fbpx
Wikipedia

Qədim Mesopotamiya mədəniyyəti

Avqust 11, 2021

Haqqında

Mesopotamiyada ilk sakinlər təxminən e.ə. 40-cı minillikdə məskunlaşmışlar. İnsan qruplarının bir hissəsi mağaralarda yaşayaraq dağ keçisi və qoyunlarının ovu ilə məşğul olurdu. Yalnız b.e.ə. X minillik müəyyən dəyişikliklərlə müşayiət olunur – insanlar torpaqla işləməyə başlayaraq oturaq həyat tərzinə keçirlər. Bu həyat şəraiti onların özləri üçün komalar, çiy kərpicdən evlər inşa etməsinə imkan yaradır. Beləliklə, b.e.ə. VII minillikdə artıq Mesopotamiya ərazisində torpaqla məşğul olanlar məskunlaşmağa başlayır. Cəmiyyətin bundan sonrakı inkişafı sürətlə tərəqqiyə doğru irəliləyir. E.ə. IV-III minillikdə bu ərazidə ilk şəhər-dövlətlər yaranmağa başlamışdı: Ur, Uruk, Kiş, Laqaş, Nippur, Akkad belələrindəndir. Şəhərlərin çoxu şumerlər tərəfindən salındığı üçün həmin mədəniyyəti şumer mədəniyyəti kimi adlandırmaq qəbul edilmişdir. Şumer mədəniyyətinin mövcudluq tarixi e.ə. IV minillikdən III minilliyin I yarısına qədərdir.

E.ə. XXIV-XX əsrlərdə Akkad şəhərinin təsirinin güclənməsi nəticəsində bu mədəniyyət şumerlərin varisi kimi inkişaf etməyə başlamışdır. Tarixi mənbələrdə hər iki mədəniyyət İkiçayarası mədəniyyəti kimi qəbul edilmişdir ki, bu da ilk növbədə həmin dövlətlərin Dəclə və Fərat çaylarının arasında yerləşməsi ilə izah edilir. «Mesopotamiya» sözü yunan dilindən tərcümədə «İkiçayarası» mənasını verir.

Mədəniyyət tarixində bu mədəniyyəti çox vaxt Şumer-Akkad mədəniyyəti kimi tanımaq da qəbul edilmişdir. Şumer-Akkad mədəniyyətinin, həm də belə adlandırılması digər vacib bir məqamla da izah edilir: şumerlər və Akkad şahlığı sakinləri müxtəlif dillərdə danışaraq, həm də ayrı-ayrı yazıya malik idilər.

Şumer haqqında məlumatlar onu deməyə imkan verir ki, qədim sakinlər öz fikirlərini sim və ağac kəsikləri üzərində müxtəlif təsvirlərin verilməsi ilə də bildirmişlər. Yazı Şumer-Akkad mədəniyyətinin ən böyük nailiyyəti idi. Babillər tərəfindən o, bütün Ön Asiyada – Suriya və İranda geniş yayılmağa başlamışdır. Yazı əsasında şumerlər bəşər tarixində ilk poema sayılan «Qızıl əsr»i, ilk elegiyanı (mərsiyə tipli şer) yaratmışlar, dünyada ilk dəfə biblioqrafik kataloq tərtib etmişlər. Şumerlər, həmçinin tibbə aid reseptləri toplayaraq xüsusi toplu hazırlayan ilk xalq olmuşlar.

Dini görüşlər

Şumerlərin dini görüşləri Allahlara sitayiş üzərində qurulmuşdu. Belə ki, bu xalqın ən güclü allahları An, Enlil və Enki idi. An – Səma Allahı olub, digər Allahların atası hesab edilirdi, bütün insanlar hər bir işdə ona müraciət edirdilər. An Allahı Uruk şəhərinin hamisi hesab edilirdi.

Enlil külək, hava, bütövlükdə səma ilə yer arasındakı məkanın allahı hesab edilirdi. Onun baş məbədi Nippur şəhərində yerləşirdi. Enki (akkadlarda Ea) Eredu şəhərinin müdafiəçisi olub, okean və sualtı dünyanı təmsil edirdi. Ümumiyyətlə, suya etiqad qədim ikiçayarası sakinləri üçün mühüm rol oynayırdı. Suya münasibət eyni cür deyildi. Su həyat, xeyirxahlıq, məhsuldarlıq rəmzi kimi əhəmiyyət kəsb edirdi. Digər tərəfdən isə, ona dağıdıcı, fəlakət gətirici qüvvə kimi də yanaşırdılar. Qədim İkiçayarası sakinlərinin etiqad etdikləri allahlardan biri də Ay allahı olan Nanna (akkadlarda Sin) hesab edilirdi. O Ur şəhərinin hamisi, oğlu Günəş allahı olan Utu (akkadlarda Şamaş) isə Sippar və Larsa şəhərlərinin hamisi hesab edilirdi. Uruk şəhərinin allahı olan İonna (akkadlarda İştar) məhsuldarlıq ilahəsinə səcdə edərək ona məhsul və hərbi nailiyyətlər qazanmaqda kömək olurdu. Bu allah ağac-qadın obrazlarında tez-tez iəsvir olunurdu. Onun əri Dummuz (akkadlarda Tammuz) Enki allahının oğlu idi. O, su allahı kimi tanınaraq, bitki aləmini təmsil edirdi. Axirət dünyasının allahı isə Nerqal hesab edilirdi.

Zaman keçdikcə qədim Şumer-Akkad mədəniyyəti sakinləri allahlara olan münasibətlərini dəyişdirirdilər. Belə ki, b.e.ə. III minillikdə bu münasibət özünü əyani formada daha aydın təzahür etdirdi: belə ki, An hakimiyyət ideyasını, Enki-müdriklik və bilik allahı kimi təzahür olunmağa başlayır. Tədricən allahlar göy isimlərilə əlaqəndirilməyə başlayır: Utu-Günəş, Nerqal-Mars, İnanna-Venera və s. ilə əlaqələndirilir. Beləliklə, bu hadisə, göy cisimlərinə etiqad və sitayişin əsasını qoymuş oldu və astrologiyanın formalaşması üçün zəmin yaratdı. Şumer-Akkad dini görüş və təsəvvürləri bütövlükdə Mesopotamiya mədəniyyətinə güclü təsir göstərir, ədəbiyyat və incəsənətin inkişafında mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi.

Ədəbiyyat

Ədəbiyyatda əfsanələr xüsusi yer tutmağa başladı. Şumer və akkadlar öz ədəbi mənbələrini şifahi xalq yaradıcılığı məhsulu kimi yazıya köçürmüşlər. Şumer ədəbiyyatının möhtəşəm abidəsi Gilqameş haqqında olan silsilə mətnlərdir. Gilqameş Uruk şəhərinin əfsanəvi şahı hesab edilir. O, b.e.ə. XXVIII əsrdə hakimiyyətdə olmuşdur. Əsərdə Gilqameş Ninsu allahının oğlu kimi təsvir edilir.

Mesopotamiya ədəbiyyatı nümunələrinə qeyri-dini səciyyə kəsb edən hekayə, nağıl, ibarə, zərb – məsəlləri də aid etmək olar. Bu ədəbi nümunələrdə həyat və məişətin müxtəlif cəhət və hadisələri təsvir olunur

İncəsənət

Mesopotamiyanın memarlıq və incəsənəti də dövrünə görə mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Dini xarakterli tikililər – əzəmətli məbəd, məqbərələr ilk memarlıq nümunələri kimi mühüm rol oynayırdısa, bu tikililərin bəzədilməsi, müxtəlif bədii işlərin aparılması təsviri və tətbiqi sənətin formalaşması üçün əsaslı zəmin idi. Belə ki, e.ə. IV minillikdə hündür yerlərdə tikilən nəhəng məbədlər, həm də yaşayış məntəqələrinin mərkəzi xarakterini kəsb edirdi. İbadət üçün xüsusi komplekslər, 3, 5, 7 mərtəbədən ibarət bürclər (zikkuratlar) İkiçayarası mədəniyyətinin orijinal memarlıq nümunəsi idi.


İkiçayarası mədəniyyəti heykəltəraşlığı üçün e.ə. III minilliyə aid fiqurlar daha səciyyəvidir. Hökmdar Qudeanın və Hammurapinin heykəl təsviri buna misaldır. Tətbiqi sənət növləri içərisində zərgərlik, silahqayırma, daşdan hazırlanan güldanlar üstünlük təşkil edirdi. Şumer-Akkad sivilizasiyasının varisi Babilistan hesab edilirdi. Onun mərkəzi Babil şəhəri («Babil» - «Allahın qapısı deməkdir) hesab edilirdi. Babilistan hakimiyyətinin çiçəklənməsi dövrü I Babil nəslindən hesab edilən Hammurapinin hökmranlığı (e.ə. 1792-1750) müddətinə təsadüf edir. Onun hakimiyyəti dövründə Babilistan ön Asiyada birincilik qazanaraq kiçik şəhərdən yüksək iqtisadi, siyasi və mədəni mərkəzə çevrildi. Məşhur Qanunlar külliyyatı da məhz onun hakimiyyəti dövründə meydana çıxdı. Külliyyat 2 metrlik daş üzərində gil yazı ilə yazılmışdır. Bu qanunlarda Babil şahlığı sakinlərinin təsərrüfat, məişət və mədəni həyatı, əxlaq və mənəviyyatı əks olunurdu. Külliyyat 282 maddədən ibarət olub, akkad dilinin Babil ləhcəsində yazılmışdır. Bu qanunlar bütünlükdə qədim Şərq hüququnun tədqiqi üçün əhəmiyyətli mənbədir. Hammurapinin qanunlar külliyyatı üç hissədən – giriş, qanunlar və nəticədən ibarətdir. Giriş və nəticə hissəsində bu qanunların tərtibinin əsas məqsədi öz izahını tapır.

Planet və ulduzların hərəkətinə güclü maraq bu qədim ölkədə astronomiya və riyaziyyat elmlərinin tərəqqisinə güclü təsir göstərdi. Bunun əsasında vaxtın - saniyə və dəqiqələrin 60-lıq sistemi müəyyən olundu. Babil astronomları bəşər tarixində ilk dəfə Günəş və Ayın dövretmə qanunlarını hesablamış, Günəş tutulmalarının qanunauyğunluqlarını müəyyən etmişlər. Qədim babillər bütün bunları misirlilərin müşahidələri əsasında aparmışlar.

Ümumilikdə götürüldükdə babil sənətinin memarlıq nümunələri dövrümüzə qədər çox az sayda gəlib çatmışdır. Bunu təkcə elə onunla izah etmək olar ki, İkiçayarası ərazisi daşlarla kasad olduğundan, günəş altında qurudulmuş kərpiclərin tətbiqinə daha geniş yer verilmişdir ki, bu da zamanın sərt sınaqlarından müvəffəqiyyətlə çıxmaqdan məhrum idi.

Memarlıqda daha çox gümbəz, arka, birləşdirici tavanlar kimi elementlərin tətbiqi üstünlük təşkil edirdi. Babil təsviri sənətində vəhşi heyvanların – şir və öküzün təsvirinə tez-tez rast gəlmək olur. Tel-Əsmərdə mərmərdən hazırlanmış kişi fiqurları sənət nöqteyi-nəzərindən qiymətli hesab olunur. Babil mədəniyyətini inkişaf etdirən assuriyalılar b.e.ə. VIII əsrdə Babilistanı özlərinə tabe etdilər. Nineviyadakı sarayda alimlər Assuriya hökmdarı Aşşurbanipal (b.e.ə. VII əsr) dövrünə təsadüf edən və həmin dövr üçün çox zəngin sayılan kitabxana tapmışlar. Burada on minlərlə mixi yazı mətnləri əldə olunmuşdur. Belə güman edilir ki, həmin kitabxana vaxtilə babil, o cümlədən qədim şumer ədəbiyyatlarını özündə cəm etmişdir.

Memarlıq tikililərində heyvanların – şir, dəvə, atların təsvirləri üstünlük təşkil edir. Assuriya saraylarına xas olan təsvirlərin məzmununa qüdrətli hökmdar, kinli, amansız şah obrazı daha xasdır.

Assuriya incəsənətində hökmdar qəddarlığının təsviri dünya sənət tarixində daha orijinal görünür. Assuriyalıların mənəviyyatındakı bu qəddarlıq, görünür, onların yüksək olmayan dini təsəvvürləri ilə bağlıdır. Yeni Babil 200 min əhalisi olan Qədim Şərqin ən iri şəhərlərindən biri hesab edilirdi. Şəhərin 24 böyük prospekti, böyük məşhur «Babil» qülləsi mövcuddur ki, hazırda o, dünyanın 7 möcüzəsindən birini təşkil edir. Bu qüllə 7 pilləli 90 m hündürlüyü olan zikkuratdır. Qüllənin ətrafındakı yaşıllıq trassı da 7 möcüzədən biridir – bunları «Semiramidanın asılı bağları» adlandırırlar. Beləliklə, Mesopotamiya mədəniyyəti ibtidai dövr və qədim dünyanın ən sivil mədəniyyətlərindən biri hesab edilir.

Mənbə

  • Y.Yusifov.Qədim Şərq tarixi. Bakı,2007.
  1. ↑ Mədəniyyət Tarixi Və Nəzəriyyəsi. Bakı-2010

Avqust 11, 2021
qədim, mesopotamiya, mədəniyyəti, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müza. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Mundericat 1 Haqqinda 2 Dini gorusler 3 Edebiyyat 4 Incesenet 5 MenbeHaqqinda RedakteMesopotamiyada ilk sakinler texminen e e 40 ci minillikde meskunlasmislar Insan qruplarinin bir hissesi magaralarda yasayaraq dag kecisi ve qoyunlarinin ovu ile mesgul olurdu Yalniz b e e X minillik mueyyen deyisikliklerle musayiet olunur insanlar torpaqla islemeye baslayaraq oturaq heyat terzine kecirler Bu heyat seraiti onlarin ozleri ucun komalar ciy kerpicden evler insa etmesine imkan yaradir Belelikle b e e VII minillikde artiq Mesopotamiya erazisinde torpaqla mesgul olanlar meskunlasmaga baslayir Cemiyyetin bundan sonraki inkisafi suretle tereqqiye dogru irelileyir 1 E e IV III minillikde bu erazide ilk seher dovletler yaranmaga baslamisdi Ur Uruk Kis Laqas Nippur Akkad belelerindendir Seherlerin coxu sumerler terefinden salindigi ucun hemin medeniyyeti sumer medeniyyeti kimi adlandirmaq qebul edilmisdir Sumer medeniyyetinin movcudluq tarixi e e IV minillikden III minilliyin I yarisina qederdir E e XXIV XX esrlerde Akkad seherinin tesirinin guclenmesi neticesinde bu medeniyyet sumerlerin varisi kimi inkisaf etmeye baslamisdir Tarixi menbelerde her iki medeniyyet Ikicayarasi medeniyyeti kimi qebul edilmisdir ki bu da ilk novbede hemin dovletlerin Decle ve Ferat caylarinin arasinda yerlesmesi ile izah edilir Mesopotamiya sozu yunan dilinden tercumede Ikicayarasi menasini verir Medeniyyet tarixinde bu medeniyyeti cox vaxt Sumer Akkad medeniyyeti kimi tanimaq da qebul edilmisdir Sumer Akkad medeniyyetinin hem de bele adlandirilmasi diger vacib bir meqamla da izah edilir sumerler ve Akkad sahligi sakinleri muxtelif dillerde danisaraq hem de ayri ayri yaziya malik idiler Sumer haqqinda melumatlar onu demeye imkan verir ki qedim sakinler oz fikirlerini sim ve agac kesikleri uzerinde muxtelif tesvirlerin verilmesi ile de bildirmisler Yazi Sumer Akkad medeniyyetinin en boyuk nailiyyeti idi Babiller terefinden o butun On Asiyada Suriya ve Iranda genis yayilmaga baslamisdir Yazi esasinda sumerler beser tarixinde ilk poema sayilan Qizil esr i ilk elegiyani mersiye tipli ser yaratmislar dunyada ilk defe biblioqrafik kataloq tertib etmisler Sumerler hemcinin tibbe aid reseptleri toplayaraq xususi toplu hazirlayan ilk xalq olmuslar Dini gorusler RedakteSumerlerin dini gorusleri Allahlara sitayis uzerinde qurulmusdu Bele ki bu xalqin en guclu allahlari An Enlil ve Enki idi An Sema Allahi olub diger Allahlarin atasi hesab edilirdi butun insanlar her bir isde ona muraciet edirdiler An Allahi Uruk seherinin hamisi hesab edilirdi Enlil kulek hava butovlukde sema ile yer arasindaki mekanin allahi hesab edilirdi Onun bas mebedi Nippur seherinde yerlesirdi Enki akkadlarda Ea Eredu seherinin mudafiecisi olub okean ve sualti dunyani temsil edirdi Umumiyyetle suya etiqad qedim ikicayarasi sakinleri ucun muhum rol oynayirdi Suya munasibet eyni cur deyildi Su heyat xeyirxahliq mehsuldarliq remzi kimi ehemiyyet kesb edirdi Diger terefden ise ona dagidici felaket getirici quvve kimi de yanasirdilar Qedim Ikicayarasi sakinlerinin etiqad etdikleri allahlardan biri de Ay allahi olan Nanna akkadlarda Sin hesab edilirdi O Ur seherinin hamisi oglu Gunes allahi olan Utu akkadlarda Samas ise Sippar ve Larsa seherlerinin hamisi hesab edilirdi Uruk seherinin allahi olan Ionna akkadlarda Istar mehsuldarliq ilahesine secde ederek ona mehsul ve herbi nailiyyetler qazanmaqda komek olurdu Bu allah agac qadin obrazlarinda tez tez iesvir olunurdu Onun eri Dummuz akkadlarda Tammuz Enki allahinin oglu idi O su allahi kimi taninaraq bitki alemini temsil edirdi Axiret dunyasinin allahi ise Nerqal hesab edilirdi Zaman kecdikce qedim Sumer Akkad medeniyyeti sakinleri allahlara olan munasibetlerini deyisdirirdiler Bele ki b e e III minillikde bu munasibet ozunu eyani formada daha aydin tezahur etdirdi bele ki An hakimiyyet ideyasini Enki mudriklik ve bilik allahi kimi tezahur olunmaga baslayir Tedricen allahlar goy isimlerile elaqendirilmeye baslayir Utu Gunes Nerqal Mars Inanna Venera ve s ile elaqelendirilir Belelikle bu hadise goy cisimlerine etiqad ve sitayisin esasini qoymus oldu ve astrologiyanin formalasmasi ucun zemin yaratdi Sumer Akkad dini gorus ve tesevvurleri butovlukde Mesopotamiya medeniyyetine guclu tesir gosterir edebiyyat ve incesenetin inkisafinda muhum ehemiyyet kesb edirdi 1 Edebiyyat RedakteEdebiyyatda efsaneler xususi yer tutmaga basladi Sumer ve akkadlar oz edebi menbelerini sifahi xalq yaradiciligi mehsulu kimi yaziya kocurmusler Sumer edebiyyatinin mohtesem abidesi Gilqames haqqinda olan silsile metnlerdir Gilqames Uruk seherinin efsanevi sahi hesab edilir O b e e XXVIII esrde hakimiyyetde olmusdur Eserde Gilqames Ninsu allahinin oglu kimi tesvir edilir Mesopotamiya edebiyyati numunelerine qeyri dini seciyye kesb eden hekaye nagil ibare zerb meselleri de aid etmek olar Bu edebi numunelerde heyat ve meisetin muxtelif cehet ve hadiseleri tesvir olunurIncesenet RedakteMesopotamiyanin memarliq ve inceseneti de dovrune gore muhum ehemiyyet kesb edirdi Dini xarakterli tikililer ezemetli mebed meqbereler ilk memarliq numuneleri kimi muhum rol oynayirdisa bu tikililerin bezedilmesi muxtelif bedii islerin aparilmasi tesviri ve tetbiqi senetin formalasmasi ucun esasli zemin idi Bele ki e e IV minillikde hundur yerlerde tikilen neheng mebedler hem de yasayis menteqelerinin merkezi xarakterini kesb edirdi Ibadet ucun xususi kompleksler 3 5 7 mertebeden ibaret burcler zikkuratlar Ikicayarasi medeniyyetinin orijinal memarliq numunesi idi Ikicayarasi medeniyyeti heykelterasligi ucun e e III minilliye aid fiqurlar daha seciyyevidir Hokmdar Qudeanin ve Hammurapinin heykel tesviri buna misaldir Tetbiqi senet novleri icerisinde zergerlik silahqayirma dasdan hazirlanan guldanlar ustunluk teskil edirdi Sumer Akkad sivilizasiyasinin varisi Babilistan hesab edilirdi Onun merkezi Babil seheri Babil Allahin qapisi demekdir hesab edilirdi Babilistan hakimiyyetinin ciceklenmesi dovru I Babil neslinden hesab edilen Hammurapinin hokmranligi e e 1792 1750 muddetine tesaduf edir Onun hakimiyyeti dovrunde Babilistan on Asiyada birincilik qazanaraq kicik seherden yuksek iqtisadi siyasi ve medeni merkeze cevrildi Meshur Qanunlar kulliyyati da mehz onun hakimiyyeti dovrunde meydana cixdi Kulliyyat 2 metrlik das uzerinde gil yazi ile yazilmisdir Bu qanunlarda Babil sahligi sakinlerinin teserrufat meiset ve medeni heyati exlaq ve meneviyyati eks olunurdu Kulliyyat 282 maddeden ibaret olub akkad dilinin Babil lehcesinde yazilmisdir Bu qanunlar butunlukde qedim Serq huququnun tedqiqi ucun ehemiyyetli menbedir Hammurapinin qanunlar kulliyyati uc hisseden giris qanunlar ve neticeden ibaretdir Giris ve netice hissesinde bu qanunlarin tertibinin esas meqsedi oz izahini tapir Planet ve ulduzlarin hereketine guclu maraq bu qedim olkede astronomiya ve riyaziyyat elmlerinin tereqqisine guclu tesir gosterdi Bunun esasinda vaxtin saniye ve deqiqelerin 60 liq sistemi mueyyen olundu Babil astronomlari beser tarixinde ilk defe Gunes ve Ayin dovretme qanunlarini hesablamis Gunes tutulmalarinin qanunauygunluqlarini mueyyen etmisler Qedim babiller butun bunlari misirlilerin musahideleri esasinda aparmislar Umumilikde goturuldukde babil senetinin memarliq numuneleri dovrumuze qeder cox az sayda gelib catmisdir Bunu tekce ele onunla izah etmek olar ki Ikicayarasi erazisi daslarla kasad oldugundan gunes altinda qurudulmus kerpiclerin tetbiqine daha genis yer verilmisdir ki bu da zamanin sert sinaqlarindan muveffeqiyyetle cixmaqdan mehrum idi Memarliqda daha cox gumbez arka birlesdirici tavanlar kimi elementlerin tetbiqi ustunluk teskil edirdi Babil tesviri senetinde vehsi heyvanlarin sir ve okuzun tesvirine tez tez rast gelmek olur Tel Esmerde mermerden hazirlanmis kisi fiqurlari senet noqteyi nezerinden qiymetli hesab olunur Babil medeniyyetini inkisaf etdiren assuriyalilar b e e VIII esrde Babilistani ozlerine tabe etdiler Nineviyadaki sarayda alimler Assuriya hokmdari Assurbanipal b e e VII esr dovrune tesaduf eden ve hemin dovr ucun cox zengin sayilan kitabxana tapmislar Burada on minlerle mixi yazi metnleri elde olunmusdur Bele guman edilir ki hemin kitabxana vaxtile babil o cumleden qedim sumer edebiyyatlarini ozunde cem etmisdir Memarliq tikililerinde heyvanlarin sir deve atlarin tesvirleri ustunluk teskil edir Assuriya saraylarina xas olan tesvirlerin mezmununa qudretli hokmdar kinli amansiz sah obrazi daha xasdir Assuriya incesenetinde hokmdar qeddarliginin tesviri dunya senet tarixinde daha orijinal gorunur Assuriyalilarin meneviyyatindaki bu qeddarliq gorunur onlarin yuksek olmayan dini tesevvurleri ile baglidir Yeni Babil 200 min ehalisi olan Qedim Serqin en iri seherlerinden biri hesab edilirdi Seherin 24 boyuk prospekti boyuk meshur Babil qullesi movcuddur ki hazirda o dunyanin 7 mocuzesinden birini teskil edir Bu qulle 7 pilleli 90 m hundurluyu olan zikkuratdir Qullenin etrafindaki yasilliq trassi da 7 mocuzeden biridir bunlari Semiramidanin asili baglari adlandirirlar Belelikle Mesopotamiya medeniyyeti ibtidai dovr ve qedim dunyanin en sivil medeniyyetlerinden biri hesab edilir Menbe RedakteY Yusifov Qedim Serq tarixi Baki 2007 1 2 Medeniyyet Tarixi Ve Nezeriyyesi Baki 2010Menbe https az wikipedia org w index php title Qedim Mesopotamiya medeniyyeti amp oldid 4121107, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.