Suksessiya (lat. succesio- varislik) — mühitin müəyyən hissəsindəki bir fitosenozun digəri ilə ardıcıl əvəz olunması. Suksessiya ilkin və ikincili olur. Qumluqları, qayalıqları tədricən bitki basması ilkin suksessiya, istifadəsiz kənd təsərrüfatı torpaqlarında bitki və heyvanların məskən salması ikincili suksessiyadır. Suksessiya prosesi inkişaf etdikcə növlərin miqdarı çoxalır, maddələr dövranı mürəkkəbləşir, ölü kütlə artır.
İkinci suksessiya — meşələrin çölləri zəbt etməsi
Pozulan tarazlığın ekosistem tərəfindən bərpa prosesi mütəşəkkil surətdə müəyyən mərhələlərlə gedir. Ekosistemi tarazlıq halından bir çox üsullarla çıxarmaq olur. Bu adətən yanğın, quraqlıq və ya daşqınlar zamanı baş verir. Belə pozulmalar zamanı tarazlığı yeni ekosistem öz-özünü bərpa edir və bu proses müntəzəm xarakter daşıyır, müxtəlif vəziyyətlərdə təkrar olunur.
Pozulan yerlərdə müəyyən növlər və ümumiyyətlə bütün ekosistem elə surətlə inkişaf edir ki, bu növlərin meydana çıxma qaydası oxşar pozulmalar və oxşar areallar üçün eyni olur. Eyni bir növün digər növlə əvəz olunmasının bu ardıcıllığı ekoloji suksessiyanın mahiyyətini göstərir. Məsələn, vaxtı ilə XVIII əsrdə Yer üzünün bəzi ərazilərində meşələr qırılmış, onların yerində fermalar tikilmişdi, XIX əsrdə bu yerlərin işlənməsi davam etdirilmiş, XX əsrdə isə həmin fermalar dağıdılmış və onların tutduqları ərazilər yenidən meşələrə çevrilmişdir. Vaxt keçdikcə əkin sahələrində bitkilər müəyyən, artıq məlum və ciddi təkrar olunan ardıcıllıqla meydana çıxmağa başlayır. Birinci il birillik alaq otları və tək-tək toxmacar (toxumdan cücərən bitki) ağaclar böyüməyə başladı. Sonrakı bir neçə il ərzində müəyyən növlərin ("pioner növləri" və ya daha elmi dildə deyilərsə, erkən suksessiyalı növlər) məskan salması baş verir ki, onlar da üstünlük təşkil etməyə başlayırlar. Tipik "pioner növləri" — Veysmutov şam ağacıdır. O, çox tez böyüyür və onun toxumları böyük ərazilərdə yayılır. Bir neçə onilliklər müddətində "pioner növləri" qalın meşəliklər əmələ gətirirlər. Sonrakı mərhələ — "pioner növləri"nin kölgəsində yaxşı böyüyən, məsələn, ağcaqayın ağaclarının meydana gəlməsidir. Yarım əsrdən sonra "pioner növləri"nə aid olan ağaclar yetişirlər və sonra da tədricən məhv olmağa başlayırlar. Onların toxumları artıq meşə örtüyü altında böyüyə bilmirlər və ağacların populyasiya tərkibi yavaş böyüyən, təzə — gecikmiş suksessiyalı növlərin əmələ gəlməsi istiqamətinə doğru dəyişirlər. Nəhayət, bütün meşə sahəsi bu növ ağaclarla tutulmuş olur. Belə misallar bir çox ekosistemlərdə müşahidə olunur.
Suksessiya fazası
Suksessiya fazası ekosistemin inkişaf prosesidir, adətən ekosistemə daxil olan yarımsistemlərin (populyasiya, sinuziya və s.) və onun əsas strukturlarının (bitki mərtəbəliliyi, onun sıxlığı və s.) dəyişilməsi ilə seçilir. Hər suksessiya fazası özündən sonra gələn fazanın keçməsi üçün kompleks şərait hazırlayır.
Suksessiya mərhələləri
Suksessiya ardıcıllığı — A: inkişaf etməkdə olan bitki həyatı → B: Çöküntü → C: inkişaf etməkdə olan bitkilər böyüyür, çöküntülər artır → D: inkişaf etməkdə olan və yerüstü bitkilər → E: Çöküntü gölməçəni doldurur, yerüstü bitkilər ərazini ələ keçirir → F: Ağaclar böyüyür
Suksessiya mərhələləri ekosistemin inkişaf dövrləridir. F.Y.Klements (1928) altı suksessiya mərhələsi ayırır:
Biosenozun pionerlikdən stabilliyə qədər inkişafı seriyanı təşkil edir. Hər suksessiya mərhələsi biosenozun inkişaf vahidi olub, biotopun xüsusi (spesifik) fiziki, kimyəvi, iqlim və biotik şəraitlərilə xarakterizə olunur.
Təsir mexanizmləri
Ekosistemlərdə suksessiyanı tədqiq edərkən ekoloqlar onun 3 təsir mexanizmini göstərmişlər:
Təsir etmə. Yeni ekosistemlərdə meydana gələn "pioner növləri" digər sonrakı növlərin məskən salmasını asanlaşdırır. Məsələn, buzlaqların geri çəkilməsindən sonra ilk öncə şibyələr və bir sıra səth köklü bitkilər – məhsul verməyən, tərkibində qida elementləri çox az olan torpaqlarda yaşaya bilən növlər meydana gəlir. Bu bitkilərin ölüb getmə dərəcəsindən asılı olaraq torpaq layının artması prosesi də baş verir ki, bu da gecikmiş suksessiyalı növlərin kök başlayaraq möhkəmləşməsinə imkan yaradır. Analoji olaraq ibtidai ağaclar kölgə yaradaraq gecikmiş suksessiyalı bitki növlərinin yetişməsi üçün imkan yaradırlar.
Saxlanma – bəzən "pioner növləri" gecikmiş suksessiyalı bitkilərin əmələ gəlməsini çətinləşdirən və ya mümkün etməyən şəraitin yaranmasına səbəb olur. Nə vaxt ki, okean yaxınlığında yeni səthlər yaranır (məsələn, beton pirs (körpü) və ya dalğaqıranların (portu dalğa təsirindən qorumaq üçün bənd tikilməsi nəticəsində), onlar tezliklə yosunların "pioner növləri"ni əmələ gətirirlər və bitkilərin digər növləri sıxışdırılıb çıxarılır. Digər bitki növlərinin sıxışdırılıb çıxarılması çox asanca baş verir, çünki "pioner növlər"i çox tez yenidən əmələ gəlir və sonrakı növlərə imkan vermədən tezliklə bütün etibarlı səthləri tamamilə tutur.
Mövcud olma. Nəhayət, "pioner növləri" sonrakı növ bitkilərin əmələ gəlməsinə heç bir nə xeyirli, nə də ziyanlı təsir göstərmir. Adətən, bu hal o zaman baş verir ki, əgər müxtəlif növlər müxtəlif ehtiyatlardan istifadə edərək bir-birlərindən asılı olmadan inkişaf edirlər. Qum təpələri və ya meşələrin son halının ekoloji dəyişkən olduğunu bilmək vacibdir. Yetişmiş meşələr adətən üzvi maddələrin cəmi sıfır artım dərəcəsi ilə xarakterizə olunur. Bu onu göstərir ki, vaxt keçdikcə eroziya kimi bəzi proseslərin təsirindən maddələrin itməsi nəticəsində meşələr tədricən məhv olmağa başlayırlar. Əksəriyyət meşələr suksessiya tsiklinin birinci yarısında maksimal məhsuldarlığa malik olur.
Suksessiyalı ləngimə qanunu
Suksessiyalı ləngimə qanunu” –belə ki, dayanıqlı vəziyyətdə olan yetkin (klimakslı) ekosistemlərdə gedən proseslər ləngiməyə meyl göstərirlər. Ot qarışığının əkilməsi və yaxud da gübrələrdən istifadə etməklə suksessiyanı sürətləndirmək olar. Hər bir ekosistem xarici mühitin dəyişməsinə uyğunlaşmaq üçün daima dinamiki vəziyyətdə olur. Təbii ekosistemlər insanların təsiri olmadan dinamik inkişaf edirlər. Bu dinamiki vəziyyət ekosistemin ayrı-ayrı bölmələrinə və yaxud bütünlükdə sistemin özünə aid edilə bilər. Bu zaman dinamika ekosistemə təsir edərək onun dəyişməsinə və ya yenisinin yaranmasına təsir edən amillərə uyğunlaşma ilə əlaqədar ola bilər.
Suksessiya və ekoloji suksessiya
Ekosistemin inkişafına təsir edən dinamika istiqamətlənmiş dinamika və ya ekosistemin inkişaf dinamikası adlandırılır. Bu dinamika ekosistemin və ya biosenozun dəyişməsilə nəticələnir ki, bu prosesə də “suksessiya” deyilir.
Eyni bir ərazidə təbii amillərin və ya insanların təsiri ilə bəzi biosenozların başqaları ilə tədricən, dönməyən, istiqamətli əvəz olunması prosesinə ekoloji suksessiya deyilir.
suksessiya, succesio, varislik, mühitin, müəyyən, hissəsindəki, fitosenozun, digəri, ilə, ardıcıl, əvəz, olunması, ilkin, ikincili, olur, qumluqları, qayalıqları, tədricən, bitki, basması, ilkin, suksessiya, istifadəsiz, kənd, təsərrüfatı, torpaqlarında, bitki. Suksessiya lat succesio varislik muhitin mueyyen hissesindeki bir fitosenozun digeri ile ardicil evez olunmasi Suksessiya ilkin ve ikincili olur Qumluqlari qayaliqlari tedricen bitki basmasi ilkin suksessiya istifadesiz kend teserrufati torpaqlarinda bitki ve heyvanlarin mesken salmasi ikincili suksessiyadir Suksessiya prosesi inkisaf etdikce novlerin miqdari coxalir maddeler dovrani murekkeblesir olu kutle artir 1 Ikinci suksessiya meselerin colleri zebt etmesi Pozulan tarazligin ekosistem terefinden berpa prosesi mutesekkil suretde mueyyen merhelelerle gedir Ekosistemi tarazliq halindan bir cox usullarla cixarmaq olur Bu adeten yangin quraqliq ve ya dasqinlar zamani bas verir Bele pozulmalar zamani tarazligi yeni ekosistem oz ozunu berpa edir ve bu proses muntezem xarakter dasiyir muxtelif veziyyetlerde tekrar olunur Pozulan yerlerde mueyyen novler ve umumiyyetle butun ekosistem ele suretle inkisaf edir ki bu novlerin meydana cixma qaydasi oxsar pozulmalar ve oxsar areallar ucun eyni olur Eyni bir novun diger novle evez olunmasinin bu ardicilligi ekoloji suksessiyanin mahiyyetini gosterir Meselen vaxti ile XVIII esrde Yer uzunun bezi erazilerinde meseler qirilmis onlarin yerinde fermalar tikilmisdi XIX esrde bu yerlerin islenmesi davam etdirilmis XX esrde ise hemin fermalar dagidilmis ve onlarin tutduqlari eraziler yeniden meselere cevrilmisdir Vaxt kecdikce ekin sahelerinde bitkiler mueyyen artiq melum ve ciddi tekrar olunan ardicilliqla meydana cixmaga baslayir Birinci il birillik alaq otlari ve tek tek toxmacar toxumdan cuceren bitki agaclar boyumeye basladi Sonraki bir nece il erzinde mueyyen novlerin pioner novleri ve ya daha elmi dilde deyilerse erken suksessiyali novler meskan salmasi bas verir ki onlar da ustunluk teskil etmeye baslayirlar Tipik pioner novleri Veysmutov sam agacidir O cox tez boyuyur ve onun toxumlari boyuk erazilerde yayilir Bir nece onillikler muddetinde pioner novleri qalin meselikler emele getirirler Sonraki merhele pioner novleri nin kolgesinde yaxsi boyuyen meselen agcaqayin agaclarinin meydana gelmesidir Yarim esrden sonra pioner novleri ne aid olan agaclar yetisirler ve sonra da tedricen mehv olmaga baslayirlar Onlarin toxumlari artiq mese ortuyu altinda boyuye bilmirler ve agaclarin populyasiya terkibi yavas boyuyen teze gecikmis suksessiyali novlerin emele gelmesi istiqametine dogru deyisirler Nehayet butun mese sahesi bu nov agaclarla tutulmus olur Bele misallar bir cox ekosistemlerde musahide olunur Mundericat 1 Suksessiya fazasi 2 Suksessiya merheleleri 3 Tesir mexanizmleri 4 Suksessiyali lengime qanunu 4 1 Suksessiya ve ekoloji suksessiya 5 Istinadlar 6 Xarici kecidler 7 Hemcinin baxSuksessiya fazasi RedakteSuksessiya fazasi ekosistemin inkisaf prosesidir adeten ekosisteme daxil olan yarimsistemlerin populyasiya sinuziya ve s ve onun esas strukturlarinin bitki mertebeliliyi onun sixligi ve s deyisilmesi ile secilir Her suksessiya fazasi ozunden sonra gelen fazanin kecmesi ucun kompleks serait hazirlayir 1 Suksessiya merheleleri Redakte Suksessiya ardicilligi A inkisaf etmekde olan bitki heyati B Cokuntu C inkisaf etmekde olan bitkiler boyuyur cokuntuler artir D inkisaf etmekde olan ve yerustu bitkiler E Cokuntu golmeceni doldurur yerustu bitkiler erazini ele kecirir F Agaclar boyuyur Suksessiya merheleleri ekosistemin inkisaf dovrleridir F Y Klements 1928 alti suksessiya merhelesi ayirir 2 Denudasiya Pionerlik immiqrasiya Kolonizasiya Novarasi reqabet Biosenotik reaksiya Stabillesme klimaks Biosenozun pionerlikden stabilliye qeder inkisafi seriyani teskil edir Her suksessiya merhelesi biosenozun inkisaf vahidi olub biotopun xususi spesifik fiziki kimyevi iqlim ve biotik seraitlerile xarakterize olunur Tesir mexanizmleri RedakteEkosistemlerde suksessiyani tedqiq ederken ekoloqlar onun 3 tesir mexanizmini gostermisler Tesir etme Yeni ekosistemlerde meydana gelen pioner novleri diger sonraki novlerin mesken salmasini asanlasdirir Meselen buzlaqlarin geri cekilmesinden sonra ilk once sibyeler ve bir sira seth koklu bitkiler mehsul vermeyen terkibinde qida elementleri cox az olan torpaqlarda yasaya bilen novler meydana gelir Bu bitkilerin olub getme derecesinden asili olaraq torpaq layinin artmasi prosesi de bas verir ki bu da gecikmis suksessiyali novlerin kok baslayaraq mohkemlesmesine imkan yaradir Analoji olaraq ibtidai agaclar kolge yaradaraq gecikmis suksessiyali bitki novlerinin yetismesi ucun imkan yaradirlar Saxlanma bezen pioner novleri gecikmis suksessiyali bitkilerin emele gelmesini cetinlesdiren ve ya mumkun etmeyen seraitin yaranmasina sebeb olur Ne vaxt ki okean yaxinliginda yeni sethler yaranir meselen beton pirs korpu ve ya dalgaqiranlarin portu dalga tesirinden qorumaq ucun bend tikilmesi neticesinde onlar tezlikle yosunlarin pioner novleri ni emele getirirler ve bitkilerin diger novleri sixisdirilib cixarilir Diger bitki novlerinin sixisdirilib cixarilmasi cox asanca bas verir cunki pioner novler i cox tez yeniden emele gelir ve sonraki novlere imkan vermeden tezlikle butun etibarli sethleri tamamile tutur Movcud olma Nehayet pioner novleri sonraki nov bitkilerin emele gelmesine hec bir ne xeyirli ne de ziyanli tesir gostermir Adeten bu hal o zaman bas verir ki eger muxtelif novler muxtelif ehtiyatlardan istifade ederek bir birlerinden asili olmadan inkisaf edirler Qum tepeleri ve ya meselerin son halinin ekoloji deyisken oldugunu bilmek vacibdir Yetismis meseler adeten uzvi maddelerin cemi sifir artim derecesi ile xarakterize olunur Bu onu gosterir ki vaxt kecdikce eroziya kimi bezi proseslerin tesirinden maddelerin itmesi neticesinde meseler tedricen mehv olmaga baslayirlar Ekseriyyet meseler suksessiya tsiklinin birinci yarisinda maksimal mehsuldarliga malik olur 3 Suksessiyali lengime qanunu RedakteSuksessiyali lengime qanunu bele ki dayaniqli veziyyetde olan yetkin klimaksli ekosistemlerde geden prosesler lengimeye meyl gosterirler Ot qarisiginin ekilmesi ve yaxud da gubrelerden istifade etmekle suksessiyani suretlendirmek olar Her bir ekosistem xarici muhitin deyismesine uygunlasmaq ucun daima dinamiki veziyyetde olur Tebii ekosistemler insanlarin tesiri olmadan dinamik inkisaf edirler Bu dinamiki veziyyet ekosistemin ayri ayri bolmelerine ve yaxud butunlukde sistemin ozune aid edile biler Bu zaman dinamika ekosisteme tesir ederek onun deyismesine ve ya yenisinin yaranmasina tesir eden amillere uygunlasma ile elaqedar ola biler 4 Suksessiya ve ekoloji suksessiya Redakte Ekosistemin inkisafina tesir eden dinamika istiqametlenmis dinamika ve ya ekosistemin inkisaf dinamikasi adlandirilir Bu dinamika ekosistemin ve ya biosenozun deyismesile neticelenir ki bu prosese de suksessiya deyilir Eyni bir erazide tebii amillerin ve ya insanlarin tesiri ile bezi biosenozlarin basqalari ile tedricen donmeyen istiqametli evez olunmasi prosesine ekoloji suksessiya deyilir Istinadlar Redakte 1 2 Qerib Memmedov Mahmud Xelilov Ensiklopedik ekoloji luget Baki Elm 2008 Qerib Memmedov Mahmud Xelilov Ekoloqlarin melumat kitabi Baki Elm 2003 N E Selimova B S Sahpelengova E I Babayev Muhendis geologiyasi Baki 2012 N E Selimova B S Sahpelengova E I Babayev Muhendis geologiyasi Baki 2012Xarici kecidler Redakte 1 Suksesyon Sirali Degisim SuksessiyaHemcinin bax RedakteFitosenoz Suksesiyali lengime qanunuMenbe https az wikipedia org w index php title Suksessiya amp oldid 4409610, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
