fbpx
Wikipedia

Sultan Məhəmməd

Avqust 01, 2021

Sultan Məhəmməd – mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan rəssam, XVI əsrdə Təbriz miniatür məktəbinin banisi.

Sultan Məhəmməd
fars. سلطان محمد

Sultan Məhəmmədin Azərbaycan Milli Kitabxanası binasının lociyasında heykəli
Doğum tarixi 1470-ci illər
Doğum yeri Təbriz
Vəfat tarixi 1555
Vəfat yeri Təbriz
Vətəndaşlığı
Fəaliyyəti rəssam, illüstrasiyaçı
Janrı miniatür sənəti
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatlı

Şərqin bir çox elm və sənət ustaları kimi Sultan Məhəmməd haqqında da bioqrafik məlumat, demək olar ki, yoxdur. O, təqribən 1470-ci ildə anadan olmuş və XVI əsrin ortalarında vəfat etmişdir.

Sultan Məhəmməd yaradıcılıqının görkəmli tədqiqatçısı K. Kərimov ustada həsr etdiyi əsərində orta əsr təzkirələrindən çətinliklə toplaya bildiyi məlumatları gətirir.

Yaradıcılığı

Onun müşahidəsinə görə rəssamlar haqqında bəhs olunan ən erkən mənbələrdən biri, 1544-cü ildə Dust Məhəmməd tərəfindən qələmə alınmış "Halati-hunər-vəran" əsərində belə deyilir: "Birinci sırada öz əsrinin yeganəsi olan ustad Nizam əd-Din Sultan Məhəmməd dayanır. Onun rəsmləri, xüsusilə də şah (I Şah Təhmasib nəzərdə tutulur) həzrətlərinə həsr olunmuş "Şahnamə"si çox gözəldir. Burada pələng dərisi geymiş adam elə inandırıcı təsvir olunub ki, pələng ürəyi yemiş ən ürəkli sənətkarlar belə həmin əsərə həsədlə baxmış və ustadın qarşısında baş əymişlər." Daha sonra K. Kərimov Qazi Əhməd adlı bir müəllifin 1596–1597-ci ildə qələmə alınmış "Gülüstani hünər dər halat-i xəttatan və nəqqaşan" adlı əsərindən aşağıdakı sətirləri yada salır: "Ustad Sultan Məhəmməd əslən paytaxt şəhəri Təbrizdəndir. Usta Behzadın Heratdan İraqa gəldiyi vaxtda Ustad Sultan Məhəmməd şahın kitabxanasında işləyirdi. Məskəni behişt, yeri cənnət bağları olsun, usta Behzad dörd iqlimin bu Xosrovunun yanında məşğul oldu və onun cənnətə layiq sənətkarlığı rəssamlıq sahəsində bu səviyyəyə yüksəldi. Ustad Sultan Məhəmməd qızılbaşları hamıdan yaxşı təsvir edirdi. O, cənnətə də elə Təbriz şəhərindən köçdü." XVII əsrin əvvəllərində yaşamış görəmli tarixçi İskəndər bəy Türkman Münşi şəhadət verir ki, "Əlahəzrət Şah Təhmasib ustad rəssam Sultan Məhəmmədin şagirdi olmuşdur". Daha sonra o yazır: "O (Şah Təhmasib) özünün yaxşı təchiz olunmuş kitabxanasında nəcib rəssamlıq sənətinin kamillik zirvəsinə çatmış və fırçalarının zərifliyi ilə böyük şöhrət qazanmış ustad sənət-karlar olan Behzad və Sultan Məhəmmədin mövqelərini möhkəmləndirdi."

Sultan Məhəmmədin həyatı və yaradıcılığı haqqında onun zəngin bədii irsindən daha çox məlumat əldə etmək mümkündür. Yuxarıda haqqında bəhs etdiyimiz həmin kitabxana əslində İncəsənət Akademiyası rolunu oynamışdır. Kitabxananın fondu daim zənginləşdirilir və təzələnirdi. Özü də yalnız kitab alqı-satqısı ilə məşğul olan xüsusi adamların sayəsində deyil, həm də buranın öz emalatxanalarında kitablar yaradan ustaların zəhməti hesabına. Elə buradakı saray emalatxanalarında bədii parça və xalçalar da toxunurdu. Buraya hər yerdən ən yaxşı xəttatlar, miniatürçülər, cild hazırlayan və onları bədii cəhətdən işləyən mütəxəssislər, mürəkkəb və rəng bişirən, habelə kağız hazırlayan ustalar dəvət olunurdu.

A. Y. Qaziyevin yazdığına görə, əlyazma nüsxələrinin hazırlanması prosesi "bədii yaradıcılıgın dörd sahəsini xəttatlığı, miniatür sənətini, ornamental-dekorativ sənəti və cildçilik işini əhatə edirdi. Bu sahələrin mütəxəssislərinin qüvvəsi ilə bədii əlyazmalar yaradılırdı. Onların fəaliyyəti bir-biri ilə sıx bağlı idi və əlyazmanın təyinatından, həmçinin sifarişçinin ictimai vəziyyətindən irəli gələn ümumi tələblərə cavab verməliydi." Bundan başqa həmin kitabxana həm də cavan rəssam və xəttatların, habelə yardımçı sənət ustalarının təhsil aldıqları məktəb idi.

 
Kitab oxuyan gənc oğlan

Özbək hakimi Şeybani xanın məğlubiyyətindən sonra 1510-ci ildə Şah I İsmayılın qoşunları Herata girərkən oradan bir çox rəssamları özləri ilə Təbrizə gətirmişdilər. İngilis sənətşünası Bazil Qreyin yazdığı kimi 1521-ci ildə böyük Behzad da görünür, şah İsmayılın göstərişi ilə Heratdan buraya gəlir. İsfahan, Qəzvin və İranın digər iri şəhərlərindən gəlmiş ustalar da burada çalışırdılar. O zaman artıq Sultan Məhəmməd saraydakı bədii emalatxanaya rəhbərlik edir, saray kitabxanasının baş rəssamı və şahzadə Təhmasibin müəllimi idi. Behzadın Təbrizə gəlişindən bir il və ya daha az bir müddət sonra 1522-ci ildə şah İsmayıl özünün xüsusi fərmanı ilə onu Kitabdar (kitabların qorunmasına cavabdeh şəxs) və baş sənət müfəttişi təyin edir. Ancaq şah İsmayılın ölümündən sonra onun oğlu şah I Təhmasib həmin vəzifəyə yenidən Sultan Məhəmmədi qaytarır.

Budaq Qəzvini (1530–1556) yazır ki, şah Təhmasib üçün 1537-ci ildə məxsusi köçürülmüş "Şahnamə"nin məşhur əlyazma nüsxəsi üzərində dövrün ən tanınmış xəttat və miniatürçüləri düz 30 il işləmişdilər. Köçürülməsi və illüstrasiyası üçün 5–10, hətta 20–30 il lazım gələn əlyazmaları haqda başqa orta əsr müəlliflərinin də əsərlərində qeyd olunur. Beləliklə, Şah Təhmasibin vaxtında hazırlanan bəzi əlyazmaları üzərində iş hələ Şah İsmayılın vaxtında başlamışdı. Bu isə o deməkdir ki, həmin əlyazmalar üzərində iş Behzad Təbrizə gəlməmiş başlanıb.

Əlyazmalara çəkilmiş miniatürlərdən başqa Sultan Məhəmməd ayrı-ayrı vərəqlərdə bir sıra portret və süjetli kompozisiyalar da işləmişdir. "Ehtimal ki, bu dövrdə şahın emalatxanası yalnız əlyazma kitablarının hazırlanması ilə deyil, həm də saxsı və metaldan məmulatlar düzəltmək, xalçalar və ipək parçalar toxumaq işi ilə də məşğul olurdu. Həmin sənət əsərlərinin üzərində müxtəlif naxışlar vurulur, süjetli miniatürlər çəkilirdi." Azərbaycan dekorativ-tətbiqi sənəti üzrə tanınmış mütəxəssis Rasim Əfəndi də ehtimal edir ki, dünyanın bir çox muzeylərində saxlanan və bədii həlli etibarilə nadir olan dekorativ-tətbiqi sənət nümunələrinin üzərinə çəkilmiş gözəl təsvirlər Sultan Məhəmməd fırçasına məxsusdur.

Sultan Məhəmmədin Şərq poeziyası klassiklərinin əsərlərinə çəkdiyi miniatürlər, eyni zamanda ayrı-ayrı mövzularda yaratdığı miniatürlər dünyanın ən yaxşı muzeylərində və şəxsi kolleksiyalarda qorunmaqdadır. Dahi sənətkarın özünün və onun məktəbindən olan digər rəssamların əsərləri beynəlxalq hərraclarda yüksək qiymətləndirilir. Onun əsərlərindən "Şahnamə" (1573) hazırda Nyu-Yorkdakı Metropoliten, Nizami "Xəmsə"si (1539–1543) Londondakı Britaniya Muzeyinin, Hafiz "Divan"ı Kembricdəki Foqq muzeylərinin bəzəyidir.

Londandakı Britaniya Muzeyində saxlanan və Şah Təhmasib üçün məxsusi hazırlanmış Nizami "Xəmsə"si mütəxəssislər tərəfindən bütün dövrlərin və xalqların kitab sənətinin zirvə əsəri kimi qiymətləndirilir. Həmin nadir incinin qazandığı dünya şöhrətini Sultan Məhəmməddən başqa görkəmli Azərbaycan xəttatı Şah Mahmud Nişapuri, haqqında söz açdığımız emalatxananın miniatürçü rəssamlarından Ağa Mirək, Mir Müsəvvir, Mir Seyid Əli, Mirzə Əli və Müzəffər Əli də bölüşürlər. Əslində, bu kitaba Sultan Məhəmmədin cəmi dörd miniatürü?" Xosrovun çimən Şirinə baxıb həzz alması", "Bəhram Gurun şir ovuna çıxması", "Sultan Səncər və qarı" və "Peyğəmbərin me'racı" əsərləri daxil edilib. Lakin elə bu dörd əsər də həmin əlyazmanın əbədiləşməsi üçün kifayət etmişdir.

Əgər öz sağlığında Sultan Məhəmməd haqqında az yazılmışsa, bizim dövrümüzdə dünyanın ən müxtəlif ölkələrində onun haqqında bir çox əsərlər yaradılmışdır. Bütün tədqiqatçılar bir qayda olaraq onu Təbriz miniatür məktəbinin başçısı, Şərqin dahi miniatürçüsü, XVI əsrin miniatür sənətində yeni istiqamətin yaradıcısı kimi qəbul edirlər. Araşdırıcıların bir çoxu onun hətta Behzaddan da böyük sənətkar olduğunu söyləyir, bəziləri isə onları eyni səviyyədə dahi şəxsiyyət hesab edirlər. Sultan Məhəmmədin illüstrasiyaları ilə bəzədilmiş hər üç əlyazması -Hafiz "Divan"ı, Firdovsi "Şahnamə"si və Nizami "Xəmsə"si onlar tərəfindən orta əsrlərin kitab sənətinin ən kamil nümunələri sayılır. Rəssamın əsərlərini tədqiq etmiş araşdırıcılar arasında ilk növbədə F. Martinin, F. Şultsun, K. Kərimovun, A. Qazıyevin, Q. Marteonun, A. Veverin, E. Künelin, İ. Şukinin, B. Robinsonun, B. Veymarnın və başqalarının adlarını çəkmək olar.

XVI əsrdə yaranmış Təbriz miniatür məktəbinin başında durmuş Sultan Məhəmmədin təbii ki, çoxsaylı şagird və ardıcılları vardı. Buna görə də onu "Ustad" deyə çağırmışlar. Ustadın tələbələri arasında onun öz oğlanları Mirzəli və Məhəmməd bəyi, yaxın qohumu Mir Zeynalabdini, habelə Mir Seyid Əli, Müzəffər Əli, Şah Məhəmmədi və başqalarını göstərmək olar. Adlarını çəkdiyimiz rəssamların hər biri böyük sənətkar olmaqla Sultan Məhəmməd ənənələrini davam etdirərək, Azərbaycan miniatür sənətinin gələcək inkişafına təkan vermişlər. Sultan Məhəmmədin tələbələri və onun məktəbinə mənsub rəssamlar Təbriz məktəbinin ənənələrini bütün Şərqə yaymışlar. Təkcə elə Türkiyə və Hindistana getmiş rəssamları xatırlamaq kifayətdir. Bunlar arasında Türkiyənin miniatür sənətinin inkişafında müstəsna rol oynamış Şah Qulunu və imperatorlardan Humayun və Əkbərin sarayında uzun müddət çalışaraq, Hindistanın kitab miniatürü sahəsində silinməz izlər qoymuş Mir Seyid Əlini xüsusi qeyd etmək lazımdır

Şəkillər

Dərslik

3-cü sinif|Səhifə 200|Araşdırma•Tapşırıq 2^^

  1. ↑ CERL Thesaurus — Avropa Tədqiqat Kitabxanaları Konsorsiumu.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P1871"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1127581"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q60909659"></a>
  2. Ustad Sultan Məhəmməd

Avqust 01, 2021
sultan, məhəmməd, mənşəcə, azərbaycan, türklərindən, olan, rəssam, əsrdə, təbriz, miniatür, məktəbinin, banisi, fars, سلطان, محمدin, azərbaycan, milli, kitabxanası, binasının, lociyasında, heykəlidoğum, tarixi, 1470, illər, doğum, yeri, təbrizvəfat, tarixi, 15. Sultan Mehemmed mensece Azerbaycan turklerinden olan ressam XVI esrde Tebriz miniatur mektebinin banisi 2 Sultan Mehemmedfars سلطان محمدSultan Mehemmedin Azerbaycan Milli Kitabxanasi binasinin lociyasinda heykeliDogum tarixi 1470 ci iller 1 Dogum yeri TebrizVefat tarixi 1555 1 Vefat yeri TebrizVetendasligi IranFealiyyeti ressam illustrasiyaciJanri miniatur seneti Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Heyatli 2 Yaradiciligi 3 Sekiller 4 DerslikHeyatli RedakteSerqin bir cox elm ve senet ustalari kimi Sultan Mehemmed haqqinda da bioqrafik melumat demek olar ki yoxdur O teqriben 1470 ci ilde anadan olmus ve XVI esrin ortalarinda vefat etmisdir Sultan Mehemmed yaradiciliqinin gorkemli tedqiqatcisi K Kerimov ustada hesr etdiyi eserinde orta esr tezkirelerinden cetinlikle toplaya bildiyi melumatlari getirir Yaradiciligi RedakteOnun musahidesine gore ressamlar haqqinda behs olunan en erken menbelerden biri 1544 cu ilde Dust Mehemmed terefinden qeleme alinmis Halati huner veran eserinde bele deyilir Birinci sirada oz esrinin yeganesi olan ustad Nizam ed Din Sultan Mehemmed dayanir Onun resmleri xususile de sah I Sah Tehmasib nezerde tutulur hezretlerine hesr olunmus Sahname si cox gozeldir Burada peleng derisi geymis adam ele inandirici tesvir olunub ki peleng ureyi yemis en urekli senetkarlar bele hemin esere hesedle baxmis ve ustadin qarsisinda bas eymisler Daha sonra K Kerimov Qazi Ehmed adli bir muellifin 1596 1597 ci ilde qeleme alinmis Gulustani huner der halat i xettatan ve neqqasan adli eserinden asagidaki setirleri yada salir Ustad Sultan Mehemmed eslen paytaxt seheri Tebrizdendir Usta Behzadin Heratdan Iraqa geldiyi vaxtda Ustad Sultan Mehemmed sahin kitabxanasinda isleyirdi Meskeni behist yeri cennet baglari olsun usta Behzad dord iqlimin bu Xosrovunun yaninda mesgul oldu ve onun cennete layiq senetkarligi ressamliq sahesinde bu seviyyeye yukseldi Ustad Sultan Mehemmed qizilbaslari hamidan yaxsi tesvir edirdi O cennete de ele Tebriz seherinden kocdu XVII esrin evvellerinde yasamis goremli tarixci Iskender bey Turkman Munsi sehadet verir ki Elahezret Sah Tehmasib ustad ressam Sultan Mehemmedin sagirdi olmusdur Daha sonra o yazir O Sah Tehmasib ozunun yaxsi techiz olunmus kitabxanasinda necib ressamliq senetinin kamillik zirvesine catmis ve fircalarinin zerifliyi ile boyuk sohret qazanmis ustad senet karlar olan Behzad ve Sultan Mehemmedin movqelerini mohkemlendirdi Sultan Mehemmedin heyati ve yaradiciligi haqqinda onun zengin bedii irsinden daha cox melumat elde etmek mumkundur Yuxarida haqqinda behs etdiyimiz hemin kitabxana eslinde Incesenet Akademiyasi rolunu oynamisdir Kitabxananin fondu daim zenginlesdirilir ve tezelenirdi Ozu de yalniz kitab alqi satqisi ile mesgul olan xususi adamlarin sayesinde deyil hem de buranin oz emalatxanalarinda kitablar yaradan ustalarin zehmeti hesabina Ele buradaki saray emalatxanalarinda bedii parca ve xalcalar da toxunurdu Buraya her yerden en yaxsi xettatlar miniaturculer cild hazirlayan ve onlari bedii cehetden isleyen mutexessisler murekkeb ve reng bisiren habele kagiz hazirlayan ustalar devet olunurdu A Y Qaziyevin yazdigina gore elyazma nusxelerinin hazirlanmasi prosesi bedii yaradiciligin dord sahesini xettatligi miniatur senetini ornamental dekorativ seneti ve cildcilik isini ehate edirdi Bu sahelerin mutexessislerinin quvvesi ile bedii elyazmalar yaradilirdi Onlarin fealiyyeti bir biri ile six bagli idi ve elyazmanin teyinatindan hemcinin sifariscinin ictimai veziyyetinden ireli gelen umumi teleblere cavab vermeliydi Bundan basqa hemin kitabxana hem de cavan ressam ve xettatlarin habele yardimci senet ustalarinin tehsil aldiqlari mekteb idi Kitab oxuyan genc oglan Ozbek hakimi Seybani xanin meglubiyyetinden sonra 1510 ci ilde Sah I Ismayilin qosunlari Herata girerken oradan bir cox ressamlari ozleri ile Tebrize getirmisdiler Ingilis senetsunasi Bazil Qreyin yazdigi kimi 1521 ci ilde boyuk Behzad da gorunur sah Ismayilin gosterisi ile Heratdan buraya gelir Isfahan Qezvin ve Iranin diger iri seherlerinden gelmis ustalar da burada calisirdilar O zaman artiq Sultan Mehemmed saraydaki bedii emalatxanaya rehberlik edir saray kitabxanasinin bas ressami ve sahzade Tehmasibin muellimi idi Behzadin Tebrize gelisinden bir il ve ya daha az bir muddet sonra 1522 ci ilde sah Ismayil ozunun xususi fermani ile onu Kitabdar kitablarin qorunmasina cavabdeh sexs ve bas senet mufettisi teyin edir Ancaq sah Ismayilin olumunden sonra onun oglu sah I Tehmasib hemin vezifeye yeniden Sultan Mehemmedi qaytarir Budaq Qezvini 1530 1556 yazir ki sah Tehmasib ucun 1537 ci ilde mexsusi kocurulmus Sahname nin meshur elyazma nusxesi uzerinde dovrun en taninmis xettat ve miniaturculeri duz 30 il islemisdiler Kocurulmesi ve illustrasiyasi ucun 5 10 hetta 20 30 il lazim gelen elyazmalari haqda basqa orta esr muelliflerinin de eserlerinde qeyd olunur Belelikle Sah Tehmasibin vaxtinda hazirlanan bezi elyazmalari uzerinde is hele Sah Ismayilin vaxtinda baslamisdi Bu ise o demekdir ki hemin elyazmalar uzerinde is Behzad Tebrize gelmemis baslanib Elyazmalara cekilmis miniaturlerden basqa Sultan Mehemmed ayri ayri vereqlerde bir sira portret ve sujetli kompozisiyalar da islemisdir Ehtimal ki bu dovrde sahin emalatxanasi yalniz elyazma kitablarinin hazirlanmasi ile deyil hem de saxsi ve metaldan memulatlar duzeltmek xalcalar ve ipek parcalar toxumaq isi ile de mesgul olurdu Hemin senet eserlerinin uzerinde muxtelif naxislar vurulur sujetli miniaturler cekilirdi Azerbaycan dekorativ tetbiqi seneti uzre taninmis mutexessis Rasim Efendi de ehtimal edir ki dunyanin bir cox muzeylerinde saxlanan ve bedii helli etibarile nadir olan dekorativ tetbiqi senet numunelerinin uzerine cekilmis gozel tesvirler Sultan Mehemmed fircasina mexsusdur Sultan Mehemmedin Serq poeziyasi klassiklerinin eserlerine cekdiyi miniaturler eyni zamanda ayri ayri movzularda yaratdigi miniaturler dunyanin en yaxsi muzeylerinde ve sexsi kolleksiyalarda qorunmaqdadir Dahi senetkarin ozunun ve onun mektebinden olan diger ressamlarin eserleri beynelxalq herraclarda yuksek qiymetlendirilir Onun eserlerinden Sahname 1573 hazirda Nyu Yorkdaki Metropoliten Nizami Xemse si 1539 1543 Londondaki Britaniya Muzeyinin Hafiz Divan i Kembricdeki Foqq muzeylerinin bezeyidir Londandaki Britaniya Muzeyinde saxlanan ve Sah Tehmasib ucun mexsusi hazirlanmis Nizami Xemse si mutexessisler terefinden butun dovrlerin ve xalqlarin kitab senetinin zirve eseri kimi qiymetlendirilir Hemin nadir incinin qazandigi dunya sohretini Sultan Mehemmedden basqa gorkemli Azerbaycan xettati Sah Mahmud Nisapuri haqqinda soz acdigimiz emalatxananin miniaturcu ressamlarindan Aga Mirek Mir Musevvir Mir Seyid Eli Mirze Eli ve Muzeffer Eli de bolusurler Eslinde bu kitaba Sultan Mehemmedin cemi dord miniaturu Xosrovun cimen Sirine baxib hezz almasi Behram Gurun sir ovuna cixmasi Sultan Sencer ve qari ve Peygemberin me raci eserleri daxil edilib Lakin ele bu dord eser de hemin elyazmanin ebedilesmesi ucun kifayet etmisdir Eger oz sagliginda Sultan Mehemmed haqqinda az yazilmissa bizim dovrumuzde dunyanin en muxtelif olkelerinde onun haqqinda bir cox eserler yaradilmisdir Butun tedqiqatcilar bir qayda olaraq onu Tebriz miniatur mektebinin bascisi Serqin dahi miniaturcusu XVI esrin miniatur senetinde yeni istiqametin yaradicisi kimi qebul edirler Arasdiricilarin bir coxu onun hetta Behzaddan da boyuk senetkar oldugunu soyleyir bezileri ise onlari eyni seviyyede dahi sexsiyyet hesab edirler Sultan Mehemmedin illustrasiyalari ile bezedilmis her uc elyazmasi Hafiz Divan i Firdovsi Sahname si ve Nizami Xemse si onlar terefinden orta esrlerin kitab senetinin en kamil numuneleri sayilir Ressamin eserlerini tedqiq etmis arasdiricilar arasinda ilk novbede F Martinin F Sultsun K Kerimovun A Qaziyevin Q Marteonun A Veverin E Kunelin I Sukinin B Robinsonun B Veymarnin ve basqalarinin adlarini cekmek olar XVI esrde yaranmis Tebriz miniatur mektebinin basinda durmus Sultan Mehemmedin tebii ki coxsayli sagird ve ardicillari vardi Buna gore de onu Ustad deye cagirmislar Ustadin telebeleri arasinda onun oz oglanlari Mirzeli ve Mehemmed beyi yaxin qohumu Mir Zeynalabdini habele Mir Seyid Eli Muzeffer Eli Sah Mehemmedi ve basqalarini gostermek olar Adlarini cekdiyimiz ressamlarin her biri boyuk senetkar olmaqla Sultan Mehemmed enenelerini davam etdirerek Azerbaycan miniatur senetinin gelecek inkisafina tekan vermisler Sultan Mehemmedin telebeleri ve onun mektebine mensub ressamlar Tebriz mektebinin enenelerini butun Serqe yaymislar Tekce ele Turkiye ve Hindistana getmis ressamlari xatirlamaq kifayetdir Bunlar arasinda Turkiyenin miniatur senetinin inkisafinda mustesna rol oynamis Sah Qulunu ve imperatorlardan Humayun ve Ekberin sarayinda uzun muddet calisaraq Hindistanin kitab miniaturu sahesinde silinmez izler qoymus Mir Seyid Elini xususi qeyd etmek lazimdirSekiller Redakte Keyumersin bagcasi Firdovsinin Sahnamesine cekilmis miniatur 1525 1535 ci iller Serabin alleqoriyasi Hafizin Divanina cekilmis miniatur 1525 ci il Yatmis Rustem Firdovsinin Sahnamesine cekilmis miniatur 1515 1522 ci iller Sultan Sencer ve qari Xemseye cekilmis miniaturDerslik Redakte3 cu sinif Sehife 200 Arasdirma Tapsiriq 2 1 2 CERL Thesaurus Avropa Tedqiqat Kitabxanalari Konsorsiumu lt a href https wikidata org wiki Track P1871 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q1127581 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q60909659 gt lt a gt Ustad Sultan MehemmedMenbe https az wikipedia org w index php title Sultan Mehemmed amp oldid 6013349, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.