Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Qaqauziya (qaqauz. Gagauz Yeri/Gagauziya; mold. Găgăuzia) və ya rəsmi olaraq Qaqauz Yeri Muxtar Bölgəsi (qaqauz. Avtonom Territorial Bölümlüü Gagauz Yeri; mold. Unitatea Teritorială Autonomă Găgăuzia) — Moldova Respublikasının tərkibində muxtar ərazi. Qaqauziya Moldovanın cənubunda yerləşir. Paytaxtı Komrat şəhəri, ümumi sahəsi 1,832 kvadrat kilometrdir.
| Muxtar Respublika | |
| Qaqauz Yeri Muxtar Bölgəsi | |
|---|---|
| qaq. Avtonom Territorial Bölümlüü Gagauz Yeri rum. Unitatea Teritorială Autonomă Găgăuzia | |
 Qaqauziyaya giriş | |
|
| |
| Ölkə |  Moldova |
| Daxildir | Moldova |
| İnzibati mərkəz | Komrat |
| Ən böyük şəhəri | Komrat |
| Qaqauziya Başqanı | İrina Vlah |
| Qaqauziya Parlamenti sədri | Vladimir Kıssa |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaradılıb | 23 dekabr 1994 |
| Sahəsi | 1,832 km² |
| Saat qurşağı | GMT +2 |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 161.800 nəfər (2015) |
| Əhalinin sıxlığı | 877 nəfər/km² |
| Etnik tərkib | Qaqauzlar |
| Dini tərkib | Pravoslav (Xristianlıq) |
| Rəsmi dillər | Qaqauz dili Rumın dili Rus dili |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| ISO kodu | MD-GA |
| İnternet domeni | .md |
| Avtomobil nömrəsi | GE |
| Rəsmi sayt | |
 | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarix
Orta əsrlərdə
Qaqauzlar ortodoks xristian mənşəli etnik türklərdir. Bizans yazılı mənbələrində Oğuzlar XI əsrdə Dunay çayını keçib Balkanlardakı Makedoniya, Paristrione, Yunanıstan və Bolqarıstanda yerləşən köçəri tayfalar olaraq qeyd edilmişdir. Bəzi müəlliflərə görə qədim Kutriqurların davamçılarıdır. Necə yarandıqları haqqında 19 fərqli iddia var. XI əsrdə Balkanlara köç edən qaqauzlar pravoslavlığı qəbul etmişlər daha sonra Osmanlı hakimiyyəti altında qalmışlar. Tadeuş Yan Kovalskinin fikrincə Qaqauzlar Səlcuq sultanı II Keykavusla birlikdə Dobruca bölgəsinə gəlmiş, zamanla xristianlığı qəbul etmişlər. Bu ideyaya görə "Qaqauz" adı elə Keykavusdan gəlir. Başqa bir iddiaya görə Qaqauzlar özünü əsl bulqar və ya slavyan olmayan bulqar kimi görürdülər və buna görə də onlar qədim bulqarlardır. Qaqauz sözü, kök oğuz sözünün dəyişməsidir.
Müstəqilliyədək
Əsasən 1812-ci ildə Bolqarıstandan Moldovaya köçürülmüşdülər. 1906-cı ildə Andrey Qalaçanın başçılıq etdiyi kəndli üsyanı başlamış və cəmi 5 gün həyat sürmüş Komrat Respublikası elan edilmişdi. 1917-ci ilədək Rusiya imperiyası tərkibində olmuşdur. Bu tarixdən sonra Rumıniya (1918–1944) və Moldova SSR (1944–1991) tərkibində olmuşdur. 1994-cü ilədək Moldova hökuməti Qaqauziyaya muxtariyyət verməmiş, 23 dekabr 1994-cü ildə isə Qaqauziya muxtar torpağı yaratmalı olmuşdur.
İnzibati bölgü
Qaqauziya üç rayona bölünür:
- Komrat rayonu — mərkəzi Komrat şəhəridir.
- Çadır-Lunq rayonu — mərkəzi Çadır şəhəridir.
- Vulkaneşti rayonu — mərkəzi Vulkaneşti şəhəridir.
İdarəetmə
Qaqauziyanın muxtariyyəti Moldova konstitusiyası ilə qorunur və Moldova xalqı hər hansı bir dövlətə (məsələn, Rumıniya) birləşmək istəsə Qaqauziyanın müstəqilliyini elan etmə hüququ var. Əsas qanunverici orqan Qaqauziya Xalq Məclisidir. Muxtar bölgənin rəhbəri Qaqauziya Başqanı adlanır, 4 ildən bir seçilir. Bundan əlavə, o Moldova hökumətinin bir üzvü sayılır. Başqanlıq seçkilərinə qatılmaq üçün Qaqauz dilini səlis bilmək, Moldova vətəndaşı olmaq və ən azından 35 yaşına çatmaq lazımdır. Əsas hökumət orqanı Qaqauziya Nazirlər Komitəsi sayılır, üzvləri ya başqan ya da xalq məclisi təyin edir. Qaqauziyanın öz polis təşkilatı mövcuddur. Hazırkı başqan İrina Vlahdır.
İqtisadiyyat
Qaqauziyanın iqtisadiyyatı kənd təsərrüfatından asılı olub, üzümçülüyün inkişaf etdiyi bölgələrdəndir. Əsas ixracatı şərab, günəbaxan yağı, alkoqolsuz içki, yun və dəri məmulatlarıdır. 12 şərab, 2 yağ, 2 xalça, 1 ət, 1 spirtsiz içki fabrik və zavodu var.
Demoqrafiya
2015-ci ilə aid statistikaya görə 161,800 nəfər əhalisi var. Bunlardan 40,4% şəhər, 59,6% kənd yerlərində yaşayır.
Əhalinin təkrar artımı
| 2013 | Say | 1000 nəfərə |
|---|---|---|
| Doğum | 1897 | 11.7 |
| Ölüm | 1605 | 9.9 |
| Artım | 292 | 2.2 |
Etnik qruplar
| Etnik qrup | Sayı | % |
|---|---|---|
| Qaqauzlar | 127 835 | 82.14 |
| Bolqarlar | 8 013 | 5.15 |
| Moldovanlar | 7 481 | 4.81 |
| Ruslar | 5 941 | 3.82 |
| Ukraynalılar | 4 919 | 3.16 |
| Rumınlar | 38 | 0.02 |
| Digərləri | 1 409 | 0.91 |
Dinlər
Əhalinin mütləq əksəriyyəti (96%) xristiandır, 93% pravoslav, 3% isə protestantdır. Digər dinlər üzvləri 2,2%, dinsizlər 1,6%, ateistlər isə 0,2% təşkil edir.
Mədəniyyət
Qaqauziyada 33 məktəb, Komrat Pedaqoji Kolleci və Komrat Dövlət Universiteti var.
Media
Qaqauziyada əsas fəaliyyət göstərən telekanal Qaqauziya Teleradio Şirkətidir (GRT). Kütləvi informasiya vasitələri əsasən rusca və qaqauzca yayım aparırlar.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Qaqauziyanın rəsmi saytı (rusca)
- Budjak – Qaqauz xəbərləri
İstinadlar
- . 2007-03-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-05-01.
- Стойков, Руси. Селища и демографски облик в Североизточна България и Южна Добруджа, Известия на Варненското археологическо дружество, т. ХV, 1964, с. 98.
- "The Gagauzes - yet another view" V.Mateeva, 2006 Sofia". 2017-10-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-12-17.
- Первухин В. Ф. Комратская республика. — Одесса, 2006
- . 2003-03-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-12-17.
- aqauziyanın leqal statusu haqda sənəd 2009-09-03 at the Wayback Machine (Rumınca)
- "BNS: Numărul populației stabile al Republicii Moldova la 1 ianuarie 2015, în profil teritorial". 2018-12-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-12-17.
- "2004-cü il sayımına görə". 2017-10-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-12-17.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qaqauziya qaqauz Gagauz Yeri Gagauziya mold Găgăuzia ve ya resmi olaraq Qaqauz Yeri Muxtar Bolgesi qaqauz Avtonom Territorial Bolumluu Gagauz Yeri mold Unitatea Teritorială Autonomă Găgăuzia Moldova Respublikasinin terkibinde muxtar erazi Qaqauziya Moldovanin cenubunda yerlesir Paytaxti Komrat seheri umumi sahesi 1 832 kvadrat kilometrdir Muxtar RespublikaQaqauz Yeri Muxtar Bolgesiqaq Avtonom Territorial Bolumluu Gagauz Yeri rum Unitatea Teritorială Autonomă GăgăuziaQaqauziyaya girisBayraq Gerb source source track track track track track 46 19 sm e 28 40 s u Olke MoldovaDaxildir MoldovaInzibati merkez KomratEn boyuk seheri KomratQaqauziya Basqani Irina VlahQaqauziya Parlamenti sedri Vladimir KissaTarixi ve cografiyasiYaradilib 23 dekabr 1994Sahesi 1 832 km Saat qursagi GMT 2EhalisiEhalisi 161 800 nefer 2015 Ehalinin sixligi 877 nefer km Etnik terkib QaqauzlarDini terkib Pravoslav Xristianliq Resmi diller Qaqauz dili Rumin dili Rus diliReqemsal identifikatorlarISO kodu MD GAInternet domeni mdAvtomobil nomresi GEResmi sayt Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixOrta esrlerde Esas meqale Qaqauzlar Qaqauzlar ortodoks xristian menseli etnik turklerdir Bizans yazili menbelerinde Oguzlar XI esrde Dunay cayini kecib Balkanlardaki Makedoniya Paristrione Yunanistan ve Bolqaristanda yerlesen koceri tayfalar olaraq qeyd edilmisdir Bezi muelliflere gore qedim Kutriqurlarin davamcilaridir Nece yarandiqlari haqqinda 19 ferqli iddia var XI esrde Balkanlara koc eden qaqauzlar pravoslavligi qebul etmisler daha sonra Osmanli hakimiyyeti altinda qalmislar Tadeus Yan Kovalskinin fikrince Qaqauzlar Selcuq sultani II Keykavusla birlikde Dobruca bolgesine gelmis zamanla xristianligi qebul etmisler Bu ideyaya gore Qaqauz adi ele Keykavusdan gelir Basqa bir iddiaya gore Qaqauzlar ozunu esl bulqar ve ya slavyan olmayan bulqar kimi gorurduler ve buna gore de onlar qedim bulqarlardir Qaqauz sozu kok oguz sozunun deyismesidir Musteqilliyedek Esasen 1812 ci ilde Bolqaristandan Moldovaya kocurulmusduler 1906 ci ilde Andrey Qalacanin basciliq etdiyi kendli usyani baslamis ve cemi 5 gun heyat surmus Komrat Respublikasi elan edilmisdi 1917 ci iledek Rusiya imperiyasi terkibinde olmusdur Bu tarixden sonra Ruminiya 1918 1944 ve Moldova SSR 1944 1991 terkibinde olmusdur 1994 cu iledek Moldova hokumeti Qaqauziyaya muxtariyyet vermemis 23 dekabr 1994 cu ilde ise Qaqauziya muxtar torpagi yaratmali olmusdur Inzibati bolguQaqauziya uc rayona bolunur Komrat rayonu merkezi Komrat seheridir Cadir Lunq rayonu merkezi Cadir seheridir Vulkanesti rayonu merkezi Vulkanesti seheridir IdareetmeQaqauziyanin muxtariyyeti Moldova konstitusiyasi ile qorunur ve Moldova xalqi her hansi bir dovlete meselen Ruminiya birlesmek istese Qaqauziyanin musteqilliyini elan etme huququ var Esas qanunverici orqan Qaqauziya Xalq Meclisidir Muxtar bolgenin rehberi Qaqauziya Basqani adlanir 4 ilden bir secilir Bundan elave o Moldova hokumetinin bir uzvu sayilir Basqanliq seckilerine qatilmaq ucun Qaqauz dilini selis bilmek Moldova vetendasi olmaq ve en azindan 35 yasina catmaq lazimdir Esas hokumet orqani Qaqauziya Nazirler Komitesi sayilir uzvleri ya basqan ya da xalq meclisi teyin edir Qaqauziyanin oz polis teskilati movcuddur Hazirki basqan Irina Vlahdir IqtisadiyyatQaqauziyanin iqtisadiyyati kend teserrufatindan asili olub uzumculuyun inkisaf etdiyi bolgelerdendir Esas ixracati serab gunebaxan yagi alkoqolsuz icki yun ve deri memulatlaridir 12 serab 2 yag 2 xalca 1 et 1 spirtsiz icki fabrik ve zavodu var Demoqrafiya2015 ci ile aid statistikaya gore 161 800 nefer ehalisi var Bunlardan 40 4 seher 59 6 kend yerlerinde yasayir Ehalinin tekrar artimi 2013 Say 1000 nefereDogum 1897 11 7Olum 1605 9 9Artim 292 2 2Etnik qruplar Etnik qrup Sayi Qaqauzlar 127 835 82 14Bolqarlar 8 013 5 15Moldovanlar 7 481 4 81Ruslar 5 941 3 82Ukraynalilar 4 919 3 16Ruminlar 38 0 02Digerleri 1 409 0 91Dinler Ehalinin mutleq ekseriyyeti 96 xristiandir 93 pravoslav 3 ise protestantdir Diger dinler uzvleri 2 2 dinsizler 1 6 ateistler ise 0 2 teskil edir MedeniyyetQaqauziyada 33 mekteb Komrat Pedaqoji Kolleci ve Komrat Dovlet Universiteti var MediaQaqauziyada esas fealiyyet gosteren telekanal Qaqauziya Teleradio Sirketidir GRT Kutlevi informasiya vasiteleri esasen rusca ve qaqauzca yayim aparirlar Hemcinin baxQaqauziya RespublikasiXarici kecidlerQaqauziyanin resmi sayti rusca Budjak Qaqauz xeberleriIstinadlar 2007 03 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 05 01 Stojkov Rusi Selisha i demografski oblik v Severoiztochna Blgariya i Yuzhna Dobrudzha Izvestiya na Varnenskoto arheologichesko druzhestvo t HV 1964 s 98 The Gagauzes yet another view V Mateeva 2006 Sofia 2017 10 14 tarixinde Istifade tarixi 2015 12 17 Pervuhin V F Komratskaya respublika Odessa 2006 2003 03 20 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 12 17 aqauziyanin leqal statusu haqda sened 2009 09 03 at the Wayback Machine Ruminca BNS Numărul populației stabile al Republicii Moldova la 1 ianuarie 2015 in profil teritorial 2018 12 30 tarixinde Istifade tarixi 2015 12 17 2004 cu il sayimina gore 2017 10 14 tarixinde Istifade tarixi 2015 12 17