Qızıl Tərəzi Evi

Qızıl Tərəzi evi (alm. Haus zur Goldenen Waage‎) — Almaniyanın Frankfurt şəhərinin köhnə hissəsində mövcud olmuş və 22 mart 1944-cü ildə Böyük Britaniyanın Kral Hərbi Hava Qüvvələri tərəfindən şəhərin bombalaması zamanı dağıdılmış Orta əsrlərə aid faxverk üslublu ev idi. Öz yüksək memarlıq dəyərinə və tarixi əhəmiyyətinə görə, bina şəhərin ən məşhur görməli yerlərindən biri hesab olunurdu. Müqəddəs Varfolomey İmperator kafedral kilsəsinin (və ya qısaca olaraq Frankfurt kafedralının) əsas portal girişinin qarşısında küncvari şəkildə tikilmiş Qızıl Tərəzi evi, bir tərəfdən olduqca dar Höllqasse (alm. Höllgasse‎), digər tərəfdən isə Domplatz meydanı ilə şəhərin tarixi mərkəzi hesab edilən Römerberq meydanını birləşdirən Markt küçələrinin kəsişməsində yerləşirdi.

Qızıl Tərəzi evi
Haus zur Goldenen Waage
Binanın İkinci Dünya müharibəsindən öncəki ümumi görünüşü.
50°06′38″ şm. e. 8°41′04″ ş. u.
Ölkə	Almaniya
Şəhər	Frankfurt-Mayn
Yerləşir	Markt-Krönunqsveq küçəsi
Sifarişçi	Abraham van Hamel
Tikilmə tarixi	1619-cu il
Üslubu	Faxverk və Renessans
Qızıl Tərəzi evi Frankfurt xəritəsində Qızıl Tərəzi evinin yeri
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bir zamanlar öz detallı və zərif fasadı ilə göz oxşamış alman İntibah memarlığının şah əsəri hesab edilən bu ev, təxminən 1619-cu ildə inşa edilmişdir. Müharibədən sonrakı dövrdə yenidənqurmaya yardımçı ola biləcək evin möcüzəvi şəkildə salamat qalmış qalıqları, şəhər rəhbərliyinin qərarı ilə 1950-ci ildə sökülmüşdür. Sökülməzdən öncə dağıntı ərazisindən çıxarılmış arkadalar, tarixi eksponat qismində Frankfurtla qonşu olan Offenbax am Main şəhərinin cənubunda yerləşən Götzenhain rayonundakı özəl kitabxanaya daşınılmış, evin bünövrəsi və bəzi qalıqları isə 20 ildən artıq müddət ərzində torpaq altında qalmışdır. 1972–1973-cü illərdə Dom/Römer metro stansiyasının tikintisi zamanı, Qızıl Tərəzi evinin bir zamanlar yerləşdiyi Frankfurtun kafedral təpəsində aparılmış arxeoloji qazıntılar nəticəsində Erkən Roma dövrünün yaşayış məskəninin və o cümlədən qədim hamam kompleksinin, eləcə də XII əsrdə hökmranlıq etmiş Karolinqlər sülaləsinə məxsus kral sarayının qalıqları aşkar edilmiş və burada dərhal Arxeoloji bağın yaradılması qərara alınmışdır.

2017-ci ilin dekabr ayında Frankfurtun köhnə hissəsinin dirçəldilməsi layihəsi çərçivəsində, dağılmış Qızıl Tərəzi evinin faxverk fasadı, həmçinin daxilində bir zamanlar mövcud olmuş renessans tərzli tavan və kiçik belveder (alm. Belvederchen‎) yüksək keyfiyyətlə yenidən qurulmuşdur. 2019-cu ilin dekabr ayına kimi uzanmış layihənin ikinci mərhələsi zamanı, binanın demək olar ki, bütün interyer tərtibatı orijinal eskizlərə və fotolara uyğun şəkildə bərpa olunmuşdur. Günümüzdə bina Frankfurt Tarix Muzeyinin tərkib hissəsi kimi fəaliyyət göstərir, onun birinci mərtəbəsində isə kafe yerləşir.

Tarix

Müasir Qızıl Tərəzi evi haqqında ilkin qeydlər 1323-cü ilə aid edilir; belə ki, o dövrün salnaməçiləri tərəfindən edilmiş yazılarda, şəhərin mərkəzində mövcud olmuş küncvari bina, onun birinci sahibinin şərəfinə "Kulmann" və ya "Kolmann" (alm. Haus zum Kulmann bzw. zum Colmann‎) olaraq adlandırılmışdır. 1405-ci ildə Kulmann evi, onun arxasında yerləşən daha qədim Alten Hölle adlı bina ilə birləşdirilərək, daha böyük bir mülkə çevrilmişdir. Binaların birləşməsi nəticəsində, ətrafdakı küçələrdə, xüsusən də qonşu Benderqassedə yaşayan əhali günəş şüalarından məhrum olmuşdur. Kulmann evininin yerləşdiyi küçə öz fövqəlsıxlığı ilə seçildiyi üçün, ona yerli sakinlər tərəfindən ironik tərzdə Höllqasse (alm. Höllgasse - Cəhənnəm dalanı‎) adı verilmişdir. Orta əsrlərdə Höllqasse küçəsinin şərq tərəfində, yəni Alten Hölle ilə üzbəüz olaraq Yunge Hölle adlı daha bir bina yerləşirdi. Günümüzədək qorunub saxlanılmış yazılı sənədlərdən məlum olur ki, Kulmann evi ilə qonşuluqdakı binaların əksəriyyəti, Frankfurt kafedralına məxsus kilsə torpaqlarında icazəsiz şəkildə inşa olunmuşdur; bundan başqa, həmin binaların birinci mərtəbələrində yerli sakinlər müxtəlif məhsulların satışı məqsədilə, dükanlar açaraq, burada intensiv ticarətlə məşğul olurdular. Zərgərlik məmulatlarının satışından gəlir əldə etmiş zəngin Kolmann ailəsinin üzvləri, digər qonşular kimi, binaların yerləşdiyi torpağın sahiblərinə, yəni kilsə nümayəndələrinə vergi ödəməkdən imtina etdikləri üçün bu, tez-tez ruhanilərlə mübahisəyə və davaya səbəb olurdu.

Qızıl Tərəzi Abraham van Hamelin sahibliyi dövründə

Abraham van Hamelin sifarişi ilə inşa edilmiş Qızıl tərəzi evinin eskiz təsviri: Evin Höllqasse küçəsinə (solda) və Markt küçəsinə açılan fasadı (sağda)

1588–1604-cü illər arasında artıq köhnəlmiş və bir qədər yararsız vəziyyətə düşmüş Kulmann evi və qonşuluqdakı Alten Hölle binası Qassmann ailəsinin mülkləri hesab olunurdu (ailənin başçısı olmuş Andreas Qassmann o dövrdə hər iki binanı ümumilikdə 5 040 qulden dəyərində satın almışdır). 1605-ci ildə həyat yoldaşının vəfatından sonra dul qalmış Maria Marqaret Qassmann çox düşünmədən bütün bina kompleksini əslən Niderland Krallığının Turne şəhərindən olmuş qənnadı və ədviyyat taciri Abraham van Hamelə satmaq qərarına gəlir. O dövrdə Niderland torpaqlarını işğal etmiş və öz mövhumatçılığı ilə məşhurlaşmış ispan kralı II Filipp Niderland əyalətlərində ispan absolütizmini (mütləqiyyəti) bərqərar etmək və burada katolik inkvizisiya sistemini yaratmaq istəyirdi. Öz reformist düşüncələri ilə seçilən van Hamel ispan casuslarının dini təqiblərindən qurtulmaq məqsədilə, atasının və qardaşının məsləhətlərinə qulaq asaraq, qaçqın kimi, hələ 1599-cu ildə uzaq Limburq əyalətinin Sittard, daha sonra isə, Vezel və Aaxen şəhərlərini qət edərək, nəhayət Frankfurta köçməyə müvəffəq olmuşdur. Yerli alman gildiyalarının müəyyən müqavimətinə baxmayaraq, 1599-cu il noyabrın 19-da Abraham van Hamel yeni vətəndaşlığın alınması üçün Frankfurtda mütəmadi olaraq keçirilən andiçmə mərasiminə dəvət almışdır.

1618–1619-cu illər arasında van Hamel mülkiyyətinə keçmiş dörd mərtəbəli fasad binasının sökülərək, yerində yeni və möhtəşəm binanın inşa edilməsi üçün yerli ustalara sifariş vermişdir. Onun inşaat planları bir tərəfdən şəhər sovetinin üzvlərinin, digər tərəfdən isə, bədxah qonşuların qəzəbli müqaviməti ilə müşayiət olunurdu. Sərvətin ictimai nümayişi ümumiyyətlə Frankfurtda bəyənilmirdi — məsələn öz təmtəraqlı eksteryeri ilə dillərə düşmüş yaxınlıqdakı Zaltshaus binasının inşaatçısı ciddi ictimai qınaqla qarşılaşaraq, bir çox bəzək elementlərini fasaddan yığışdırmağa məcbur olmuşdur. Lakin van Hamel amansız mübahisə yolu ilə qarşısına qoyduğu hədəflərin hər birinə nail olmağa can atan insan olduğundan, hər hansı bir problem yarandığı zaman, onu ya öz imtiyazlarından istifadə edərək, ya da məhkəməyə müraciət edərək həll etməyə üstünlük verirdi. Bununla belə, van Hamelin məhkəmələrdə çəkişmələrə olan meyli və davakar xarakteri onun tez bir zamanda Frankfurt bürgerləri arasında marginala çevrilməsinə səbəb olmuşdur.

Van Hamelin inşa etdiyi binanın fasadında qızıl tərəzilərin quraşdırılması barəsində yaranmış mübahisə haqqında bələdiyyə arxivlərinin sənədlərində və ədəbiyyatda çoxlu sayda material qorunub saxlanılmışdır: 1618-ci ilin fevral ayında van Hamel satın aldığı köhnə və və qəzalı vəziyyətdə olan evin sökülməsi və onun dördmərtəbəli (bir mərtəbəli beletaj və 3 üst mərtəbə) bina ilə əvəz edilməsi üçün şəhər hakimiyyətinə müraciət etmişdir. Van Hamel inşa edilən binaların erker və buna bənzər digər çıxıntılarının döngə və küçələrin daralmasına səbəb ola biləcək və nəticə etibarı ilə insanların hərəkətinə maneəçilik törədə biləcək sui-istifadə hallarının qarşısının alınması üzrə Frankfurtda tətbiq olunan qanun təlimatlarına və müddəalarına ciddi riayət edəcəyinə dair söz verməsinə baxmayaraq, o, doğma vətənində gördüyü zəngin niderland bürgerlərinin mülklərinə bənzəyəcək cah-cəlallı bina tikmək fikrindən daşınmır. Frankfurtun sayıb seçilən ticarətçi və patrisi ailələri, tikiləcək hündür binanın ətrafda yaşayan sakinləri günəş işığından və hava sirkulyasiyasından məhrum edəcəyindən, həmçinin sıxlaşmış ərazidə yüksək yanğın təhlükəsinin olacağından ehtiyat edərək, van Hamelə güzəştə getməməkdə israrlı olmuş və inşaat işlərinə öz qəti etirazlarını bildirmişdilər. Ədalət tələb edən etirazçılar, növbəti məhkəmə prosesi zamanı hakimi pul ekvivalentində açıq üstünlüyə malik mühacir hollandiyalıya, yerli burjuaziya nümayəndələrindən fərqli olaraq daha artıq imtiyazların təqdim olunmasında ittiham etmişdilər. Buna cavab olaraq, van Hamel ticarət sahəsində peşəkar fəaliyyətini və əldə etdiyi uğurları sadalayaraq, özünün elə əvvəlcədən daha böyük sahənin satın alınmasında maraqlı olduğunu bildirmişdir. Van Hamel həmçinin bazarda böyükölçülü torpaq sahələrinin həddindən artıq baha olmasından gileylənərək, mərkəzdə əldə etdiyi kiçik ərazidən maksimum gəlir əldə etmək məqsədilə, binanı daha hündür mərtəbəli şəkildə inşa etmək qərarına gəldiyini söyləmişdir.

 

 

Almaniya Coğrafiya İnstitutunun nəşriyyatının rəhbəri Avqust Ravenştayn tərəfindən 1862-ci ildə dərc edilmiş Frankfurt şəhərinin xromolitoqrafik xəritəsi və onun böyüdülmüş fraqmenti (yuxarı solda). Fraqmentdə narıncı rənglə Qızıl Tərəzi evi, mavi rənglə isə Alten Hölle binası göstərilmişdir.

O zamanlar Markt Frankfurtun ən əsas ticarət küçəsi hesab edilirdi və öz əhəmiyyətinə görə müasir, izdihamlı və qələbəlikliyi ilə seçilən Zeil (Tsayl kimi tələffüz olunur) küçəsi ilə müqayisə oluna bilər. Məhkəmə prosesində uduzan tərəf kimi, Van Hamel ilkin planlarından imtina etməyə məcbur olmuş və gələcək Qızıl Tərəzi evinin ancaq üç mərtəbə ilə kifayətlənəcəyinə dair razılığını öz imzası ilə təsdiqləmişdir.

1618-ci ilin iyul ayının əvvəlində, yəni Qızıl Tərəzi evinin birinci mərtəbəsinin və onun üzərindəki faxverk karkas konstruksiyasının tikintisi başa çatdığı ərəfədə, qonşulardan biri tərəfindən məhkəməyə daha bir şikayət ərizəsi yazılı şəkildə təqdim olunmuşdur. Oldermen adlanan bələdiyyə qulluqçuları tərəfindən keçirilmiş yoxlama işləri nəticəsində, van Hamel tərəfindən təqdim olunmuş ilkin planlarla müqayisədə, evin birinci mərtəbəsinin hündürlüyünə 1 fut daha əlavə olunduğu məlum olmuşdur. Bunun nəticəsində tikinti işləri dayanmaq təhlükəsi ilə üzbəüz qalmış, ancaq həmişə olduğu kimi, bu dəfə də van Hamel qonşu ilə olan münaqişəni pulla həll etmək qərarına gəlmişdir. O, həmçinin hər il böyük təmtəraqla keçirilən payız yarmarkasına qədər evin hazır olması üçün tikinti planında baş vermiş bütün qanun pozuntularına görə ümumilikdə 100 reyxstaler ölçüsündə cərimə ödəyərək, tikintiyə cəlb olunmuş ustalara işlərin daha da sürətləndirilməsini tapşırmışdır. Bununla belə, evin tikintisi vəd edilmiş vaxta kimi, yəni 1618-ci il payız yarmarkasına kimi bitirilməmişdir; yumru tağları, giriş qapısının üst hissəsindəki xəfəngi, eləcə də onların arasındakı yonulmamış səthi prizmatik rustika elementlərini hazırlayan usta Yakob Reynold işləri elə ləng yerinə yetirirdi ki, tikinti işləri yalnız 1619-cu ildə başa çatmışdır (tikinti işləri davam etdiyi müddət ərzində, ailə üzvləri və satacağı mallar üçün bir neçə ev kirayələyən van Hamel, Qızıl Tərəzi evinin tamamlanmasında baş verən hər hansı yubanmaya görə əlavə xərclər ödəməyə məcbur olurdu).

İnşaat işlərinin tamamlanmasının ardından van Hamellə usta Reynold arasında hüquqi mübahisə yaranmışdır. Belə ki, van Hamelin fikrincə, usta ikinci və üçüncü mərtəbələrin faxverk tipli karkas sistemini yaradarkən, müqavilədə nəzərdə tutulmayan əlavələr etmiş və bilərəkdən ənənəvi sadə düz bucaq altında çarpazlaşan tirlərdən imtina edərək, daha gəliz dairəvi və xaçvari taxta elementləri əlavə etmişdir.

Van Hamelin peşəcə şirniyyatçı olmasına baxmayaraq, o, əsasən ədviyyat və boya ticarəti ilə məşğul olurdu. Məhz bu sənətdə əldə etdiyi müvəffəqiyyətlər nəticəsində, Frankfurt Şəhər Şurası 1619-cu ildə onu "tacir" dərəcəsinədək yüksəltmişdir (buna şəhər arxivində saxlanılan xüsusi rüsxətnamə vərəqəsi şahidlik edir). Van Hamel Reyn çayı vadisində, şimali Almaniyanın Hanza ittifaqına qoşulmuş azad şəhərlərində, həmçinin doğma Niderland Krallığındakı geniş ticarət əlaqələri sayəsində tez bir zamanda Frankfurtun zəngin sakinlərindən dəfələrlə böyük sərvətə sahib olmağa müvəffəq olmuşdur. Tacirlərin var dövləti, adətən sadə sakinlərin sərvətlərindən qat-qat artıq olduğu üçün Van Hamel ölümünə qədər Höllqasse küçəsinin qərb sıralamasındakı dükanlara sahiblik etmiş, küçəyə bitişik Krautmarkt meydaçasındakı Volkenburq adlı evi isə, övladlarıa miras qismində özəlləşdirmişdir. Tacir 19 yanvar 1623-cü ildə vəfat etmişdir.

Evin Şəhər Şurasının mülkiyyətinə keçməsi

Abraham van Hamelin vəfatından sonra, onun dul qalmış həyat yoldaşı və kiçik qardaşı maliyyə çətinlikləri ilə üzləşir. Həmin dövrə təsadüf etmiş Otuzillik müharibə bu və ya digər səbəblər üzündən demək olar ki, bütün Avropa ölkələrinə təsir göstərsə də, Frankfurt siyasi arenada öz bitərəfliyini qoruyub saxlaya bilmişdir. Şmalkalden savaşının acı nəticələrini xatırlayan Şəhər Şurası, rəqiblərdən hər hansı birinin tərəfini saxlamaqdan çəkinirdi. Ətraf şəhərlərdə tüğyan edən müharibə şəraitində ticari və işgüzar münasibətləri qurmaq van Hamel ailəsi üçün olduqca çətin idi.

1631–1635-ci illərdə Frankfurt müvəqqəti olaraq İsveç işğalı altında idi. Ətraf bölgələrdən və həmsərhəd ölkələrdən olan qaçqın axını Frankfurta üz tutaraq, özləri ilə birlikdə şəhərə qara ölümü gətirmişdilər. 3 il ərzində davam edən dəhşətli taun pandemiyası səbəbindən, ümumilikdə 14 000-ə yaxın insanın həyatına son qoyulmuşdur. Bunun ardından baş vermiş inflyasiya isə, əhalinin əhəmiyyətli hissəsinin kasıblaşmasına və bir neçə il davam edən aclığa səbəb olmuşdur.

Van Hamelin dul arvadı illər ərzində yığılmış və toplam olaraq ümumilikdə 60 000 qulden təşil edən borcları ödəyə bilməyərək, 25 iyul 1635-ci ildə yoxsulluq içərisində vəfat etmişdir. Onun varisləri ağır yük kimi, çiyinlərinə düşmüş Höllqassedəki daşınmaz əmlaklardan birdəfəlik qurtulmaq məqsədilə, 5 mart 1638-ci ildə Qızıl Tərəzi və Alten Hölle evlərini 8 500 qulden dəyərində tacir Vilhelm Zonnemanna satmaq qərarına gəlmişdilər. Sonrakı əsrlərdə, daha doğrusu 1655–1699-cu illərdə Barkhauzen ailəsi, 1699–1748-ci illərdə tacir Qrimmayzen ailəsi, 1748–1862-ci illərdə isə, von der Laar ailəsinin üzvləri Qızıl Tərəzi evinə növbə ilə sahibkarlıq etmişdilər. Onları daha sonra Osterriet və Şeld ailələri əvəz etmiş və nəhayət 1898-ci ildə şəhər hakimiyyəti rekord 98 000 mark məbləğində, öz şəxsi ehtiyacları üçün bütün ev kompleksini satın almaq qərarına gəlmişdir.

Qızıl Tərəzi evi XX əsrdə

Frankfurt kafedralının yerləşdiyi Domplatz meydanından Markt küçəsinə açılan mənzərə. Qızıl Tərəzi evi sol tərəfdə yerləşir.

1899-cu ildə əslən Frankfurtdan olmuş alman memarı, sənətşünas və neoqotika üslubunun ideoloqu Frans fon Hoven tərəfindən Qızıl Tərəzi evinin əsaslı yenidənqurma işləri həyata keçirilmişdir. O, XIX əsrin başlanğıcında fasadın üzərinə əlavə olunmuş qalın suvaq qatını təmizləyərək, orijinal faxverk tirlərini və ornamentlərini üzə çıxarmış, tarixi əhəmiyyət daşımayan pəncərələri yeniləri ilə əvəzləmiş və ümumilikdə interyerə sonrakı dövrlərdə əlavə olunmuş bütün arakəsmələri və otaqları demontaj etmişdir. Həmçinin nəqliyyat vasitələrinin hərəkətinə maneəçilik törədən dar Höllqasse küçəsinin Domplatz meydanı istiqamətində genişləndirilməsi məqsədilə, Qızıl Tərəzi evi ilə üzbəüz şərq sırasındakı evlərin əksəriyyəti sökülmüşdür. 1913-cü ildə şəhər hakimiyyəti Qızıl Tərəzi evini içindəki bütün əşyalarla birlikdə Tarix Muzeyinə təhvil vermişdir. 1928-ci ildə evin otaqları məharətli şəkildə müxtəlif mebel və avadanlıqlar ilə dizayn edilmiş və burada təntənəli şəkildə "XVIII əsr Frankfurt bürger şəhər mülkü" mövzusunu özündə əks etdirən ekspozisiya açılmışdır.

Tarix Muzeyinin filialının məhz burada yaradılmasının başlıca səbəblərindən birisi, XIX əsrdə Avropada dəbə çevrilmiş romantizm cərəyanı (memarlıqda romantizm başlıca olaraq Orta əsr memarlığına olan ümumi həvəslə göstərilirdi), digər səbəbi isə, van Hamelin ölümündən sonra evin dəqiq inventarizasiya siyahısının tərtib olunması ilə bağlı idi. Adətən bu cür inventarizasiya siyahıyaalma əməliyyatları, Frankfurtda əhəmiyyətli əmlaka malik olmuş istənilən vətəndaşın ölümündən sonra bələdiyyə məmurları və ya məhkəmə klerkləri tərəfindən qeydiyyata alınırdı. Van Hamel ailəsinin varisləri tərəfindən borcların silinməsi məqsədilə əşyaların şəhər bazarına gətirərək, burada hərraca çıxarması səbəbindən, o dövrə aid əhəmiyyətli inventar nümunələri təəssüf ki, qorunub saxlanılmamışdır. Bununla belə, siyahıyaalma əməliyyatı, mirasın hərraclarda bölüşdürülmədən öncə tərtib olunduğu üçün 1635-ci il sənədlərində van Hamelə məxsus interyer predmetlərinin ümumi sayı, cari vəziyyəti və təsviri dəqiq şəkildə əks olunmuşdur. Məhz bu sənədə əsaslanan muzey əməkdaşları, orijinal əşyaları təqlid edən prototiplərlə otaqları yenidən bəzəməyə müvəffəq olmuşdular.

İkinci dünya müharibəsinin başlanğıcında, yəni daha dəqiq desək 1942-ci ilə kimi olan müddət ərzində Frankfurta edilən azsaylı hava hücumları nəticəsində, şəhərin köhnə hissəsinə cüzi zərər dəymişdir. Lakin buna baxmayaraq, hələ 1922-ci ildə tarixçi alim Frid Lübbekke tərəfindən Frankfurtun sosial və bədii sferalarda tanıtılması və populyarlaşdırılması məqsədi ilə əsası qoyulmuş "Köhnə şəhərin Aktiv Dostları Assosiasiyasının" (alm. Der Bund tätiger Altstadtfreunde‎) üzvləri, ehtiyat tədbiri olaraq 1942-ci ilin ortalarından etibarən fəal şəkildə Frankfurt fonduna daxil edilmiş bütün binaların və onların interyerlərinin fotofiksasiyasını yerinə yetirmək qərarına gəlmişdilər.

1943-cü ildə Frankfurt şəhəri Almaniyanın digər mühüm sənaye mərkəzləri kimi, Böyük Britaniyanın Kral Hərbi Hava Qüvvələrləri və ABŞ-ın Hərbi Qüvvələri tərəfindən Combined Bomber Offensive adlı xalça bombalanma əməliyyatının keçirilməsi üçün başlıca hədəf olaraq seçilmişdir. 4 oktyabr 1943, eləcə də 29 yanvar və 18 mart 1944-cü il tarixlərində baş vermiş intensiv bombalanma nəticəsində Höllqassenin bilavasitə yaxınlığındakı binalara əhəmiyyətli zərərin dəyməsinə baxmayaraq, Qızıl Tərəzi evi salamat qalmışdır. Lakin 22 mart 1944-cü ildə şəhərə atılmış qəlpəli fuqas tipli yeni növ aviasiya bombaları güclü yanğına və bunun ardınca alov tufanına səbəb olmuş və Qızıl Tərəzi evinin də yerləşdiyi Frankfurt kafedralı ilə Römerberq meydanı arasındakı köhnə şəhəri tamamilə məhv etmişdir. Alov tufanında temperatur həddindən artıq yüksək olduğu üçün, onun episentrində yerləşmiş möhtəşəm evin faxverk fasadı tamamilə məhv olmuş, qumdaşından inşa edilmiş kürsülük isə çatlamışdır. Xüsusilə tarixi və maddi cəhətdən əvəzedilməz bədii və dəyərli əşyaların, o cümlədən birinci mərtəbəki müxtəlif otaqların məharətlə yerinə yetirilmiş tavan işləmələrinin və kaşı materialları ilə bəzədilmiş unikal buxarıların faciəvi itkisi, şəhərin tarixi irsinə böyük zərbə vurmuşdur. Lakin xoşbəxtlikdən, Tarix Muzeyi tərəfindən hələ XIX əsrdə Qızıl Tərəzi evində yerləşdirilmiş eksponatların əksəriyyəti, müharibənin əvvəllərində evakuasiya olunaraq, sığınacaqlarda gizlədilmiş və bununla da məhvolmadan xilas edilmişdir..

Xilas olunmuş inventarlar, salamat qalmış bünövrə, həmçinin birinci mərtəbənin qalıqları, evin müharibə sonrası illərdə daha sadələşdirilmiş formada yenidən bərpa edilməsinə yardımçı ola bilərdi (buna misal olaraq, Römerberq meydanındakı Zaltshaus binasının həmin dövrdə ümumi vizual konturların saxlanılması ilə sadə formada bərpa edilməsi praktikasını qeyd etmək olar). Bununla belə, Qızıl Tərəzi və digər qonşu binaların keyfiyyətli şəkildə yenidən dirçəldilməsi prosesinin özündə böyük maliyyə vəsaiti tələb edəcəyi fikrinə əsaslanan şəhər hakimiyyəti, restavrasiya və rekonstruksiya planlarının məqsədəuyğunsuzluğunu qeyd edərək, kafedral ilə Römerin arasındakı dağılmış ev qalıqlarını tamamilə sökmək və ərazini təmizləmək qərarına gəlmişdir. Bunun üçün əvvəlcə Qızıl Tərəzi evinin arkadaları əslən Götzenhaindan təşrif buyurmuş naməlum biznesmenə satılmışdır. Biznesmen həmin arkadaları şəxsi villasına daşıyaraq, orada kiçik kitabxananın inşasında istifadə etmişdir.

1952-ci ildə başlanılmış və 1960-cı ilə qədər davam edən yenidənqurma işləri çərçivəsində, köhnə şəhərin mövcud olduğu torpaq sahəsində tamamilə yeni nəqliyyat infrastrukturu, həmçinin brutalizm və avanqardizm üslublarına cavab verən müasir yaşayış və funksional bina kompleksləri yaradılmışdır. Qızıl Tərəzi evinin bir zamanlar yerləşdiyi əraziyə gəlincə isə, bura məncədər şəklində 1970-ci ilin əvvəlinə kimi toxunulmaz olaraq qalmışdır. 1950-ci illərdə aparılmış arxeoloji qazıntılar nəticəsində Qədim Roma, həmçinin Merovinqlər, Karolinqlər sülalələrinə və sonrakı Orta əsr dövrlərinə aid çoxsaylı şəhadətnamələr aşkar edilmişdir. 1972–1973-cü illərdə Frankfurtun mərkəzində genişmiqyaslı işlər həyata keçirilmişdir. Belə ki, arxeoloji qazıntılar nəticəsində üzə çıxmış abidələrin pis hava şəraitində dağılacağından ehtiyat edən memarlar, köhnə şəhər ərazisinin bir hissəsini yeni yaradılmış Arxeoloji bağın tərkibinə daxil etmiş, digər hissəsini isə, Frankfurt metrosunun U4 və U5 xətlərinin inşa edilməsi və şəhər mərkəzinin avtomobil sıxlığından qurtulması üçün Dom/Römer adlı yeni metrostansiya və avtomobillər üçün böyük yeraltı parkinq yaratmışdır.

Evin yenidən bərpa edilməsi

 

 

2012-ci ildə başlamış (yuxarıda) və 2018-ci ilin əvvəllərində başa çatmış (aşağıda) Dom-Römer layihəsi çərçivəsində, Qızıl Tərəzi evi kimi, Frankfurt tarixinin bir sıra mühüm abidələri yenidən bərpa edilmişdir.

XXI əsrin başlanğıcında şəhər hakimiyyəti kafedral ilə Römerin arasındakı boş ərazinin gələcək dizaynını planlaşdırmaq qərarına gəlmişdir. Bununla əlaqədar olaraq, 2005-ci ildə köhnə şəhərin dağılmasının 60-cı ildönümü ilə əlaqədar keçirilmiş anım mərasimi zamanı, şəhər sakinlərinin başlıca istəkləri dinlənilmişdir. Sakinlər keçmişdə mövcud olmuş döngələrin, meydançaların və məhəllələrin orijinala maksimal olaraq bənzəyən tərzdə planlaşdırılmasını, həmçinin tarixi əhəmiyyat daşımış bir sıra evlərin yenidən bərpa olunmasını arzuladıqlarını bildirmişdilər. Şəhər oberbürgermaysteri Petra Rot qəzetlərin birinə verdiyi intervyuda, Qızıl Tərəzi də daxil olmaqla, tarixi əhəmiyyət daşıyan 4 evin rekonstruksiya olunmasını təklif etmişdir.

Yenidənqurma işlərinin reallaşması istiqamətində texniki imkanların qiymətləndirilməsi məqsədilə, 2006-cı ildə planları dəqiq təsvir edən xüsusi sənədləşmə hazırlanmışdır. Aparılmış tədqiqat işləri nəticəsində, layihədə nəzərdə tutulmuş heç bir binanın, hətta kifayət qədər arxiv sənədlərə malik Qızıl Tərəzi evinin belə dəqiq rekonstruksiyasının mümkünsüzlüyü bəlli olmuşdur. Çıxış yolu kimi, yalnız yaradıcılıq rekonstruksiyası, təqlidetmə və orijinala bənzəyən daha müasir analoqlardan istifadə təklif olunmuşdur. Memarların gəldiyi qənaətə əsasən, XX əsrdə inşa olunmuş bir sıra yöndəmsiz tikililər səbəbindən (məsələn, Qızıl Tərəzi evinin başlanğıcda yerləşdiyi ərazinin bir hissəsində Hauses am Dom adlı ticarət binası, qonşuluqdakı Benderqasse küçəsinin yerində isə Şirn adlı bədii qalereya inşa edilmişdir), tarixi planlaşdırmanın bərpası ancaq qismən reallaşdırıla bilərdi.

Arxeoloji bağ muzeyində yerləşən Qədim Roma qazıntılarına girişin qorunub saxlanılması məqsədilə, Qızıl Tərəzi evi yeni reallıqlara uyğun şəkildə rekonstruksiya olunmalı, onun bünövrəsi isə köməkçi interseptor konstruksiyaları ilə torpaq səviyyəsindən bir qədər yuxarıya qaldırılmalı idi. Bu cür gəliz mühəndis işlərinin həyata keçirilməsi üçün, əlavə tədqiqat və hesablama işləri yerinə yetirilmişdir. Dom-Römer layihəsində nəzərdə tutulmuş hər bir evin rekonstruksiyası zamanı, tikinti işləri yanğına qarşı müdafiə, enerjiyə qənaətetmə və təhlükəsiz təxliyyə yolları kimi başlıca tələblərə və normalara cavab verməli idi. Əlavə olaraq, Qızıl Tərəzi evinə qarşı daha sərt qaydalar tətbiq olunmuşdur (yeni qaydalara əsasən, tikilən evin nərdivanları odadavamlı və yanğına qarşı minimum həssaslığı ilə seçilən materiallardan olmalı idi).

6 sentyabr 2007-ci ildə şəhər şurası Dom-Römer rayonunun yenidən planlaşdırması haqqında nəhayət müvafiq qərar qəbul etmişdir. Almaniyanın Xristian Demokrat İttifaqı (CDU), Birlik 90/Yaşıllar və Azad Demokrat (FDP) partiyaların üzvləri həmin qərarı dəstəkləmiş, Sosial Demokrat (SDP) və Solçular partiyalarının üzvləri isə müqavimət ilə qarşılamışdılar. Uzun müzakirələrdən sonra, Qızıl Tərəzi də daxil olmaqla ən azı 7 tarixi əhəmiyyətli binanın yenidən qurulması haqqında yekdil qərar qəbul edilmişdir. Bunun üçün Jourdan & Müller memarlıq ofisinə Qızıl Tərəzi evinin bərpa edilməsi tapşırılmışdı. Plana əsasən, rekonstruksiya işləri zamanı, faxverk ev cənubdan Ştadthaus, qərbdən isə, Vaysser Bok adlı müasir dizaynlı binalar ilə birləşdirilməli idi.

Tikinti üzrə işlər 2014-cü ildə başlanmışdır. Şimali Reyn-Vestfaliya vilayətində yerləşən Lemqo şəhərindəki ixtisaslaşdırılmış şirkətə taxta karkasın hazırlanması tapşırılmışdır. Karkas üçün təxminən 100 kub metr köhnə palıd ağacından istifadə olunmuşdur. Qızıl Tərəzi evinin bir zamanlar yerləşdiyi ərazidən arxeoloji qazıntılar nəticəsində XX əsrdə aşkarlanmış və konservasiya edilmiş spoliyalar, tikinti zamanı təkrarən istifadə edilmişdir.

2017-ci ilin dekabr ayında keçirilən mətbuat konfransı zamanı, jurnalistlərə və şəhər sakinlərinə yeni Qızıl Tərəzi evinin bərpa edilmiş faxverk fasadı, renessans üslubunda olan möhtəşəm tavan ornamentləri və kiçik Belveder tikilisi nümayiş olunmuşdur. 2018-ci ilin sentyabr ayında keçirilən ikigünlük festival çərçivəsində, Frankfurtun yenidən qurulmuş köhnə şəhəri təntənəli şəkildə açılmışdır. Həmin dövrdə Qızıl Tərəzi evinin interyeri hələ tamamlanmamışdır. Birinci mərtəbədə kafe 2019-cu ilin sentyabrında açılmış, yuxarıdakı mərtəbələrdə isə, Tarix Muzeyin filialınını eksponatları yerləşdirilmişdir.

Memarlıq

Eksteryer

Bərpa olunmuş Qızıl Tərəzi evinin elementləri: Faxverk tərzində mansard mərtəbə (yuxarıda), keçmiş Höllqasse küçəsinə açılan fasad (solda) və qızıl suyuna salınmış tərəzi fiquru (sağda)

Qızıl Tərəzi evi özünün filiqran naxışlarla bəzədilmiş qırmızı qumdaşlı yüksək kürsülüyü, habelə Höllqasse və Markt küçələrinə açılan altı ədəd zəngin tağ sıraları ilə ilk baxışdan Frankfurtun müharibəöncəsi tipik renessans binalarını xatırladır. Tağ sıraları geniş çıxıntılı impostların üzərinə söykənmiş, onların ən üst hissəsinə quraşdırılmış açardaşları isə bir-birinə bənzəməyən şir başları şəklində yerinə yetirilmişdir. Evin Markt küçəsinə tərəf baxan və tağ sıralarının arasında quraşdırılan giriş qapısı, qövsşəkilli ikiqat lintellərlə bəzədilmişdir. Üst lintel sütun başlıqları ilə, aşağı lintel isə Abraham van Hamel və onun həyat yoldaşı Anna van Litə məxsus evlilik gerbinin qalxanı ilə haşiyələnmişdir.

Mürəkkəb görünüşə malik evlilik gerbi, bir-birinə bitişik olan iki ədəd qədim tarç adlanan qalxanlardan ibarətdir. Soldakı heraldik qalxanın üzərində, şaquli şəkildə yerləşdirilmiş dişli və sivri ox simvolu təsvir olunmuşdur. Oxun aşağı hissəsi kiçikölçülü ovallar ilə tamamlanır. Hər iki ovalın daxilinə ev sahibinin abbreviaturası, yəni V (van) və H (Hamel) hərfləri yerləşdirilmişdir. Sağdakı qalxana gəldikdə isə, onun aşağısı 3 safsar quyruğu, yuxarısı isə van Hamelin həyat yoldaşının inisialları — A (Anna), V (van) və L (Lit) hərfləri ilə bəzədilmişdir. Gerb qalxanının tac hissəsi qoç fiquru ilə tamamlanmışdır ki, bu da, şübhəsiz olaraq van Hamel soyadına edilən bir eyhamdır (köhnəlmiş niderland dilindən tərcümədə, hamel sözü iribuynuzlu qoçu simvolizə edirdi).

XVII əsrin başlanğıcının parametrlərinə görə, Qızıl Tərəzi evi alman zəkasının və mühəndislik təfəkkürünün dühası hesab edilirdi: ilk təəssürat aldadıcı olduğundan, o dövrün insanları tərəfindən birinci mərtəbəni bəzəyən ajur tağ sıralarının konstruksiya baxımdan daşıyıcılıq funksiyasını yerinə yetirməkdə əlverişsiz olduğu güman edilirdi. Həqiqətdə isə, həmin tağlar bütün ağır taxta konstruksiyanı çiyinlərində daşıyan əzəmətli sütun rolunu oynayırdılar. Tağ sıralarının arasından keçən və konstruktiv məqsədlərlə inşa edilən birinci mərtəbənin əlavə yeddi sütunu, məharətli şəkildə tağlara inteqrasiya olunaraq, zahirən dekorativ funksiya daşıdığı hesab olunurdu. Bir qədər qabağa çıxan ikinci mərtəbənin taxta konstruksiyalarını saxlamaq üçün nəzərdə tutulmuş kronşteynlər (və ya konsollar), bənna tərəfindən olduqca detallı şəkildə işlənmişdir. Belə ki, evin şimal-qərb küncünə quraşdırılmış kronşteyn, çiçək çələnglərinin arasına çömbəlmiş naməlum insanı təsvir edirdi. Daha kiçik ölçülərdə olan digər 6 kronşteynin üzərinə isə, növbə ilə qadın və kişi başları quraşdırılmışdır. Höllqasseyə açılan fasaddakı sonuncu kronşteyn istisna olaraq qoç başı ilə bəzədilmişdir.

Frankfurt arxivində saxlanılan şəhadətnamələr sayəsində, inşaatda çalışmış ustaların adları günümüzədək gəlib çatmışdır; belə ki, sənədlərin araşdırılması nəticəsində, kronşteynlərin bənna Volf Burkhardt, tağ sıraları arasındakı çuqun məhəccərlərin çilingər Yakob Reynold tərəfindən hazırlandığı məlum olmuşdur.

Kontora və yaşayış otaqlarının üzərindəki çardaqda bobbelage adlanan əlavə mezonin mərtəbə yeləşirdi. Orta əsr Frankfurtun ticarətçi evlərində xüsusilə yayılmış bu cür mezoninlər, əsasən anbar kimi xidmət göstərirdi. Mezonin arkada pəncərələrinin və dam lyuklarının köməyi ilə işıqlanırdı.

Birinci mərtəbənin üzərində, bir qədər qabağa çıxan iki faxverk mərtəbə inşa edilmişdir. Fronton hissəsi Markt küçəsinə istiqamətləndirilmiş faxverk mərtəbələrinin üzərinə qoşaçatılı daha iki mərtəbə əlavə olunmuşdur. Xalq arasında Müqəddəs Andrey adlandırılmış evin fasadını bəzəyən xaçvari faxverk ornamentləri, öz mürəkkəb zərifliyi ilə o dövrün yazarları tərəfindən Römerberq meydanında inşa edilmiş Qara ulduz (alm. Schwarzen Stern‎) binası ilə müqayisə olunurdu. Qızıl Tərəzi evindən fərqli olaraq, müharibədən zərər çəkmiş Qara ulduz hələ 1980-ci ilin əvvəllərində bərpa edilmişdir. Həmçinin bu tip evlər üçün səciyyəvi olan dik qoşaçatılı şifer damın üzərində əlavə olaraq cırtdan ev inşa edilmişdir. Onun Markt küçəsinə tərəf baxan hissəsi, İntibah dövrü üçün səciyyəvi formalarda əyilmişdir (bu texnika həmçinin yaxınlıqdakı Zaltshaus binasında da istifadə edilmişdir). Cırtdan evin tikintisi üçün məsuliyyətli usta-dülgərlərin adları irsiyyət şəklində təqdim olunmuşdur; belə ki, Fridrix Ştameler və Bartel Hilprext evin çertyojlarını, Niklaus Gebhard isə, taxtapuş işlərini hazırlamışdır.

Faxverk mərtəbələri hər iki tərəfdən demək olar ki, fasiləsiz və darısqal pəncərə sıraları ilə örtülmüşdür. İkinci mərtəbənin şərq tərəfə açılan fasadı, 11 ədəd, şimal fasadı isə 6 ədəd pəncərə ilə bəzədilmişdir. Üçüncü mərtəbəyə şərq tərəfdən 12, şimal tərəfdən isə 4 ədəd pəncərə yerləşdirilmişdir. Pəncərələrin şüşələnməsi təxminən 1750-ci ildə həyata keçirilmişdir.

Faxverk konstruksiyası üçün statik əhəmiyyat daşıyan künc sütun, bütün perimetr boyunca çox incə naxışlarla örtülmüşdür. Taxta sütunun aşağı hissəsi qızıl suyuna çəkilmiş tərəzinin gözlərini tarazlıqda saxlayan metal qadın qolu fiquru, orta hissəsi oğlu İsmayılı Mina dağında qurban kəsmək istəyən Tanrının elçisi İbrahim peyğəmbərinin oyma təsviri ilə bəzədilmişdir. Ev öz orijinal adını məhz həmin qızıl tərəzi gözlərinin şərəfinə almışdır. 1899-cu ilə qədər metal qadın əli və qızıl tərəzi gözləri giriş qapısının üstündə yerləşirdi. Keçmişdə şəhərdəki evlər nömrələnmədiyi üçün adətən bu cür fərqləndirici nişanlara böyük ehtiyac duyulurdu. Demək olar ki, 400 il ərzində küləyin və pis havanın təsirinə məruz qalmış orijinal qızıl tərəzi fiquru, evin daxilində açılmış Tarix Muzeyində daşınılmışdır. Onun dəqiq surəti isə, Almaniyanın Schmiede Neuhammer şirkətininin ustaları tərəfindən təkrarən evin fasadında quraşdırılmışdır.

İnteryer

Birinci mərtəbə və zirzəmi

Birinci mərətəbədəki düzbucaqlı daxil həyət

Müharibəöncəsi Qızıl Tərəzi evinin daxilinə giriş iki tərəfdən mümkün idi — birinci qapı evin şimal hissəsinin mərkəzində, ikinci qapı isə, Höllqasse küçəsindəki ən künc sol arkadanın aşağısında yerləşirdi. Birinci qapıdan içəri daxil olan şəxslər, əvvəlcə yuxarı hissəsi səmaya açıq olan kiçik düzbucaqlı həyətə düşürdülər. Burada zirzəmiyə doğru aparan böyük lyuk yerləşirdi. Həmçinin giriş qapısının qərb divarında böyük su nasosu quraşdırılmışdır; ev, şəhərin mülkiyyətinə keçdiyi zaman həmin nasos artıq işləmirdi. Bundan başqa, evin zirzəmisində su təchizatı üçün nəzərdə tutulmuş dərin quyu, həyətdə isə, əlavə iki qapı yerləşirdi: həyətin şimal divarındakı böyük tağ ilə örtülmüş ağır taxta qapı, arxadakı Alten Hölle binasının anbarına, van Hamelin dövrünə aid edildiyi güman edilən qərb divarındakı daha möhkəm, pərçimli və mitrəqələr ilə bəzədilmiş ornamentli digər qapı isə, müvafiq olaraq, həmin binanın vestibülünə aparırdı.

Vestibülə aparan qapının üstündə dəmir barmaqlıqla örtülmüş pəncərə, təbii günəş işığını içəriyə demək olar ki, buraxmırdı. Daxili həyətin cənub divarında həmçinin Ştadt Miltenberq adlı qonşu evə məxsus hörülmüş qapının izlərini görmək mümkün idi (həmin ev, Höllqasse küçəsinin bütün qərb sırası kimi, bir zamanlar tacir van Hamel ailəsinin üzvlərinə məxsus idi).

Birinci mərtəbədə yerləşən otaqların tavanlarını XVI əsrin ikinci yarısına aid edilən divar naxışları bəzəyirdi. Bütovlükdə, evin bu hissəsi Qızıl Tərəzinin yuxarı mərtəbələrindən daha qədim idi; bunu, hörülmüş qapı üzərindəki tağın üzərinə həkk edilmiş 1577-ci il yazısı şahidlik edirdi. Otaq eyni zamanda dəmir qapı vasitəsilə Markt küçəsindəki digər binaların arxa həyətləri ilə birbaşa olaraq bağlı idi. Arxa həyətlər van Hamel tərəfindən müxtəlif təyinatlı əşyaların və atların saxlanılması üçün həm anbar, həm də tövlə kimi istifadə olunurdu (evin bərpa edilməsi çərçivəsində həyata keçirilmiş arxeoloji qazıntılar nəticəsində, həmin tövlələrin taxta pəyə qalıqları aşkar edilmişdir).

Birinci mərtəbədəki otaqdan Alten Hölle binasının zirzəmisinə doğru uzanan pilləkən mövcud idi və bu səbəbdən də ev sahibləri buranı çox vaxt Kellerhals (tərcümədə "Zirzəmi boğazı") adlandırırdılar. Qızıl Tərəzi ilə bitişik Alten Hölle binasının zirzəmiləri, qonşuluqdakı erkən barokko üslubunda inşa edilmiş Qrüne Linde malikanəsinin yeni sahiblər tərəfindən satın alınmasından sonra, qeyd olunan pilləkənin sökülməsi barəsində qərar qəbul edilmişdir.

Əsrlər boyunca qapıların tez-tez hörülməsi, otaqların saysız-hesabsız yerdəyişməsi, həmçinin bir-birini əvəzləyən çoxsaylı ev sahiblərinin anlaşılmaz mülkiyyət hüquqları, çoxsaylı əfsanələrin formalaşmasına gətirib çıxarırdı; yerli sakinlər, Qızıl Tərəzi evinin lənətlənmiş yer olduğuna və burada qorxunc kabusların məskən saldıqlarına inanırdılar.

Alten Hölle binasının vestibülü başlanğıcda pilləkən qəfəsi kimi istifadə olunurdu və bu, binanın olduqca arxaik quruluşa malik olmasına şahidlik edirdi; bir zamanlar daxili həyətə tərəf açılan vestibüldə, kiçik taxta sürahi sütunları ilə əhatə olunmuş söhbətgahlar yerləşirdi. Olduqca gəliz olan bu tip konstruksiyalar Frankfurtun köhnə hissəsindəki digər faxverk binalarında da XX əsrin əvvəllərinə qədər tez-tez rast gəlinirdi. Ticarətçi ailəsinin çoxsaylı üzvləri üçün yeni otaqların yaradılması məqsədilə, van Hamelin sifarişi əsasında başlanılmış tikinti işləri zamanı, vestibül üzərinə tavan yerləşdirilmiş, söhbətgalar isə sökülmüşdür. Qızıl Tərəzi evi ilə ona bitişik Alten Hölle binasının birgə köndələn kəsik modelinə nəzər yetirdikdə, üst mərtəbələrin həm tavan hündürlüyü baxımından, həm də aşağı mərtəbədə olan otaqlara nisbətən qeyri-proporsional və qeyri-simmetrik şəkildə yerləşdiklərini görmək olardı. Məhz bu çatışmazlıqların aradan qaldırılması üçün binalar arasında dolama pilləkənli qüllə yerləşdirilmişdir.

Pilləkən qəfəsinin köməyi ilə ev ilə eyniadlı mağazaya düşmək mümkün idi. Van Hamel ticarətdən gələn gəlirin artırılması üçün mağaza otağının vitrinlərində öz məhsullarını nümayiş etdirirdi. Evin Frankfurt Tarix Muzeyi tərəfindən özəlləşdirilməsindən sonra isə, İkinci Dünya müharibəsinə qədər mağaza otağı çox vaxt müxtəlif sərgilərin keçirilməsi, həmçinin turizm məqsədləri ilə istifadə edilirdi. Mağaza otağına giriş və çıxış Markt küçəsinə baxan şimal qapısının köməyi ilə mümkün idi. Bundan başqa, mağaza otağının cənub tərəfində yüksək zövqlə hazırlanmış pilləkən vasitəsilə, Bobbelage adlanan mezonin mərtəbəyə keçid yaradılmışdır. Mezonini bəzəyən sürahi və balüstradalar pilləkənlə oxşar tərzdə hazırlanmışdır, onları saxlayan ionik kapitelli və qırmızı rəngli böyük qumdaşı sütunu isə, bütün otağın hündürlüyü boyunca uzanırdı. Otağın tavanı incə kesson üslublu naxışlarla tərtib edilmişdir. Tökmə bəzəklə çərçivələnmiş kessonların hər birində medalyon yerləşirdi: şərq medalyonu üzərində əlində tərəzi gözləri və qılınc tutan qadın fiquru, qərb medalyonunda isə, qadın bədənini sarıyan iki ilan təsvir olunurdu.

İkinci mərtəbə

 

 

Qızıl Tərəzi evinin Böyük zalının ümumi görünüşü (yuxarıda) və zalın tavanını bəzəyən stukko plafonu (aşağıda)

Şərqdən qərbə doğru uzanan ikinci mərtəbənin dəhlizinin sol tərəfində nəhəng taxta qapı yerləşirdi. Həmin qapı vasitəsilə, keçmiş sahiblər evin demək olar ki, bütün şimal hissəsini əhatə edən Böyük zala daxil olurdular. Şimal divarında yerləşən və Markt küçəsinə baxan 6 dar pəncərə sayəsində, Böyük zal günəş şüaları ilə parlaq şəkildə işıqlanırdı. XVII–XVIII əsr yüksək burjuaziyanın zümrə nümayəndələrinin həyat və məişətini nümayiş etdirmək məqsədilə, Frankfurt Tarix Muzeyi tərəfindən qonşuluqdakı evlərdən toplanmış saysız-hesabsız qiymətli əşya və ləl-cəvahiratlar, Böyük zalda ekspozisiya şəklində nümayiş olunurdu. Bununla belə, Qızıl Tərəzi evinə gələn qonaqları Böyük zalda van Hamel ailəsindən miras qalmış daha iki xəzinə valeh edirdi:

Həmin xəzinələrdən birisi, bütün tavanı örtən müxtəlif rəngli stukko ornamentləri idi; plafonun gipslə örtülmüş sahəsinin ümumi ölçüləri 5,40 × 7,20 metrə bərabər idi. Düzbucaqlı dördbucağın mərkəzində iki ədəd səkkizbucaq elementi yerləşirdi. Onun səthini isə, Əhdi-ətiqdən olan İbrahim peyğəmbərin mələklər tərəfindən ziyarət edilməsi və ciyərparası İshaq peyğəmbərin Rəbbi yolunda qurban kəsilməsi mövzularını özündə əks etdirən stukkolar təsvir edilmişdir. Yuxarıda qeyd olunmuş düzbucaqlı dördbucağın hər küncündə Toviyanın tarixini təsvir edən ellipsləri görmək mümkün idi. Həndəsi fiqurların arasındakı sahə olduqca zərif şəkildə gips materialından hazırlanmış lülə və lent adlı ornamentlər, meyvə və putti mələkləri, eləcə də quş və musiqi alətləri ilə bəzədilmişdir. Ecazkar görünüşə malik plafon tavan, Almaniyada stukko sənətinin şah əsəri hesab olunurdu.

Böyük zalın cənub-qərb divarının küncünə quraşdırılmış və yaşıl rəngli şirli kaşı ilə bəzədilmiş soba, Qızıl Tərəzi evinin digər xəzinəsi hesab edilirdi. 1621-ci ildə hazırlanmış kaşı keramikaları üzərində Nil çayında Musa peyğəmbərin aşkar edilməsi, Susannanın Daniyal tərəfindən xilası və qədim ibranilərin əfsanəvi qəhrəmanı hesab edilən qanadlı Samsonun Qəzza şəhəri üzərində uçması mövzularını özündə ehtiva edən İncil səhnələri təsvir olunmuşdur.

İkinci mərtəbədəki uzun dəhlizin sağ tərəfində daha bir otaq yerləşirdi. Ehtimala görə, həmin otaq van Hamelin qızlarının yataq yeri kimi istifadə olunurdu. Təxminən 1700-cü ildən etibarən isə, arakəsmələr vasitəsilə iki hissəyə bölünmüş keçmiş yataq otağı, şəkər və un kisələrinin saxlanc yeri kimi istifadə olunurdu. Keçmiş yataq otağı Qızıl Tərəzi evinin bərpası çərçivəsində yenidən öz ilkin görünüşünü əldə etmiş və bura muzey üçün önəmli olan laboratoriya ilə təchiz edilmişdir.

Üçüncü mərtəbə

Öz strukturuna görə, üçüncü mərtəbə aşağı mərtəbə ilə praktiki olaraq eyni idi, lakin dəhlizdən şimal və cənubda yerləşən iki otaq, hələ van Hamel dövründə arakəsmələrin köməyi ilə daha iki hissəyə bölünmüşdür və beləliklə, dəhlizdə qapıların sayı dördədək artmışdır. Həmçinin arxiv sənədlərdən məlumdur ki, XVII əsrin sonunda Qızıl Tərəzi evi tacir Barkhauzen ailəsinin üzvlərinin nəzarətinə keçdiyi zaman, üçüncü mərtəbəyə çoxsaylı dəyişikliyə məruz qalmışdır. İkinci mərtəbə ilə müqayisədə sadə olsa da, buradakı otaqların tavanları da gips ornamentli plafon şəklində tərtib olunmuşdur. Plafon bir neçə simmetrik sahəyə bölünərək, mərkəzində qutan quşunu yedizdirən uşağı təsvir edirdi və bu, otağın ailənin ən kiçik üzvləri üçün nəzərdə tutulduğuna işarə edirdi. Eyni zamanda, qutan Barkhauzen ailəsinin gerbinin başlıca simvolu hesab olunurdu. Bundan başqa, məxsusi otaq üçün detallı korinf sütunları ilə bəzədilmiş böyük ikiqat palıd qapıları hazırlanmışdır.

Üçüncü mərtəbə aşağı mərtəbələr ilə müqayisədə, özünün həddindən artıq sadə interyer tərtibatı ilə təəccübləndiridi; van Hamelin ölümündən sonra evə sahib olmuş tacir sülalələrinin həyata keçirdiyi çoxsaylı təmir-yenidənqurma işləri nəticəsində, orijinal bəzək elementləri əbədi olaraq itirilmişdir. Əsrlər boyunca üçüncü mərtəbə bir-birini tez-tez əvəzləyən ev sahibləri üçün yataq otaqları və ya iş kabinetləri qismində xidmət göstərmişdir. Ev Tarix Muzeyinin tərkibinə keçdikdən sonra, odaların şəxsi kabinet, musiqi otağı, mətbəx və qonaq otağı kimi istifadə olunduğunu düşünən işçilər, buranı tematik plan üzrə müxtəlif orijinal mebellərlə bəzəmişdilər.

Dama qalxan pilləkən qəfəsinin qərb tərəfində yerləşən Alten Hölle binasının lobbisi üzərində üçüncü mezonin mərtəbəni görmək mümkün idi. Evin digər mezoninlərindən fərqli olaraq, buradan Alten Höllenin anbar odalarına aparan xüsusi keçid quraşdırılmışdır. 1635-ci ildə keçirilən inventarlaşma zamanı adı emalatxana kimi qeyd olunmuş mezonində, van Hamel ticarət məqsədilə çoxlu sayda çay dəstgahlarını, tava və sobaları saxlayırdı. Qızıl Tərəzi evinin iki yuxarı mərtəbəsində olduğu kimi, mezonin də XIX əsrdə formalaşmış muzeyin idarə edilməsi üçün istifadə olunurdu. Muzey gözətçisinin mənzili, yenidən təchiz edilmiş Alten Höllenin çardağında yerləşirdi.

Pilləkənlə çardağa və onun faxverk üslublu qülləsinə doğru qalxdıqca, daş pillələr tədricən taxta ilə əvəz olunurdu. Cənub tərəfdə yerləşmiş və qaldırıcı konstruksiya ilə təchiz olunmuş taxta lyukun köməyi ilə isə, evin daxili həyətinə gün ərzində gətirilən ticarət malları çardağa qaldırılırdı.

Kiçik Belveder

Müxtəlif bitkilərlə bəzədilmiş kiçik Belveder, şəhərin 1944-cü ildə bombalanması nəticəsində məhv olmuşdur

Şiştəpəli, sivriuclu və pilləkənli qüllə ilə taclanmış Qızıl Tərəzi evinin damı, özünün Belvederxen (alman dilindən tərcümədə "kiçik Belveder") adlı üstüaçıq terras bağı ilə göz oxşayırdı. Damlara əlavə vizual yaraşıq verən bu cür bağlar müharibəöncəsi köhnə şəhərdə kifayət qədər populyar idi; əhalinin çoxluğundan əziyyət çəkən Frankfurtda, kəskin təmiz hava çatışmazlığı müşahidə olunurdu və bu cür bağlar yeli sakinlərə yardımçı olurdular. XIX əsrin əvvəllərində terrasların müxtəlif bitkilər və ağaclarla bəzədilməsi ənənəsinə Frankfurtun yeganə hersoqu, Müqəddəs Roma İmperiyasının sonuncu dövlət xadimi və baş keşişi Karl Teodor fon Dalberq tərəfindən bir müddət müəmmalı səbəblərdən qadağa qoyulmuşdur.

XX əsrin başlanğıcında dam üzərində buna bənzər bağları yaınız Hünermarkt meydanındakı Şildknext evində (alm. Haus zum Schildknecht‎), Zaalqasse döngəsindəki Holderbaum (alm. Haus zum Holderbaum‎) və Hirşberq (alm. Hirschberg‎) mülklərində, eləcə də Krautmarkt küçəsindəki xalq arasında "Ədviyyat evi" adlanan Vayssen Han-da (alm. Haus zum Weißen Hahn‎) müşahidə etmək mümkün idi. Qızıl Tərəzi evinin Belvederi, onlara nisbətən, daha böyük və möhtəşəm görünüşlü bağı ilə əlverişli şəklidə fərqlənirdi.

Ölçüləri 6,40 × 4,80 metrə bərabər olan kiçik Belveder, Qızıl Tərəzi evinin qurğuşunla örtülmüş damının sağ küncündə, arxası Alten Hölle binasına və Markt küçəsindəki digər tikililərə tərəf çevrilmiş şəkildə yerləşirdi. Belvederin yanında dekorativ və qapalı fəvvarə quraşdırılmışdır; onun balıqqulağı şəklində mərmər materialdan hazırlanmış çanağı iki tərəfdən burulmuş korinf orderli sütunları ilə, üzərindəki renessans üslublu talvarı isə, rəngli daşlarla bəzədilmişdir. Fəvvarəyə təmiz suyun gəlməsi üçün damdakı xüsusi sisterndən və zirzəmidəki quyudan istifadə olunurdu.

Bağın bir neçə addımlığındakı pilləkənlərin üzərində geniş taxta köşk yerləşirdi. Köşkdə pəncərələrin əvəzinə küləkəleyhinə taxta barmaqlıqlardan istifadə olunurdu. Yay aylarının hətta ən qızmar günlərində belə, köşkdə xoş və sərin ab-hava hökm sürürdü. Bundan başqa, Belvederdən Müqəddəs Varfolomey İmperator kafedral kilsəsinin zəng qülləsinə, eləcə də ətrafdakı faxverk binalarının mansard mərtəbələrinə açılan təkrarolunmaz mənzərə sayəsində, bura maqnit kimi, Almaniyanın romantizm dövründə fəaliyyət göstərmiş bir çox rəssamı, o cümlədən o dövrün məşhur fotoqrafı Karl Teodor Rayffenştaynı cəlb edirdi.

Şərhlər

1. 2013-cü ildən başlanılmış Dom-Römer bərpa-rekonstruksiya layihəsi çərçivəsində Frankfurt Arxeoloji bağındakı qazıntıların pis havadan qorumaq və qazıntı kompleksinə turistlərin daimi girişinin təmin edilməsi məqsədilə, həmin ərazi Ştadthaus am Markt adlı bina ilə örtülmüşdür. 2018-ci ilin avqustunda Ştadthausun zirzəmisində Frankfurt arxeoloji muzeyinin filialı qismində, Kaiserpfalz Franconofurd adlı yeni sərgi açılmışdır.
2. Fut uzunluğun ölçü vahididir və onun ölçüləri ölkələr və şəhərlər üzrə fərqlənir. 1 Frankfurt funtu 0,28461 metrə və ya 28,5 santimetrə bərabərdir.
3. Reyxstaler (alm. Reichstaler‎, hərfi tərcümədə "İmperiya taleri") — böyük gümüş sikkə olmaqla, XVI əsrdə Müqəddəs Roma imperiyasının tərkibindəki dövlətlərin pul vahidi kimi istifadə olunurdu.
4. Xalça bombalamaları — bir qayda olaraq yaşayış məntəqələrinə edilən fasiləsiz, intensiv və ardıcıl məhvetmə əməliyyatının tərkib hissəsidir. Adətən, seçilmiş rayonun tam dağılması üçün müxtəlif növ bombaların böyük sayı tətbiq olunur.

İstinadlar

1. Petra Kammann. "Eröffnung der karolingischen Kaiserpfalz Franconofurd mit Gebäuderesten aus römischer und mittelalterlicher Zeit". Feuilleton Frankfurt. Das Magazin für Kunst, Kultur & Lebens Art. 22. August 2018. September 4, 2018 tarixində .
2. Claudia Michels. "Archäologischer Garten: Geheimgang in den Dom entdeckt". In: Frankfurter Rundschau. 13.06.2012. 16.03.2014 tarixində .
3. . Focus.de. 13.12.2017 https://www.focus.de/regional/frankfurt-am-main/kommunen-goldene-waage-wird-vorgestellt-altstadteroeffnung-im-plan_id_7977682.html (#bare_url_missing_title). 11.01.2018 tarixində .
4. Eine Renaissance-Decke von heute in FAZ vom 24. Februar 2017, Seite 35
5. "Führungen des Historischen Museums". 2022-05-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-06.
6. Schulze, Mario. "Wie die Dinge sprechen lernten Eine Geschichte des Museumsobjektes 1968–2000". Transcript. 2017. ISBN 978-3-8376-3915-5. 2022-05-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-06.
7. Die Baudenkmäler von Frankfurt am Main. Bd. 3. Privatbauten. 1914, S. 109–122.
8. Heinrich Bingemer. "Führer durch die Goldene Waage". Der Oberbürgermeister.
9. "The Treaty of Münster, 1648" (PDF). University of Massachusetts. 13 July 2019 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 29 January 2018.
10. Pieter Geyl, Pieter. History of the Dutch-Speaking peoples 1555–1648 (1sr (combines two volumes from 1932 and 1936)). Phoenix Press, London UK. 2001. ISBN 1-84212-225-8.
11. Hermann Heimpel: Das Salzhaus am Römerberg. In: Frankfurter Verkehrsverein (Hrsg.): Frankfurter Wochenschau. Bodet & Link, Frankfurt am Main 1939, S. 153
12. Fried Lübbecke: Alt-Frankfurt. Ein Vermächtnis. Verlag Sauer und Auvermann, Glashütten 1971, S. 73, 74
13. Tobias Picard. "Frankfurt am Main in frühen Farbdias". Sutton Verlag GmbH.
14. Der Erbauer der Goldenen Wage, Abraham von Hammel, und seine Hinterlassenschaft. In: Direktion des Historischen Museums der Stadt Frankfurt am Main (Hrsg.): Schriften des Historischen Museums. 1928, S. 62–84.
15. Gernot Gottwals. . 23.08.2016. 2022-05-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-08.
16. "Gabriele Haug-Moritz: Geschwinde Welt. Krieg und öffentliche Kommunikation - zur Erfahrung beschleunigten historischen Wandels im Hlg. Römischen Reich deutscher Nation in der ersten Hälfte des 16. Jahrhunderts (1542–1554)". İstifadə tarixi: 2019-05.^{[ölü keçid]}
17. Jeremy Murray, "The English-Language Military Historiography of Gustavus Adolphus in the Thirty Years’ War, 1900-Present." Western Illinois Historical Review 5 (2013): 1–30 online 2022-03-31 at the Wayback Machine.
18. Karl Enslin. Frankfurter Sagenbuch: Sagen und sagenhafte Geschichten aus Frankfurt am Main. Frankfurt a. Main : Heinrich Ludwig Brönner, 1856. 2022-05-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-09.
19. Tilman Spreckelsen. "Der doppelte Blick in den Stadtspiegel". 2017-10-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-07.
20. Professor Bodo Ebhardt, Architekt, Marksburg b. Braubach a. Rhein Burgverlag, G.m.b.h., Marksburg b. Braubach a.Rhein. "Jahrbuch der Vereinigung zur Erhaltung deutscher Surgen. Fried Lübbecke, Frankfurt a. M." Zeitschrift für Wehrbau, Wohnbau und Städtebau. Der Burgwart. Jahrbuch öer Vereinigung zur Erhaltung deutscher Burgen. 2022-05-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-09.
21. bearbeitet von Prof. DW. Dreysse, Dipl. Ing. Volkmar Hepp, Dipl. Ing. Björn Wissenbach, Mitarbeiter Peter Bierling. "Dokumentation Altstadt. Planung Bereich Dom - Römer". Martin-May-Straße 7, 60594 Franfurt am Main: Rotes Haus von Carl Theodor Reiffenstein in der Bürogemeinschaft Architekten AB. 09.05.2022 tarixində .
22. U. Maier - CI. Bandur - R. Kuban. "Der Zollturm zu Höchst am Main" (PDF). Verein für Geschichte und Altertumskunde e.V. Frankfurt a. M. Höchst gegründet 1894. 11.04.2021 tarixində (PDF).
23. Kriegsschicksale Deutscher Architektur – Verluste, Schäden, Wiederaufbau – Band 2, Süd. Karl Wachholtz Verlag, Neumünster 1988, S. 827
24. Manfred Gerner Fachwerk in Frankfurt am Main. Frankfurter Sparkasse von 1822 (Polytechnische Gesellschaft) (Hrsg.), Verlag Waldemar Kramer, Frankfurt am Main 1979, ISBN 3-7829-0217-3.
25. Wolfgang Klötzer. "Dann stünde Stoltze wieder auf dem Hühnermarkt". Frankfurter Allgemeine Zeitung. 2005-10-14. 2022-05-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-01-13.
26. "Wortprotokoll über die 19. Plenarsitzung der Stadtverordnetenversammlung am Donnerstag, dem 15. Dezember 1994 (14.03 Uhr bis 23.40 Uhr)". PARLIS – Parlamentsinformationssystem der Stadtverordnetenversammlung Frankfurt am Main. 2011-08-07.
27. Wolf-Christian Setzepfandt: Architekturführer Frankfurt am Main/Architectural Guide. 3. Auflage. Dietrich Reimer Verlag, Berlin 2002, ISBN 3-496-01236-6, S. 79.
28. Dietrich-Wilhelm Dreysse, Volkmar Hepp, Björn Wissenbach, Peter Bierling. "Planung Bereich Dom – Römer. Dokumentation Altstadt" (PDF). Stadtplanungsamt der Stadt Frankfurt am Main, Frankfurt am Main 2006. 24.09.2015 tarixində (PDF).
29. Dietrich Bangert, Nils Ballhausen, Doris Kleilein. "Interview mit Dietrich Bangert" (alman). Bauwelt Bauverlag BV GmbH. 2009-07-24. 02.06.2019 tarixində .
30. Rainer Schulze. "Neue Altstadt: Keine überraschenden Mehrkosten erwartet". Frankfurter Allgemeine Zeitung. 2018-07-26. 2018-10-27 tarixində .
31. Matthias Alexander. "Sieben Altstadthäuser sollen rekonstruiert werden". Frankfurter Allgemeine Zeitung. 2007-05-07. 2016-01-13 tarixində .
32. "Ein Millionenauftrag für die Liemer Altbauspezialisten von Kramp & Kramp. Durch Handarbeit und mit viel Liebe zum Detail werden zwei Fachwerkhäuser rekonstruiert". 15.04.2021. tarixində .
33. Rainer Schulze. "Abraham und Anna sind zurück". Frankfurter Allgemeine Zeitung. 27.02.2016. 14.07.2019. tarixində .
34. Peter Feldmann. "Goldene Waage wird ein besonderes Highlight der neuen Frankfurter Altstadt". 13.12.2017. 12.01.2018 tarixində .
35. Brückner, Wolfgang. Bobelage. Aufgrund des von Johann Joseph Oppel und Hans Ludwig Rauh gesammelten Materials herausgegeben im Auftrag der Frankfurter Historischen Kommission in Verbindung mit dem Institut für Volkskunde / Institut für Kulturanthropologie und Europäische Ethnologie der Johann Wolfgang Goethe-Universität Frankfurt am Main. Band I: Einleitung, A–Eva: Waldemar Kramer. 1988. səh. 346–347. ISBN 3-7829-0360-9.
36. Kummer, Stefan. Architektur und bildende Kunst von den Anfängen der Renaissance bis zum Ausgang des Barock. page= 4 Bände; Band 2: Vom Bauernkrieg 1525 bis zum Übergang an das Königreich Bayern 1814. Theiss, Stuttgart: Ulrich Wagner (Hrsg.): Geschichte der Stadt Würzburg. 2004. səh. 576–678 und 942–952. ISBN 3-8062-1477-8. (#missing_pipe); (#apostrophe_markup)
37. "Der Auslagearm und die verschiedenen Arbeitsschritte". Schmiede Neuhammer, Grünthaler Straße 121, 09526 Olbernhau. 19.05.22 tarixində .
38. Heike Lyding. "Frankfurt am Main und seine Bauten 1886". Frankfurter Neue Presse. 10.04.2019 tarixində .
39. Lohne, Hans. Frankfurt um 1850. Nach Aquarellen und Beschreibungen von Carl Theodor Reiffenstein und dem Malerischen Plan von Friedrich Wilhelm Delkeskamp. Frankfurt am Main 1967: Verlag Waldemar Kramer. səh. S. 64. ISBN 3-7829-0015-4.

Ədəbiyyat

• Johann Georg Battonn. Oertliche Beschreibung der Stadt Frankfurt am Main. Frankfurt am Main 1864: Band III. Verein für Geschichte und Alterthumskunde zu Frankfurt am Main. səh. S. 197f. und S. 257–259. ISBN Q2YAAAAAcAAJ.
• Frankfurt am Main und seine Bauten. Selbstverlag, Frankfurt am Main: Architekten- & Ingenieur-Verein. 1886. səh. 34, 62-64.
• Rudolf Jung (Historiker), Julius Hülsen. Digitalisat Die Baudenkmäler in Frankfurt am Main (#bad_url) (Dritter Band. Privatbauten). Frankfurt am Main: Heinrich Keller. 1914. səh. 109–122.
• Otto Rupersberg. Der Erbauer der Goldenen Wage, Abraham von Hammel, und seine Hinterlassenschaft (Schriften des Historischen Museums IV). Frankfurt am Main: Direktion des Historischen Museums der Stadt Frankfurt am Main. 1928. səh. 62–84.
• Heinrich Bingemer, Franz Lerner. Führer durch die Goldene Wage. Frankfurt am Main 1935 (Schriftenreihe Frankfurter Sehenswürdigkeiten 3): Presse- und Werbestelle der Stadt Frankfurt am Main.
• Heinrich Voelcker: Die Altstadt in Frankfurt am Main innerhalb der Hohenstaufenmauer. Moritz Diesterweg, Frankfurt am Main 1937, S. 52–72.
• Hans Lohne: Frankfurt um 1850. Nach Aquarellen und Beschreibungen von Carl Theodor Reiffenstein und dem Malerischen Plan von Friedrich Wilhelm Delkeskamp. Frankfurt am Main, Verlag Waldemar Kramer, 1967.
• Georg Hartmann (Fabrikant), Fried Lübbecke. Alt-Frankfurt. Ein Vermächtnis. Der goldene Brunnen, Frankfurt M 1950, Sauer und Auvermann, Glashütten 1971.
• Manfred Gerner. Fachwerk in Frankfurt am Main. Frankfurt: Verlag Waldemar Kramer. 1979. səh. 32–34. ISBN 3-7829-0217-3.
• Hartwig Beseler, Niels Gutschow. Kriegsschicksale Deutscher Architektur – Verluste, Schäden, Wiederaufbau. Neumünster, Panorama, Wiesbaden: Bd. 2. Süd. Karl Wachholtz. 1988. səh. 827. ISBN 3-926642-22-X.
• Johann Joseph Oppel und Hans Ludwig Rauh. Band I: Einleitung, A–Eva // Aufgrund des von gesammelten Materials herausgegeben im Auftrag der Frankfurter Historischen Kommission in Verbindung mit dem Institut für Volkskunde / Institut für Kulturanthropologie und Europäische Ethnologie der Johann Wolfgang Goethe-Universität Frankfurt am Main (Frankfurter Wörterbuch). Frankfurt am Main: Wolfgang Brückner. 1988. səh. 300. ISBN 3-7829-0360-9.

Xarici keçidlər

• Markt 5 Qızıl Tərəzi evi Dom-Römer layihəsinin internet səhifəsində
• Götzenhain şəhərində saxlanılan Qızıl Tərəzi evinin orijinal arkadalarının fotosu

Tarix portalı    Almaniya portalı    Memarlıq portalı