Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Qacallar və yaxud müsəlman qaqauzlar (türk. və qaq. gacallar) — Balkan yarımadasının şərqində yaşayan müsəlman türkdilli etnik qrupu. Qacalıların əsas məskunlaşdıqları ərazilər Bolqarıstan Respublikasının ucqar cənub-şərqində, həmçinin Şərqi Frakiya (Türkiyə) bölgəsində yerləşir. Hər iki ölkədə qacallar adətən türklər kimi təsnif edilir, baxmayaraq ki, qacallar fərqli etnogenezlərinə görə Osmanlı türklərindən fərqlənirlər. Qacalıların ana dili son illər güclü türkləşməyə məruz qalan balkan-qaqauz dilidir. Qacalların ümumi sayı təxminən 300 000 nəfərdir, o cümlədən 20 000-ə yaxını ana dilində danışır. Qacalların, eləcə də qaqauzların etnoqrafiyasının öyrənilməsi ilə rus alimi Valentin Aleksandroviç Moşkov məşğul olub.
| Ümumi sayı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 300 000 | |||||||||
| Yaşadığı ərazilər | |||||||||
| |||||||||
| Dili | |||||||||
| balkan-qaqauz | |||||||||
| İrqi | |||||||||
| avropoid, turan irqi tipi | |||||||||
| Dini | |||||||||
| Daxildir | |||||||||
| Türk xalqları | |||||||||
| Mənşəyi | |||||||||
| qaqauzlar | |||||||||
| Qohum xalqlar | |||||||||
| qaqauzlar, Osmanlı türkləri və digər türk xalqları |
Tarixi
Qacalların (eləcə də qaqauzların) formalaşdığı tarixi bölgə müasir şimal-şərq Bolqarıstan ərazisindəki Ludoqori bölgəsindəki ərazi olub. Ehtimal olunur ki, onlar VII-XI əsrlərdə şimaldan Balkanlara köçmüş qədim türk tayfalarının qalıqlarının törəmələridir. Bu, qaqauzları və qacalları sonralar (XIV-XVI əsrlər) cənubdan Balkanlara gəlmiş türklərdən fərqləndirir. Elə buna görə də Türkiyədə yaşayan qacallar da türklərlə münasibətlərində etnik-mədəni məsafə saxlamağa üstünlük verirlər.
Osmanlı imperiyasında
Bununla belə, avtoxton Balkan türkləri arasında parçalanmaya səbəb olan Osmanlı fəthi oldu. Onların əksəriyyəti pravoslavlığı (qaqauzları) qoruyub saxlasa da, bəziləri islamı (qacalar) qəbul etdilər. XVIII əsrdə Rusiya imperiyasının sərhədləri Dunaya yaxınlaşdıqda, pravoslav qaqauzlar fəal şəkildə Rusiyaya köçdülər və Bessarabiya müsəlmanları isə Dunayın arxasına çəkildilər. 1878-ci ildən sonra növbəti Rusiya-Osmanlı müharibəsindən sonra Türkiyənin Balkanlardakı mövqeləri sarsılanda qacallar fəal şəkildə Osmanlı imperiyasına köçməyə başladılar. O vaxtdan qaqauzlarla qacalların yolları ayrılır. Bəzi qruplar Anadolunun içərilərinə getdilər, orada nəhayət türk mühitinə assimilyasiya olundular. Lakin əksəriyyəti Ədirnə şəhəri bölgəsində bir sıra kənd yaşayış məntəqələri quraraq Avropa Türkiyəsində qaldılar.
Hazırda Şərqi Frakiya əhalisi ənənəvi olaraq 2 qrupa bölünür: yerli (erlilər) və köçkünlər (muhacirlər). Bu da diqqətəlayiqdir ki, bəzən qacalların özləri də yerli frakiyalılardır, lakin qacal köçkünləri (əsil-qacallar) adlanır.
Etnonim
Qacal sözünün mənası müasir bulqar dillərində qorunub saxlanılan pro-bolqar sözlərindən biridir. Bulqarlar tərəfindən hələ qədimdən Qafqazdan kənarda yaşayan xalqların adlarını çəkmək üçün istifadə edilən qazalo sözündən əmələ gəlib.
Dili
Qacal dili türk yazı dili ilə qaqauz yazı dili ilə çulğalaşmış şəkildə inkişaf edib. UNESCO tərəfindən nəşr olunan "Təhlükədə olan Dünya Dillərinin İnteraktiv Atlası"nda qacalların dili qaqauz dilinin dialekti kimi göstərilir.
Etnoqrafiyaları
İslam dininə və türklərlə dil yaxınlığına baxmayaraq, qacallar, xüsusən də kəndlilər kifayət qədər qapalı həyat tərzi keçirirlər. Qacalılar Silivri (İstanbul vilayəti), Keşan (Ədirnə vilayəti) yaxınlığındakı kəndlərdə və İstranca dağlarında (Kırklareli vilayəti) kompakt şəkildə yaşayırlar. Yunanıstan, Aleksandrupolis (Dədəağaç), Drama, Seresa, Florin (Kayalar) ərazilərində də kiçik qacal qrupları yaşayır.
Bolqarıstanın özündə, Türkiyə sərhədi boyunca qaqauzdilli şiə müsəlmanların (Amuja adlanan) yaşayış məntəqələri var.
Tanınmış qacallar
- Uğur Dündar — Türkiyə jurnalisti, xəbər aparıcısı, CNN-Türk telekanalının əməkdaşı.
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət" (İngilizce). 2020-12-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-06-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2006-02-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-06-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2017-12-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-06-20.
- “Bizans Ordusunda Ücretli Türk Askerler (XI.-XII. Yüzyıllar)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 25, 2009, s. 53-69.
- “Batı Anadolu’daki Türk Yayılışına Karşı Bizans İmparatorluğu’nun Kuman-Alan Topluluklarını Balkanlardan Anadolu’ya Nakletmesi”
- “IV. Haçlı Seferi’nin Ardından Batı Anadolu’da Mücadele Eden İki Rakip: İstanbul Latin Krallığı ve İznik İmparatorluğu”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, S.1., Temmuz, 2015, s. 9-25.
- The Late Byzantine Army Arms and Society 1204-1453, University of Pennsylvania Press, Philedelphia, 1992
- BASKICI, M. Murat, Bizans Döneminde Anadolu İktisadi ve Sosyal Yapı (900-1261), 2. Baskı, Phoneix Yayınevi, Ankara, 2009.
- BELDİCEANU-STEİNHERR, Irene, “Bitinya’da Gayrimüslim Nüfus (14. Yüzyılın ikinci yarısı- 15. Yüzyılın ilk yarısı)”, Osmanlı Beyliği 1300-1389, ed. Elizabeth A. Zacharıadou, çev. Gül Çağalı Güven, İsmail Yergun, Tülin Altınova, 2. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997, s. 8-22.
- GOLUBOVSKİY, P.V., Peçenegi, Torki i Polovtsı Rus i Step Do Naşestviya Tatar, Veçe, Moskva, 2011.
- Bizans’ın Son Yüzyılları 1261-1453, çev. Bilge Umar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2016.
- ÖZTÜRK, Meriç T., The Provıncıal Arıstocracy In Byzantine Asia Minor (1081-1261), Boğaziçi Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2013.
- "Arxivlənmiş surət". 2018-03-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-06-20.
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/324074 (#bare_url_missing_title).
- "Arxivlənmiş surət". 2021-04-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-06-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2015-02-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-06-20.
- VASARY, Istvan, Kumanlar ve Tatarlar Osmanlı Öncesi Balkanlar’da Doğulu Askerler (1185-1365), 2. Baskı, çev. Ali Cevat Akkoyunlu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2015.
- WOLF, Robert Lee, “The Latın Empire Of Constantinople 1204-1261”, A History Of The Crusaders, Volume II Later Crusades (1189-1311), General ed. Kenneth M. Setton, ed. By. Robert Lee Wolf and Harry W. Hazard, The Unıversıty Of Wısconsın Press, Madıson, Milwaukee and London, 1969, s. 187-233.
- “A Broken Miror: The Kıpçak World In The Thırteenth Century”, The Other Europe ın the Middle Ages, Avars, Bulgars, Khazars and Cumans, ed. By. Florin Curta, Roman Kovalev, Brill, Leiden-Boston, 2008, s. 379-412.
- KEÇİŞ, Murat, “XIII.-XIV. Yüzyıl Bizans ve İslam Kaynaklarına Göre Kuzeybatı Anadolu Yol Ağları”, Belleten, C. LXXVII, S. 280, 2013, Ankara, s. 849-874
- "Arxivlənmiş surət". 2020-12-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2001-07-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-06-20.
- "Arxivlənmiş surət". 2016-12-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-06-20.
- Gacallar — kim onnar? Гажаллар — ким оннар?
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qacallar ve yaxud muselman qaqauzlar turk ve qaq gacallar Balkan yarimadasinin serqinde yasayan muselman turkdilli etnik qrupu Qacalilarin esas meskunlasdiqlari eraziler Bolqaristan Respublikasinin ucqar cenub serqinde hemcinin Serqi Frakiya Turkiye bolgesinde yerlesir Her iki olkede qacallar adeten turkler kimi tesnif edilir baxmayaraq ki qacallar ferqli etnogenezlerine gore Osmanli turklerinden ferqlenirler Qacalilarin ana dili son iller guclu turklesmeye meruz qalan balkan qaqauz dilidir Qacallarin umumi sayi texminen 300 000 neferdir o cumleden 20 000 e yaxini ana dilinde danisir Qacallarin elece de qaqauzlarin etnoqrafiyasinin oyrenilmesi ile rus alimi Valentin Aleksandrovic Moskov mesgul olub Qacallar Umumi sayi300 000Yasadigi eraziler Turkiye Bolqaristan YunanistanDilibalkan qaqauzIrqiavropoid turan irqi tipiDiniislamDaxildirTurk xalqlariMenseyiqaqauzlarQohum xalqlarqaqauzlar Osmanli turkleri ve diger turk xalqlariTarixiQacallarin elece de qaqauzlarin formalasdigi tarixi bolge muasir simal serq Bolqaristan erazisindeki Ludoqori bolgesindeki erazi olub Ehtimal olunur ki onlar VII XI esrlerde simaldan Balkanlara kocmus qedim turk tayfalarinin qaliqlarinin toremeleridir Bu qaqauzlari ve qacallari sonralar XIV XVI esrler cenubdan Balkanlara gelmis turklerden ferqlendirir Ele buna gore de Turkiyede yasayan qacallar da turklerle munasibetlerinde etnik medeni mesafe saxlamaga ustunluk verirler Osmanli imperiyasindaBununla bele avtoxton Balkan turkleri arasinda parcalanmaya sebeb olan Osmanli fethi oldu Onlarin ekseriyyeti pravoslavligi qaqauzlari qoruyub saxlasa da bezileri islami qacalar qebul etdiler XVIII esrde Rusiya imperiyasinin serhedleri Dunaya yaxinlasdiqda pravoslav qaqauzlar feal sekilde Rusiyaya kocduler ve Bessarabiya muselmanlari ise Dunayin arxasina cekildiler 1878 ci ilden sonra novbeti Rusiya Osmanli muharibesinden sonra Turkiyenin Balkanlardaki movqeleri sarsilanda qacallar feal sekilde Osmanli imperiyasina kocmeye basladilar O vaxtdan qaqauzlarla qacallarin yollari ayrilir Bezi qruplar Anadolunun icerilerine getdiler orada nehayet turk muhitine assimilyasiya olundular Lakin ekseriyyeti Edirne seheri bolgesinde bir sira kend yasayis menteqeleri quraraq Avropa Turkiyesinde qaldilar Hazirda Serqi Frakiya ehalisi enenevi olaraq 2 qrupa bolunur yerli erliler ve kockunler muhacirler Bu da diqqetelayiqdir ki bezen qacallarin ozleri de yerli frakiyalilardir lakin qacal kockunleri esil qacallar adlanir EtnonimQacal sozunun menasi muasir bulqar dillerinde qorunub saxlanilan pro bolqar sozlerinden biridir Bulqarlar terefinden hele qedimden Qafqazdan kenarda yasayan xalqlarin adlarini cekmek ucun istifade edilen qazalo sozunden emele gelib DiliQacal dili turk yazi dili ile qaqauz yazi dili ile culgalasmis sekilde inkisaf edib UNESCO terefinden nesr olunan Tehlukede olan Dunya Dillerinin Interaktiv Atlasi nda qacallarin dili qaqauz dilinin dialekti kimi gosterilir EtnoqrafiyalariIslam dinine ve turklerle dil yaxinligina baxmayaraq qacallar xususen de kendliler kifayet qeder qapali heyat terzi kecirirler Qacalilar Silivri Istanbul vilayeti Kesan Edirne vilayeti yaxinligindaki kendlerde ve Istranca daglarinda Kirklareli vilayeti kompakt sekilde yasayirlar Yunanistan Aleksandrupolis Dedeagac Drama Seresa Florin Kayalar erazilerinde de kicik qacal qruplari yasayir Bolqaristanin ozunde Turkiye serhedi boyunca qaqauzdilli sie muselmanlarin Amuja adlanan yasayis menteqeleri var Taninmis qacallarUgur Dundar Turkiye jurnalisti xeber aparicisi CNN Turk telekanalinin emekdasi Istinadlar Arxivlenmis suret Ingilizce 2020 12 28 tarixinde Istifade tarixi 2022 06 20 Arxivlenmis suret 2006 02 11 tarixinde Istifade tarixi 2022 06 20 Arxivlenmis suret 2017 12 19 tarixinde Istifade tarixi 2022 06 20 Bizans Ordusunda Ucretli Turk Askerler XI XII Yuzyillar Selcuk Universitesi Turkiyat Arastirmalari Dergisi S 25 2009 s 53 69 Bati Anadolu daki Turk Yayilisina Karsi Bizans Imparatorlugu nun Kuman Alan Topluluklarini Balkanlardan Anadolu ya Nakletmesi IV Hacli Seferi nin Ardindan Bati Anadolu da Mucadele Eden Iki Rakip Istanbul Latin Kralligi ve Iznik Imparatorlugu Cihannuma Tarih ve Cografya Arastirmalari Dergisi S 1 Temmuz 2015 s 9 25 The Late Byzantine Army Arms and Society 1204 1453 University of Pennsylvania Press Philedelphia 1992 BASKICI M Murat Bizans Doneminde Anadolu Iktisadi ve Sosyal Yapi 900 1261 2 Baski Phoneix Yayinevi Ankara 2009 BELDICEANU STEINHERR Irene Bitinya da Gayrimuslim Nufus 14 Yuzyilin ikinci yarisi 15 Yuzyilin ilk yarisi Osmanli Beyligi 1300 1389 ed Elizabeth A Zachariadou cev Gul Cagali Guven Ismail Yergun Tulin Altinova 2 Baski Tarih Vakfi Yurt Yayinlari Istanbul 1997 s 8 22 GOLUBOVSKIY P V Pecenegi Torki i Polovtsi Rus i Step Do Nasestviya Tatar Vece Moskva 2011 Bizans in Son Yuzyillari 1261 1453 cev Bilge Umar Turkiye Is Bankasi Kultur Yayinlari Istanbul 2016 OZTURK Meric T The Provincial Aristocracy In Byzantine Asia Minor 1081 1261 Bogazici Universitesi Yayinlanmamis Yuksek Lisans Tezi Istanbul 2013 Arxivlenmis suret 2018 03 05 tarixinde Istifade tarixi 2022 06 20 https dergipark org tr tr download article file 324074 bare url missing title Arxivlenmis suret 2021 04 19 tarixinde Istifade tarixi 2022 06 20 Arxivlenmis suret 2015 02 28 tarixinde Istifade tarixi 2022 06 20 VASARY Istvan Kumanlar ve Tatarlar Osmanli Oncesi Balkanlar da Dogulu Askerler 1185 1365 2 Baski cev Ali Cevat Akkoyunlu Yapi Kredi Yayinlari Istanbul 2015 WOLF Robert Lee The Latin Empire Of Constantinople 1204 1261 A History Of The Crusaders Volume II Later Crusades 1189 1311 General ed Kenneth M Setton ed By Robert Lee Wolf and Harry W Hazard The University Of Wisconsin Press Madison Milwaukee and London 1969 s 187 233 A Broken Miror The Kipcak World In The Thirteenth Century The Other Europe in the Middle Ages Avars Bulgars Khazars and Cumans ed By Florin Curta Roman Kovalev Brill Leiden Boston 2008 s 379 412 KECIS Murat XIII XIV Yuzyil Bizans ve Islam Kaynaklarina Gore Kuzeybati Anadolu Yol Aglari Belleten C LXXVII S 280 2013 Ankara s 849 874 Arxivlenmis suret 2020 12 28 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 06 20 Arxivlenmis suret 2001 07 22 tarixinde Istifade tarixi 2022 06 20 Arxivlenmis suret 2016 12 18 tarixinde Istifade tarixi 2022 06 20 Gacallar kim onnar Gazhallar kim onnar