fbpx
Wikipedia

Sarıçoban kurqanı

Oktyabr 10, 2021

Sarıçoban kurqanı — e.ə XII-XI əsirlərə aid kurqan.

Azərbaycanın e.ə III-I minilliklər dövrü tarixinin öyrənilməsində kurqanların böyük əhəmiyyəti var.Onların tədqiqi qədim tarixin bir çox mürəkkəb və qaranlıq məsələlərinin vəhtət halında öyrənilməsinə imkan yaradır. Döğrudur məişət qəbir abidələrinin kompleks araşdırılması əldə olunan nəticələrin elmi dəyərini daha da artırır.

Ağdam rayonunun Xındırıstan kəndi yaxınlığında yerləşən Sarıçoban kurqanında aparılmış tədqiqatların nəticələri bunu bir daha sübut edir. Sarıçoban abidəsi Tərtər rayonundakı Borsunlu və Bəyimsarov kurqanlarından sonra Azərbaycanda üçüncü möhtəşəm tayfa başçısı kurqanıdır.Maraqlıdır ki, hər üç abidə qısa tarixi dövrün-e.ə XIII-X əsrlərin yadigarıdır.

Hündürlüyü 5 diametri 45–50 m olan konusvari torpaq kurqan örtüyü altında aşkar edilmiş qəbir kamerası qeyri-adi qurluşu ilə indiyənə məlum olan abidələrdən tamamilə fərqlənir. Dörd cəhətə istiqamətlənmiş iki kəsişən kameradan ibarət qəbir abidəsi xaç şəklindədir.Bu tip başqa abidənin varlığı hələlik məlum deyil.

Qəbir kamerası üç-dörd qat nəhəng ağac tirlərlə örtülmüş , onların üstü isə ağac budaqları ilə səliqəli bağlanmışdır.

Kameranın mərkəzi hissəsində, tunc lövhələrlə bəzədilmiş taxt üzərində tayfa başçısı dəfn olunmuşdur.Qərb və şimal kameralarında isə onun silah daşıyanı və şəxsi mühafizəçisi bükülü vəziyyətdə basdırılmışdır.Tayfa başçısının ətrafında və başqa kameralarda 16 at skeletinin qalıqları aşkar edilmişdir ki, onlardan yeddisi cilovlanmış halda qalmışdır.

Təəssüf ki,hələ qədim zamanlarda qəbir abidəsi talan olunmuş, yalnız təsadüf üzündən şərq kamerasının bir hissəsinə və cənub kamerasına toxunulmamışdır.Qəbir kamerasının şimal hissəsində qazılmış, uzunluğu 20, diametri 1,5m olan dairəvi planlı oğru yolu bu günədək yaxşı qalmışdır.Diqqəti cəlb edən cəhətlərdən biri qəbir kamerasının və oğru yolunun divarlarında saxlanılmış alət izlərinin eyni olmasıdır.Görünür talançılar hökmdarın “axirət evinin” yaradılmasında iştirak etmiş,qəbirin qurluşu və buradakı avadanlığın yerləşməsinə yaxşı bələd olmuşlar.Talan vaxtı qəbir ortüyünə od düşdüyündən oğrular qəbri vaxtından əvvəl tərk etmişlər.Yanğın nəticəsində qərb hissədəki örtük tamamilə aşağı çökmüş, buna görə də yanğın başqa kameralara keçməmişdir.

Sarıçoban kurqanından xeyli maddi-mədəniyyət nümunələri aşkar edilmişdir.Burada 100-dən artıq ox ucu , onlarla bəzək nümunələri, xəncər,qılınc, nizə ucu və .s tapılmışdır.Bunlar yalnız talandan sonra qalan əşyalardır.Odur ki, Sarıçoban abidəsində vaxtıilə daha zəngin avadanlığın varlığı şübhə doğurmur. Belə silahlarda qanadların xüsusi qurluşa malik olması ox ucluqlarının uzaq məsafəyə uçuşunu təmin edirdi.Göründüyü kimi, qədim sənətkarlar metalişləmənin incəliklərinə mükəmməl yiyələnməklə yanaşı, havanın müqaviməti, uçuş trayektoriyası və s. Bu kimivacib məsələlərin ağıllı həllini tapa bilmişlər.

Kurqanda başqa silah növləri – xəncər, qılınc və nizə ucları da sənətkarlıq baxımından diqqəti cəlb edir.İlk baxışda adi görünən hər bir məlumat eyni zamanda yüksək sənət nümunəsi kimidə çox qiymətlidir.Məsələn, uzun tunc qılıncın tiyəsi batıq xətlərlə, tunc hissəsi isə şəbəkələrlə bəzədilmişdir.Qılıncın tiyə və dəstəyi birgə tökülmüşdür.Yüksək ustalıqla hazırlanmış tunc xəncər dəstəyinin şəbəkəli başlığı isə mürəkkəb kompazisiya həlli ilə diqqəti cəlb edir.Deyilənləri abidədən tapılmış xüsusi tip cənbər-piləklərədə şamil etmək olar.Atın yüyənini bəzəmək üçün istifadə edilmiş bu əşyalar tuncdan hazırlanmış, əlavə olaraq xüsusi pasta, qara və ağ mərmər lövhələrlə işlənilmişdir.Çox halda lövhələrin səthi sədəflə, qismən gümüşlə minalanmış, həndəsi naxışlarla bəzədilmişdir.

Müxtəlif tipli at cilovları da maraq doğurur. Ön Asiyada e.ə II minilliyin axırlarında geniş yayımış at əsləhəsi tipinə aid olan bu cilovlar mükəmməlliyi ilə fərqlənir.Cilovlar qantarğalıdır.Qantarğalar iki hissədən ibarət olub, hərəki “gəmə” keçirilmişdir.Cilovların xarici halqaları mütəhərrikdir.Dörd at başı fiquru ilə bəzədilmiş bir cilov xüsusilə seçilir.Atların boynu nazik, uzun, kiçik qulaqları xırda və dikdir.Başları kiçik və yaraşıqlıdır.Bu xüsusiyyətlər yalnız təmizqanlı atlara məxsus olur.Bu baxımdan Sarıçoban atlarının diqqətlə araşdırmsı Qarabağ atlarının tarixi mənşəyi məsələsindi aydınlaşdırmağa yeni imkanlar aça bilər.Çox güman ki, abidədə tapılmış 16 atın müəyyən qismi təsvir olunan at tipinə mənsub olmuşdur.

Maraqlıdır ki, qantarğalarda təsvir olunmuş atların yalı səliqə ilə, qısa qırxılmışdır.Bu fakt e.ə II minilliyin Iiyarısında qədim tayfaların həyatında mühüm yer tutan hərbi işin bəzi məsələlərinin açılışınaaşərait yaradır.Döyüş vaxtı onun sərbəst atılmasına mane olmamaq ücün silahlanmış süvarilərin atlarının yalı qırxılırdı.Abidədə tapılmış at qantarğalarından biri sümükdən hazırlanmışdır.Sümükdən hazırlanmış əşyalar içərisində həndəsi naxışlı silindirik möhürdə maraqlıdır.Xüsusi mülkiyyətin mövcud olmasının əsas ünsürlərindən biri olan möhürün Azərbaycanın son tunc dövrü abidəsində varlığı, sinifli cəmiyyətin yaranması məsələsini izləməyə imkan verən dəlildir.

Sarıçoban abidəsində dəfn olunmuş tayfa başçısının hərbi libasının bərpa olunmasında buradan tapılmış tunc zireh lövhələri böyük rol oynayır.Həmin zireh nümunələrinə Ön Asiyanın e.ə. II minilliyə aid abidələrində daha kütləvi şəkildə təsadüf olunur.Sarıçoban Borsunlu abidəsindən sonra belə zirehlərin kütləvi aşkar olunduğu ikinci kurqandır.

Sarıçoban kurqanının e.ə XII-XI əsirlərə aid olması, aşkar edilmiş nizə və ox ucları, qılınc, xəncər,at cilovları və başqa nümunələrlə də sübut olunur.

İstinadlar

Oktyabr 10, 2021
sarıçoban, kurqanı, əsirlərə, kurqan, azərbaycanın, minilliklər, dövrü, tarixinin, öyrənilməsində, kurqanların, böyük, əhəmiyyəti, onların, tədqiqi, qədim, tarixin, çox, mürəkkəb, qaranlıq, məsələlərinin, vəhtət, halında, öyrənilməsinə, imkan, yaradır, döğrudu. Saricoban kurqani e e XII XI esirlere aid kurqan Azerbaycanin e e III I minillikler dovru tarixinin oyrenilmesinde kurqanlarin boyuk ehemiyyeti var Onlarin tedqiqi qedim tarixin bir cox murekkeb ve qaranliq meselelerinin vehtet halinda oyrenilmesine imkan yaradir Dogrudur meiset qebir abidelerinin kompleks arasdirilmasi elde olunan neticelerin elmi deyerini daha da artirir Agdam rayonunun Xindiristan kendi yaxinliginda yerlesen Saricoban kurqaninda aparilmis tedqiqatlarin neticeleri bunu bir daha subut edir Saricoban abidesi Terter rayonundaki Borsunlu ve Beyimsarov kurqanlarindan sonra Azerbaycanda ucuncu mohtesem tayfa bascisi kurqanidir Maraqlidir ki her uc abide qisa tarixi dovrun e e XIII X esrlerin yadigaridir Hundurluyu 5 diametri 45 50 m olan konusvari torpaq kurqan ortuyu altinda askar edilmis qebir kamerasi qeyri adi qurlusu ile indiyene melum olan abidelerden tamamile ferqlenir Dord cehete istiqametlenmis iki kesisen kameradan ibaret qebir abidesi xac seklindedir Bu tip basqa abidenin varligi helelik melum deyil Qebir kamerasi uc dord qat neheng agac tirlerle ortulmus onlarin ustu ise agac budaqlari ile seliqeli baglanmisdir Kameranin merkezi hissesinde tunc lovhelerle bezedilmis taxt uzerinde tayfa bascisi defn olunmusdur Qerb ve simal kameralarinda ise onun silah dasiyani ve sexsi muhafizecisi bukulu veziyyetde basdirilmisdir Tayfa bascisinin etrafinda ve basqa kameralarda 16 at skeletinin qaliqlari askar edilmisdir ki onlardan yeddisi cilovlanmis halda qalmisdir Teessuf ki hele qedim zamanlarda qebir abidesi talan olunmus yalniz tesaduf uzunden serq kamerasinin bir hissesine ve cenub kamerasina toxunulmamisdir Qebir kamerasinin simal hissesinde qazilmis uzunlugu 20 diametri 1 5m olan dairevi planli ogru yolu bu gunedek yaxsi qalmisdir Diqqeti celb eden cehetlerden biri qebir kamerasinin ve ogru yolunun divarlarinda saxlanilmis alet izlerinin eyni olmasidir Gorunur talancilar hokmdarin axiret evinin yaradilmasinda istirak etmis qebirin qurlusu ve buradaki avadanligin yerlesmesine yaxsi beled olmuslar Talan vaxti qebir ortuyune od dusduyunden ogrular qebri vaxtindan evvel terk etmisler Yangin neticesinde qerb hissedeki ortuk tamamile asagi cokmus buna gore de yangin basqa kameralara kecmemisdir Saricoban kurqanindan xeyli maddi medeniyyet numuneleri askar edilmisdir Burada 100 den artiq ox ucu onlarla bezek numuneleri xencer qilinc nize ucu ve s tapilmisdir Bunlar yalniz talandan sonra qalan esyalardir Odur ki Saricoban abidesinde vaxtiile daha zengin avadanligin varligi subhe dogurmur Bele silahlarda qanadlarin xususi qurlusa malik olmasi ox ucluqlarinin uzaq mesafeye ucusunu temin edirdi Gorunduyu kimi qedim senetkarlar metalislemenin inceliklerine mukemmel yiyelenmekle yanasi havanin muqavimeti ucus trayektoriyasi ve s Bu kimivacib meselelerin agilli hellini tapa bilmisler Kurqanda basqa silah novleri xencer qilinc ve nize uclari da senetkarliq baximindan diqqeti celb edir Ilk baxisda adi gorunen her bir melumat eyni zamanda yuksek senet numunesi kimide cox qiymetlidir Meselen uzun tunc qilincin tiyesi batiq xetlerle tunc hissesi ise sebekelerle bezedilmisdir Qilincin tiye ve desteyi birge tokulmusdur Yuksek ustaliqla hazirlanmis tunc xencer desteyinin sebekeli basligi ise murekkeb kompazisiya helli ile diqqeti celb edir Deyilenleri abideden tapilmis xususi tip cenber pileklerede samil etmek olar Atin yuyenini bezemek ucun istifade edilmis bu esyalar tuncdan hazirlanmis elave olaraq xususi pasta qara ve ag mermer lovhelerle islenilmisdir Cox halda lovhelerin sethi sedefle qismen gumusle minalanmis hendesi naxislarla bezedilmisdir Muxtelif tipli at cilovlari da maraq dogurur On Asiyada e e II minilliyin axirlarinda genis yayimis at eslehesi tipine aid olan bu cilovlar mukemmelliyi ile ferqlenir Cilovlar qantargalidir Qantargalar iki hisseden ibaret olub hereki geme kecirilmisdir Cilovlarin xarici halqalari muteherrikdir Dord at basi fiquru ile bezedilmis bir cilov xususile secilir Atlarin boynu nazik uzun kicik qulaqlari xirda ve dikdir Baslari kicik ve yarasiqlidir Bu xususiyyetler yalniz temizqanli atlara mexsus olur Bu baximdan Saricoban atlarinin diqqetle arasdirmsi Qarabag atlarinin tarixi menseyi meselesindi aydinlasdirmaga yeni imkanlar aca biler Cox guman ki abidede tapilmis 16 atin mueyyen qismi tesvir olunan at tipine mensub olmusdur Maraqlidir ki qantargalarda tesvir olunmus atlarin yali seliqe ile qisa qirxilmisdir Bu fakt e e II minilliyin Iiyarisinda qedim tayfalarin heyatinda muhum yer tutan herbi isin bezi meselelerinin acilisinaaserait yaradir Doyus vaxti onun serbest atilmasina mane olmamaq ucun silahlanmis suvarilerin atlarinin yali qirxilirdi Abidede tapilmis at qantargalarindan biri sumukden hazirlanmisdir Sumukden hazirlanmis esyalar icerisinde hendesi naxisli silindirik mohurde maraqlidir Xususi mulkiyyetin movcud olmasinin esas unsurlerinden biri olan mohurun Azerbaycanin son tunc dovru abidesinde varligi sinifli cemiyyetin yaranmasi meselesini izlemeye imkan veren delildir Saricoban abidesinde defn olunmus tayfa bascisinin herbi libasinin berpa olunmasinda buradan tapilmis tunc zireh lovheleri boyuk rol oynayir Hemin zireh numunelerine On Asiyanin e e II minilliye aid abidelerinde daha kutlevi sekilde tesaduf olunur Saricoban Borsunlu abidesinden sonra bele zirehlerin kutlevi askar olundugu ikinci kurqandir Saricoban kurqaninin e e XII XI esirlere aid olmasi askar edilmis nize ve ox uclari qilinc xencer at cilovlari ve basqa numunelerle de subut olunur Istinadlar RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Saricoban kurqani amp oldid 4491564, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.