Qəsr əl-Bahili uğrunda döyüş və ya Bahilə qalası uğrunda döyüş — Qəsr əl-Bahili qalasında Əməvilər xilafəti ilə Türgiş xaqanlığı arasında baş vermiş döyüş. Döyüş nəticəsində türk qoşunları Xorasan vilayətinin Əməvi valisi tərəfindən göndərilən, Müseyib ibn Bişr ər-Riyahi başçılığı altındakı köməkçi qüvvə tərəfindən məğlub edilmiş, qaladakı ərəb qarnizonu isə Səmərqənd şəhərinə göndərilmişdir.
Bu döyüş Türgiş xaqanlığının ərəblərin bir müddət əvvəl zəbt etdiyi və on illərlə bu iki imperiya arasında döyüş meydanına çevrilmiş Mavəraünnəhrə yürüşünün birinci mərhələsi idi.
Zəmin
Mavəraünnəhr regionu xəlifə I Validin (hak. 705–715) hakimiyyəti dövründə, VII əsrdə İran və Xorasanın fəthindən sonra Əməvi sərkərdəsi Quteybə bin Müslüm tərəfindən ələ keçirilmişdir. Mavəraünnəhrdə yaşayan türk və İrandilli xalqların, o cümlədən müəyyən dərəcədə muxtar olan yerli hakimlərin Əməvilərə olan sədaqəti sual altında qalmışdı. Hətta, Mavəraünnəhr hakimləri 719-cu ildə xilafətin valilərinə qarşı hərbi yardım almaq üçün TanÇini və onların vassal dövləti olan Türgiş xaqanlığına məktub göndərmişdir.
Ərəb valisi Əbdülrəhman bin Nüaymin məharətsizliyi vəziyyəti daha da gərginləşdirmişdir. Onun davamçısı olan Səid ibn Əmr əl-Həraşi 720-ci ildə vali təyin edilmişdir, ancaq o da olduqca səriştəsiz idi. Onun vilayət haqqında çox da biliyi yox idi. Həmçinin, əl-Həraşinin qeyri-davakar təbiəti onun xorasanlılar tərəfindən "xudnanə" (mənası – nazlı) adlandırılmasına gətirib çıxarmışdır. Əl-Həraşi Səmərqənd şəhərində bacarıqlı olan Şubə ibn Züheyr Nəhşalini özünə müavin təyin edir, ancaq yerlilərin qiyam qaldırmasından sonra o, vəzifəsindən azad edilmiş və Osman ibn Abdullah ibn Mütərrid Şixxir ilə əvəz edilmişdir. Ser Hamilton Aleksandr Rosskin Gibb qeyd edir ki, bu qərar bəlkə də "üsyançıları sakitləşdirməyə çalışmaq" üçün alınmışdı.
Mühasirə və döyüş
Ərəb idarəçiliyin zəif olması və Mavəraünnəhr hakimlərinin Çinə edilən xahişləri Türgiş xaqanıSuluk xanın regiona yürüş təşkil etməsinə gətirib çıxarır. Ərəblər belə bir hücum cəhdini gözləmirdi. Bağa Tarxan öndərliyindəki Türgiş ordusu Qəsr əl-Bahili (Bahilə qalası) qalasını mühasirə edir. Əl-Təbəri qeyd edir ki, qalanın qarnizonu 100 ailəlik idi. Səmərqənd şəhərindən gələcək olan köməkçi qüvvələrin qalaya gec çatmasından qorxan Qəsr əl-Bahili qarnizonu Bağa Tarxana 40 min gümüşdirhəm, eləcə də xərac ödənilənə qədər 17 əsir təklif edərək sülh əldə etmək istəyir.
Səmərqəndin ərəb valisi Osman ibn Abdullah ibn Mütərrid Şixxir türgişlərin hücumundan xəbərdar olanda, Xorasanda məskunlaşmış ərəblərdən könüllü dəstək istəmişdir. Xorasana köçmüş bütün ərəb tayfalarından 4 min nəfər könüllü orduya qoşulmuşdur. Buna baxmayaraq, əl-Təbəri qeyd edir ki, sərkərdə Müseyib ibn Bişr ər-Riyahi könüllülərə onların "türklərin meydanına, xaqanın meydanına" daxil olacaqlarını bildirmiş, buna görə də 1.300 könüllü ordunu tərk etmişdir. Müseyib ordusu ilə bir pərəsənk (təxminən 5–8 km) irəlilədikdən sonra əsgərlərinə yenidən xəbərdarlıq vermiş, daha min könüllü ordunu tərk etmişdir. O, daha bir pərəsənk irəlilədikdən sonra yenidən eyni şeyi etmiş, axırda 700 nəfərlik bir ordu ilə qalmışdı. Müseyib Qəsr əl-Bahili qalasına doğru irəliləyərkən Kiy hakiminə rast gəlir, hansı ki, ona qalada baş verən hadisələr haqqında danışır, Bağa Tarxanın ərəblərin yürüşündən xəbər aldıqdan sonra bütün əsirləri edam etdiyini bildirir. Həmçinin, Kiy hakimi ərəblərər deyir ki, İrandehqanları Türgiş xaqanlığının tərəfinə qoşulmuşdur. Əlavə olaraq, o, ərəblərə 300 əsgər təklif edir.
Müseyib qaladan iki pərəsənk uzaqlıqda ikən, ora, biri ərəb olmaqla iki atlı göndərir. Onlar qalaya yaxınlaşır və kəşfiyyatçılıq edir. türgiş ordusunun qalaya giriş-çıxışı bağlamaq üçün onu mühasirə etməsinə baxmayaraq, kəşfiyyatçılar Müseyibin yanına qayıtmazdan əvvəl qarnizon ilə əlaqə qura bilir və ərəb ordusunun gəldiyini bildirir. Kəşfiyyatçılar Müseyibə vəziyyəti izah etdikdən sonra o, dərhal hərəkət etmək qərarını alır və gecə vaxtı türgiş ordusuna hücum edir. O, əsgərlərinə tapşırır ki, döyüşdən əvvəl atlarını buruntaqlasınlar və diqqətlərini meydandan qaçan əsgərlərə yox, türgiş müqavimətini qırmağa ayırsınlar.
Türgiş düşərgəsindən oxun uçuş məsafəsinin iki qat uzaqlığında olan ərəblər şəfəqin açılması ilə təkbir söyləyərək hücuma başlayır. Ərəblər türgiş düşərgəsini yarıb keçir, ancaq türklər tez özlərini toparlayaraq əks-hücuma başlayır. Ərəblər öz komandirləri ətrafına yığılır, çoxları isə döyüşdən qaçır. Onlar bu zaman çoxlu itkilər verir. Döyüş zamanı qalada olmuş bir şahidin dediklərinə görə, "biz bu iki ordu döyüşəndə eşitdiklərimizə, xüsusilə də əsgərlərin saldığı qışqır-bağıra, dəmirlərin toqquşmasına və atların kişnəmələrinə əsasən, düşündük ki, qiyamət günü gəlib çatıb". Nəticədə, ərəblər qələbə çalır, ancaq əl-Təbərinin istinad gətirdiyi mənbələr bununla bağlı ətraflı məlumatlar vermir. Müseyib əsgərlərinə əmr verir ki, birbaşa qalaya getsinlər, qarnizonu oradan çıxarsınlar və "puldan başqa heç bir dəyərli mal götürməsinlər, eləcə də qadınlar, uşaqlar və əlillər istisna olmaqla yeriyə bilən heç kəsi özləri ilə aparmasınlar. Ərəblər çox keçməmiş Səmərqənd şəhərinə çatır. Nəticə etibarilə, qalaya çatan türgişlər orada meyitlərdən başqa heç bir şey tapmır.
Nəticə
Qəsr əl-Bahili qalası uğrunda döyüş regionda yaşayan ərəblər tərəfindən bayram kimi qeyd edilmiş, ancaq müsəlmanların üzləşdiyi təhlükəli vəziyyəti ön plana çıxarmışdır. Bu hadisələr Əməviləri bacarıqlı bir sərkərdə olan Səid ibn Əmr əl-HəraşiniXorasan valisi təyin etməyə vadar etmişdir. Əl-Həraşi təşəbbüsü cəld şəkildə ələ keçirmiş, Səmərqənd şəhərindəki üsyançıları məğlub etmiş və əlverişli nəzarətin itirildiyi Fərqanə vadisi istisna olmaqla Quteybə dövründə fəth edilmiş torpaqları yenidən müsəlman hakimiyyəti altına almışdır. Bununla belə, əl-Həraşinin davamçısı Müslüm ibn Səid əl-Kilabi və ordusu 724-cü ildə Fərqanə vadisini ələ keçirməyə çalışarkən Türgiş ordusu tərəfindən "Susuzluq günü"ndə məğlub edilir. Bu məğlubiyyət ərəbləri müdafiəyə meylli olmağa məcbur etmiş, növbəti illərdə əhəmiyyətli döyüşlərin baş verməməsinə baxmayaraq, ərəblərin Mavəraünnəhrdəki nəzarəti tez bir zamanda süqut etmişdir.
Ərəb hakimiyyətinə genişmiqyaslı narazılıq 728-ci ildə Mavəraünnəhrdə ümumi üsyana səbəb olmuşdur. Türgişlərin hərbi dəstəyi ilə ərəblər bütün regionu, hətta 737-ci ildə Xorasanı belə tərk etməli olmuşdur. Mavəraünnəhrə nəzarət uğrunda rəqabət başlamışdı. Ərəblər Suluk xanın 738-ci ildə öldürülməsindən sonra Türgiş xaqanlığında baş vermiş vətəndaş müharibəsindən istifadə edən Əməvi valisi Nəsr ibn Səyyarın 739–741-ci illərdəki yürüşlərinə qədər əvvəlki mövqelərinə qayıda bilməmişdi.
Blankinşip (1994). The End of the Jihâd State: The Reign of Hishām ibn ʻAbd al-Malik and the Collapse of the Umayyads (ingilis). Albani, Nyu-York: State University of New York Press. ISBN978-0-7914-1827-7.
Deniel, Elton L. (2010). The Islamic East // In Robinson, Çeys (ed.). The New Cambridge History of Islam (ingilis). Volume 1: The Formation of the Islamic World, Sixth to Eleventh Centuries. Kembric: Cambridge University Press. səh. 448–505. ISBN978-0-521-83823-8.
Gibb, Hamilton Aleksandr Rosskin (1923). The Arab Conquests in Central Asia (ingilis). London: The Royal Asiatic Society. OCLC 499987512.
Kennedi, Hyu (2007). The Great Arab Conquests: How the Spread of Islam Changed the World We Live In (ingilis). Filadelfiya, Pensilvaniya: Da Capo Press. ISBN978-0-306-81740-3.
Pauers, Stefan (1989). The History of al-Ṭabarī, Volume XXIV: The Empire in Transition: The Caliphates of Sulaymān, ʿUmar, and Yazīd, A.D. 715–724/A.H. 96–105. SUNY Series in Near Eastern Studies (ingilis). Albani, Nyu-York: State University of New York Press. ISBN978-0-7914-0072-2.
September 26, 2021
bahilə, qalası, uğrunda, döyüş, qəsr, bahili, uğrunda, döyüş, qəsr, bahili, qalasında, əməvilər, xilafəti, ilə, türgiş, xaqanlığı, arasında, baş, vermiş, döyüş, döyüş, nəticəsində, türk, qoşunları, xorasan, vilayətinin, əməvi, valisi, tərəfindən, göndərilən, m. Qesr el Bahili ugrunda doyus ve ya Bahile qalasi ugrunda doyus Qesr el Bahili qalasinda Emeviler xilafeti ile Turgis xaqanligi arasinda bas vermis doyus Doyus neticesinde turk qosunlari Xorasan vilayetinin Emevi valisi terefinden gonderilen Museyib ibn Bisr er Riyahi basciligi altindaki komekci quvve terefinden meglub edilmis qaladaki ereb qarnizonu ise Semerqend seherine gonderilmisdir Bahile qalasi ugrunda doyusEreblerin Maveraunnehre yurusuVIII esrde Xorasan ve Maveraunnehrin xeritesi Tarix 720 721Yeri Namelum 1 Semerqend yaxinligi indiki Ozbekistan ve ya Tacikistan Neticesi ereblerin qelebesiMunaqise terefleriEmeviler xilafeti Turgis xaqanligiKomandan lar Museyib ibn Bisr er Riyahi Baga TarxanTereflerin quvvesiqalada 100 ailelik qarnizon teq min neferlik komekci quvve NamelumOlenler ve yaralananlarNamelum NamelumBu doyus Turgis xaqanliginin ereblerin bir muddet evvel zebt etdiyi ve on illerle bu iki imperiya arasinda doyus meydanina cevrilmis Maveraunnehre yurusunun birinci merhelesi idi 2 Mundericat 1 Zemin 2 Muhasire ve doyus 3 Netice 4 Menbe 4 1 Istinadlar 4 2 EdebiyyatZemin RedakteMaveraunnehr regionu xelife I Validin hak 705 715 hakimiyyeti dovrunde VII esrde Iran ve Xorasanin fethinden sonra Emevi serkerdesi Quteybe bin Muslum terefinden ele kecirilmisdir 3 4 Maveraunnehrde yasayan turk ve Irandilli xalqlarin o cumleden mueyyen derecede muxtar olan yerli hakimlerin Emevilere olan sedaqeti sual altinda qalmisdi Hetta Maveraunnehr hakimleri 719 cu ilde xilafetin valilerine qarsi herbi yardim almaq ucun Tan Cini ve onlarin vassal dovleti olan Turgis xaqanligina mektub gondermisdir 5 6 Ereb valisi Ebdulrehman bin Nuaymin meharetsizliyi veziyyeti daha da gerginlesdirmisdir 7 Onun davamcisi olan Seid ibn Emr el Herasi 720 ci ilde vali teyin edilmisdir ancaq o da olduqca seristesiz idi Onun vilayet haqqinda cox da biliyi yox idi Hemcinin el Herasinin qeyri davakar tebieti onun xorasanlilar terefinden xudnane menasi nazli adlandirilmasina getirib cixarmisdir 7 1 El Herasi Semerqend seherinde bacariqli olan Sube ibn Zuheyr Nehsalini ozune muavin teyin edir ancaq yerlilerin qiyam qaldirmasindan sonra o vezifesinden azad edilmis ve Osman ibn Abdullah ibn Muterrid Sixxir ile evez edilmisdir Ser Hamilton Aleksandr Rosskin Gibb qeyd edir ki bu qerar belke de usyancilari sakitlesdirmeye calismaq ucun alinmisdi 8 7 Muhasire ve doyus RedakteEreb idareciliyin zeif olmasi ve Maveraunnehr hakimlerinin Cine edilen xahisleri Turgis xaqani Suluk xanin regiona yurus teskil etmesine getirib cixarir Erebler bele bir hucum cehdini gozlemirdi 9 10 Baga Tarxan onderliyindeki 11 Turgis ordusu Qesr el Bahili Bahile qalasi qalasini muhasire edir El Teberi qeyd edir ki qalanin qarnizonu 100 ailelik idi 1 12 Semerqend seherinden gelecek olan komekci quvvelerin qalaya gec catmasindan qorxan Qesr el Bahili qarnizonu Baga Tarxana 40 min gumus dirhem elece de xerac odenilene qeder 17 esir teklif ederek sulh elde etmek isteyir 12 Semerqendin ereb valisi Osman ibn Abdullah ibn Muterrid Sixxir turgislerin hucumundan xeberdar olanda Xorasanda meskunlasmis ereblerden konullu destek istemisdir 12 Xorasana kocmus butun ereb tayfalarindan 4 min nefer konullu orduya qosulmusdur Buna baxmayaraq el Teberi qeyd edir ki serkerde Museyib ibn Bisr er Riyahi konullulere onlarin turklerin meydanina xaqanin meydanina daxil olacaqlarini bildirmis buna gore de 1 300 konullu ordunu terk etmisdir Museyib ordusu ile bir peresenk texminen 5 8 km ireliledikden sonra esgerlerine yeniden xeberdarliq vermis daha min konullu ordunu terk etmisdir O daha bir peresenk ireliledikden sonra yeniden eyni seyi etmis axirda 700 neferlik bir ordu ile qalmisdi 13 Museyib Qesr el Bahili qalasina dogru irelileyerken Kiy hakimine rast gelir hansi ki ona qalada bas veren hadiseler haqqinda danisir Baga Tarxanin ereblerin yurusunden xeber aldiqdan sonra butun esirleri edam etdiyini bildirir Hemcinin Kiy hakimi ereblerer deyir ki Iran dehqanlari Turgis xaqanliginin terefine qosulmusdur Elave olaraq o ereblere 300 esger teklif edir 14 Museyib qaladan iki peresenk uzaqliqda iken ora biri ereb olmaqla iki atli gonderir Onlar qalaya yaxinlasir ve kesfiyyatciliq edir turgis ordusunun qalaya giris cixisi baglamaq ucun onu muhasire etmesine baxmayaraq kesfiyyatcilar Museyibin yanina qayitmazdan evvel qarnizon ile elaqe qura bilir ve ereb ordusunun geldiyini bildirir 15 Kesfiyyatcilar Museyibe veziyyeti izah etdikden sonra o derhal hereket etmek qerarini alir ve gece vaxti turgis ordusuna hucum edir O esgerlerine tapsirir ki doyusden evvel atlarini buruntaqlasinlar ve diqqetlerini meydandan qacan esgerlere yox turgis muqavimetini qirmaga ayirsinlar 16 Turgis dusergesinden oxun ucus mesafesinin iki qat uzaqliginda olan erebler sefeqin acilmasi ile tekbir soyleyerek hucuma baslayir Erebler turgis dusergesini yarib kecir ancaq turkler tez ozlerini toparlayaraq eks hucuma baslayir Erebler oz komandirleri etrafina yigilir coxlari ise doyusden qacir Onlar bu zaman coxlu itkiler verir 17 Doyus zamani qalada olmus bir sahidin dediklerine gore biz bu iki ordu doyusende esitdiklerimize xususile de esgerlerin saldigi qisqir bagira demirlerin toqqusmasina ve atlarin kisnemelerine esasen dusunduk ki qiyamet gunu gelib catib 18 Neticede erebler qelebe calir ancaq el Teberinin istinad getirdiyi menbeler bununla bagli etrafli melumatlar vermir Museyib esgerlerine emr verir ki birbasa qalaya getsinler qarnizonu oradan cixarsinlar ve puldan basqa hec bir deyerli mal goturmesinler elece de qadinlar usaqlar ve eliller istisna olmaqla yeriye bilen hec kesi ozleri ile aparmasinlar Erebler cox kecmemis Semerqend seherine catir Netice etibarile qalaya catan turgisler orada meyitlerden basqa hec bir sey tapmir 19 Netice RedakteQesr el Bahili qalasi ugrunda doyus regionda yasayan erebler terefinden bayram kimi qeyd edilmis ancaq muselmanlarin uzlesdiyi tehlukeli veziyyeti on plana cixarmisdir 20 Bu hadiseler Emevileri bacariqli bir serkerde olan Seid ibn Emr el Herasini Xorasan valisi teyin etmeye vadar etmisdir El Herasi tesebbusu celd sekilde ele kecirmis Semerqend seherindeki usyancilari meglub etmis ve elverisli nezaretin itirildiyi Ferqane vadisi istisna olmaqla Quteybe dovrunde feth edilmis torpaqlari yeniden muselman hakimiyyeti altina almisdir 9 21 Bununla bele el Herasinin davamcisi Muslum ibn Seid el Kilabi ve ordusu 724 cu ilde Ferqane vadisini ele kecirmeye calisarken Turgis ordusu terefinden Susuzluq gunu nde meglub edilir Bu meglubiyyet erebleri mudafieye meylli olmaga mecbur etmis novbeti illerde ehemiyyetli doyuslerin bas vermemesine baxmayaraq ereblerin Maveraunnehrdeki nezareti tez bir zamanda suqut etmisdir 22 23 Ereb hakimiyyetine genismiqyasli naraziliq 728 ci ilde Maveraunnehrde umumi usyana sebeb olmusdur Turgislerin herbi desteyi ile erebler butun regionu hetta 737 ci ilde Xorasani bele terk etmeli olmusdur Maveraunnehre nezaret ugrunda reqabet baslamisdi Erebler Suluk xanin 738 ci ilde oldurulmesinden sonra Turgis xaqanliginda bas vermis vetendas muharibesinden istifade eden Emevi valisi Nesr ibn Seyyarin 739 741 ci illerdeki yuruslerine qeder evvelki movqelerine qayida bilmemisdi 2 24 Menbe RedakteIstinadlar Redakte 1 2 3 Kennedi 2007 seh 278 1 2 Deniel 2010 seh 457 Blankinsip 1994 seh 19 29 30 Gibb 1923 seh 29 58 Blankinsip 1994 seh 109 110 Gibb 1923 seh 60 1 2 3 Gibb 1923 seh 61 Pauers 1989 seh 150 152 1 2 Blankinsip 1994 seh 125 126 Gibb 1923 seh 60 61 Pauers 1989 seh 152 153 1 2 3 Pauers 1989 seh 153 Pauers 1989 seh 153 154 Pauers 1989 seh 154 Pauers 1989 seh 154 155 Pauers 1989 seh 155 Pauers 1989 seh 155 156 Pauers 1989 seh 158 Pauers 1989 seh 156 157 Kennedi 2007 seh 279 Gibb 1923 seh 61 65 Blankinsip 1994 seh 126 127 Gibb 1923 seh 65 69 Blankinsip 1994 seh 128 176 185 Edebiyyat Redakte Blankinsip 1994 The End of the Jihad State The Reign of Hisham ibn ʻAbd al Malik and the Collapse of the Umayyads ingilis Albani Nyu York State University of New York Press ISBN 978 0 7914 1827 7 Deniel Elton L 2010 The Islamic East In Robinson Ceys ed The New Cambridge History of Islam ingilis Volume 1 The Formation of the Islamic World Sixth to Eleventh Centuries Kembric Cambridge University Press seh 448 505 ISBN 978 0 521 83823 8 Gibb Hamilton Aleksandr Rosskin 1923 The Arab Conquests in Central Asia ingilis London The Royal Asiatic Society OCLC 499987512 Kennedi Hyu 2007 The Great Arab Conquests How the Spread of Islam Changed the World We Live In ingilis Filadelfiya Pensilvaniya Da Capo Press ISBN 978 0 306 81740 3 Pauers Stefan 1989 The History of al Ṭabari Volume XXIV The Empire in Transition The Caliphates of Sulayman ʿUmar and Yazid A D 715 724 A H 96 105 SUNY Series in Near Eastern Studies ingilis Albani Nyu York State University of New York Press ISBN 978 0 7914 0072 2 Menbe https az wikipedia org w index php title Bahile qalasi ugrunda doyus amp oldid 5579158, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
