fbpx
Wikipedia

Sepiya

Avqust 29, 2021

?
Sepiya

Sepiya
Elmi təsnifat
Aləmi:
Tip: Yumşaqbədənlilər
Sinif: Başayaqlılar
Fəsilə: Sepiidae
Cins: Sepia
Elmi adı
Sepia Linnaeus, 1758


Vikinnövlərdə
təsnifat


Vikianbarda
axtar

ÜTMS [1]
NCBI {{{1}}}

Sepiya — Yumşaqbədənlilər tipinin başayaqlılar sinfinə daxil olub, onurğasız heyvanlar içərisində daha yüksək inkişaf etmiş formalardandır.

Quruluşu

Sepiyanın bədəni bir-birindən aydın şəkildə seçilən iki hissədən-baş və gövdədən ibaraətdir. Sepiya bütün başıayaqlılarda olduğu kimi bir çox ələmətlərinə görə başqa yumşaqbədənlilərdən nəzərə çarpacaq dərəcədə fəqlənir. Sepiyanın baş hissəsi dördbucaqlı formadadır və ön hissəsində ağız dəliyi yerləşmişdir. Ağızın ətrafında 10 ədəd hiss orqanları və ya qollar vardır. Onlardan 8 ədədi nisbətən qısa, 2 ədədi isə uzundur. Qısa hiss orqanlarının içəri tərəfi çoxlu miqdarda dairəşəkili sormaclarla təchiz olunmuşdur. Sormaclar uzununa istiqamətdə bir neçə cərgədə düzülmüşdür və güclü əzələri vardır. Bu sormaclar vasitəsilə sepiya lazimi yerdən yapışa bilir. Qalan iki hiss orqanları kifayət qədər uzundur və şikarın tutulmasına xidmət edir. Bu hiss orqanlarının sormacları qolların uc hissəsində yaın yerdə yerləşmişdir. Bu qolların əsasında xüsusi genişlənmə vardır ki, qollar buraya çəkilə bilir. Sepiyanın yaxşı inkişaf etmiş iri gözləri vardır. Konusşəkilli boruya çevrilmiş qıf başın dal tərəfinin qarın nahiyyəsində yerləşmişdir. O, mantiya boşluğu ilə əlaqəlidir və hərəkətdə rol oynayır.

Bədənin ikinci hissəsi olan gövdə oval formadadır. Baş ilə birləşdiyi yerdə çıxıntı vardır. Gövdənin yanlarında və dal hissəsində əzələli dəri büküşü vardır. Bu orqan üzgəc funksiyasını yerinə yetirir.

Yumşaqbədənlilər üçün səciyyəsi olan qövqə sepiyada güclü ixtisar olunmuşdur. Qövqə əhəngli tərkibə malik olub, rudment şəklində gövdənin bel hissəsində dərinin altında yerləşmişdir. Sepiyanın həm xarici həm daxili skleti vardır. Daxili sklet başda olan sinir düyünləri əhatə edir. Bununla yanaşı knopkalarda, hiss orqanlarının əsasında, üzgəclərin daxilində də inkişaf etmişdir.

Sepiyanın gövdəsi bütöv mantiya ilə örtülüdür. Mantiya boşluğunda isə mantiya kompleksli orqanlar yerləşmişdir. Mantiyanın divarı əzələlərlə təchiz olunmuşdur. Başla gövdənin arasında mantiya boşluğuna açılan yarıq vardır. Bu yarıq vasitəsilə mantiya boşluğu xarici mühitlə əlaqələnir. Mantiya boşluğunda qıf adlanan orqan vardır. Qıfın bir dəliyi xarici mühitə, digəri isə mantiya boşluğuna açılır. Mantiyanın əzələləri yığılaraq mantiyanı gövdəyə sıxır və suyu qüvvətlə vurur, mantiya boşluğundan qıf vasitəsilə çıxarır.

Həzm sistemi

Həzm sistemi ağız dəliyi ilə başlayır. Ağız dəliyi əzələli udlağa açılır. Udlaq əyri dimdik formasında olan iki mühtəşəm çənələrlə təchiz olunmuşdur. Çənələrin də güclü əzələləri vardır. Udlağın dal tərəfində radula yerləşmişdir. Udlağa ağız suyu vəzilərinin axarları açılır. Udlaqdan sonra uzun boruşəkilli qida borusu gəlir. Qida borusu əzələli mədəyə açılır. Mədə tutumludur və iki şöbəyə-əsl mədə və kor kissə adlanan hissələrə ayrılır. Mədədən sonra nazik bağırsaq, ondan sonra düz və ya dal bağırsaq uzanır ki, o da anusla nəhayətlənir. Anus dəliyi mantiya boşluğuna açılır. Qida borusunun hər iki tərəfində iki paylı həzm vəzi olan qarciyər yerləşmişdir.

Tənəffüs sistemi

Tənəffüs sistemi ktenidi adlanan qəlsəmələr vasitəsilədir. Qəlsəmələr iki ədəd olub, simmetrik şəkildə mantiya boşluğunda yerləşmişdir və lələkşəkillidir. Qəlsəmələr qəlsəmə oxundan və iki cərgədə düzülmüşdür qəlsəmə ləçəklərindən ibarətdir. Sepiyanın hərəkətinə səbəb olan mantiya əzələrinin ritmik yığılması həmçinin sepiyanın tənəffüs prosesini təmin edir. Belə ki mantiya boşluğuna daxil olan su qəlsəmələri yuyur və qəlsəmələrdə olan qan damarlarında oksidləşmə prosesi gedir.

Qan-damar sistemi

Qan-damar sistemi mürəkkəb quruluşludur. Ürək üç hissədən ibarətdir. Bir mədəcik iki qulaqcıq ürəkətrafı boşluqda yerləşmişdir. Üarəyin mədəciyi kisəşəkillidir və ondan önə doğru baş aortası, dal tərəfə isə qarın aortası uzanır. Baş aortası bədənin ön hissəsini, qarın arteriyası bağırsağı, cinsi arteriya isə cinsi orqanları qanla təchiz edir. Sepiya üçün arterial və venoz qan damarları səciyyəvidir. Bu damarlar bir-birilə əlaqəli olub, dəri və əzələdə bir-birinə keçirlər.

İfrazat sistemi

İfrazat sistemi funksiyasını bir cüt böyrək yerinə yetirir. Böyrəklər kisəşəkilli formada olub, qarın nahiyədə düz bağırsağın hər iki tərəfində yerləşmişdir. Böyrəklər kor çıxıntıları ilə venoz damarlarla sıx bağlı olub, qanda olan lazımsız məhsulları sorurlar. Sorulmuş məhsullar qısa sidik axarlarına, ordan da böyük dəlik vasitəsilə mantiya boşluğuna açılır.

Sinir sistemi

Sinir sistemi yaxşı inkişaf etmişdir və mürəkkəb quruluşa malikdir. Sinir düyünləri iridir və bir-biri ilə birləşərək baş beyni əmələ gətirirlər. Baş beyin qığırdaqlı kapsula ilə mühafizə olunmuşdur. Sinir düyünlərinin əsasını udlaqaltı və udlaqüstü sinir düyünləri təşkil edir. Düyünləri təşkil edir. düyünləri təşkil edir. Düyünlərdən bədənin müxtəlif hissələrinə mürəkkəb quruluşlu sinirlər çıxır və onu sinirləndirir.

Hiss orqanları

Sepiya hiss orqanları yaxşı inkişaf etmişdir. Hiss orqanlarına bir cüt yaxşı inkişaf etmiş gözələr, iybilmə, dadbilmə orqanları, lamisə hiss orqanları və bir cüt müvazinət orqanı olan statosist aiddir. Sepiyanın gözləri mürəkkəb quruluşa malik olub, qərni təbəqədən, qüzehli qişadan, göz büllurundan, şüşəvari hissəcikdən və tor qişasından ibarətdir.

Cinsi orqanlar

Cinsi orqanlarına görə sepiya ayrı cinslidir. Erkək və dişi fərdlərin hər ikisində cinsi vəzlər təkdir. Cinsi vəzlərin axarı da tək olub, cinsi dəlik vasitəsilə xaricə açılır. Erkək fərdlərdən fərqli olaraq dişi fərdlərdə cüt nidamental vəzlər vardır. Bunlarla yanaşı burada əlavə üç paylı nidamental vəzlər də vardır. Nidamental vəzlər şirə ifraz edərək yumurtanın xarici örtüyünü əmələ gətirir.

İnkişafı

Başayaqlıların o cümlədən sepiyanın mayalanması olduqca maraqlıdır. Belə ki, cinsi yetişkənliyə catmış erkək fərdnqol hiss orqanlarından biri güclü dəyişilərək hektoktil adlanan uzunsov orqana çevrilir. Erkək fərd bu orqan vasitəsilə öz mantiya boşluğunda olan speramataforu götürüb dişinin mantiya boşluğuna keçirir. Hektoktil qırılaraq dişinin mantiya boşluğuna düşür və burada yumurtanın mayalanması baş verir. Qırılmış hektoktilin əvəzində yenisi əmələ gəlir. Mayalanmış yumurtalar qrup şəklində sualtı cisimlərə qoyulur. Sepiyanın inkişafı düzünədir. Yumurtanın inkişafında sepiyaya oxşar fərdlər çıxır.

İstinadlar

  1. ↑ Behlul Ağayev (2004). Onurğasızlar zologiyasından laboratoriya məşğələləri. ADPU: Bakı. səh. 162-168.

Avqust 29, 2021
sepiya, elmi, təsnifataləmi, yumşaqbədənlilərsinif, başayaqlılarfəsilə, sepiidaecins, sepiaelmi, adısepia, linnaeus, 1758vikinnövlərdətəsnifatvikianbardaaxtarütms, ncbi, yumşaqbədənlilər, tipinin, başayaqlılar, sinfinə, daxil, olub, onurğasız, heyvanlar, içəri. SepiyaSepiyaElmi tesnifatAlemi Tip YumsaqbedenlilerSinif BasayaqlilarFesile SepiidaeCins SepiaElmi adiSepia Linnaeus 1758VikinnovlerdetesnifatVikianbardaaxtarUTMS 1 NCBI 1 Sepiya Yumsaqbedenliler tipinin basayaqlilar sinfine daxil olub onurgasiz heyvanlar icerisinde daha yuksek inkisaf etmis formalardandir 1 Mundericat 1 Qurulusu 2 Hezm sistemi 3 Teneffus sistemi 4 Qan damar sistemi 5 Ifrazat sistemi 6 Sinir sistemi 7 Hiss orqanlari 8 Cinsi orqanlar 9 Inkisafi 10 IstinadlarQurulusu RedakteSepiyanin bedeni bir birinden aydin sekilde secilen iki hisseden bas ve govdeden ibaraetdir Sepiya butun basiayaqlilarda oldugu kimi bir cox elemetlerine gore basqa yumsaqbedenlilerden nezere carpacaq derecede feqlenir Sepiyanin bas hissesi dordbucaqli formadadir ve on hissesinde agiz deliyi yerlesmisdir Agizin etrafinda 10 eded hiss orqanlari ve ya qollar vardir Onlardan 8 ededi nisbeten qisa 2 ededi ise uzundur Qisa hiss orqanlarinin iceri terefi coxlu miqdarda dairesekili sormaclarla techiz olunmusdur Sormaclar uzununa istiqametde bir nece cergede duzulmusdur ve guclu ezeleri vardir Bu sormaclar vasitesile sepiya lazimi yerden yapisa bilir Qalan iki hiss orqanlari kifayet qeder uzundur ve sikarin tutulmasina xidmet edir Bu hiss orqanlarinin sormaclari qollarin uc hissesinde yain yerde yerlesmisdir Bu qollarin esasinda xususi genislenme vardir ki qollar buraya cekile bilir Sepiyanin yaxsi inkisaf etmis iri gozleri vardir Konussekilli boruya cevrilmis qif basin dal terefinin qarin nahiyyesinde yerlesmisdir O mantiya boslugu ile elaqelidir ve hereketde rol oynayir Bedenin ikinci hissesi olan govde oval formadadir Bas ile birlesdiyi yerde cixinti vardir Govdenin yanlarinda ve dal hissesinde ezeleli deri bukusu vardir Bu orqan uzgec funksiyasini yerine yetirir Yumsaqbedenliler ucun seciyyesi olan qovqe sepiyada guclu ixtisar olunmusdur Qovqe ehengli terkibe malik olub rudment seklinde govdenin bel hissesinde derinin altinda yerlesmisdir Sepiyanin hem xarici hem daxili skleti vardir Daxili sklet basda olan sinir duyunleri ehate edir Bununla yanasi knopkalarda hiss orqanlarinin esasinda uzgeclerin daxilinde de inkisaf etmisdir Sepiyanin govdesi butov mantiya ile ortuludur Mantiya boslugunda ise mantiya kompleksli orqanlar yerlesmisdir Mantiyanin divari ezelelerle techiz olunmusdur Basla govdenin arasinda mantiya bosluguna acilan yariq vardir Bu yariq vasitesile mantiya boslugu xarici muhitle elaqelenir Mantiya boslugunda qif adlanan orqan vardir Qifin bir deliyi xarici muhite digeri ise mantiya bosluguna acilir Mantiyanin ezeleleri yigilaraq mantiyani govdeye sixir ve suyu quvvetle vurur mantiya boslugundan qif vasitesile cixarir 1 Hezm sistemi RedakteHezm sistemi agiz deliyi ile baslayir Agiz deliyi ezeleli udlaga acilir Udlaq eyri dimdik formasinda olan iki muhtesem cenelerle techiz olunmusdur Cenelerin de guclu ezeleleri vardir Udlagin dal terefinde radula yerlesmisdir Udlaga agiz suyu vezilerinin axarlari acilir Udlaqdan sonra uzun borusekilli qida borusu gelir Qida borusu ezeleli medeye acilir Mede tutumludur ve iki sobeye esl mede ve kor kisse adlanan hisselere ayrilir Mededen sonra nazik bagirsaq ondan sonra duz ve ya dal bagirsaq uzanir ki o da anusla nehayetlenir Anus deliyi mantiya bosluguna acilir Qida borusunun her iki terefinde iki payli hezm vezi olan qarciyer yerlesmisdir 1 Teneffus sistemi RedakteTeneffus sistemi ktenidi adlanan qelsemeler vasitesiledir Qelsemeler iki eded olub simmetrik sekilde mantiya boslugunda yerlesmisdir ve leleksekillidir Qelsemeler qelseme oxundan ve iki cergede duzulmusdur qelseme leceklerinden ibaretdir Sepiyanin hereketine sebeb olan mantiya ezelerinin ritmik yigilmasi hemcinin sepiyanin teneffus prosesini temin edir Bele ki mantiya bosluguna daxil olan su qelsemeleri yuyur ve qelsemelerde olan qan damarlarinda oksidlesme prosesi gedir Qan damar sistemi RedakteQan damar sistemi murekkeb qurulusludur Urek uc hisseden ibaretdir Bir medecik iki qulaqciq ureketrafi bosluqda yerlesmisdir Uareyin medeciyi kisesekillidir ve ondan one dogru bas aortasi dal terefe ise qarin aortasi uzanir Bas aortasi bedenin on hissesini qarin arteriyasi bagirsagi cinsi arteriya ise cinsi orqanlari qanla techiz edir Sepiya ucun arterial ve venoz qan damarlari seciyyevidir Bu damarlar bir birile elaqeli olub deri ve ezelede bir birine kecirler 1 Ifrazat sistemi RedakteIfrazat sistemi funksiyasini bir cut boyrek yerine yetirir Boyrekler kisesekilli formada olub qarin nahiyede duz bagirsagin her iki terefinde yerlesmisdir Boyrekler kor cixintilari ile venoz damarlarla six bagli olub qanda olan lazimsiz mehsullari sorurlar Sorulmus mehsullar qisa sidik axarlarina ordan da boyuk delik vasitesile mantiya bosluguna acilir 1 Sinir sistemi RedakteSinir sistemi yaxsi inkisaf etmisdir ve murekkeb qurulusa malikdir Sinir duyunleri iridir ve bir biri ile birleserek bas beyni emele getirirler Bas beyin qigirdaqli kapsula ile muhafize olunmusdur Sinir duyunlerinin esasini udlaqalti ve udlaqustu sinir duyunleri teskil edir Duyunleri teskil edir duyunleri teskil edir Duyunlerden bedenin muxtelif hisselerine murekkeb quruluslu sinirler cixir ve onu sinirlendirir Hiss orqanlari RedakteSepiya hiss orqanlari yaxsi inkisaf etmisdir Hiss orqanlarina bir cut yaxsi inkisaf etmis gozeler iybilme dadbilme orqanlari lamise hiss orqanlari ve bir cut muvazinet orqani olan statosist aiddir Sepiyanin gozleri murekkeb qurulusa malik olub qerni tebeqeden quzehli qisadan goz bullurundan susevari hissecikden ve tor qisasindan ibaretdir 1 Cinsi orqanlar RedakteCinsi orqanlarina gore sepiya ayri cinslidir Erkek ve disi ferdlerin her ikisinde cinsi vezler tekdir Cinsi vezlerin axari da tek olub cinsi delik vasitesile xarice acilir Erkek ferdlerden ferqli olaraq disi ferdlerde cut nidamental vezler vardir Bunlarla yanasi burada elave uc payli nidamental vezler de vardir Nidamental vezler sire ifraz ederek yumurtanin xarici ortuyunu emele getirir Inkisafi RedakteBasayaqlilarin o cumleden sepiyanin mayalanmasi olduqca maraqlidir Bele ki cinsi yetiskenliye catmis erkek ferdnqol hiss orqanlarindan biri guclu deyisilerek hektoktil adlanan uzunsov orqana cevrilir Erkek ferd bu orqan vasitesile oz mantiya boslugunda olan speramataforu goturub disinin mantiya bosluguna kecirir Hektoktil qirilaraq disinin mantiya bosluguna dusur ve burada yumurtanin mayalanmasi bas verir Qirilmis hektoktilin evezinde yenisi emele gelir Mayalanmis yumurtalar qrup seklinde sualti cisimlere qoyulur Sepiyanin inkisafi duzunedir Yumurtanin inkisafinda sepiyaya oxsar ferdler cixir 1 Istinadlar Redakte 1 2 3 4 5 6 7 Behlul Agayev 2004 Onurgasizlar zologiyasindan laboratoriya mesgeleleri ADPU Baki seh 162 168 Menbe https az wikipedia org w index php title Sepiya amp oldid 5741997, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.