Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Pluton (134340 Pluto; simvolı: 
, və ya 
) — Günəş ətrafında dövr edən ən kiçik cırtdan planetlərdən biri. Kəşf edildiyi 1930-cu ildən 2006-cı ilədək planet kimi qəbul edilən Pluton, hal-hazırda Koyper qurşağında Eridadan sonra ikinci böyük obyekt hesab edilir.
Pluton  | |
|---|---|
 | |
| Kəşfi | |
| Kəşf edən | |
| Kəşf tarixi | 18 fevral 1930 |
| Kəşf üsulu | birbaşa müşahidə |
Şərəfinə adlandırılıb | Pluton |
| Dövr J2000 | |
| Afelisi | 7 311 000 000 km 48,871 a.v. |
| Perihelisi | 4 437 000 000 km 29,657 a.v. |
| Periapsidi | 4.438.120.030.056,9 m, 4.438.120.030,06 km |
| Apoapsidi | 7.376.671.004.217 m, 7.376.671.004,22 km |
Böyük yarımoxu | 5 874 000 000 082 km 39,264 a.v. |
| Orbitinin ekssentrisiteti | 0,244671664 (J2000) |
Sinodik fırlanma dövrü | 366,73 gün |
Orbital sürəti | 4,7 km/s |
| Orta anomaliyası | 0,44065 radian |
| Əyilməsi | 17,151394° 11,88° (Günəş ekvatoruna nisbətən) |
Qalxan milinin uzunluğu | 1,925167 radian |
Perisentr arqumenti | 3,91074 radian |
| Nəyin peykidir | Günəş |
| Kəşf edilmiş peykləri | 5 |
Özünə xas | 0,24880766 ± 0 |
| Fiziki xarakteristikaları | |
Ekvator radiusu | 1153±10 km |
| Qütb sıxılması | 1 |
| Kütləsi | (1,305±0,007)×1022 kq Yerin 0,00218-i Ayın 0,178-i |
Orta sıxlığı | 1,85 q/sm³ |
| 0,62 metres per second squared | |
| 551.856,672 san. | |
| Albedo | 0,49-dan 0,66-dək (geometrik, 35% dəyişir) |
| Temperatur | min. 33 K, 44 K, maks. 55 K |
| 15,1 | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
1930-cu ildən 2006-cı ilədək Pluton Günəş sistemində doqquzuncu planet kimi qəbul edilirdi. Ancaq XX əsrin sonları və XXI əsrin əvvəllərində Günəş sistemində plutonsayağı xeyli səma cismi kəşf edildi. Onlardan Erida kütlə baxımından Plutondan 27% böyükdür. 24 avqust 2006-cı ildə Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı özünün XXVI assambleyasında ilk dəfə olaraq "planet" anlayışına tərif verdi. Pluton bu tərifdə deyilən əsaslara uymadığından o planet kateqoriyasından kənarda qaldı.
NASA 19 yanvar 2006-cı ildə Plutonun kəşfi üçün "New Horizons" adlı qurğunu kosmosa göndərdi. Həmin qurğu 9 il sonra yəni, 14 iyul 2015-ci ildə Plutona 12000 km yaxınlaşaraq planetin fotosunu çəkib. Xatırladaq ki, Plutonun fotosu dünyadan 5 milyard km uzaqda çəkilib.
5 milyard km uzaqlıqda olan böyük qəlbli göy cismi: Pluton 2006-cı ildə Beynəlxalq Astronomiya Birliyi tərəfindən qoyulan planet kriteriyalarına uymadığı üçün planet statusu alınmışdır. Kəşf edildiyi 1930-cu ildən bu yana təxminən 76 il boyunca sistemin 9-cu planeti olan Plutondan niyə planet statusu alındı? Cavabı belədir:
Pluton öz içində kiçik bir sistem daşıyır. Özünə aid irili-xırdalı 5 peyki vardır. Günəş sistemində böyüklük baxımından 11-ci sırada yer alır. Ancaq bəzi hadisələr Plutonu planetlikdən atılmasına səbəb olacaqdı. Bunlardan başlıca olanları:
Plutondan sonra kəşf edilən Erisin Plutondan böyük olması.
Plutonun digər planetlərlə nisbətdə çox kiçik olması(Diametr olaraq Ayın 3/2-si böyüklüyündədir).
2005-ci il etibarı ilə Koyper qurşağında kəşf edilən minlərlə göy cisminin Plutondan çoxda fərqli olmadığı (Plutonun da bu qurşağın bir üzvü sayılması) halı bu planetin , cırtdan bir planet olduğunu gözlər önünə sərmişdir. Ayrıca Plutonun orbitinin Neptunla kəsişməsi onun planet sayılmamasının nüanslarından biridir.
2006-cı il Avqust ayında toplanan birlik, bir göy cisminin planet ola bilməsi üçün 3 kriteriyaya uyğun olmasını qərarlaşdırdı. Bu kriteriyalardan ən önəmlisi bir ulduzun ətrafında dönməsi idi. Digər kriteriyalar isə kürəsəl bir quruluşa sahib olması və ətrafındakı dağıntıları təmizləyəcək böyüklükdə olması idi. Pluton həm Günəş ətrafında dönməkdə idi, həm də kürəsəl bir quruluşa sahibdir. Ancaq ölçüləri olduqca kiçikdir. Ayrıca ən böyük peyki olan Xaron Plutonun 66%-i qədərdi və Pluton ətrafındakı dağıntını təmizləyəcək qədər böyük deyildi.
Ayrıca 1 yanvar 1801-ci ildə kəşf edilən 950 km diametrindəki də təxminən 50 il boyunca sistemin 8-ci planeti olaraq sinifləndirilmişdir.
Nəticə olaraq alınan qərarda Pluton 3 kriteriyaya uymadığı üçün planet statusu alındı. Daha sonra 2008-ci ildə (təsəlli kimi) Pluton, bu sinifdən də alınaraq Koyper qurşağındakı bir çox göy cisminində yer alıdığı "Plutonkimilər" sinfinin başına gətirildi.
İşi ciddiyə alan bəzi vətəndaşlar isə Plutonun təkrar planet olması adına hərəkat etmişdirlər. Günümüzdə bəzi elm adamları da Plutonun hələ də planet olduğunu müdafiə etməkdədirlər.
Plutonun peykləri
[[File:Nh-pluto moons family portrait-truecolor.png|thumb|right|ölçü müqayisəsi]]
Plutonun 5 peyki var: Xaron, Hidra, Niks, Stiks, Kerberos
Kəşf tarixi
Adı
"Planet İks"in axtarışı
Xronoloqiya
Orbiti və fırlanması
Fiziki xarakteristikaları
Mədəniyyətdə
İstinadlar
- https://www.webcitation.org/6X1gMj0LJ?url=https://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Pluto.
- Standish E. M. Keplerian elements for approximate positions of the major planets (ing.). // Explanatory Supplement to the Ephemeris 2015. 3 p.
- http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/plutofact.html.
- https://repository.si.edu/bitstream/handle/10088/27503/201527CE.pdf.
- https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/plutofact.html.
- JPL/NASA. "What is a Dwarf Planet?". Jet Propulsion Laboratory. 2015-04-22. 2021-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-19.
- John Lewis, redaktorPhysics and chemistry of the solar system (2). Elsevier. 2004. səh. 64.
- "Редкое затмение поссорило Плутон с плутоидом". Мембрана. 2010-12-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-12-10.
- "Former 'tenth planet' may be smaller than Pluto". New Scientist (ingilis). 08 November 2010.
- "Эрида оказалась не больше Плутона". 2011-01-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-12-10.
- "Astronomers Measure Mass of Largest Dwarf Planet". HubbleSite. 14 June 2007. 2011-08-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 сентября 2008.
- A. Akwagyiram. "Farewell Pluto?". BBC. 2 August 2005. 2011-08-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 сентября 2008.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Pluton deqiqlesdirme Pluton 134340 Pluto simvoli 6 ve ya 7 Gunes etrafinda dovr eden en kicik cirtdan planetlerden biri 8 9 10 Kesf edildiyi 1930 cu ilden 2006 ci iledek planet kimi qebul edilen Pluton hal hazirda Koyper qursaginda Eridadan sonra ikinci boyuk obyekt hesab edilir Pluton Kesfi Kesf eden Klayd Tombo Kesf tarixi 18 fevral 1930 Kesf usulu birbasa musahide Serefine adlandirilib Pluton Dovr J2000 Afelisi 7 311 000 000 nbsp km 48 871 a v Perihelisi 4 437 000 000 nbsp km 29 657 a v Periapsidi 4 438 120 030 056 9 nbsp m 1 4 438 120 030 06 nbsp km Apoapsidi 7 376 671 004 217 nbsp m 1 7 376 671 004 22 nbsp km Boyuk yarimoxu 5 874 000 000 082 nbsp km 39 264 a v Orbitinin ekssentrisiteti 0 244671664 J2000 Sinodik firlanma dovru 366 73 gun Orbital sureti 4 7 nbsp km s Orta anomaliyasi 0 44065 nbsp radian Eyilmesi 17 151394 11 88 Gunes ekvatoruna nisbeten Qalxan milinin uzunlugu 1 925167 nbsp radian 2 Perisentr arqumenti 3 91074 nbsp radian 2 Neyin peykidir Gunes Kesf edilmis peykleri 5 Ozune xas ekssentrisitet 0 24880766 nbsp 0 3 Fiziki xarakteristikalari Ekvator radiusu 1153 10 nbsp km Qutb sixilmasi 1 4 Kutlesi 1 305 0 007 1022 kq Yerin 0 00218 i Ayin 0 178 i Orta sixligi 1 85 nbsp q sm 5 Serbestdusme tecili 0 62 nbsp metres per second squared 5 Firlanma dovru 551 856 672 nbsp san Albedo 0 49 dan 0 66 dek geometrik 35 deyisir Temperatur min 33 nbsp K 44 nbsp K maks 55 nbsp K 5 Gorunen ulduz hecmi 15 1 nbsp Vikianbarda elaqeli mediafayllar 1930 cu ilden 2006 ci iledek Pluton Gunes sisteminde doqquzuncu planet kimi qebul edilirdi Ancaq XX esrin sonlari ve XXI esrin evvellerinde Gunes sisteminde plutonsayagi xeyli sema cismi kesf edildi Onlardan Erida kutle baximindan Plutondan 27 boyukdur 11 24 avqust 2006 ci ilde Beynelxalq Astronomiya Ittifaqi ozunun XXVI assambleyasinda ilk defe olaraq planet anlayisina terif verdi Pluton bu terifde deyilen esaslara uymadigindan o planet kateqoriyasindan kenarda qaldi 12 Pluton ve peyki Xaron NASA 19 yanvar 2006 ci ilde Plutonun kesfi ucun New Horizons adli qurgunu kosmosa gonderdi Hemin qurgu 9 il sonra yeni 14 iyul 2015 ci ilde Plutona 12000 nbsp km yaxinlasaraq planetin fotosunu cekib Xatirladaq ki Plutonun fotosu dunyadan 5 milyard km uzaqda cekilib 5 milyard km uzaqliqda olan boyuk qelbli goy cismi Pluton 2006 ci ilde Beynelxalq Astronomiya Birliyi terefinden qoyulan planet kriteriyalarina uymadigi ucun planet statusu alinmisdir Kesf edildiyi 1930 cu ilden bu yana texminen 76 il boyunca sistemin 9 cu planeti olan Plutondan niye planet statusu alindi Cavabi beledir Pluton oz icinde kicik bir sistem dasiyir Ozune aid irili xirdali 5 peyki vardir Gunes sisteminde boyukluk baximindan 11 ci sirada yer alir Ancaq bezi hadiseler Plutonu planetlikden atilmasina sebeb olacaqdi Bunlardan baslica olanlari Plutondan sonra kesf edilen Erisin Plutondan boyuk olmasi Plutonun diger planetlerle nisbetde cox kicik olmasi Diametr olaraq Ayin 3 2 si boyukluyundedir 2005 ci il etibari ile Koyper qursaginda kesf edilen minlerle goy cisminin Plutondan coxda ferqli olmadigi Plutonun da bu qursagin bir uzvu sayilmasi hali bu planetin cirtdan bir planet oldugunu gozler onune sermisdir Ayrica Plutonun orbitinin Neptunla kesismesi onun planet sayilmamasinin nuanslarindan biridir 2006 ci il Avqust ayinda toplanan birlik bir goy cisminin planet ola bilmesi ucun 3 kriteriyaya uygun olmasini qerarlasdirdi Bu kriteriyalardan en onemlisi bir ulduzun etrafinda donmesi idi Diger kriteriyalar ise kuresel bir qurulusa sahib olmasi ve etrafindaki dagintilari temizleyecek boyuklukde olmasi idi Pluton hem Gunes etrafinda donmekde idi hem de kuresel bir qurulusa sahibdir Ancaq olculeri olduqca kicikdir Ayrica en boyuk peyki olan Xaron Plutonun 66 i qederdi ve Pluton etrafindaki dagintini temizleyecek qeder boyuk deyildi Ayrica 1 yanvar 1801 ci ilde kesf edilen 950 nbsp km diametrindeki Ceres de texminen 50 il boyunca sistemin 8 ci planeti olaraq siniflendirilmisdir Netice olaraq alinan qerarda Pluton 3 kriteriyaya uymadigi ucun planet statusu alindi Daha sonra 2008 ci ilde teselli kimi Pluton bu sinifden de alinaraq Koyper qursagindaki bir cox goy cismininde yer alidigi Plutonkimiler sinfinin basina getirildi Isi ciddiye alan bezi vetendaslar ise Plutonun tekrar planet olmasi adina herekat etmisdirler Gunumuzde bezi elm adamlari da Plutonun hele de planet oldugunu mudafie etmekdedirler Mundericat 1 Plutonun peykleri 2 Kesf tarixi 2 1 Adi 2 2 Planet Iks in axtarisi 2 3 Xronoloqiya 3 Orbiti ve firlanmasi 4 Fiziki xarakteristikalari 5 Medeniyyetde 6 IstinadlarPlutonun peykleriredakte File Nh pluto moons family portrait truecolor png thumb right olcu muqayisesi Plutonun 5 peyki var Xaron Hidra Niks Stiks KerberosKesf tarixiredakteAdiredakte Planet Iks in axtarisiredakte XronoloqiyaredakteOrbiti ve firlanmasiredakteFiziki xarakteristikalariredakteMedeniyyetderedakteIstinadlarredakte 1 2 https www webcitation org 6X1gMj0LJ url https solarsystem nasa gov planets profile cfm Object Pluto 1 2 Standish nbsp E nbsp M Keplerian elements for approximate positions of the major planets nbsp ing Explanatory Supplement to the Ephemeris2015 3 nbsp p http nssdc gsfc nasa gov planetary factsheet plutofact html https repository si edu bitstream handle 10088 27503 201527CE pdf 1 2 3 https nssdc gsfc nasa gov planetary factsheet plutofact html JPL NASA What is a Dwarf Planet Jet Propulsion Laboratory 2015 04 22 2021 01 19 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 01 19 John Lewis redaktorPhysics and chemistry of the solar system 2 Elsevier 2004 seh nbsp 64 Redkoe zatmenie possorilo Pluton s plutoidom Membrana 2010 12 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 12 10 Former tenth planet may be smaller than Pluto New Scientist ingilis 08 November 2010 Erida okazalas ne bolshe Plutona 2011 01 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 12 10 Astronomers Measure Mass of Largest Dwarf Planet HubbleSite 14 June 2007 2011 08 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 sentyabrya 2008 A Akwagyiram Farewell Pluto BBC 2 August 2005 2011 08 20 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 sentyabrya 2008 Menbe https az wikipedia org w index php title Pluton amp oldid 8249882