizans imperatoru II Feodosiye 408 450 aid sikkeler tapilmisdir Mundericat 1 Tarixi 2 Memarliq xususiyyetleri 2 1 Midiya Atropatena dovru 2 2 Sasani dovru 2 3 Elxani dovru 3 Tedqiqi 4 Hemcinin bax 5 IstinadlarTarixi Redakte Esas meqale Qazaka Texti Suleymandan ve ortasindaki golden genis bir sekil I Purdavudun yazdigina gore Atropatenanin iki paytaxti olmusdur Onlardan biri Qazaka digeri ise Erdebildir 4 Plini ise I Purdavudun bu fikrinin eksine olaraq Atropatenanin ikinci paytaxtinin Vera seheri oldugunu gosterir 5 Muellife gore Erdebil parflarda asililiq dovrunde de Atropatenanin merkezi idi Iran arxeoloqu E Serefraz ise Texti Suleyman abidelerine esaslanaraq Qazakanin bir seher kimi hele parflarin hakimiyyetinden evvel movcud oldugunu deyir 6 Qazaka ereb isgallari dovrunden etibaren menbelerde Cenze ve ya Siz adlandrilir Strabonun gosterdiyine gore Atropatena hokmdarlarinin yay iqametgahi olan Qazaka duzenlik erazide yerlesirdi Plini Midiya seherleri haqqinda melumat vererken Fisqanzakin adini cekir 7 Ister Atropatenanin musteqilliyi isterse de asili oldugu dovrde Qazaka Orta ve Yaxin Serqde iqtisadi siyasi noqteyi nezerden qabaqcil seherlerden biri idi Ticaret yollarinin bu seherden kecmesi ve hokmdarlar mexsus olan Azergusnasp mebedinin burada yerlesmesi habele elverisli tebii cografi seraiti tarixen onun iqtisadi siyasi cehetden inkisafina sebeb olmusdur 7 Memarliq xususiyyetleri Redakte Texti Suleymanin memarliq kompozisiyasi ve elementleri sonraki dovrde tekce Azerbaycan memarligina deyil qonsu erazilerin de memarligina tesir gostermisdir 8 Abide kompleksinin esas hissesini Zerdustilik mebedi saray kompleksinin qaliqlari ve qala divarlari teskil edir Bu abide Azerbaycanda iki min ilden artiq davam etmis su ve od kultunun en boyuk subutlarindan biridir Sonradan Sasanilerin hakimiyyeti dovrunde de seherde genis quruculuq insaat isleri aparilmis ve seher inkisaf etdirilmisdir 8 Midiya Atropatena dovru Redakte Seher bir terefden daglar bir terefden ise vulkanik yariqda yaranmis suni golle ehatelenmisdir Texminem 350 500 m oval platforma uzerinde yerlesen seher yeri etraf erazilerden 60 m hundurde yerlesir Seher bizim eranin V esrinde Sasanilerin eline kecmis ve burada qala divarlarinin Sasani memarligi esasinda berpasina baslanmisdir Qala divarlari 13 metr hundurluyunde olub 38 qulle ile ehatelenmisdir Bu qala divarlarinin simvolik xususiyyetlerinden biri onun giris qapilarinen gizli duzeldilmesidir 9 Seherin esas binalari golun simal terefinde yerlesir ve Azergusnasp mebedinin yerlesdiyi mehelleni seherin merkezine cevirir Bismis kerpicden insa edilmis Azergusnasp mebedi dordkunc plana malikdir Mebedin serqindeki boyuk meydanda ise daha bir ebedi alov menbeyi vardir Hemcinin Azergusnasp mebedinin serqinde daha bir qedim mebed Anahita mebedi ve meydani vardir 10 Hokmdar saray kompleksi ise mebedlerin qerbinde insa edilmisdi 11 Sasani dovru Redakte V esrde seherin Sasaniler terefinden isgalindan sonra onun memarliq simasinda ciddi deyisiklikler bas vermisdi Sasani sahi Firuzun 459 484 sifarisi ile berpa edilen hokmdar sarayini seherdeki ilk Sasani memarliq numunesi hesab etmek mumkundur 12 I Xosrov 531 579 ve II Xosrovun 591 628 hakimiyyeti dovrunde seherdeki Azergusnasp mebedi berpa edilmis ve yeniden Zerdustiliyin esas mebedlerinden biri olmusdur 13 Elxani dovru Redakte XIII esrde Azerbaycanin monqollar terefinden isgal edilmesinden sonra qedim Qazaka seheri erazisinde tikinti berpa islerine baslanmisdir Hulakuler sulalesinden olan Abaqa xanin sifarisi ile seherde qedim hokmdar sarayi berpa olunmusdu 7 8 Sonradan qedim Azergusnasp mebedinde de berpa isleri aparilmis ve golun qerb sahilinde insaat isleri aparilmisdir 6 Qeribedir ki orta esrlerde erazinin artiq Islam dunyasinin merkezinde yerlesmesine baxmayaraq Hulaku hokmdarlari Texti Suleymanda aparilan berpa isleri zamani qedim atesperest memarliq enenelerine sadiq qalinmisdir 12 Hulakulerin hakimiyyetinden sonra XIV esrde seher terk edilmis ve tedricen xarabaliga cevrilmisdi 12 Tedqiqi Redakte1819 cu ilde Sir Robert Ker Porter Qacar imperiyasina seferi zamani bu qedim seheri kesf edir 14 1937 ci ilde Artur U Pop ve Donald N Vilber terefinden abide erazisinde qisa tedqiqat aparilir Erix F Smit ise abidenin fotolarini cekir 1958 ci ilde abide Isvec arxeoloqlari terefinden tedqiq edilir Lakin abidede ilk sistemli tedqiqatlar 1970 ci illerde R Nyumann ve D Huffun rehberliyi ile Almaniya Arxeologiya Institutu terefinden aparilib 12 Qazaka seherinin qedim ve erken orta esrler tarixi haqqinda Iran tarixcilerinden H Pirniya E Kesrevi M Cavan C Feqih arxeoloq E Serefraz edebiyyatsunaslardan I Purdavud M Muin S Nefisi ve basqalari oz eserlerinde melumat vermis lakin bu seherin tarixi memarliq qurulusu ve Azerbaycan elece de Serq tarixinde oynadigi boyuk rolu hec biri etrafli tedqiq etmemisdir 7 Azerbaycan alimlerinden Abdulla Fazili mehdud imkanlarina baxmayaraq seherin tarixi haqqinda mueyyen tedqiqat isleri aparmis menbelerde bu seher haqqinda verilen melumatlari arasdirmisdir 7 Diger bir Azerbaycan alimi Cefer Qiyasi ise seherin memarliq qurulusu seher qalasinin strukturu elece de seherin muhum abidelerinden olan Azergusnasp mebedinin memarliq xususiyyetlerini tedqiq etmisdir 8 Texti Suleyman Hemcinin bax RedakteAtropatena Azergusnesb mebedi Gavurarx Mugan Qazaka Kereftu mebedi Siz Siz qalasi Ultan qalasi Zohhak qalasiIstinadlar Redakte Monuments database 2017 lt a href https wikidata org wiki Track Q28563569 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q4580425 gt lt a gt https whc unesco org uploads nominations 1077 pdf Zakeri Mohsen Sasanid soldiers in early Muslim society The origins of Ayyaran and Futuwwa Harrassowitz Verlag 32 ISBN 3 447 03652 4 I Purdavud Qetha Bombey 1927 seh 15 Plinij O selskom hozyajstve M 1967 str 168 1 2 E Serefraz Taxte Suleyman Tebriz 1347 1 2 3 4 5 A Fazili Atropatena e e IV b e VII esri Baki Elm 1992 1 2 3 4 C Qiyasi Azerbaycan Qalalar qesrler Moskva 1994 seh 27 V N Leviatov Azerbajdzhan v V v do n e I v n e Izv AN Azerb SSR 1950 1 D A Ahundov Hramy Irana v epohu pervyh Ahemenidov ih restavraciya rekonstrukciya Izv AN Azerb SSR ser ist fil I prava 1978 2 tabl 1 G G Raulinson Zametki o gorodah Atropateny Ekbatana Zhurnal Korolevskogo Geograficheskogo obshestva Parizh 1940 H 1 2 3 4 R und E Naumann Takht i Suleiman Munchen 1976 S Yu Kasumova Yuzhnyj Azerbajdzhan v III IV vv Baku 1983 str 113 R Ker Porter Travels in Georgia Persia Armenia and Ancient Babylonia II london 1822Menbe https az wikipedia org w index php title Texti Suleyman amp oldid 6036514, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
