Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Qaqauzlar — türk xalqı.
 | |||||||||||||||||||||
| Qaqauzlar | |||||||||||||||||||||
| Ümumi sayı | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 300.000 (2010) | |||||||||||||||||||||
| Yaşadığı ərazilər | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Dili | |||||||||||||||||||||
| Dini | |||||||||||||||||||||
| Mənşəyi | |||||||||||||||||||||
| Oğuz türkləri | |||||||||||||||||||||
| Qohum xalqlar | |||||||||||||||||||||
Qaqauzların ümumi sayı təqribən 300 min nəfərdir, əsasən Moldovada yaşayırlar. Qaqauz dili türk dillərinin oğuz qrupuna aiddir. Dinləri əsasən pravoslavdır. Moldova tərkibində muxtar ərazi vahidi olan Qaqauziya vardır.
Mənşəyi
Qaqauzların mənşəyi haqqında bir çox fərqli fərziyyələr var:
- Qaqauzların əcdadları türkdilli xalqlardır: Oğuzlar , Peçeneqlər , Kumanlar ;
- Türkiyədə Səlcuq nəzəriyyəsi geniş yayılmışdır: Qaqauzlar 13- cü əsrdə Dobrucaya köçüb Polovtsiyalılarla birlikdə Oğuz dövlətini qurmuş Səlcuq türklərinin nəslindəndir ;
- Bolqarıstanda ən çox yayılmış fərziyyə budur ki, qaqauzlar türkləşmiş bolqarların nəslindəndir ;
- Qaqauzlar 7-ci əsrdə Volqa sahillərindən Balkanlara köçmüş , 9-cu əsrdə isə xristianlığı qəbul etmiş türk bulqarların törəmələridir . Onun müasir linqvistik əsaslandırması yoxdur.
Çox güman ki, yuxarıda göstərilən qrupların hamısı qaqauz xalqının etnogenezində iştirak etmişdir
Genetik mənşə
Müxtəlif yaşayış məntəqələrindən olan qaqauzlarla aparılan genetik komponentin son tədqiqatı onların mənşəyi məsələsinə aydınlıq gətirməmişdir. Tədqiqatçılar qaqauzların genetik cəhətdən son dərəcə heterojen olduğunu qeyd ediblər. Bir nümunədə qaqauzların balkan kökləri, digərlərində türk (səlcuq) kökləri var idi . Bu qaqauzların zahiri, fiziki xüsusiyyətlərində də nəzərə çarpır. Qaqauzlar Y-DNT haploqruplarına aiddir: I2 (23,6%), R1a (19,1%), G (13,5%), R1b (12,4%), E1b1b1a (11,1%), J2 (5,6%) və N (2,2% ) ). Y-DNT-nin filogenetik analizi qaqauzların bolqarlarla ən böyük əlaqəsini göstərir.və digər Balkan xalqları. Haplotiplərin təfərrüatlı tədqiqi Qaqauzlarla türk qolları arasında bəzi əlaqələri üzə çıxardı ki, bu da Səlcuq fərziyyəsini müəyyən qədər təsdiq edir.
Dil xüsusiyyətləri
Qaqauzların bir xalq kimi formalaşmasında onları Balkanların qalan sakinlərindən fərqləndirən birləşdirici amillərin türk dili və xristian dini olduğunu güman etmək məntiqlidir . Tədqiqat müəllifləri türk dilinin alınma olması, qaqauzların əcdadlarının isə Balkanların yerli sakinləri olması barədə fərziyyə də irəli sürürlər
Tarixi
Qaqauzların etnik formalaşması hələ də elmi müzakirə obyektidir. Qaqauzların mənşəyi haqqında fərziyyələr çoxşaxəlidir: türkləşmiş xristianlar və ya xristianlaşmış türklər; türk dilini qəbul etmiş bolqarlar və s. Türkiyədə səlcuq nəzəriyyəsi məşhurdur, ona görə qaqauzlar Kiçik Asiya türklərinin törəmələridir. 13-cü əsrdə köçdülər. Dobrucada və cənub rus çöllərinin türkdilli kumanları (Polovtsı) ilə birlikdə burada Oğuz dövlətini qurdular.
Qaqauzlar Balkanlardan Rusiyaya (Bessarabiya) köçürülməmişdən əvvəl onlar iki qrupdan ibarət idilər: Xasil qaqauzlar (əsl qaqauzlar) və bolqar qaqauzları. Rus alimlərinin fikrincə, qaqauzların əsasını çox güman ki, türkdilli köçərilər - oğuzlar, peçeneqlər və polovtsılar təşkil edirdi.Avropalı tədqiqatçılar 7-ci əsrdə yaşamış qaqauz türkdilli protobulqarların ehtimal olunan əcdadlarını hesab etdilər. Volqa sahillərindən Balkanlara gəldi. XIII əsrdə. onların nəsilləri xristianlığı qəbul etdilər.
18-ci əsrin sonu - 19- cu əsrin əvvəllərindəki rus-türk müharibələrində qaqauzlar Rusiyanın tərəfində idilər. Sonralar çar hökuməti Cənubi Bessarabiyanın səhra çöllərinin torpaqlarını qaqauz köçkünlərinə ayırdı.1994-cü ildə Moldovada qaqauzların muxtariyyəti yaradılıb. Qaqauziyanın üç rayonu var, paytaxtı Komrat şəhəridir.
Etimologiyası
Qaqauz xalqının adı uzun müddət tədqiqat obyektinə çevrilməmişdi. Alimlərdən bir qismi "qaqouz" sözünü "xak+oğuz","hak+oğuz"(əsl oğuz), bəziləri "qaqa+uz" (uzun dimdik), əksəriyyəti isə "göy oğuz" kimi izah edirlər.
Yaşadıqları ərazilər
Kökü göy oğuzlarla bağlı olan qaqauzlar indi yaşadıqları Moldova Respublikasının cənubunda yerləşən Bucaq düzünə XVIII əsrin sonu-XIX əsrin əvvəllərində Bolqarıstanın şimal-şərqindən köçüb gəlmişlər. Onlardan əvvəl burada türklərin, o cümlədən noqayların yaşadığı bölgənin toponimləri də sübut edir. Moldaviyada qaqauz kənd və bölgələrinin yerləşdiyi ərazinin sahəsi 1,8 min kv kilometrdir. Moldovada 158 607 nəfər (2004-cü il siyahıya almasına əsasən), Ukraynada 31 923 nəfər (2001-ci il siyahıya almasına əsasən) , Rusiya Federasiyasında 12 210 nəfər (2002-ci il siyahıya almasına əsasən), Rumıniyada 45 nəfər (2002-ci il siyahıya almasına əsasən), Ukraynada 32 nəfər (2000-ci il siyahıya almasına əsasən) qaqauz qeydə alınmışdır.
Məşğuliyyəti
Qaqauzların ənənəvi məşğuliyyətlərinin əsasını qoyunçuluğun üstünlük təşkil etdiyi heyvandarlıq, eləcə də əkinçilik və bağçılıqla üzümçülük və tütünçülüyü birləşdirən əkinçilik təşkil edir.
Milli Geyim
XIX əsrin sonlarında. qadınlar kətan köynək, önlüklü qolsuz paltar və böyük qara yaylıq geyinirdilər. Qışda qolları olan paltar, yun pencək və xəz qolsuz pencək geyinirdilər. Dəyişməz əlavə atributlar sırğalar, bilərziklər, muncuqlar, o cümlədən qızıl sikkələrin boyunbağı (lift) idi.Kişi geyimləri köynək, enli parça şalvar, enli qırmızı kəmər, yay papağı və qış qaraşun papaqdan ibarət idi. Çobanların geyiminə içərisi xəzdən olan qoyun dərisi şalvar (meşin), xəz qolsuz pencək və milli dekorasiyalı qısa qoyun dərisi pencək orijinallıq verirdi.
Mətbəxi
Oturaq qaqauzların xalq mətbəxində köçəri həyatın bir çox xüsusiyyətlərini müşahidə etmək olar: südün xüsusi emalı, ətin, kəsmikin, pendirin dəridə saxlanması və Çörək bir sıra ailələrin qida rasionunda mühüm yer tuturdu. bayramlar və rituallar onunla bağlıdır. Populyar kalaçi, mayasız tortlar, pirojnalar, balqabaq dolması və ya pendirli şirniyyat pastası (kyyrma), bayramlarda jele, bibərli souslar (manja), pomidor və bibər sousu ilə ət. Nahar və şam yeməyində qırmızı ev şərabı verilir.
İstinadlar
- "Демоскоп. Некоторые итоги переписи 2004 года в Молдавии". 2012-01-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-07-19.
- . 2010-07-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-07-19.
- "Ethnic groups worldwide, David Levinson". 2014-09-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-07-19.
- . 2007-10-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-07-19.
- . 2008-02-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-12-24.
- . 2011-07-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-07-19.
- "unstats.un.org : 24.03.1999 census of Kyrgyzstan". 2018-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-07-04.
- . Гагаузы (rus). Archived from the original on 2022-10-04. İstifadə tarixi: 9 noyabr 2022.
- . гагаузы (rus). Archived from the original on 2022-10-04. İstifadə tarixi: 9 noyabr 2022.
Xarici keçidlər
- Qaqauz xalq mahnisi — Oğlan
 | Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qaqauzlar turk xalqi Qaqauzlar QaqauzlarUmumi sayi300 000 2010 Yasadigi erazilerMoldova 158 607 2004 Ukrayna 31 923 2001 Yunanistan 30 000Turkiye 15 000Rusiya 12 210 2002 Bolqaristan 540Qirgizistan 30 1999 DiliQaqauz diliDiniPravoslavliq Xristianliq MenseyiOguz turkleriQohum xalqlarTurkler Qaqauzlarin umumi sayi teqriben 300 min neferdir esasen Moldovada yasayirlar Qaqauz dili turk dillerinin oguz qrupuna aiddir Dinleri esasen pravoslavdir Moldova terkibinde muxtar erazi vahidi olan Qaqauziya vardir MenseyiQaqauzlarin menseyi haqqinda bir cox ferqli ferziyyeler var Qaqauzlarin ecdadlari turkdilli xalqlardir Oguzlar Peceneqler Kumanlar Turkiyede Selcuq nezeriyyesi genis yayilmisdir Qaqauzlar 13 cu esrde Dobrucaya kocub Polovtsiyalilarla birlikde Oguz dovletini qurmus Selcuq turklerinin neslindendir Bolqaristanda en cox yayilmis ferziyye budur ki qaqauzlar turklesmis bolqarlarin neslindendir Qaqauzlar 7 ci esrde Volqa sahillerinden Balkanlara kocmus 9 cu esrde ise xristianligi qebul etmis turk bulqarlarin toremeleridir Onun muasir linqvistik esaslandirmasi yoxdur Cox guman ki yuxarida gosterilen qruplarin hamisi qaqauz xalqinin etnogenezinde istirak etmisdir Genetik mense Muxtelif yasayis menteqelerinden olan qaqauzlarla aparilan genetik komponentin son tedqiqati onlarin menseyi meselesine aydinliq getirmemisdir Tedqiqatcilar qaqauzlarin genetik cehetden son derece heterojen oldugunu qeyd edibler Bir numunede qaqauzlarin balkan kokleri digerlerinde turk selcuq kokleri var idi Bu qaqauzlarin zahiri fiziki xususiyyetlerinde de nezere carpir Qaqauzlar Y DNT haploqruplarina aiddir I2 23 6 R1a 19 1 G 13 5 R1b 12 4 E1b1b1a 11 1 J2 5 6 ve N 2 2 Y DNT nin filogenetik analizi qaqauzlarin bolqarlarla en boyuk elaqesini gosterir ve diger Balkan xalqlari Haplotiplerin teferruatli tedqiqi Qaqauzlarla turk qollari arasinda bezi elaqeleri uze cixardi ki bu da Selcuq ferziyyesini mueyyen qeder tesdiq edir Dil xususiyyetleri Qaqauzlarin bir xalq kimi formalasmasinda onlari Balkanlarin qalan sakinlerinden ferqlendiren birlesdirici amillerin turk dili ve xristian dini oldugunu guman etmek mentiqlidir Tedqiqat muellifleri turk dilinin alinma olmasi qaqauzlarin ecdadlarinin ise Balkanlarin yerli sakinleri olmasi barede ferziyye de ireli sururlerTarixiQaqauzlarin etnik formalasmasi hele de elmi muzakire obyektidir Qaqauzlarin menseyi haqqinda ferziyyeler coxsaxelidir turklesmis xristianlar ve ya xristianlasmis turkler turk dilini qebul etmis bolqarlar ve s Turkiyede selcuq nezeriyyesi meshurdur ona gore qaqauzlar Kicik Asiya turklerinin toremeleridir 13 cu esrde kocduler Dobrucada ve cenub rus collerinin turkdilli kumanlari Polovtsi ile birlikde burada Oguz dovletini qurdular Qaqauzlar Balkanlardan Rusiyaya Bessarabiya kocurulmemisden evvel onlar iki qrupdan ibaret idiler Xasil qaqauzlar esl qaqauzlar ve bolqar qaqauzlari Rus alimlerinin fikrince qaqauzlarin esasini cox guman ki turkdilli koceriler oguzlar peceneqler ve polovtsilar teskil edirdi Avropali tedqiqatcilar 7 ci esrde yasamis qaqauz turkdilli protobulqarlarin ehtimal olunan ecdadlarini hesab etdiler Volqa sahillerinden Balkanlara geldi XIII esrde onlarin nesilleri xristianligi qebul etdiler 18 ci esrin sonu 19 cu esrin evvellerindeki rus turk muharibelerinde qaqauzlar Rusiyanin terefinde idiler Sonralar car hokumeti Cenubi Bessarabiyanin sehra collerinin torpaqlarini qaqauz kockunlerine ayirdi 1994 cu ilde Moldovada qaqauzlarin muxtariyyeti yaradilib Qaqauziyanin uc rayonu var paytaxti Komrat seheridir EtimologiyasiQaqauz xalqinin adi uzun muddet tedqiqat obyektine cevrilmemisdi Alimlerden bir qismi qaqouz sozunu xak oguz hak oguz esl oguz bezileri qaqa uz uzun dimdik ekseriyyeti ise goy oguz kimi izah edirler Yasadiqlari erazilerKoku goy oguzlarla bagli olan qaqauzlar indi yasadiqlari Moldova Respublikasinin cenubunda yerlesen Bucaq duzune XVIII esrin sonu XIX esrin evvellerinde Bolqaristanin simal serqinden kocub gelmisler Onlardan evvel burada turklerin o cumleden noqaylarin yasadigi bolgenin toponimleri de subut edir Moldaviyada qaqauz kend ve bolgelerinin yerlesdiyi erazinin sahesi 1 8 min kv kilometrdir Moldovada 158 607 nefer 2004 cu il siyahiya almasina esasen Ukraynada 31 923 nefer 2001 ci il siyahiya almasina esasen Rusiya Federasiyasinda 12 210 nefer 2002 ci il siyahiya almasina esasen Ruminiyada 45 nefer 2002 ci il siyahiya almasina esasen Ukraynada 32 nefer 2000 ci il siyahiya almasina esasen qaqauz qeyde alinmisdir MesguliyyetiQaqauzlarin enenevi mesguliyyetlerinin esasini qoyunculugun ustunluk teskil etdiyi heyvandarliq elece de ekincilik ve bagciliqla uzumculuk ve tutunculuyu birlesdiren ekincilik teskil edir Milli GeyimXIX esrin sonlarinda qadinlar ketan koynek onluklu qolsuz paltar ve boyuk qara yayliq geyinirdiler Qisda qollari olan paltar yun pencek ve xez qolsuz pencek geyinirdiler Deyismez elave atributlar sirgalar bilerzikler muncuqlar o cumleden qizil sikkelerin boyunbagi lift idi Kisi geyimleri koynek enli parca salvar enli qirmizi kemer yay papagi ve qis qarasun papaqdan ibaret idi Cobanlarin geyimine icerisi xezden olan qoyun derisi salvar mesin xez qolsuz pencek ve milli dekorasiyali qisa qoyun derisi pencek orijinalliq verirdi MetbexiOturaq qaqauzlarin xalq metbexinde koceri heyatin bir cox xususiyyetlerini musahide etmek olar sudun xususi emali etin kesmikin pendirin deride saxlanmasi ve Corek bir sira ailelerin qida rasionunda muhum yer tuturdu bayramlar ve rituallar onunla baglidir Populyar kalaci mayasiz tortlar pirojnalar balqabaq dolmasi ve ya pendirli sirniyyat pastasi kyyrma bayramlarda jele biberli souslar manja pomidor ve biber sousu ile et Nahar ve sam yemeyinde qirmizi ev serabi verilir Istinadlar Demoskop Nekotorye itogi perepisi 2004 goda v Moldavii 2012 01 20 tarixinde Istifade tarixi 2010 07 19 2010 07 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 07 19 Ethnic groups worldwide David Levinson 2014 09 20 tarixinde Istifade tarixi 2010 07 19 2007 10 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 07 19 2008 02 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 12 24 2011 07 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 07 19 unstats un org 24 03 1999 census of Kyrgyzstan 2018 07 25 tarixinde Istifade tarixi 2009 07 04 Gagauzy rus Archived from the original on 2022 10 04 Istifade tarixi 9 noyabr 2022 gagauzy rus Archived from the original on 2022 10 04 Istifade tarixi 9 noyabr 2022 Xarici kecidlerQaqauz xalq mahnisi Oglan Etnik qrup ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin