fbpx
Wikipedia

Qovanlı oymağı

Avqust 12, 2021

Qovanlı oymağı — Qacar elinin Aşağıbaşlı qrupuna daxildir.

Tarixi

Qovanlı oymağının tarixindən və nümayəndələrindən danışmazdan öncə adaçımına diqqətimizi yönəldək. Qacarlar haqqında rəvayətlərə əsasən, bu tayfa öz köklərini Çingiz xanın oğlu Kaan Lunun nəslindən götürmüşdür. Qacarların əcdadlarından biri öz oğluna Kaan Lunun qızını almış və bundan sonra həmin nəsli Kavan Lu Qacar adlanmağa başlamışlar. Bu versiya kökündən yalnışdır. Çingiz xanın Kaan Lu adlı oğlu olmayıb. Cuçi, Cığatay, Ügədey, Tulu (anaları Burqu ucin) və Külkan (anası Qulan xatun) adlı oğulları vardı.

Qacarların başçılarının öz nəsillərinin monqollara çatmasını sübut etməyə çalışması iki ictimai-psixoloji prinsiplə bağlıdır. Bu iki prinsipdən biri "Türklərin qanunu"dur ki, qədim zamanlardan cah-cəlallı, cəsur tayfa kimi ad qazandıqları üçün insanlardan çoxu özünü o tayfaya mənsub etməklə onların hesabına məşhurlaşdılar.

Ikinci prinsip isə bəzi İran sülalərinin qohumluq əlaqələri yaratma prinsipidir ki, bunun da tarixdə uzun bir keçmişi var. Həmin prinsipə uyğun olaraq İran sülalərinin əksəriyyəti ərəblərin hücumundan sonra öz növbələrini islamdan əvvəlki şahlara nisbət etdilər. Monqollardan sonrakı şahlar da özlərini Çingiz xana, yaxud da onun övladlarına yapışdırmağa çalışırdılar..

Hadisəyazarlardan (tarixçilər) bəzilərinə tapşırıldı ki, Fətəli şahdan qabaq yazılmış bir neçə tarixi kitabda düzəliş edib, Fətəli şahın nəslini Sultan Hüseyn Səfəviyə çatdırsınlar. Hadisəyazarlardan biri Məhəmməd Haşim Asəfdir ki, yazılmış dastanı belə rəvayət edir: "Məhəmmədhəsən xan (Qacar) sırf şahənşah cənnətməkan şah Sultan Hüseyn Musəvi Səfəvi oğlu… Şah Sultan Hüseynin bəndində olmuş və mərhum Fətəli xan Qacar Əfqan müharibəsində məzkur şaha böyük xidmət göstərmişdir. O, uca mənsəbli (şah Sultan Hüseyn) öz hamilə qadının o ali mənsəblinin (Fətəli xan Qacar) xidmət mükafatı olaraq şəriət yolu ilə o nura bağışladı. Bu yəqin və dəqiqdir və bu sözə şəkk yoxdur". "Elə ki, bu yalançı münasibət öz cazibəsini itirdi, belə qərara gəldi ki, öz nəslini monqol Çingiz xana çatdırsın. Bu vəzifə "Mürkül-kəlam" risaləsinin müəllifi Mirzə Tağı Əliabadi və "Şəmayili-Xaqan" risaləsinin yazarı Mirzə Əbülqasım qayimməqama həvalə olundu. Onlar da qacarları Çingiz xanın nəsli kimi təqdim etdilər". Bu fikirlər Iran tarixçilərinə məxsusdur.

Anadoluda yaşayan iki qrup tatar camaatı, ulusu vardı. Birincisi ağtatar (monqolca saqan tatar), ikincisi qaratatar (monqolca kain tatar) adlanırdı. Kaintatarların Sutay (sutaylıların barambay adlı oymağı mövcud idi), Samqar, Mulay, Kuytay, ağtatarların isə Kiray, Doladay adlı ulusları vardı.

Əmir Teymur qaratatarları (sonralar qacar adlandılar), caunqarları (sonralar cavanşir adlandılar) yığıb, İrəvana və Qarabağa gətirdi. Qarabağda yerləşən qaratatarlar qacar adlanmazdan öncə tatar çağrıldı. Füzuli bölgəsindəki Qacar kəndi XVI yüzilədək dəftərlərdə Tatar kimi qeyd olunurdu. Qaratarların bir qolu el içində Kainli-qaralı adlanırdı. Kainli oymağı Astarabada, Gürgan ətrafına köçürüləndən sonra yerli ləhcədə Kovanlu şəklində işlənməyə başladı. Kainlilər isə özlərini qoyunlu adlandırdılar.

Tarixçi Ələskər Şəmim yazır: "Səfəviyyə dövründə yazılan tarixdən belə görünür ki, Səfəviyyə şahlarının anaları Qacar elindən olublar. Bu el Araz çayının sahillərində yaşayıb. Səfəvilər İran sərhədlərini özbəklərdən qorumaq üçün bunları Astrabada köçürüblər. Bu köçürülmə və seçim onu göstərir ki, el döyüşkən olub. Qacar eli Səfəviyyə şahlarına həmişə vəfalı qalıb. Qacar eli tərəfindən heç vaxt Səfəvi şahlarına qarşı etiraz, üsyan, yağılıq olmayıb. Səfəvi dövrünün bütün əhmiyyətli savaşlarında, qərbdə, şərqdə baş verən osmanlı və özbəklərə qarşı müharibələrdə Qacar elinin başçıları və döyüşçüləri iştirak ediblər. O elin səfəvilərə bağlılığının iki səbəbi vardı. Birincisi yazdığımız kimi qohumluq əlaqələri, ikincisi elin arasında olan ikitirəlik idi. Hər tirə özünü dövlətə yaxın göstərmək istədiyindən savaşlarda can-başla iştirak edirdi. Qacar eli İranın şərq hissəsində yerləşəndən sonra, heyvandarlıqla məşğul olduğundan Gürgan və Ətrək çaylarının sahillərini seçdi. Bu yer onların sabiq yurdlarına çox bənzəyirdi. Orda otlaqlar bol idi.Bu çayların kənarında hansı tarixdən yaşadıqları dəqiq deyil. Amma belə məlum olur ki, Qacar elinin qrupları arasında ixtilaflar baş verib. Bu ixtilafların ilkin səbəbi yerləşmə üstündə əmələ gəlmişdi. Onlar Gürgan çayının aşağı və yuxarı başına əyləşmişdilər. Yuxarı başda əyləşənlərə yuxarıbaşlılar, aşağı başda əyləşənlərə aşağıbaşlılar deyiblər. Türklər arasında yuxarıbaşlılar dəvəli, aşağıbaşlılar qoyunlu adlanıblar"..

Tarixçi Nasir Nəcmi kitabında qacarların Qarabağ bölgəsindən, Araz kənarından köçürülməsi haqqında yazır: "Türk irqinin bir qolu kimi sayılan Qacar tayfası tarixi hadisələrin və şahların siyasəti nəticəsində bir yerdən başqa yerə köçürülmüşdür. Səfəviyyə şahları zamanında Qacar tayfası birdəfəlik Araz çayının ətrafından Gürgan çayı dərəsinə köçürülmüş orada Iran hüdudlarını, sərhəd şəhərlərini qorumaq işilə məşğul olmuşdu. Get-gedə tayfa içərisində ixtilaf törənmiş, bu isə tayfanın iki hissəyə parçalanmasına səbəb olmuşdur. Beləliklə, tayfanın bir hissəsi Qoyunlu, yaxud "Aşağıbaş" qacarları, ikinci hissəsi isə "Yuxarıbaş" qacarları adını almışdır"..

I Şah Abbas Qarabağ qacarlarının bir hissəsini, əsasən Qovanlı, Dəvəli, Şambayatı, Ziyadlı oymaqlarını Astrabada köçürmüşdü. Onlar Gürgançay boyunca məskunlaşmışdılar. Bu oymaqlar yerləşdikləri əraziyə görə, iki qola ayrılırdı. Yuxarıbaşlı və Aşağıbaşlı qruplarına. Ayrıntılar:

Yuxarıbaşlı qolu: dəvəli, köhnəli, xəzinədarlı, qıyaxlı, kürlü, sepanlı.

Aşağıbaşlı qolu: qovanlı, izzətdinli, şambayatı, ziyadlı, qaradonlu, qaramusanlı, daşlı.

Petruşevski qeyd edir ki, Qacar elinin soy-kökündə dayanan tayfalardan biri də Cəlairdir. Biz bilirik ki, Cəlair ulusu Azərbaycana monqol-tatarların fütuhatı dönəmində gəlmişdir. Cəlair ulusunun cadaran, cat, orlat, tukaraun, karavun və başqa oymaqları vardı. Cadaran oymağının Kumun kovan, Mukali kovan, Buğa kovan, Boqol kovan adlı noyonları Çingiz xanın silahdaşları, özləri isə ata-bala, qohum əqraba idilər. Monqol qurumunda kovan ünvan, rütbə sayılırdı. Ola bilsin ki, Qovanlı oymağı öz adını bu ünvandan alıb.

Qaçar ağa Sərtaq ağanın oğlu, Sapa ağanın nəvəsi idi. Onun noyon ünvanı, rütbəsi yoxudu. Cəlair ulusunun Karavun oymağından idi. Qacarların Yuxarıbaşlı qrupunda Sapanlı adlı oymağı ola bilsin ki, öz adını Sapa ağadan alıb.

Tarixçi Ələskər Şəmim yazır: "Tarixdə qoyunlu adı ilə tanınan aşağıbaşlılar Səfəvi şahlarına xidmət etdikləri üçün çox gücləniblər və nüfuz sahibi olublar. Səfəvi şahları Qacar elinin arasında olan ixtilaflardan istifadə edirdilər. Onların birləşməyinə mane olurdular. Bilirdilər ki, birləşib güclənən el mərkəzi hakimiyyətə tabe olmaqdan boyun qaçıracaq. Beləliklə, hər qrup öz arasında canfəşanlıqla, şahlara vəfadarlıqla çalışdığından onların xətrini əziz tuturdular.

Aşağıbaşlılar Şah Süleyman Səfəvi zamanında İranın şimal hissəsindəki ellərin içində çox nüfuz qazandıqlarından hakimiyyətin hörmətinə səbəb olmuşdular. Elin bəzi başçıları həm məqam-mənsəb sahibi, həm də Gürgan və Dəşt ətrafında tiyul-soyurqal yiyəsi oldular. Bu şan-şöhrət yuxarıbaşlıların kin-küdurətinə səbəb oldu. Sonralar nifaın qızışmasına görə, tayfa-tirələrin arasında qanlı döyüşlər baş verdi"..

Mənbə

  • Ənvər Çingizoğlu. Qacarlar və Qacar kəndi. Bakı, "Şuşa", 2008, 334 səh.

İstinadlar

  1. Pənahi Semnani, Fətəli şah Qacar, Bakı, 2006, "Şuşa" nəşriyyatı, səh.8-9.
  2. Ə. Şəmim, Iran dər dövreyi-səltənəti-Qacar, "Elm" nəşriyyatı, II çapı, 1370 hicri, səh.20-21.(farsca)
  3. N. Nəcmi, Abbas mirzə, Bakı, "Yazıçı", 1993, səh.5-6
  4. Ə. Şəmim, Iran dər dövreyi-səltənəti-Qacar, "Elm" nəşriyyatı, II çapı, 1370 hicri, səh.21.(farsca)

Həmçinin bax

Avqust 12, 2021
qovanlı, oymağı, qacar, elinin, aşağıbaşlı, qrupuna, daxildir, mündəricat, tarixi, mənbə, istinadlar, həmçinin, baxtarixi, redaktənın, tarixindən, nümayəndələrindən, danışmazdan, öncə, adaçımına, diqqətimizi, yönəldək, qacarlar, haqqında, rəvayətlərə, əsasən, . Qovanli oymagi Qacar elinin Asagibasli qrupuna daxildir Mundericat 1 Tarixi 2 Menbe 3 Istinadlar 4 Hemcinin baxTarixi RedakteQovanli oymaginin tarixinden ve numayendelerinden danismazdan once adacimina diqqetimizi yoneldek Qacarlar haqqinda revayetlere esasen bu tayfa oz koklerini Cingiz xanin oglu Kaan Lunun neslinden goturmusdur Qacarlarin ecdadlarindan biri oz ogluna Kaan Lunun qizini almis ve bundan sonra hemin nesli Kavan Lu Qacar adlanmaga baslamislar Bu versiya kokunden yalnisdir Cingiz xanin Kaan Lu adli oglu olmayib Cuci Cigatay Ugedey Tulu analari Burqu ucin ve Kulkan anasi Qulan xatun adli ogullari vardi Qacarlarin bascilarinin oz nesillerinin monqollara catmasini subut etmeye calismasi iki ictimai psixoloji prinsiple baglidir Bu iki prinsipden biri Turklerin qanunu dur ki qedim zamanlardan cah celalli cesur tayfa kimi ad qazandiqlari ucun insanlardan coxu ozunu o tayfaya mensub etmekle onlarin hesabina meshurlasdilar Ikinci prinsip ise bezi Iran sulalerinin qohumluq elaqeleri yaratma prinsipidir ki bunun da tarixde uzun bir kecmisi var Hemin prinsipe uygun olaraq Iran sulalerinin ekseriyyeti ereblerin hucumundan sonra oz novbelerini islamdan evvelki sahlara nisbet etdiler Monqollardan sonraki sahlar da ozlerini Cingiz xana yaxud da onun ovladlarina yapisdirmaga calisirdilar 1 Hadiseyazarlardan tarixciler bezilerine tapsirildi ki Feteli sahdan qabaq yazilmis bir nece tarixi kitabda duzelis edib Feteli sahin neslini Sultan Huseyn Sefeviye catdirsinlar Hadiseyazarlardan biri Mehemmed Hasim Asefdir ki yazilmis dastani bele revayet edir Mehemmedhesen xan Qacar sirf sahensah cennetmekan sah Sultan Huseyn Musevi Sefevi oglu Sah Sultan Huseynin bendinde olmus ve merhum Feteli xan Qacar Efqan muharibesinde mezkur saha boyuk xidmet gostermisdir O uca mensebli sah Sultan Huseyn oz hamile qadinin o ali menseblinin Feteli xan Qacar xidmet mukafati olaraq seriet yolu ile o nura bagisladi Bu yeqin ve deqiqdir ve bu soze sekk yoxdur Ele ki bu yalanci munasibet oz cazibesini itirdi bele qerara geldi ki oz neslini monqol Cingiz xana catdirsin Bu vezife Murkul kelam risalesinin muellifi Mirze Tagi Eliabadi ve Semayili Xaqan risalesinin yazari Mirze Ebulqasim qayimmeqama hevale olundu Onlar da qacarlari Cingiz xanin nesli kimi teqdim etdiler Bu fikirler Iran tarixcilerine mexsusdur Anadoluda yasayan iki qrup tatar camaati ulusu vardi Birincisi agtatar monqolca saqan tatar ikincisi qaratatar monqolca kain tatar adlanirdi Kaintatarlarin Sutay sutaylilarin barambay adli oymagi movcud idi Samqar Mulay Kuytay agtatarlarin ise Kiray Doladay adli uluslari vardi Emir Teymur qaratatarlari sonralar qacar adlandilar caunqarlari sonralar cavansir adlandilar yigib Irevana ve Qarabaga getirdi Qarabagda yerlesen qaratatarlar qacar adlanmazdan once tatar cagrildi Fuzuli bolgesindeki Qacar kendi XVI yuziledek defterlerde Tatar kimi qeyd olunurdu Qaratarlarin bir qolu el icinde Kainli qarali adlanirdi Kainli oymagi Astarabada Gurgan etrafina kocurulenden sonra yerli lehcede Kovanlu seklinde islenmeye basladi Kainliler ise ozlerini qoyunlu adlandirdilar Tarixci Elesker Semim yazir Sefeviyye dovrunde yazilan tarixden bele gorunur ki Sefeviyye sahlarinin analari Qacar elinden olublar Bu el Araz cayinin sahillerinde yasayib Sefeviler Iran serhedlerini ozbeklerden qorumaq ucun bunlari Astrabada kocurubler Bu kocurulme ve secim onu gosterir ki el doyusken olub Qacar eli Sefeviyye sahlarina hemise vefali qalib Qacar eli terefinden hec vaxt Sefevi sahlarina qarsi etiraz usyan yagiliq olmayib Sefevi dovrunun butun ehmiyyetli savaslarinda qerbde serqde bas veren osmanli ve ozbeklere qarsi muharibelerde Qacar elinin bascilari ve doyusculeri istirak edibler O elin sefevilere bagliliginin iki sebebi vardi Birincisi yazdigimiz kimi qohumluq elaqeleri ikincisi elin arasinda olan ikitirelik idi Her tire ozunu dovlete yaxin gostermek istediyinden savaslarda can basla istirak edirdi Qacar eli Iranin serq hissesinde yerlesenden sonra heyvandarliqla mesgul oldugundan Gurgan ve Etrek caylarinin sahillerini secdi Bu yer onlarin sabiq yurdlarina cox benzeyirdi Orda otlaqlar bol idi Bu caylarin kenarinda hansi tarixden yasadiqlari deqiq deyil Amma bele melum olur ki Qacar elinin qruplari arasinda ixtilaflar bas verib Bu ixtilaflarin ilkin sebebi yerlesme ustunde emele gelmisdi Onlar Gurgan cayinin asagi ve yuxari basina eylesmisdiler Yuxari basda eylesenlere yuxaribaslilar asagi basda eylesenlere asagibaslilar deyibler Turkler arasinda yuxaribaslilar develi asagibaslilar qoyunlu adlaniblar 2 Tarixci Nasir Necmi kitabinda qacarlarin Qarabag bolgesinden Araz kenarindan kocurulmesi haqqinda yazir Turk irqinin bir qolu kimi sayilan Qacar tayfasi tarixi hadiselerin ve sahlarin siyaseti neticesinde bir yerden basqa yere kocurulmusdur Sefeviyye sahlari zamaninda Qacar tayfasi birdefelik Araz cayinin etrafindan Gurgan cayi deresine kocurulmus orada Iran hududlarini serhed seherlerini qorumaq isile mesgul olmusdu Get gede tayfa icerisinde ixtilaf torenmis bu ise tayfanin iki hisseye parcalanmasina sebeb olmusdur Belelikle tayfanin bir hissesi Qoyunlu yaxud Asagibas qacarlari ikinci hissesi ise Yuxaribas qacarlari adini almisdir 3 I Sah Abbas Qarabag qacarlarinin bir hissesini esasen Qovanli Develi Sambayati Ziyadli oymaqlarini Astrabada kocurmusdu Onlar Gurgancay boyunca meskunlasmisdilar Bu oymaqlar yerlesdikleri eraziye gore iki qola ayrilirdi Yuxaribasli ve Asagibasli qruplarina Ayrintilar Yuxaribasli qolu develi kohneli xezinedarli qiyaxli kurlu sepanli Asagibasli qolu qovanli izzetdinli sambayati ziyadli qaradonlu qaramusanli dasli Petrusevski qeyd edir ki Qacar elinin soy kokunde dayanan tayfalardan biri de Celairdir Biz bilirik ki Celair ulusu Azerbaycana monqol tatarlarin futuhati doneminde gelmisdir Celair ulusunun cadaran cat orlat tukaraun karavun ve basqa oymaqlari vardi Cadaran oymaginin Kumun kovan Mukali kovan Buga kovan Boqol kovan adli noyonlari Cingiz xanin silahdaslari ozleri ise ata bala qohum eqraba idiler Monqol qurumunda kovan unvan rutbe sayilirdi Ola bilsin ki Qovanli oymagi oz adini bu unvandan alib Qacar aga Sertaq aganin oglu Sapa aganin nevesi idi Onun noyon unvani rutbesi yoxudu Celair ulusunun Karavun oymagindan idi Qacarlarin Yuxaribasli qrupunda Sapanli adli oymagi ola bilsin ki oz adini Sapa agadan alib Tarixci Elesker Semim yazir Tarixde qoyunlu adi ile taninan asagibaslilar Sefevi sahlarina xidmet etdikleri ucun cox guclenibler ve nufuz sahibi olublar Sefevi sahlari Qacar elinin arasinda olan ixtilaflardan istifade edirdiler Onlarin birlesmeyine mane olurdular Bilirdiler ki birlesib guclenen el merkezi hakimiyyete tabe olmaqdan boyun qaciracaq Belelikle her qrup oz arasinda canfesanliqla sahlara vefadarliqla calisdigindan onlarin xetrini eziz tuturdular Asagibaslilar Sah Suleyman Sefevi zamaninda Iranin simal hissesindeki ellerin icinde cox nufuz qazandiqlarindan hakimiyyetin hormetine sebeb olmusdular Elin bezi bascilari hem meqam menseb sahibi hem de Gurgan ve Dest etrafinda tiyul soyurqal yiyesi oldular Bu san sohret yuxaribaslilarin kin kuduretine sebeb oldu Sonralar nifain qizismasina gore tayfa tirelerin arasinda qanli doyusler bas verdi 4 Menbe RedakteEnver Cingizoglu Qacarlar ve Qacar kendi Baki Susa 2008 334 seh Istinadlar Redakte Penahi Semnani Feteli sah Qacar Baki 2006 Susa nesriyyati seh 8 9 E Semim Iran der dovreyi selteneti Qacar Elm nesriyyati II capi 1370 hicri seh 20 21 farsca N Necmi Abbas mirze Baki Yazici 1993 seh 5 6 E Semim Iran der dovreyi selteneti Qacar Elm nesriyyati II capi 1370 hicri seh 21 farsca Hemcinin bax RedakteQacarlarMenbe https az wikipedia org w index php title Qovanli oymagi amp oldid 4498125, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.