Epifaniya (bayram)

Epifaniya (ing. Epiphany) Şərq xristian ənənəsində "Teofaniya" (ing. Theophany) olaraq da tanınır — Məsihin ziyarətini, İsanın vəftizini və Qanadakı toyu xatırladan xristian bayramıdır.Qərb xristianlığında bu bayram əsasən (ancaq yalnız bununla məhdudlaşmadan) Müdriklərin (Üç müqəddəs kral) körpə İsanı ziyarət etməsini və beləliklə İsa Məsihin qeyri-yəhudilərə (gentillərə) fiziki təzahürünü anır.Bu bayram bəzən "Üç Kral Günü" və ya bəzi ənənələrdə "Kiçik Milad" adlandırılır. Bundan əlavə, bəzi məzhəblərdə Epifaniya bayramı liturgik dövr olan Epifanitid mövsümünü açır.

Epifaniya
Növ	xristian
Həsr olunub	Üç müqəddəs kral
Tarix	6 yanvar, 19 yanvar, 6 yanvar
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Digər tərəfdən, Şərq xristianları Epifaniya bayramında İsanın İordan çayında vəftiz olunmasını qeyd edirlər. Bu hadisə Onun Tanrının Oğlu kimi dünyaya təzahürü kimi qəbul edilir və "Epifaniya" və ya "Teofaniya" bayramı kimi qeyd olunur. Vəftizçi Yəhyanın fəaliyyət göstərdiyi ənənəvi yer İordaniyadakı Al-Mağtas bölgəsi hesab olunur. Bizans dövründə bu hadisə, İordan çayının ortasında — İordaniya ilə Qərb Sahilində yerləşən Qasr əl-Yəhud arasında bir xaç işarəsi ilə qeyd olunurdu.

Epifaniya bayramının ənənəvi tarixi 6 yanvar olsa da, 1970-ci ildən etibarən bəzi ölkələrdə bu bayram 1 yanvar tarixindən sonrakı bazar günü qeyd olunur. Yuli təqvimini izləyən Şərq kilsələri isə Epifaniya bayramını beynəlxalq səviyyədə istifadə olunan Qriqori təqvimində 19 yanvarda qeyd edirlər. Bunun səbəbi, Yuli və Qriqori təqvimləri arasında hazırda 13 günlük fərqin olmasıdır.Alavitlər və bəzi Yaxın Şərq xristianları da bayramı 19 yanvarda qeyd edirlər.Bir çox Qərb kilsələrində bayramın ərəfəsi On ikinci gecə (ing. Twelfth Night, Epifaniya gecəsi) olaraq 5 yanvarda qeyd olunur. Epifaniya bayramından sonrakı bazar ertəsi Şum Bazar ertəsi (ing. Plough Monday) kimi tanınır.

Epifaniya bayramına aid ənənələrə Epifaniya nəğmələrinin oxunması, qapıya təbaşirlə işarə qoyulması, evlərin xeyir-dua alması, Üç Kral tortu (ing. Three Kings Cake) yemək, qış üzgüçülüyü və kilsə ibadətlərində iştirak etmək daxildir.Bir çox bölgədə xristianlar Epifaniya gecəsində (On ikinci gecə) Milad bəzəklərini çıxarmağı adət ediblər. Bununla belə, bəzi xristian ölkələrində bu adət Epifaniya mövsümünün başa çatdığı Şam bayramı (ing. Candlemas) günündə yerinə yetirilir.XVII əsrdə yaranmış bir ənənəyə görə, Epifaniya gecəsindən əvvəl Milad bəzəklərini çıxarmaq uğursuzluq gətirir və bu tarixdə çıxarılmayan bəzəklər Şam bayramında çıxarıla bilər.

Milli və yerli adətlər

Soyuq suda ənənəvi bolqar kişi horo rəqsi (Teofaniya bayramında)

Epifaniya bayramı dünyada müxtəlif adət-ənənələrlə qeyd olunur. Bəzi mədəniyyətlərdə Milad üçün qurulmuş yaşıl bəzəklər və doğuş səhnələri Epifaniya günü yığışdırılır, digərlərində isə 2 fevral Şam bayramına (ing. Candlemas) qədər qalır. Qərb xristianlığının (katolik və protestant ənənələrinin) təsiri altında olan ölkələrdə bu gün adətən hədiyyə vermə, kral tortu (ing. king cake) yemək və Milad mövsümünün rəsmi bağlanışı ilə müşayiət olunur. Pravoslav ənənələrinin üstünlük təşkil etdiyi ölkələrdə isə su, vəftiz ayinləri və evlərin xeyir-dua alması bayramın əsas hissəsini təşkil edir.

Argentina, Paraqvay və Uruqvay

Argentina, Paraqvay və Uruqvayda, eləcə də digər Latın Amerikası ölkələrində bu gün Día de Reyes ("Krallar günü", Müdriklərin İsanı ziyarət etməsinə istinadən) adlanır. 5 yanvar gecəsindən 6 yanvar səhərinə qədər olan vaxt Noche de Reyes ("Krallar gecəsi") kimi tanınır. Uşaqlar qapının önünə ayaqqabılarını qoyur və dəvələr üçün ot və su buraxırlar. 6 yanvar səhəri, oyanan uşaqlar ayaqqabılarını yoxlayır və Reyes (Müdriklər) tərəfindən qoyulmuş hədiyyələri tapmağa ümid edirlər. Adətə görə, əgər bir uşaq yatmayıbsa, Müdriklər onun evindən yan keçirlər. Bu gün Rosca de Reyes (halqa formasında Epifaniya tortu) yeyilir və Milad bəzəkləri yığışdırılır.

İraq və Suriyadakı assuriyalılar

İraqdakı assuriyalı xristianlar Epifaniya bayramını Etha de Denha ("Neo-Aramey dilində doğuş" mənasında) adı ilə qeyd edirlər. Bu gün uşaqlar da daxil olmaqla hər kəs bir-birinə su atır. Bu, İsanın vəftizini simvolizə edir.

Bolqarıstan

Bolqarıstanın Qabrovo şəhərində Epifaniya şənliyi

Bolqarıstanda Epifaniya 6 yanvarda qeyd edilir və Bogoyavlenie ("Tanrının təzahürü"), Krashtenie Gospodne ("Rəbbin vəftizi") və ya Yordanovden ("İordan günü", çaya istinadən) adlanır. Bu gün bir keşiş taxta xaçı dənizə, çaya və ya gölə atır və gənc kişilər onu çıxarmaq üçün yarışırlar. Yanvarın əvvəlində suyun buz kimi soyuq olmasına baxmayaraq, bu adət şərəfli hesab edilir və xaçı ilk əldə edən üzgüçünün evinə xeyir-dua veriləcəyinə inanılır.

Kalofer şəhərində, xaçın atılmasından əvvəl, ənənəvi nağara və qarmon müşayiəti ilə buzlu Tundzha çayında kişi horosu oynanılır.

Benilüks (Belçika, Niderland, Lüksemburq)

Flandriyadakı uşaqlar Driyekoninqen bayramını qeyd edirlər

və hollandca danışanlar bu günü Driekoningen ("Üç Kral"), alman dilində isə Dreikönigstag ("Üç Kral Günü") adlandırırlar.Belçika, Lüksemburq, Niderlandın cənub bölgələri və qonşu Almaniyada uşaqlar üçlük halında (Bibliyadakı Müdrikləri simvolizə edərək) geyinərək ev-ev gəzirlər. Onlar bu bayrama aid mahnılar oxuyur və hər qapıda şirniyyat və ya sikkə alırlar. Hər bir uşaq bir ulduzu simvolizə edən kağız fənər daşıya bilər.

Braziliya

Braziliyada bu gün Dia dos Reis ("Krallar günü") adlanır və Latın Amerikasının qalan hissəsində olduğu kimi, Müdriklərin gəlişini və İsanı Tanrının Oğlu kimi tanımasını anır. 5 yanvar gecəsi – 6 yanvar səhəri Krallar gecəsi və ya On ikinci gecə kimi tanınır. Bu, Milad bayramının son gecəsi hesab edilir və şənliklər, musiqi, şirniyyatlar və regional yeməklərlə qeyd olunur.

Çili

Bu gün Çilidə bəzən Día de los Tres Reyes Magos ("Üç Müdrik Kralın Günü") və ya nadir hallarda La Pascua de los Negros ("Qaralar Pasxası") adlanır. Sonuncu adın tarixi, bu günün kölələr üçün işləmədikləri yeganə gün olması ilə bağlıdır.

Dominikan Respublikası

Dominikan Respublikasında bu gün Día de los Tres Reyes Magos ("Üç Müdrik Kralın Günü") adlanır və uşaqlar Milad bayramında olduğu kimi, Milad ağacının altında hədiyyələr alırlar. Şəhərlərdə və ictimai yerlərdə uşaqlar yeni oyuncaqlarını sınaqdan keçirirlər.

Yanvarın 5-də uşaqlar yataqlarının altına oyuncaqlar qoyur ki, səhər oyananda onların Santa Klaus və ya Üç Kral tərəfindən gətirildiyinə inansınlar. Bununla belə, Şimali Amerika ənənələrinin təsiri ilə Santa Klaus və digər bayramlar (məsələn, Helloween) yerli adətlərlə qarışmış və Milad hədiyyələri ənənəsi 6 yanvara qədər davam edən yeni iqtisadi sistem yaratmışdır.

Misir

Misirdə Epifaniya bayramı Eid al-Ghitas (عيد الغِطاس) adlanır və İsgəndəriyyə Kopt Pravoslav Kilsəsi tərəfindən 11 Tobe (Kopt təqvimi üzrə) tarixində qeyd olunur. Bu, İsanın vəftiz edildiyi və Tanrının Onu bəşəriyyətin atası kimi elan etdiyi məqam hesab edilir. Epifaniya İsanın doğumundan başlayaraq vəftizə qədər olan bütün təcəssüm prosesini özündə cəmləşdirir.

Epifaniya Kopt Pravoslav Kilsəsinin yeddi böyük bayramından biri olduğu üçün ciddi oruc günüdür. Bayram suyun xeyir-dua alması ilə əlaqədardır və kilsədə il boyu istifadə olunan müqəddəs sular bu gün xeyir-dua alır. Evlərin də müqəddəs su ilə xeyir-dua alması geniş yayılmış adətdir və bəzi hallarda bu proses bir neçə gün davam edir, ancaq mütləq Oruc dövrü başlamazdan əvvəl başa çatmalıdır.

İngiltərə

İngiltərədə Epifaniya gecəsi Twelfth Night (On ikinci gecə) adlanır və ənənəvi olaraq maskarad və wassail (isti içki) şənlikləri ilə müşayiət olunur.Yule odunu (Milad üçün yandırılan odun) bu günə qədər yanar vəziyyətdə saxlanılır və onun kömürü gələn ilin Yule odununu yandırmaq və evi yanğından qorumaq üçün istifadə edilirdi.

Keçmişdə Epifaniya aprel axmaqları günü kimi zarafatlar etmək üçün bir fürsət idi. Bu gün Twelfth Night İngiltərədə teatr tamaşaları üçün populyar bir gün olaraq qalır. Şekspirin Twelfth Night əsəri ilk dəfə 1601-ci ildə bu gün oynanılmışdır. Həmçinin Londonda Holly Man ilə bağlı illik şənliklər keçirilir.

İstinadlar

1. "Bașkan Savaș'tan Kıddes Bayramı mesajı". Antakya Gazetesi - Toplumcu Halk Gazetesi (türk). 19 January 2024. 25 January 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 January 2024.
2. Sağaltıcı, Ümit. "Kıddes Bayram, Tüm Cihana Mübarek Olsun!". Samandağ Ayna Haber (türk). 20 January 2023. 7 February 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 January 2024.
3. "Bugün, Kıddes Bayramı". İskenderun Ses Gazetesi (türk). 25 January 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 January 2024.
4. Calendarium Romanum (lat.): Ex decreto Sacrosancti Œcumenici Concilii Vaticani II instauratum auctoritate Pauli PP. VI promulgatum. Editio typica. Civitas Vaticana: Typis Polyglottis Vaticanis, 1969. S. 23.
5. "The Bridge" Arxiv surəti 28 dekabr 2013 tarixindən (Wayback Machine) saytında Arxivləşdirilib dekabr 28, 2013, at the Wayback Machine. The Diocese of Southwark. Newsletter dated December 2011/January 2012.
6. "The Byzantine Blessing of Water on the Vigil of the Epiphany". 2021-12-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-04.
7. "Twelve days of Christmas". Full Homely Divinity. March 27, 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 2, 2015. We prefer, like good Anglicans, to go with the logic of the liturgy and regard January 5th as the Twelfth Day of Christmas and the night that ends that day as Twelfth Night. That does make Twelfth Night the Eve of the Epiphany, which means that, liturgically, a new feast has already begun.
8. Funk, Tim. "Presbyterians bring Twelfth Night". The Charlotte Observer. December 25, 2009. Christmas was a day to go to church – the simpler the service, the better, Todd says – and maybe have a quiet dinner with family. It was a slower time in the agricultural year, so there was an opportunity for some leisure. As long as you didn't overdo it. But even Scots-Irish Presbyterians had to have a little fun sometimes. The occasion to let go was Twelfth Night on Jan. 5 or 6. For Christians, it marks the arrival in Bethlehem of the Magi, or Three Wise Men.
9. "Epiphany". Christian Advocate. United Methodist Publishing House. 7: 15. 1963. ...in Methodist usage the Epiphany Season includes all the Sundays between that date and Ash Wednesday, which for 1964 will be February 12, the beginning of Lent.
10. The Church Eclectic. XXV. The Young Churchman Co. 1898. səh. 1089. The Provincial Synod established in 1883 the Domestic and Foreign Missionary Society of the Church of England in Canada, framed largely upon the Domestic and Foreign Missionary Society of the American Church. No concerted action had been taken by the Church in Canada till the formation of this society but by the regular issuing of appeals from the Board of Management each year, at Ascensiontide for Domestic, and at Epiphanytide for Foreign Missions, a certain amount of interest in the great question of missions has been created.
11. Packer, George Nichols. Our Calendar. Union and Advertiser Co. 1893. səh. 110. The length of Christmastide or season is twelve days, lasting from the 25th of December to Epiphany. Epiphany (Greek Epiphania, Theophania or Christophania), is a festival in commemoration of the manifestation of Jesus Christ to the world as the Son of God, and referring to the appearance of the star which announced our Saviour's birth to the Gentiles, and the visit of the Magi, or Wise Men of the East to the infant Jesus. This festival is held on 6th January invariably, consequently is not a moveable feast, though the length of Epiphany-tide depends upon the date of Easter.
12. "Epiphany and Epiphanytide". The Parish of St Clement and St James. . December 23, 2013. July 14, 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 15, 2014. The current pattern in the Anglican Church is to have an extended Epiphany season (called Epiphanytide). This is why Nativity scenes are sometimes kept in churches throughout January. Epiphanytide: Rather confusingly, however, the other two main 'manifestations' marked in Epiphanytide concern Jesus as an adult: his baptism in the River Jordan, when the Holy Spirit descends on him in the form of a dove (on the Sunday after Epiphany), and his first sign: the turning of water into wine at the marriage feast in Cana in Galilee. This latter event – the third 'epiphany' of the season – is only to be found in John's gospel.
13. Heiligman, Deborah. Celebrate Christmas. National Geographic. 2007. səh. 27. ISBN . At the end of the Twelve Days of Christmas comes a special day called the Epiphany, or Three Kings Day. This holiday, which falls on January 6th, is celebrated as the day when the three wise men, also called the three kings, first saw baby Jesus and gave him gifts.
14. A Study Guide for William Shakespeare's "Twelfth Night" (ingilis) (2). Cengage Learning. 2016. səh. 29. ISBN . Twelfth Night saw people feasting and taking down Christmas decorations. The king cake is traditionally served in France and England on the Twelfth Night to commemorate the journey of the Magi to visit the Christ child.
15. Polon, Linda; Cantwell, Aileen. The Whole Earth Holiday Book (ingilis). Good Year Books. 1983. səh. 97. ISBN .
16. Edworthy, Niall. The Curious World of Christmas (ingilis). Penguin Group. 2008. səh. 83. ISBN . The time-honoured epoch for taking down Christmas decorations from Church and house in Candlemas Day, February 2nd. Terribly withered they are by that time. Candlemas in old times represented the end of the Christmas holidays, which, when "fine old leisure" reigned, were far longer than they are now.
17. Roud, Steve. The English Year (ingilis). Penguin Books Limited. 2008. səh. 690. ISBN . As indicated in Herrick's poem, quoted above, in the mid seventeenth century Christmas decorations were expected to stay in place until Candlemas (2 February), and this remained the norm until the nineteenth century.
18. "The Origins and Spirituality of the Epiphany". Catholicireland.net. February 14, 1969. November 27, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 22, 2011.
19. "Evaluations of Nominations of Cultural and Mixed Properties to the World Heritage List: ICOMOS Report" (PDF). UNESCO Organization. August 2014. 49–50. August 21, 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: November 26, 2015.
20. "Baptism Site "Bethany Beyond the Jordan" (Al-Maghtas)". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). January 2, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: September 1, 2021.
21. "The Calendar of the Orthodox Church". Goarch.org. January 18, 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 22, 2011.
22. Holger Oertel. "The Julian Calendar". Ortelius.de. September 22, 2007. January 3, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 22, 2011.
23. "Bulgaria – Epiphany Day at an icy Sofia lake finds young men in hot pursuit. Belief holds that the first to reach the wooden cross, thrown by an Eastern Orthodox priest, will enjoy a year of good health. Photograph by Dimitar Dilkoff". April 13, 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 10, 2014.
24. Dilkoff, D. "Epiphany in Kalofer, Bulgaria". LA Times/AFP/Getty. January 6, 2011. October 9, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 6, 2012.
25. "Icy plunge for Epiphany in Bulgaria (Video)". Euronews. January 6, 2011. January 14, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 12, 2012.
26. 'Traditie Driekoningen is verloren gegaan' Arxiv surəti 9 yanvar 2023 tarixindən (Wayback Machine) saytında, nu.nl, January 6, 2016  (nid.)
27. "Dutch Children Act Out The Epiphany". British Pathe. January 16, 1968. November 27, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 22, 2011.
28. "Driekoningen, Driekoningen, geef mij een nieuwe...film". January 25, 2021 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 19, 2023.
29. Wigder, Roberta C. Brazil rediscovered. Dorrance Publishing Company, Incorporated. 1977. səh. 37. ISBN .
30. "Con un pasacalle se iniciarán las celebraciones de la Pascua de los Negros en Arica". soychile.cl. January 5, 2013. September 20, 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 25, 2013.
31. Makary, Marina. "Why do Coptic Christians in Egypt Eat Taro on Feast of the Epiphany?". Egyptian Streets. 2023-01-17. İstifadə tarixi: 2024-01-25.
32. Gamal Mikhail, Albair. "Coptic Feast of Epiphany". CopticHeritage. December 26, 2003. August 10, 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 5, 2014.
33. "Twelfth Night Celebrations – London". Woodlands-junior.kent.sch.uk. October 11, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 22, 2011.
34. "Twelfth Night in England – Traditions and customs". Woodlands-junior.kent.sch.uk. January 1, 2004. February 13, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 22, 2011.
35. "The Twelfth Day of Christmas". The Old Foodie. January 6, 2007. April 27, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 22, 2011.

Mənbə

• Epiphanius, Panarion, li, 27, in Migne, Patrologia Graecae (P.G.), XLI, 936 (where it is called by its Latin name: Adversus Haereses)
•  Martindale, Cyril. Epiphany  // Herbermann, Charles (redaktor). . 5. New York: Robert Appleton Company. 1909.
• Migne, Jacques-Paul. Patrologiae cursus completus, series graeca. 2. 1858.

Ədəbiyyat

• Baxter, Roger. Christ to be Adored with Offerings // Meditations For Every Day In The Year. New York: Benziger Brothers. 1823.
• Massillon, Jean-Baptiste. Sermon XXVII: For the day of the Epiphany // Sermons by John-Baptist Massillon. Thomas Tegg and Son. 1879.

Xarici keçidlər

• The Epiphany Season at the Christian Resource Institute
• Rev. Fr. Leonard Goffine's The Church's Year: "On the vigil and feast of the Epiphany"