Rumıniya antikommunist müqavimət hərəkatı

Rumıniya antikommunist müqavimət hərəkatı 1940-cı illərin sonlarından 1950-ci illərin ortalarına qədər aktiv olmuş, ayrı-ayrı fərdi döyüşçülər 1960-ci illərin əvvəllərinə qədər mübarizəni davam etdirmişdir. Bu, kommunist rejimə qarşı ilk və ən planlı formada olan silahlı müqavimət idi. Döyüşçülər bandit olaraq görülürdülər. 1989-cu ilin sonlarında Nikolae Çauşesku devrilməyincə, "anti-kommunist silahlı müqavimət" adlandırılanların təfərrüatları ictimaiyyətə açıqlandı. Yalnız bundan sonra ictimaiyyət bəzən özlərini "hayduk" adlandıran bir neçə kiçik silahlı dəstə haqqında, hansı ki, bəziləri on il hakimiyyətdən gizlədildiyi Karpat dağlarına sığınan bir neçə kiçik silahlı dəstə haqqında məlumat aldılar. Son döyüşçü 1962-ci ildə Banat dağlarında aradan qaldırıldı. Hərəkətin dərəcəsi və təsiri postkommunist Rumıniya mediasında, sağ qalanların xatirələrində və hətta tarixşünaslıqda avtoritar, antisemitizm və / və ya ksenofobik olduğu halda çox vaxt şişirdilir. Qrupların bir hissəsinin ideologiyası ümumiyyətlə gözdən yayınır və ya minimuma endirilir. Rumıniya müqavimətinin bəzən keçmiş Sovet blokunda ən uzun sürən silahlı hərəkatlardan biri olduğu deyilir.

Rumıniya antikommunist müqavimət hərəkatı
Silahlı müqavimət ərazilərinin qırmızı rəngdə göstərildiyi Rumıniya xəritəsi
Tarix	1947–1962
Yeri	Rumıniya
Nəticəsi	Qiyam yatırıldı
Münaqişə tərəfləri
Antikommunist qruplar Rumıniya Sosialist Respublikası
Komandan(lar)
İon Qavrile Oqoranu Toma Arnauțoiu Leon Șușman Teodor Şuşman Nikolay Dabiya Tam siyahı aşağıdadı. George Georgiu-Dej George Pintilie
Tərəflərin qüvvəsi
10 000 üsyançı bilinmir
Ölənlər və yaralananlar
2000 ölü Bilinmir, ancaq çox az olduğu ehtimal olunur.
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Əvvəli

1944-cü ilin mart ayında Qızıl Ordu, Bukovinaya, nasist Almaniyasının müttəfiqi olan Rumıniya ərazisinə doğru irəliləyir. Yüzlərlə insan 15-20 nəfərdən ibarət antisovet partizan dəstələri yaradaraq meşələrə girdi.

Rumıniya ilə müttəfiqlikdən sonra (11-12 sentyabr 1944) Qızıl Ordu Rumıniyada sərbəst şəkildə hərəkət edirdi və Rumıniya hökuməti Şimali Bukovina üzərində səlahiyyətindən də məhrum olmuşdu. 1944-cü ilin sonu və 1945-ci ilin əvvəllərində Sovetlər və Qərb arasında gələcək müharibədə Qızıl Orduya təcavüz etmək missiyası ilə Rumıniyada bəzi kiçik silahlı dəstələr meydana gəldi. Müharibədən sonra bu qrupların əksəriyyəti dağıldı, digərləri 1948-ci ilə qədər dağlarda qaldılar. 1946-cı ilin mayında Sanatesku hökumətinin keçmiş daxili işlər naziri general Aurel Aldea həbs olundu və "onun rəhbərliyi altında müxtəlif təxribatçı təşkilatları bir araya gətirmək" ittihamı ilə tutuldu. Ancaq görünür, koordinasiya etdiyi "Milli Müqavimət Hərəkatı" kommunist rejimin qurulmasına az təhlükə yaratmışdı.

1946-cı il seçkilərindən sonra antikommunist qüvvələrin bir araya gəlməsi generalları, yüksək rütbəli zabitləri və siyasətçiləri vahid komandanlıq altında silahlı qruplar hazırlayan və əlaqələndirən bir quruluşa çevirdi. Rumıniya daxilindəki mərkəzi koordinasiya quruluşu bu təşəbbüs barədə Parisdə yerləşən Rumıniya Milli Şurasına məlumat verdi və bu da öz növbəsində Qərb hökumətlərinə məlumat verdi. Bu hərəkatda iştirak edənlərin 80% -ni təşkil edən layihə sonradan 1948-ci ilin yazında kütləvi həbslər həyata keçirən Rumıniya hakimiyyəti tərəfindən tutuldu. Beləliklə, koordinasiya edilmiş milli müqavimət ləğv edildi.

Silahlı müqavimət hərəkatının başlaması

Lakin, 1948-ci ilin yayından başlayaraq, fərdi və ya kiçik qruplar bir neçə min insan toplamaqla nisbətən böyük bir hərəkat içində müxtəlif silahlı müqavimət qruplarını meydana gətirərək Karpat bölgələrinə girdilər. Üsyançılar bütün sosial təbəqələrdən və ölkənin bütün bölgələrindən gəldilər, ərazinin onları qoruya biləcəyi hər yerə yaydılar. Hərəkat 1948-ci il ərəfəsində kommunist hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra ölkəni vuran kütləvi həbslər, habelə kəndlilərin və orta təbəqənin böyük bir hissəsini məhv edən siyasi və iqtisadi tədbirlər ilə əlaqəli idi.

 

Apuseni dağlarındakı antikommunist müqavimətçi Teodor Şuşman

Dağlarda sığınacaq axtaran insanların bir neçə səbəbi var idi. Bəziləri qaçılmaz həbsdən qurtulmaq üçün yer altına girsə də, daha çox insanlar iqtisadi cəhətdən məhv olandan sonra yaşamaq ümidlərindən əl çəkdikləri, həbs və ya daha da pis vəziyyətə düşdükləri üçün qaçdılar. Əhəmiyyətli dərəcədə, bütün ailələr 1948-ci ilin sonu və 1949-cu ilin əvvəllərində dağlara qaçmağa başladılar. Beləliklə, general Korneliu Draqalinanın rəhbərliyi altında partizanların vəziyyəti barədə 1 may 1949-cu ildə hesabat verən Klujdakı ingilis konsulu belə deyirdi:

geyim və dərman azdır və bu, yəqin ki, doğrudur, çünki 1 mart torpaq istismarından bu yana qadınların və uşaqların xeyli hissəsi artmışdır. Mənə istismardan bəri hərəkata qoşulanlar haqqında 20 000 kimi yüksək bir rəqəm verilmişdi(...) Qadınların və uşaqların sayının artması növbəti qışda yaşamaq üçün problem yaradacaq (...) Mənə indi və təkrarən ordu təchizatının partizanlara, bəzən əsir düşməklə, bəzən qaçqınlıqla getməsi barədə deyilir, amma nə dərəcədə olduğunu deyə bilmərəm ...

Silahlı müqavimətin üzvləri xalq tərəfindən "partizan" yox, comərd quldurlar üçün istifadə olunan "hayduk" adlanır və xalq qəhrəmanı olaraq görülürdülər.

Silahlı müqavimətin daha bir əsas komponenti anti-kommunist inancından irəli gələn şəxslər və qruplardan ibarət idi və yalnız silahlı birləşmənin artan terroru özündə saxlayacağına və dönməz bir kommunist ələ keçirməsinin qarşısını ala biləcəyinə inandırdı. Müqavimət qruplarının bəzilərinə keçmiş ordu zabitləri rəhbərlik edir və daha razılaşdırılmış və planlı şəkildə hərəkət edirdilər. Görünən budur ki, onlar heç vaxt görülməmiş, daha ümumi silahlı bir üsyan qaldırmağa ümid edirdilər. Üsyançıların daha kiçik bir kateqoriyası, Siyasət Koordinasiya İdarəsi (OPC) tərəfindən Avropada işə götürülən, Fransa, İtaliya və Yunanıstanda təhsil almış və sonra Karpata düşmüş Rumıniyalı qaçqınlar idi. Ancaq görünən odur ki, yaşamaq üçün vacib olan yerli əlaqə yarada bilməyənlərin əksəriyyəti tezliklə tutuldu.

Üsyançıların müharibədən sonrakı ilk illərdə Rumıniyada paraşüt missiyaları keçirən CİA ilə əlaqələri var idi. 1949-cu ilin əvvəlində CIA öz OPC vasitəsilə Almaniyadan, Avstriyadan və Yuqoslaviyadan didərgin düşmüş rumınları işə almağa başladı. 1949-51-ci illərdə Buxarestdəki CİA stansiyasının rəisi Qordon Mason silah, döyüş sursatı, radio ötürücülər və dərman qaçaqmalçılığının təşkil edildiyini söylədi. CİA tərəfindən Rumıniyaya qaçaq yollarla gətirilən agentlər fabriklərin və nəqliyyat şəbəkələrinin təxribatını təşkil etməyə kömək etməli idilər. Xüsusilə, iki nəfərlik bir qrup 2 oktyabr 1952-ci ildə Olteniyadakı Tarqu Carbunești yaxınlığında CİA tərəfindən Rumıniyaya paraşütlə endirildi. Rumıniya hakimiyyəti onlardan ikiqat vasitə kimi istifadə etməyi planlaşdırdıqları üçün amerikalı təlim keçmiş üç agent 1953-cü ilin iyun ayında sonradan tutularaq, edam edilmədən Apuseni dağlarına göndərildi. Oradea-Satu Mare bölgəsində üç hava kəşfiyyatı agenti öldürüldü, onlardan biri atəş nəticəsində, ikisi isə daha sonra edam edildi.

CİA tərəfindən 1951-ci ilin əvvəlində işə götürülən rumınlar arasında Konstantin Saplakan, Vilhelm Spindler, George Barsan, Matyas Bohm və İlye Puiu da var. Sekuritate keçmiş Rumıniyalı pilot tərəfindən İtaliyada işə götürüldüklərini aşkar etdi. Bunun ardınca Rumıniya Hökuməti Amerikanın ölkənin daxili işlərinə müdaxiləsinə etiraz olaraq nota göndərdi və tutulan CİA agentlərinin "Rumıniya Ordusuna qarşı terror və casusluq əməliyyatları aparmaq üçün göndərildiyini" bildirdi.

Müqavimət qrupları

 

Feqeraş dağlarındakı hərəkata liderlik edən İon Qavrile Oqoranu

1948-ci ildən 1956-cı ilə qədər Feqeraş dağlarında bir müqavimət qrupuna rəhbərlik edən və 1976-cı ilə qədər gizli qalan Dəmir Qvardiya gənclər qanadının üzvü İon Qavrile Oqoranu Rumıniya tipik müqavimət qrupunun müəyyən əlamətlərini müəyyən etdi. Bu müəllifə görə, belə bir qrup olduqca kiçik idi, lakin bəzi icmaların daxil olduğu dağlıq / meşəlik ərazidə yerləşən 200 nəfərə qədər adam ola bilərdi. Oqoranu daha sonra belə qrupların sığınacaq, yemək və məlumat verən xeyli sayda (bir neçə minə qədər) sakin tərəfindən dəstəkləndiyini iddia etdi.

Transilvaniyanın Apuseni bölgəsində ən fəal qrupa Leon Șușman rəhbərlik edirdi. Qrup əsasən meşələrdə gizləndi və silahlanmasının bir hissəsini Almanların 1944-45-ci illərdə ərazidə paraşüt etdiyi Dəmir Qvardiya dəstəsindən əldə etdi. Bu müqavimət qrupunu aradan qaldırmaq üçün Sekuritate onlara qarşı kəşfiyyatçılardan istifadə etdi və onların ailə üzvləri ilə olan yazışmalarına müdaxilə etdi. "Milli Müdafiə Cəbhəsi - Hayduk Birlikləri" adlı silahlı qrupa Şərq cəbhəsində Sovet İttifaqına qarşı müharibədə iştirak etmiş Kral Ordusunun keçmiş zabiti, mayor Nikolay Dabiya rəhbərlik edirdi. Bu qrupun üzvləri tüfəng və əl silahları ilə silahlanmış Teiușdakı Vergi İdarəsini qarət etdilər. Həbs olunan bir müqavimətçinin tutulmasından sonra hərəkatçıların Muntele Maredəki yerlərini və gücləri barədə Sekuritate məlumat aldı. Sekuritate qüvvələri tərəfindən həyata keçirilən əməliyyat 4 mart 1949-cu il tarixində üsyançılara hücum etmək qərarına gəldi. Polkovnik Mihai Patriciunun başçılıq etdiyi təhlükəsizlik qüvvələri üsyançıların yerləşdiyi zirvə nöqtəsini silahlı atışma və daha sonra əl-ələ döyüşlərdə məğlub etməyə çalışdı. Sekuritatenin üç üzvü ölmüş, üç nəfər yaralanmışdır. Dabiya 22 mart 1949-cu ildə yatdığı anbarın sahibi olan kəndli tərəfindən satılmasından sonra tutuldu. 28 oktyabr 1949-cu ildə qrupun yeddi üzvü, o cümlədən mayor Nicolay Dabiya Sibiuda edam edildi.

 

Ən uzun müddət mübarizə aparan Muskel Hayduklarının lideri Toma Arnauțoiu

Müqavimət qrupları Sekuritatenin tam silahlanmış nizami qoşunlarının sistematik və davamlı hərbi hərəkətlərinin hədəfi idi. Sekuritate qoşunlarının gücü, zirehli texnikalar, artilleriya və bəzən hətta aviasiya da daxil olmaqla, alaydan batalyonadək dəyişə bilirdi. Üsyançı qruplar Sekuritate tərəfindən tutulan ölü və yaralılardan ibarət itkilərə davam gətirdilər. Həm də tərəfdarların və ya sızan şəxslərin xəyanət qurbanı oldular ki, bu da itkilər və əsirlərə səbəb oldu. Qavrile Oqoranu həbs olunan üsyançıların və tərəfdarlarının bəzilərinin dindirilmə zamanı öldürüldüyünü, müqavimət qruplarının digər üzvlərinin açıq və ya gizli məhkəmələrdə ittiham edildiyini, ölüm və ya həbs cəzasına məhkum edildiyini iddia edirdi. O, bir neçə min hökmün çıxarıldığını təxmin edir. Ölüm cəzası cəsədləri naməlum ümumi qəbirlərə ataraq gizli şəkildə və ya yerli əhalini qorxutmaq məqsədi ilə edildi. Ölüm hökmü çıxarılmamış həbs edilən üsyançıların xeyli hissəsi izah edilmədən həbsxanalardan kənarda öldürüldü. Üsyançıların aktiv olduğu bölgələrdə əhali hakimiyyət tərəfindən sistematik hədə-qorxu və terrora məruz qaldı.

Struktur və funksiya

1990-cı ildən sonra aparılan tədqiqat göstərilən müqavimətin dağılması, dərəcəsi və müddəti, hərəkət haqqında struktur məlumatlarını müəyyənləşdirməkdə daha çətinləşmişdi. Sekuritate CNSAS-ın (Sekuritate Arxiv Araşdırmaları Milli Şurası) arxivlərini qiymətləndirərək 1948 və 1960 arasında fəaliyyət göstərən 1196 müqavimət qrupunun müvəqqəti bir rəqəmini qiymətləndirdi. Qrupların ölçüsü 10 nəfərdən az olan kiçik qruplaşmalardan 100-dən çox kişinin böyük dəstələrinə qədər təxminən 40 döyüşçüdən ibarət olan aralıq ölçülü qruplara qədər dəyişirdi. Ən yüksək paylama sıxlığı 15-20 nəfərlik bir adamın toplandığı qruplar ətrafında yerləşirdi. Bu fərziyyələrə görə, aktiv müqavimət göstərənlərin ümumi sayı ən azı 40-50.000 dəstəkləyən şəxsin olduğu təxmin edilən 10.000 nəfərdən aşağı ola bilməzdi. Üsyançıların tərəfində öldürülənlərin sayını həm arxiv məlumatlarına, həm də 1990-cı ildən sonra dərc olunan müxtəlif xatirələrə görə hesablamaq olar. Arxivlərdə yüzlərlə ölüm hökmü aşkar edilmişdi, buna baxmayaraq daha çox sayda döyüşçü ya döyüşdə, ya da saxlanıldıqları müxtəlif vaxtlarda öldürülmüşdü. Təxmini bir rəqəm olaraq 2000 ölü verilə bilər.

Üsyançı qrupların sosial quruluşu kəndli, xeyli tələbə və ziyalı, habelə bir neçə ordu zabitindən ibarət olaraq, olduqca müxtəlif idi. 17 "dağ dəstəsi" arasında sıralanan 804 həbs olunan müqavimət üzvünün məlumatları olan Sekuritate-nin 1951-ci il tarixli bir hesabatı aşağıdakı siyasi mənsubiyyəti göstərir: 11% Milli Kəndli Partiyası, 10% Pluqmen Cəbhəsi, 9% Dəmir Qvardiya, 5% Kommunist Partiyası, 2% Milli Liberal Partiya

Əsas müqavimət qruplarının siyahısı

Müqavimətin sahə strukturu əsas olaraq ölkənin dağlıq və sıx meşəlik ərazilərini əhatə etmişdi. Ən vacib müqavimət qrupları və onların yerlərinin bəzilərinin siyahısı:

Ərazi	Qrup/Qrup liderinin adı
Maramureş	Qavrile Mihali-Ştrifunde; Vasili Popşa; İlye Zubaşcu; Yon İlban; Nikolae Pop; Vasili Dunka; Uniate keşişlər qrupu
Rodna dağları	"Xaç və Qılınc Təşkilatı" (Leonida Bodiu)
Bukovina	Konstantin Kenuşe, Vasili Motresku; Polk. Vasili Kerlan; Qriqori Sandu; Vasili Kemerute; Silvestru Harsmey; Qavril Vatamaniuk; Yon Vatamaniuk, Vladimir Makoveisiuk, Petru Maruseak, Sumanele Neqre, Tinerii Partizani ai Romeniey.
Suçava	Silvestru Hazmey; "Decebal Qaravulları" (Qerzile lui Decebal), Ion və Georgi Çiraş.
Krişul Alb çayı and Arad	Valer Şirianu; "Milli Azadlıq Hərəkatı"; Adrian Mihuţiu; Qliqor Kantemir; Yon Luluşa;
Bistritsa-Neseud	Hayduk lui Avram İanku
Apuseni dağları	"Ağ ordu" (Kapit. Aleksandru Sukiu); "Milli Müdafiə Cəbhəsi – Hayduk Birlikləri" (May. Nikolay Dabiya – Makavey qardaşlar); Dr. Yosif Kapote -Dr. Aleksandru Dejeu; Teodor Şuşman; İoan Robu; Ştefan Popa; İoan Krişan – Leon Abekioayei; Sandu Maksim; Spaniyol qardaşları; "Xaç və Qılınc Təşkilatı"; Kapit. Diamandi Yonesku
Kluj	Georgi Paşka; Alexandru Podea; May. Emil Oniqa; Kornel Deak
Bakeu	Vasili Korduneanu; Uturea qrup (Georgi Unquraşu, Petre Bakiu)
Banat	Polk. Yon Ute; Spiru Blenaru; Aurel Verniçesku; Petru Domeşneanu; Nikolay Popovici; Georgi Yonesku; Petru Ambruş; "Böyük Rumıniya Partizanları"; Blaj qardaşları; Yon Tenase; Dumitru İsfenuţ (Sferloqeya); Nikolay Doran; Yon Vuk
Hunedoara	Lazer Karaqea; Petru Vitan
Sibiu	müqavimət nöqtəsi Fetea
Kovasna	"Vlad Ţepeş Təşkilatı" (Viktor Lupşa, Korneliu Georgi-Szavras)
Braşov	"Vlad Ţepeş Təşkilatı"
Vranç	Vranç qrupu (Paraqine qardaşları); Georgi Militaru; "Vlad Ţepeş Təşkilatı"; (Viktor Lupşa); Kapit. Mendrişteanu
Birlad	Konstantin Dan
Şimali Feqeraş dağları	Dumitru (Yonele Yon); Feine; Yon Kendeya; Qrupul Karpatin Feqeraşan (İon Qavrile Oqoranu)
Cənubi Feqeraş dağları	Pol. Georgi Arsenesku; Muskel Haydukları (Petru və Toma Arneuţoiu qardaşlar); Apostol; Șerban-Voykan 1951-1957-ci illər aralığında Muskel ərazisindəki qrup;
Qorj	Kapit. Mihai Brencuşi
Vılça	Georgi Pele; Şerban Seku; Yon Jijie
Krayova	Gen. Yon Karlaonţ; Marin Dumitraşku
Dobroqeya	Georgi Fuduleya; Croitoru qardaşları; Qoqu Puiu; Nikolay Kiolaku; Niuklay Trokan; Dobroqeya Haydukları

Planlaşdırılan bir hərəkət əvəzinə, müqavimət hərəkatı hakimiyyətin 1948-ci ilin əvvəlində ələ keçirilməsindən sonra hakimiyyətin başlatdığı terror dalğasına cavab olaraq kortəbii bir reaksiya idi. Hərəkətin kortəbii xarakteri onun qeyd olunan parçalanmasını və müqavimət qrupları arasında koordinasiyanın zəifliyini izah edir. Bununla birlikdə, təcrid olunmuş və yerli bir şəkildə hərəkət etmək qruplara bütün hərəkatın ləğvini çətinləşdirən və bəzi qruplar üçün əlamətdar bir dayanıqlıq təmin edən bir çoxluq və çeviklik verdi. Bundan əlavə, bəzi bölgələrdə nəzərə çarpan reproduksiya meydana gəldi, məhv edilmiş qruplar yeni müqavimət özəkləri ilə əvəz edildi.

Hərəkətin xarakterik bir xüsusiyyəti müdafiə xarakteri idi. Həqiqətən təxribatlar və ya əraziləri işğal etmək kimi çox az təhqiramiz hərəkət qeydə alınmışdır. Qruplar hakimiyyət üçün böyük bir maddi təhlükə yaratmasa da, rejim üçün təhlükələri təmsil etdikləri simvolda özünü göstərirdi: müqavimətçilər sərbəst qaldıqları müddətdə, rejimin ölkəyə ümumi nəzarəti həyata keçirmək iddiası üçün ciddi problem yaratdılar.

Repressiya

 

Müqavimətçi qadın Elizabeta Rizya

Rumıniya təhlükəsizlik qüvvələri Sekuritate və milis qüvvələri arasında koordinasiya, habelə üsyançı qruplarda məlumatlandırıcılardan istifadə etməsi, kəşfiyyat toplanması və inandırma səbəbiylə üsyançı qüvvələri məğlub etməyə müvəffəq oldu.

Adriana Georcesku Kosmovici müqavimət hərəkatına mənsub olduğu üçün həbs edilən ilk insanlardan biri idi. 1945-ci ilin iyulunda 28 yaşlı qadın Buxarestdə tutuldu və gizli polis müstəntiqləri tərəfindən ağır şəkildə döyüldü. 1949-cu ildə Parisdə verdiyi bir ifadədə üç müstəntiqin onu silahla hədələdiyini, bunlardan birinin Aleksandru Nikolsçi olduğunu söylədi. Cuvantul üçün 1992-ci ildə yazılan məqaləyə görə, Nicolsçi 1949-cu ilin iyulunda Qerla həbsxanasından tranzit edilərkən yeddi məhbusun (guya anti-kommunist müqavimət hərəkatının liderlərindən biri də) öldürülməsini əmr etmişdi.

Elizabeta Rizya və onun əri, hökumətin məcburi kollektivləşdirmə siyasətinə qarşı çıxan iki kəndli polkovnik Georgi Arseneskunun başçılıq etdiyi "Muskel Haydukları" partizan qrupuna qatılaraq ərzaq və təchizat təminatında kömək etdilər. O, 1952-ci ildə tutuldu, 12 il həbsdə qaldı, bu müddət ərzində işgəncələrə məruz qaldı.

18 iyul 1958-ci ildə Vasili Motresku edam edildi. 1959-cu ildə Vasili Blenarunun başçılıq etdiyi 80 nəfər Kımpulunq bölgəsində "silahlı üsyana" görə mühakimə olundu.

Hakimiyyətin müqavimətçilərə qarşı əlçatmaz təqibləri, həmçinin müqavimətin mövcudluğuna dair əmrlər rejimin nə dərəcədə narahat olduğunu, siyasi laqeydliyin simvolunun yoluxucu ola biləcəyini göstərir.

Həmçinin bax

• Basmaçı hərəkatı
• Meşə Qardaşları (Estoniya)
• Novoçerkassk qətliamı
• Katın qırğını

İstinadlar

1. Totok, William; Macovei, Elena-Irina (2016). Între mit şi bagatelizare. Despre reconsiderarea critică a trecutului, Ion Gavrilă Ogoranu şi rezistenţa armată anticomunistă din România. Polirom. 103–104, 179–180. ISBN 978-973-46-6127-5.
2. Consiliul National pentru Studierea Ahivelor Securităţii, Bande, bandiţi si eroi. Grupurile de rezistenţă şi Securitatea (1948-1968), Editura Enciclopedica, Bucureşti, 2003
3. Din istoria rezistenţei anticomuniste in România, Adrian Stǎnescu, Curierul Românesc, Year XVI, number 5 (208), May 2004, pages 8–9.
4. Deletant, Dennis, "Communist Terror in Romania", Chapt. 10, Armed Resistance, pp. 225–234, St. Martin's Press, New York, 1999
5. Stoica, Stan (coordinator). Dicţionar de Istorie a României, p. 78. Bucharest: Editura Merona, 2007
6. Claudia Dobre, Rezistenţa anticomunistă în România: memorie şi istorie in Memoria, Revista gândirii arestate, Nr. 55 21 iyun 2007 at the Wayback Machine
7. Andrei Miroiu (2010): Wiping Out 'The Bandits': Romanian Counterinsurgency Strategies in the Early Communist Period. The Journal of Slavic Military Studies, 23:4, p.676
8. Kevin McDermott, Matthew Stibbe. Revolution and resistance in Eastern Europe: challenges to communist rule. p.84
9. Gavrilă-Ogoranu Ion, Short History of Armed Anti-Communist Resistance in Romania in Ioniţoiu, C., Cartea de Aur a rezistenţei româneşti împotriva comunismului. Vol. I-II, Bucureşti, Ed. Hrisovul, 1996
10. Andrei Miroiu (2010): Wiping Out 'The Bandits': Romanian Counterinsurgency Strategies in the Early Communist Period. The Journal of Slavic Military Studies, 23:4, p.684
11. Miroiu, p.684
12. Consiliul Naţional pentru Studierea Arhivelor Securităţii, Mişcarea armată de rezistenţă anticomunistă din Romania. 1944-1962, Editura Kullusys, Bucureşti, 2003
13. Dobre Florica (Edt.), Bande, bandiţi şi eroi. Grupurile de rezistenţă şi Securitatea (1948-1968), Ed. Enciclopedică, Bucureşti, 2003
14. Ioniţoiu Cicerone, Rezistenţa anticomunistă din munţii României, 1946 - 1958., "Gîndirea Românească", 1993 also see online document
15. Brişca, Adrian, The Anticommunist Armed Resistance in Romania, 1944-1962, AT, nr. 34-35, 1-2/2002, p. 75-101
16. Bellu, Ştefan. Rezistenţa în munţii Maramureşului In: AS, 1995, 2, p.320-326
17. Brişcă Adrian, Rezistenţa armată din Bucovina, vol. al II-lea: 1950-1952, Institutul National pentru Studiul Totalitarismului, Bucuresti, 2000
18. Brişcă Adrian, Jurnalul unui partizan:Vasile Motrescu şi rezistenţa armată din Bucovina, 2005
19. Brişcă, Adrian; Ciuceanu, Radu. Rezistenţa armată din Bucovina. 1944-1950. Vol. I, Bucureşti, 1998
20. Radu Ciuceanu, Octavian Roske, Cristian Troncotă, Începuturile mişcării de rezistenţă, doc. 2, pp. 138-147
21. Breazu, Steliana. Grupul de rezistenţă anticomunistă al lui Cantemir Gligor din munţii Zarandului şi munţii Codrului, pe valea Crişului Alb In: AS, 1995, 2, pp. 334–337
22. Radu Ciuceanu, Octavian Roske, Cristian Troncotă, Începuturile mişcării de rezistenţă, vol. 2, iunie – noiembrie 1946, Bucureşti, Institutul naţional pentru studiul totalitarismului, 2001, doc. 1–10, pp. 30–40
23. Cristian Troncotă, "Procesul mişcării naţionale de rezistenţă", 1946, in Arhivele Totalitarismului, nr. 19–20, 2–3/1998, pp. 102–120
24. Cristian Troncotă, Procesul mişcării naţionale de rezistenţă, p. 225
25. Grupul de rezistenţă "maior Nicolae Dabija" In: Memoria, nr. 13, pp. 59–67
26. Lucretia Jurj-Costescu, Patru ani de rezistență cu arma în mână în Munții Apuseni în Memoria, Revista gândirii arestate, Nr. 26 11 noyabr 2014 at the Wayback Machine
27. Ivan Paula. Aspects du mouvement de résistance anti-communiste a Cluj et a Alba, 1947-1952. In: Trans. R, 1995, 4, nr. 4, p.116-121
28. Berzescu Atanasie, Lacrimi şi sânge. Rezistenţa anticomunistă armată din munţii Banatului, Editura Marineasa, Timişoara, 1999
29. Brişcă Adrian, Rezistenţa armată din Banat vol. 1, 1945-1949, Editura Institutul Naţional pentru Studiul Totalitarismului - 2004
30. Matei, Tudor. Rezistenţa anticomunistă din Mehedinţi In: AS, 1998, 6, p.250-255
31. Sebeşan, Emil; Silveanu, Ileana. Rezistenţa din Banat. 1949 (La Résistance de Banat, 1949). In: A tot., 1998, 6, nr. 1, p.116-138
32. Theodor Bărbulescu, Liviu Ţăranu Rezistenţa anticomunistă – Cazul colonelului I. Uţă in Memoria, Revista gândirii arestate nr. 44-45 11 noyabr 2014 at the Wayback Machine
33. Baicu Petre, Salcă, Alexandru, Rezistenţa în munţi şi oraşul Braşov (1944-1948) Braşov, Ed. Transilvania Express, 1997
34. Radu Ciuceanu, Octavian Roske, Cristian Troncotă, Începuturile mişcării de rezistenţă, doc. 10, p. 153
35. Timaru, Mihai. Lupta de rezistenţă anticomunistă în munţii Vrancei In: AS, 1995, 2, p.327-333
36. Gavrilă Ogoranu Ion, Baki Lucia Brazii se frâng, dar nu se îndoiesc Vol.III, Editura Marineasa, Timişoara
37. Căpăţână, Claudia; Ciolcă, Răzvan. Fişe pentru o istorie a rezistenţei anticomuniste. Grupul "Haiducii Muscelului" In: MI, 1998, 32, nr. 6, pp. 40–44
38. Memoria, 1998, nr. 25, p. 138; Ioniţoiu, 1995, p. 158; I.N.S.T. nr. 16-17 /1997, p. 45)
39. Cojoc Marian – Rezistenţa armată din Dobrogea, 1945–1960, Ed. Institutul Naţional pentru Studierea Totalitarismului, Bucureşti, 2004
40. Rădulescu, Zoe. Rezistenţa anticomunistă din munţii Babadag In: AS, 1995, 2, pp. 311–319
41. Onişoru Gheorghe (coord.) – Totalitarism şi rezistenţă, teroare şi represiune în România comunistă, Studii C.N.S.A.S, Bucureşti, 2001
42. Addenda in Courtois Stéphane, Du passé faisons table rase! Histoire et mémoire du communisme en Europe, Robert Lafont, Paris, 2002
43. Miroiu, p.682
44. Deletant, Dennis, "Communist Terror in Romania", pp. 122–123, St. Martin's Press, New York, 1999

Xarici keçidlər

• , Editura Polirom, Iaşi, 2016.
• (fransız dilində) Georges Diener, "Résistance Paysanne et Maquis en Roumanie de 1945 à 1965 - La résistance paysanne à la collectivisation", Genèses - Sciences sociales et histoireno, no. 43, 2001/2
• (ingilis dilində) Toma Arnăuțoiu - The anti-communist partisans of Nucșoara - Biography, photos, documents about Toma Arnăuțoiu.