Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Sumqayıtda "Sintezkauçuk" sintetik kauçuk zavodu ((azərb-kiril.) Синтезкаучук) — Azərbaycan SSR-də sintetik kauçuk istehsal edən yeganə və Cənubi Qafqazda ilk belə sənaye müəssisəsi. Sintetik etil spirti butadien rezin kombinatından ibarət tikintinin birinci mərhələsi 1940–1941-ci və 1945–1952-ci illər arasında baş tutmuşdur. İkinci mərhələ 1955–1957-ci illərdə n-butandan butadien sintetik kauçuku kombinatı tikilmişdir. Son hissə ilə eyni layihəyə uyğun olaraq hazırlanmışdır. Beləliklə, "Sintezkauçuk" SSRİ-də neft əsaslı kauçuk istehsalı ilə ilk kombinatı olmuşdur.
Tarixi
| ]Etil spirtindən rezin kombinatı
| ]Cənubi Qafqazda ilk,Azərbaycan SSR-də ən böyük neft-kimya müəssisəsi olan Sumqayıt "Sintezkauçuk" sintetik kauçuk zavodu 1939-cu ildə layihələndirilmiş və tikinti işlərinə 1940-cı ildə başlanmışdır. İkinci Dünya müharibəsinin başlaması 1941-ci ildə tikinti prosesinin dayandırılmasına səbəb olmuşdur. 1944-cü ilin fevralında yenilənmiş layihələr hazırlanmış və 1945-ci ilin sentyabrında butadien-stirol rezin istehsalı üzrə ixtisaslaşmış müəssisənin tikintisi davam etdirilmişdir. Burada üsuluna əsasən etilenin sulfat turşusu ilə nəmləndirilməsi reaksiyası ilə etil spirtindən butadien alınmışdır.Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının rəhbərliyi səviyyəsində kompleksin Sumqayıtda yerləşdirilməsi ilə razılaşmadığından ərazi üçün sosial-mədəni obyektlərin tikintisinə vəsait ayrılmamışdır. Müəssisə SSRİ-nin rəhbərliyi altında qalmışdır. SSRİ-də sadəcə üç şəhərdə belə kombinat var idi. Bunlar Voronej, Yaroslavl və Yefremovda idi.
Nasist Almaniyasında ""in sintetik kauçuk proqramının koordinatoru 1941-ci ildə icraçı direktor məlumat vermişdir ki, SSRİ-nin almanlar tərəfindən işğal olunmuş ərazilərində potensial olaraq ələ keçirə biləcəyi sintetik kauçuk zavodlarının siyahısı var. Onların arasında Sumqayıt və Kazandakı kimya zavodları da var idi. Bundan başqa, hədəflər arasında SK 1 Yaroslavl, SK 2 Voronej, SK 3 Yefremov, SK 4 Sovpren İrəvan, SK 5 Sumqayıt, SK 6 Kazan var idi.
Kombinat 1952-ci ilin avqustunda xammal kimi sintetik etil spirti ilə fəaliyyətə başlamışdır. Bu, SSRİ-də Bakı neft-qaz zavodundan gələn neft qazlarından sintez edilən sintetik spirtdən istifadə edən ilk kombinat idi. O vaxta qədər SSRİ-də etanol buğdadan və digər bitki məhsullarından istehsal olunurdu. Müqayisə üçün, sintetik spirt təbii spirtdən iki dəfə yüksək istehsal qiymətinə malik idi və minlərlə ton buğda başqa məqsədlər üçün istifadə edilə bilərdi. İstehsal prosesləri avtomatlaşdırılmışdı və avadanlıqlar o dövr üçün ən müasir idi.
Azərbaycan SSR xalq təsərrüfatının strateji elementi olan sintetik kauçukun istehsalı dünya üzrə təbii kauçuk istehsalından 4 dəfə ucuz idi. Yaranan rezindən şinlər hazırlanmışdır.
N-butan rezin kombinatı
| ]1955–1957-ci illərdə n-butan rezin zavodunun ikinci mərhələsinin tikintisinə başlanmışdır. Bu, Moskvada Dövlət Kauçuk Sənayesi Sənaye Müəssisələrinin Layihələndirilməsi İnstitutu (rus. Государственный институт по проектированию производственных предприятий каучуковой промышленности, "Giprokauçuk") tərəfindən həyata keçirilən ilə eyni layihəyə əsaslanırdı. Layihə sənədləri vaxtında təqdim edilmişdir, lakin "Giprokauçuk" tərəfindən tərtib edilmiş layihələrin əksəriyyəti xətalı idi. Kaalizator bölməsində qəbul zamanı problemlər aşkar edildikdən sonra ora yenidən qurulmalı və avadanlıq dəyişdirilməli olmuşdur. D-12–13 və D-11 bölmələrində də problemlər yaşanmışdır.
1957-ci ildə SSRİ ərazisində ilk dəfə olaraq Sumqayıtda neft fraksiyasından stirol-butadien kauçukunun istehsalı nəzərdə tutulmuşdu. Butan bölməsində maşınların tikintisi və quraşdırılması 1958-ci ildə 85% sürətlə tamamlanmışdır, onun qalan hissəsinin isə 1959-cu ilin ilk üç ayında başa çatdırılması planlaşdırılırdı. Buna baxmayaraq, avadanlıq çatışmazlığı səbəbindən tikinti ilin ikinci rübünə qədər təxirə salınmışdır, lakin o vaxt da layihə davam etdirilməmişdir.
Tikinti və fəaliyyətə rəhbərlik edən kimya mühəndislərindən biri də M. Mustafayev olmuşdur. O, eintetik etil və izopropil spirti, etilbenzol, stirol, formaldehid zavodlarında qazın fraksiyalaşdırılması, texnoloji proseslərin işlənməsi ilə məşğul olmuşdur. 1958–1959-cu illərdə. istehsalın avtomatlaşdırılması qaz ("A" qrupu), divinil ("B" qrupu) və rezin ("C" qrupu) fraksiya şöbələrində aparılmışdır. Məhsulun keyfiyyətini müəyyən etmək üçün sintetik kauçuk istehsal proseslərinə hesablama və nəzarət sistemləri tətbiq edilmişdir.
Mənbə
| ]İstinadlar
| ]- Історія …, Алиев, 2019, p. 189
- Історія …, Алиев, 2019, p. 194
- Історія …, Алиев, 2019, p. 190
- Історія …, Алиев, 2019, p. 191
- Travis, Anthony S., Determinants in the Evolution of the European Chemical Industry, 1900-1939: New Technologies, Political Frameworks, Markets and Companies, Harm G. Schröter, Ernst Homburg, Peter J. T. Morris, Springer Netherlands, 1998, 107, ISBN , OCLC 851379043, İstifadə tarixi: 7 yanvar 2023
- Trials of …, Nuremberg, 1952, p. 256
- Trials of …, Nuremberg, 1952, p. 261
- Trials of …, Nuremberg, 1952, p. 258
- Trials of …, Nuremberg, 1952, p. 257
- История компании (rus), gpkauchuk.ru, 15 yanvar 2023 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 9 fevral 2023
- Pincu Sfartz, "Șantierul (I) Arxivləşdirilib 2022-12-15 at the Wayback Machine", Revista Acum, 31 martie 2013
- Історія …, Алиев, 2019, p. 195
- Історія …, Алиев, 2019, p. 192
- Історія …, Алиев, 2019, p. 193
Ədəbiyyat
| ]- (rus.) Алиев Рамал Али оглу, "Історія створення та розвитку заводу синтетичного каучуку", Науковий вісник Одеського національного економічного університету, 2019, 1, pp. 186–205 / Aliyev Ramal Ali oglu, "Istoria înființării și dezvoltării fabricii de cauciuc sintetic", în Buletinul științific al Universității Naționale de Economie din Odesa, 2019, 1, pp. 186–205
- (ing.) Nuremberg Military Tribunal, "Trials of War Criminals Before the Nuernberg Military Tribunals Under Control Council Law No. 10, Nuremberg, October 1946-April, 1949: Case 6: U. S. v. Krauch (I. G. Farben case)", U. S. Government Printing Office, 1949, Washington, 1952, pp. 256, 257, 258, 261
Xarici keçidlər
| ]- Первый каучук (1973), net-film.ru
- 1958г. Сумгаит. завод синтетического каучука, youtube.com
- 1958г. Сумгаит. завод синтетического каучука. Азербайджан, youtube.com
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Sumqayitda neft kimya zavodlari Sintezkaucuk arxada gorunur 1970 ci il Sumqayitda Sintezkaucuk sintetik kaucuk zavodu azerb kiril Sintezkauchuk Azerbaycan SSR de sintetik kaucuk istehsal eden yegane ve Cenubi Qafqazda ilk bele senaye muessisesi Sintetik etil spirti butadien rezin kombinatindan ibaret tikintinin birinci merhelesi 1940 1941 ci ve 1945 1952 ci iller arasinda bas tutmusdur Ikinci merhele 1955 1957 ci illerde n butandan butadien sintetik kaucuku kombinati tikilmisdir Son hisse ile eyni layiheye uygun olaraq hazirlanmisdir Belelikle Sintezkaucuk SSRI de neft esasli kaucuk istehsali ile ilk kombinati olmusdur Tarixi span Etil spirtinden rezin kombinati span Cenubi Qafqazda ilk Azerbaycan SSR de en boyuk neft kimya muessisesi olan Sumqayit Sintezkaucuk sintetik kaucuk zavodu 1939 cu ilde layihelendirilmis ve tikinti islerine 1940 ci ilde baslanmisdir Ikinci Dunya muharibesinin baslamasi 1941 ci ilde tikinti prosesinin dayandirilmasina sebeb olmusdur 1944 cu ilin fevralinda yenilenmis layiheler hazirlanmis ve 1945 ci ilin sentyabrinda butadien stirol rezin istehsali uzre ixtisaslasmis muessisenin tikintisi davam etdirilmisdir Burada usuluna esasen etilenin sulfat tursusu ile nemlendirilmesi reaksiyasi ile etil spirtinden butadien alinmisdir Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqinin rehberliyi seviyyesinde kompleksin Sumqayitda yerlesdirilmesi ile razilasmadigindan erazi ucun sosial medeni obyektlerin tikintisine vesait ayrilmamisdir Muessise SSRI nin rehberliyi altinda qalmisdir SSRI de sadece uc seherde bele kombinat var idi Bunlar Voronej Yaroslavl ve Yefremovda idi Nasist Almaniyasinda in sintetik kaucuk proqraminin koordinatoru 1941 ci ilde icraci direktor melumat vermisdir ki SSRI nin almanlar terefinden isgal olunmus erazilerinde potensial olaraq ele kecire bileceyi sintetik kaucuk zavodlarinin siyahisi var Onlarin arasinda Sumqayit ve Kazandaki kimya zavodlari da var idi Bundan basqa hedefler arasinda SK 1 Yaroslavl SK 2 Voronej SK 3 Yefremov SK 4 Sovpren Irevan SK 5 Sumqayit SK 6 Kazan var idi Kombinat 1952 ci ilin avqustunda xammal kimi sintetik etil spirti ile fealiyyete baslamisdir Bu SSRI de Baki neft qaz zavodundan gelen neft qazlarindan sintez edilen sintetik spirtden istifade eden ilk kombinat idi O vaxta qeder SSRI de etanol bugdadan ve diger bitki mehsullarindan istehsal olunurdu Muqayise ucun sintetik spirt tebii spirtden iki defe yuksek istehsal qiymetine malik idi ve minlerle ton bugda basqa meqsedler ucun istifade edile bilerdi Istehsal prosesleri avtomatlasdirilmisdi ve avadanliqlar o dovr ucun en muasir idi Azerbaycan SSR xalq teserrufatinin strateji elementi olan sintetik kaucukun istehsali dunya uzre tebii kaucuk istehsalindan 4 defe ucuz idi Yaranan rezinden sinler hazirlanmisdir N butan rezin kombinati span 1955 1957 ci illerde n butan rezin zavodunun ikinci merhelesinin tikintisine baslanmisdir Bu Moskvada Dovlet Kaucuk Senayesi Senaye Muessiselerinin Layihelendirilmesi Institutu rus Gosudarstvennyj institut po proektirovaniyu proizvodstvennyh predpriyatij kauchukovoj promyshlennosti Giprokaucuk terefinden heyata kecirilen ile eyni layiheye esaslanirdi Layihe senedleri vaxtinda teqdim edilmisdir lakin Giprokaucuk terefinden tertib edilmis layihelerin ekseriyyeti xetali idi Kaalizator bolmesinde qebul zamani problemler askar edildikden sonra ora yeniden qurulmali ve avadanliq deyisdirilmeli olmusdur D 12 13 ve D 11 bolmelerinde de problemler yasanmisdir 1957 ci ilde SSRI erazisinde ilk defe olaraq Sumqayitda neft fraksiyasindan stirol butadien kaucukunun istehsali nezerde tutulmusdu Butan bolmesinde masinlarin tikintisi ve qurasdirilmasi 1958 ci ilde 85 suretle tamamlanmisdir onun qalan hissesinin ise 1959 cu ilin ilk uc ayinda basa catdirilmasi planlasdirilirdi Buna baxmayaraq avadanliq catismazligi sebebinden tikinti ilin ikinci rubune qeder texire salinmisdir lakin o vaxt da layihe davam etdirilmemisdir Tikinti ve fealiyyete rehberlik eden kimya muhendislerinden biri de M Mustafayev olmusdur O eintetik etil ve izopropil spirti etilbenzol stirol formaldehid zavodlarinda qazin fraksiyalasdirilmasi texnoloji proseslerin islenmesi ile mesgul olmusdur 1958 1959 cu illerde istehsalin avtomatlasdirilmasi qaz A qrupu divinil B qrupu ve rezin C qrupu fraksiya sobelerinde aparilmisdir Mehsulun keyfiyyetini mueyyen etmek ucun sintetik kaucuk istehsal proseslerine hesablama ve nezaret sistemleri tetbiq edilmisdir Menbe span Istinadlar span Istoriya Aliev 2019 p 189 Istoriya Aliev 2019 p 194 Istoriya Aliev 2019 p 190 Istoriya Aliev 2019 p 191 Travis Anthony S Determinants in the Evolution of the European Chemical Industry 1900 1939 New Technologies Political Frameworks Markets and Companies Harm G Schroter Ernst Homburg Peter J T Morris Springer Netherlands 1998 107 ISBN 978 94 017 1233 0 OCLC 851379043 Istifade tarixi 7 yanvar 2023 Trials of Nuremberg 1952 p 256 Trials of Nuremberg 1952 p 261 Trials of Nuremberg 1952 p 258 Trials of Nuremberg 1952 p 257 Istoriya kompanii rus gpkauchuk ru 15 yanvar 2023 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 fevral 2023 Pincu Sfartz Șantierul I Arxivlesdirilib 2022 12 15 at the Wayback Machine Revista Acum 31 martie 2013 Istoriya Aliev 2019 p 195 Istoriya Aliev 2019 p 192 Istoriya Aliev 2019 p 193 Edebiyyat span rus Aliev Ramal Ali oglu Istoriya stvorennya ta rozvitku zavodu sintetichnogo kauchuku Naukovij visnik Odeskogo nacionalnogo ekonomichnogo universitetu 2019 1 pp 186 205 Aliyev Ramal Ali oglu Istoria inființării și dezvoltării fabricii de cauciuc sintetic in Buletinul științific al Universității Naționale de Economie din Odesa 2019 1 pp 186 205 ing Nuremberg Military Tribunal Trials of War Criminals Before the Nuernberg Military Tribunals Under Control Council Law No 10 Nuremberg October 1946 April 1949 Case 6 U S v Krauch I G Farben case U S Government Printing Office 1949 Washington 1952 pp 256 257 258 261Xarici kecidler span Pervyj kauchuk 1973 net film ru 1958g Sumgait zavod sinteticheskogo kauchuka youtube com 1958g Sumgait zavod sinteticheskogo kauchuka Azerbajdzhan youtube com Kateqoriyalar Azerbaycan zavodlari1940 ci ilde Azerbaycanda yarananlarSumqayit