Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Spratli (vyet. Quần Đảo Trường Sa — Çıonqşa, çin. 南沙群島, taqal Kapuluan ng Kalayaan) — Cənubi Çin dənizinun cənub-qərbində yerləşən arxipelaq. Adalarda daimi yaşayış olmasa belə 4 aeroport fəaliyyət göstərir. Hazırda adalar balıçılıq təsərrüfatı rayonu rolunu oynayır.
| Spartli arxipelaqı | |
|---|---|
| vyet. Quần Đảo Trường Sa, çin. 南沙群島, taqal Kapuluan ng Kalayaan | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Adaların sayı | >100 |
| Ümumi sahəsi | 5 km² |
| Hündür nöqtəsi | 4 m |
| Əhalisi | 0 nəfər (2014-cü il) |
| Yerləşməsi | |
| Ölkələr | |
| Akvatoriya | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Arxipelaq ərazisimə altı ölkə iddia edir: Vyetnam, Çin, Tayvan, Malayziya, Filippin və Bruney. Adaların ümumi sahəsinin az olmasına baxmayaraq regionda mövcudluq baxımından əhəmiyyətlidir. Burada böyük miqdarda qaz və neft yataqlarının olması ehtimal edilir. ABŞ Ebergetika Nazirliyinin məlumatına görə adalar ərazisində 5,4 mld barel neft, 55,1 trilion kubmetr qaz vardır.
Arxipelaqa daxil 45 adaya Vyetnan, Çin, Malayziya, Filippin və Tayvan öz ordusunu yerləşdirmişdir. Cənub riflərində isə Bruneyin balıqçılıq zonasıdır. Ancaq bu ölkə rəsmi iddia qaldırmamışdır.
Coğrafiyası
Arxipelaq 100 kiçik ada, rif və atoldan ibarətdir. Ümumi sahəsi 5 km² təşkil edir. Rayonun ümumi sahəsi isə 400 000 km²-dir. Bu sahə Palavan və Kalimantan afalarından 400 km, Vyetnamdan 500 km, Haynandan isə 1000 km məsafədə yerləşir.
İri adaları:
- İtu-Aba (Itu Aba) — 0,46 km²,
- Titu (Thitu) — 0,37 km²,
- Qərbi York (West York) — 0,18 km²,
- Spartli (isla Spratly) — 0,13 km²,
- Şimal-Şərq Qayası (Northeast Cay) — 0,12 km².
Adaların tarixi xranologiyasl
1529. Saraqosa anlaşması ilə adalar İspaniyanın mülkiyyətinə verilir.
1898. Paris sülh anlaşması ilə ərazi ABŞ, sonradan isə Filippin ərazisi elan edilir.
1927. Fransaya məxsus De Lanessan gəmisi bölgədə elmi tədqiqat işləri aparmışdır.
1930. Fransızlar adaya ikinci dəfə ekspedisiya təşkil edirlər. Onlar adaları Ile de la Tempete adlandırırlar. Öz bayraqlarını adaya sancan fransızlar burada çinli balıqçılarla rastlaşırlar.
1932. Çin Respublikası Fransa dövlətinə memarandum göndərərək adalar üzərində hüququn onlara veriməsini istəyir və adaları öz ərazisi elan edir.
1933. Üç fransız gəmisi iri adaları tutaraq buranı Fransa ərazisi elan edirlər. Yaponiya adalar üzərində ərazi hüquüunun olmasını irəli sürür. Buna səbəb kimi oda yaponlara məxsus olan forfor yatağının olmasını göstərir.
1939. Yaponiya adalara iddiasını qaldırsada Fransa və Böyük Britaniyanın etirazı ilə adalar Fransanın mülkiyyəti elan edilir.
1941. Yaponiya adaları güçlə işğal edir və onu İkinci Dünya müharibəsinin sinuna qədər əlində saxlayır. adasında su altı qayıqların bazasını yerləşdirir.
1945. Yaponiyanın məğlubiyyətindən sonra adalara yenidən Fransa və Çin iddiasını davam etdirir. Çin hətta adalara öz qoşununu yerləşdirir.
1946. Fransa adalara qoşun göndərsədə çinliləri oradan çıxara bilmir.
1947. Fransa Çinin adaları tərk etməsini tələb edir.
1948. Fransa adalar ətrafında patrullaşmanı dayandırır. Çin isə qoşunlarının bir hissəsini geri çəkir.
1951. imzalanarkən Vyetnam və Spartliyə iddiasını bildirir.
1956. Çin və Vyetnam adalara qoşun yerləşdirir. Hətta Vyetnan adaların Bindin vilayətinə birləşdirildiyi bildirir.
1958. Çin özünün məhhəli sularını müəyyən edərkən adalarıda ora daxil edir.
1961—1963. Cənubi Vyetnam adaların ona məsubluğunu bildirmək məqsədi ilə lövhələr yerləşdirir.
1968. Filippin Kalayan vilayətinin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi ilə üç adaya qoşu yeridir.
1971. Malayziya arxipelaqın bir hissəsinə əraxi iddiası sürür.
1972. Filippin Kalayan adalarını Palavan vilayətinə birləşdirir.
1975. Vyetnam arxipelaqa iddiasını bildirir.
1978. Filippin przidentinin əmri ilə onlara aid ərazi müəyyənləşir.
1979. Malayziya iddia elədiyi ərazilərin xətitəsini tərtib etdirir. Vyetnamda analoji addımı atır
1982. Vyetnan növbəti bir sənədi imzalayır və bir necə adanı işğal edərək ordusunu orda yerləşdirir. Filippində həmcinim adaların bir qimini işğal edərək nurada uçuş-eniş zolağı salır.
1983. Malayziya adasını tutaraq burada hərbi bazasını inşa etdirir. Estəlik kuror zonası salır.
1984. Bruney özünün balıqçılıq rayonunu müəyyənləşdirir (). Ancaq rəsmi olaraq iddia qaldırmır.
1987. Çin dəniz patrullaşmasını təşkil edərək burada öz bazasını yerləşdirir.
1988. Çin və Vyetnam gəmiləri Spartli adaları uğrunda döyüşə girirlər. Vyetnam bu mübarizədə məğlub olur. Region Çinlilərin əlinə keçir.
1995. Çin və Vyetnam arasında arxipelaq resurslarının bölünməsi haqqında razılığa gəlinir.
2004. Filippin təyyarələrinə arxipelaq üzərindən atəş açılır. Vyetnam mübahisəli adalarda turistik imkanlarını artırır və hava limanı inşa etdirir.
2005. Vyetnam adalar üzərində ərazi iddiasını yenidən irəli sürür.
2008. Filippin son əsgərinə qədər adalar uğrunda vuruşacağını bəyan edir.
2011. May ayında Vyetnam və Çin arasında bir sıra insidentlər baş verir.
2016. İyulda Haaqa məhkəməsi Filippin iddiasıba baxaraq Çinin Cənubi Çin dənizində yerləşən adalara haqqının olmaması barədə qərar çıxarır. Onlar Çin gəmilərinin Filippinə aid hissəyə keçərək çin balıqçılarını tutmaq istəməsi ilə əlaqdar meydana gəlmiş ərazini pozmasını qanuna zid adlandırmışdır. Çin isə trebunalın qərarınl tamadığını bildirmişdir
Mənbə
- Вьетнамо-китайские отношения и спорные территории // 2012
- Spratly Islands 2009-06-10 at the Wayback Machine // CIA — The World Factbook (ing.)
- Карта островов Спратли с территориальными претензиями на Google Maps (ing.)
- Вьетнамский сайт Parasel və Spartli adaları 2016-08-18 at the Wayback Machine (ing.)
- Материалы о китайско-вьетнамском конфликте на форуме nhat-nam.ru, 2014
- Вьетнам стал первой страной, которая решила открыто бросить вызов Пекину в Южно-Китайском море // Газета.Ru, 22 авг 2016
İstinadlar
- Энциклопедия стран мира (РАН Отделение общественных наук, гл. ред. академик РАН Симония Н. А.) — Москва «Экономика», 2004 — с. 616, 673
- Вьетнам. Вокруг Света. № 348 изд. 3 2016-03-05 at the Wayback Machine — Москва 2012 — с. 28
- . 2013-05-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-06.
- "Pentaqon mübahisəli adalara donanma vı aviasiya göndərməyi təklif edir". 2015-05-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-11-06.
- Ъ — Spartli adalarının statusu
- "Самолёты ВВС Филиппин обстреляны над спорными островами Спратли". 2014-08-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-11-06.
- Vyetnam mübahisəli adalarda turistik imkanlarını artırır.[ölü keçid]
- "Vyetnam adalar üzərində ərazi iddiasını yenidən irəli sürür". 2022-09-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-11-06.
- "Flot.com — Filippin son əsgərinə qədər adalar uğrunda vuruşacağını bəyan edir". 2022-03-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-11-06.
- . 2012-01-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-06.
- "Трибунал в Гааге: Китай не имеет прав на спорные территории в Южно-Китайском море". Взгляд.ру. 12 июля 2016. 2022-07-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-07-12.
- "Гаагский суд отказал Китаю в правах на спорные острова в Южно-Китайском море". ТАСС. 12 июля 2016. 2016-07-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-07-15.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Spratli vyet Quần Đảo Trường Sa Cionqsa cin 南沙群島 taqal Kapuluan ng Kalayaan Cenubi Cin denizinun cenub qerbinde yerlesen arxipelaq Adalarda daimi yasayis olmasa bele 4 aeroport fealiyyet gosterir Hazirda adalar baliciliq teserrufati rayonu rolunu oynayir Spartli arxipelaqivyet Quần Đảo Trường Sa cin 南沙群島 taqal Kapuluan ng KalayaanUmumi melumatlarAdalarin sayi gt 100Umumi sahesi 5 km Hundur noqtesi 4 mEhalisi 0 nefer 2014 cu il Yerlesmesi08 38 sm e 111 55 s u Olkeler Malayziya Vyetnam CXR Filippin Tayvan BruneyAkvatoriya Sakit okeanSpartli arxipelaqi Vikianbarda elaqeli mediafayllarSpratli arxipelaqiSpratli arxipelaqi Arxipelaq erazisime alti olke iddia edir Vyetnam Cin Tayvan Malayziya Filippin ve Bruney Adalarin umumi sahesinin az olmasina baxmayaraq regionda movcudluq baximindan ehemiyyetlidir Burada boyuk miqdarda qaz ve neft yataqlarinin olmasi ehtimal edilir ABS Ebergetika Nazirliyinin melumatina gore adalar erazisinde 5 4 mld barel neft 55 1 trilion kubmetr qaz vardir Arxipelaqa daxil 45 adaya Vyetnan Cin Malayziya Filippin ve Tayvan oz ordusunu yerlesdirmisdir Cenub riflerinde ise Bruneyin baliqciliq zonasidir Ancaq bu olke resmi iddia qaldirmamisdir CografiyasiArxipelaq 100 kicik ada rif ve atoldan ibaretdir Umumi sahesi 5 km teskil edir Rayonun umumi sahesi ise 400 000 km dir Bu sahe Palavan ve Kalimantan afalarindan 400 km Vyetnamdan 500 km Haynandan ise 1000 km mesafede yerlesir Iri adalari Itu Aba Itu Aba 0 46 km Titu Thitu 0 37 km Qerbi York West York 0 18 km Spartli isla Spratly 0 13 km Simal Serq Qayasi Northeast Cay 0 12 km Adalarin tarixi xranologiyasl1529 Saraqosa anlasmasi ile adalar Ispaniyanin mulkiyyetine verilir 1898 Paris sulh anlasmasi ile erazi ABS sonradan ise Filippin erazisi elan edilir 1927 Fransaya mexsus De Lanessan gemisi bolgede elmi tedqiqat isleri aparmisdir 1930 Fransizlar adaya ikinci defe ekspedisiya teskil edirler Onlar adalari Ile de la Tempete adlandirirlar Oz bayraqlarini adaya sancan fransizlar burada cinli baliqcilarla rastlasirlar 1932 Cin Respublikasi Fransa dovletine memarandum gondererek adalar uzerinde huququn onlara verimesini isteyir ve adalari oz erazisi elan edir 1933 Uc fransiz gemisi iri adalari tutaraq burani Fransa erazisi elan edirler Yaponiya adalar uzerinde erazi huquuunun olmasini ireli surur Buna sebeb kimi oda yaponlara mexsus olan forfor yataginin olmasini gosterir 1939 Yaponiya adalara iddiasini qaldirsada Fransa ve Boyuk Britaniyanin etirazi ile adalar Fransanin mulkiyyeti elan edilir 1941 Yaponiya adalari gucle isgal edir ve onu Ikinci Dunya muharibesinin sinuna qeder elinde saxlayir adasinda su alti qayiqlarin bazasini yerlesdirir 1945 Yaponiyanin meglubiyyetinden sonra adalara yeniden Fransa ve Cin iddiasini davam etdirir Cin hetta adalara oz qosununu yerlesdirir 1946 Fransa adalara qosun gondersede cinlileri oradan cixara bilmir 1947 Fransa Cinin adalari terk etmesini teleb edir 1948 Fransa adalar etrafinda patrullasmani dayandirir Cin ise qosunlarinin bir hissesini geri cekir 1951 imzalanarken Vyetnam ve Spartliye iddiasini bildirir 1956 Cin ve Vyetnam adalara qosun yerlesdirir Hetta Vyetnan adalarin Bindin vilayetine birlesdirildiyi bildirir 1958 Cin ozunun mehheli sularini mueyyen ederken adalarida ora daxil edir 1961 1963 Cenubi Vyetnam adalarin ona mesublugunu bildirmek meqsedi ile lovheler yerlesdirir 1968 Filippin Kalayan vilayetinin tehlukesizliyini temin etmek meqsedi ile uc adaya qosu yeridir 1971 Malayziya arxipelaqin bir hissesine eraxi iddiasi surur 1972 Filippin Kalayan adalarini Palavan vilayetine birlesdirir 1975 Vyetnam arxipelaqa iddiasini bildirir 1978 Filippin przidentinin emri ile onlara aid erazi mueyyenlesir 1979 Malayziya iddia elediyi erazilerin xetitesini tertib etdirir Vyetnamda analoji addimi atir 1982 Vyetnan novbeti bir senedi imzalayir ve bir nece adani isgal ederek ordusunu orda yerlesdirir Filippinde hemcinim adalarin bir qimini isgal ederek nurada ucus enis zolagi salir 1983 Malayziya adasini tutaraq burada herbi bazasini insa etdirir Estelik kuror zonasi salir 1984 Bruney ozunun baliqciliq rayonunu mueyyenlesdirir Ancaq resmi olaraq iddia qaldirmir 1987 Cin deniz patrullasmasini teskil ederek burada oz bazasini yerlesdirir 1988 Cin ve Vyetnam gemileri Spartli adalari ugrunda doyuse girirler Vyetnam bu mubarizede meglub olur Region Cinlilerin eline kecir 1995 Cin ve Vyetnam arasinda arxipelaq resurslarinin bolunmesi haqqinda raziliga gelinir 2004 Filippin teyyarelerine arxipelaq uzerinden ates acilir Vyetnam mubahiseli adalarda turistik imkanlarini artirir ve hava limani insa etdirir 2005 Vyetnam adalar uzerinde erazi iddiasini yeniden ireli surur 2008 Filippin son esgerine qeder adalar ugrunda vurusacagini beyan edir 2011 May ayinda Vyetnam ve Cin arasinda bir sira insidentler bas verir 2016 Iyulda Haaqa mehkemesi Filippin iddiasiba baxaraq Cinin Cenubi Cin denizinde yerlesen adalara haqqinin olmamasi barede qerar cixarir Onlar Cin gemilerinin Filippine aid hisseye kecerek cin baliqcilarini tutmaq istemesi ile elaqdar meydana gelmis erazini pozmasini qanuna zid adlandirmisdir Cin ise trebunalin qerarinl tamadigini bildirmisdirMenbeVetnamo kitajskie otnosheniya i spornye territorii 2012 Spratly Islands 2009 06 10 at the Wayback Machine CIA The World Factbook ing Karta ostrovov Spratli s territorialnymi pretenziyami na Google Maps ing Vetnamskij sajt Parasel ve Spartli adalari 2016 08 18 at the Wayback Machine ing Materialy o kitajsko vetnamskom konflikte na forume nhat nam ru 2014 Vetnam stal pervoj stranoj kotoraya reshila otkryto brosit vyzov Pekinu v Yuzhno Kitajskom more Gazeta Ru 22 avg 2016IstinadlarEnciklopediya stran mira RAN Otdelenie obshestvennyh nauk gl red akademik RAN Simoniya N A Moskva Ekonomika 2004 s 616 673 Vetnam Vokrug Sveta 348 izd 3 2016 03 05 at the Wayback Machine Moskva 2012 s 28 2013 05 15 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 11 06 Pentaqon mubahiseli adalara donanma vi aviasiya gondermeyi teklif edir 2015 05 13 tarixinde Istifade tarixi 2016 11 06 Spartli adalarinin statusu Samolyoty VVS Filippin obstrelyany nad spornymi ostrovami Spratli 2014 08 22 tarixinde Istifade tarixi 2016 11 06 Vyetnam mubahiseli adalarda turistik imkanlarini artirir olu kecid Vyetnam adalar uzerinde erazi iddiasini yeniden ireli surur 2022 09 13 tarixinde Istifade tarixi 2016 11 06 Flot com Filippin son esgerine qeder adalar ugrunda vurusacagini beyan edir 2022 03 02 tarixinde Istifade tarixi 2016 11 06 2012 01 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 11 06 Tribunal v Gaage Kitaj ne imeet prav na spornye territorii v Yuzhno Kitajskom more Vzglyad ru 12 iyulya 2016 2022 07 22 tarixinde Istifade tarixi 2016 07 12 Gaagskij sud otkazal Kitayu v pravah na spornye ostrova v Yuzhno Kitajskom more TASS 12 iyulya 2016 2016 07 13 tarixinde Istifade tarixi 2016 07 15