fbpx
Wikipedia

Orta padşahlıq (Misir)

Oktyabr 29, 2021

Orta padşahlıq ya Orta dövr Qədim Misirin (e.ə. təqr. 2050-e.ə. təqr.1750 bəzi mənbələrdə e.ə. 2137-1781) XI-XII bəzi mənbələrdə XI-XIII (Manefon) sülalələr dövrünü əhatə edir. Bu dövrdə Misir yenidən güclü mərkəzləşmiş dövlətə çevrildi. XII sülalə fironları Nubiya, Sinay y-a və Cənubi Fələstinin bir sıra vilayətlərini zəbt etdirlər. Bu zaman Suriya, Mesopotamiya, Punt və Nubiya ilə ticarət əlaqələri genişlənmiş, sənətkarlıq, ağac emalı və toxuculuq inkişaf etmişdir. Bu dövrdə ziddiyyətlər, üsyanlar mərkəzləşmiş firon hakimiyyətini zəiflədərək ayrı-ayrı nomların siyasi əhəmiyyətini artırmış olur. E.ə. 18 ci əsrin sonunda (e.ə. təqr. 1710-1580 ci illərdə) Misir heksosların istilasına məruz qalır. Heksoslar Misirdə 100 ildən artıq hökmranlıq etsələr də müstəqil dövlət yarada bilmədilər. E.ə. 17 ci əsrin sonunda Misirin XVII sülalə fironlarının başçısı Yaxmosun dövründə hiksosların ölkədən qovulmalarına başlanıldı.

Qədim Misir tarixi
Sülalə öncəsi dövr
Tasi mədəniyyəti
Badar mədəniyyəti
Nakadi mədəniyyəti
Amrat mədəniyyəti (I Nakad)
Gerzey mədəniyyəti (II Nakad)
Aşağı Misir
Yuxarı Misir
Sülalələr dövrü
Erkən padşahlıq
I sülalə • II sülalə
Qədim padşahlıq
III sülalə • IV sülalə
V sülalə • VI sülalə
Birinci aralıq dövr
VII sülalə • VIII sülalə
IX sülalə • X sülalə
XI sülalə
Orta padşahlıq
XI sülalə • XII sülalə
İkinci aralıq dövr
XIII sülalə • XIV sülalə
XV sülalə • XVI sülalə
XVII sülalə
Yeni padşahlıq
XVIII sülalə
XIX sülalə • XX sülalə
Üçüncü aralıq dövr
XXI sülalə
XXII sülalə • XXIII sülalə
XXIV sülalə • XXV sülalə
XXVI sülalə
Sonrakı dövr
XXVIII sülalə
XXIX sülalə • XXX sülalə
Fars dövrü
XXVII sülalə • XXXI sülalə
Yunan-Roma dövrü
Argeadlar • Ptolemeylər

Ümumi məlumat

Bu dövrün başlanğıcı adətən XI sülalə zamanının ortalarına II Mentuhotepin hakimiyyəti illərinə təsadüf edir. Birinci aralıq zaman kəsiyində kiçik çarlıqlara parçalanmış Qədim Misir X sülalə sonu şimalda mərkəzi Herakleopol cənubda isə Teben hakimiyyəti formalaşmış olur.

E.ə. 2040 cı ildə Fivan monarxı II Mentuhotep Herakleopol fironunu devirərək insani və maddi nemətləri cəmləşdirərək ən qədim çarlıq dövründəki ümumi Misir irriqasiya sistemini bərpasına başlamış olur və bu prosses sonrakı XI xüsusən də XII sülalə dövründə davam etdirilir. Amenemhet – Senusert sülalələri dövründə (e.ə. 1991-1783), xüsusən də III Senusert dövründə ölkədə vəziyyətin sabitləşməsi və qüvvətlənməsi baş verir. Ölkənin hərbi və iqtisadi potensiyalı xeyli güclənmiş olur. Bu dövrdə çox zaman feodal münasibətlərinin höküm sürdüyü qeyd edilir. Misir tarixinin elə bir dövrü yoxdur ki, bu dövr qədər tarixi abidələrə rast gəlinsin.

Orta qədim dövr özlüyündə iki hissəyə bölünür.

  • İlkin Orta qədim, II Senusertə qədərki mərkəzləşmə meyillərinin artığı dövr,
  • Sonrakı Orta qədim III Senusertdən başlayaraq XIII sülaləyə qədərki güclü mərkəzləşmiş dövlət və intibah dövrü.

Elm, mədəniyyət

Orta padşahlıq dövründə Misirdə elementar cəbri anlayışlar meydana gəldi, iki məchullu tənliklər həll edildi. Düzbucağın, üçbucağın və dairənin sahəsini, ehramların səthini və həcmini hesablaya bildilər. Meyitlərin balzamlanması, anatomiya və cərrahiyyənin inkişafına zəmin yaratdı. Misirlilər ürəyin funksiyasını öyrənmiş, qan düvranı qanununu kəşf etmiş, kəllənin trepanasiyasını həyata keçirmişlər. Mumiyalama, ətir. Dərman, rəng və s. Hazırlanması, şüşə və saxsı istehsalı kimyanın inkişafına səbəb oldu.

XI sülalə

Turin çar papiruslarında XI sülalənin yeddi çarı və bir də XI sülalənin sonunda "yeddi əbəs buraxılmış vaxt" qeyd edilir. XI sülalənin ümumi hökumranlıq müddəti 143 il göstərilmişdir. Bunu nəzərə alaraq XI sülalənin e.ə. 1994 – 2137 ci illəri əhatə etməsini demək olar. Karnak çar siyahısında I Mentuhotepdən sonra II Mentuhotep deyil I Antef göstərilmişdir. XII sülalə çarları cənub Misirdə, IX-X sülalə çarları isə şimalda qərar tutmuş olmuş, aralarındakı çəkişmələr III Antefin oğlu II Mentuhotep Fivdə hakimiyyətə gəldikdən sonra daha da dərinləşərək onun hakimiyyətinin təxminən 39-cu ilində yuxarı və aşağı Misir hakimiyyətilərinin birləşdirilməsi ilə nəticələnir. Onun oğlu III Mentuhotep 3000 nəfərlik dəstəsi ilə Qırmızı dəniz sahillərinə bir ekspedisiya təşkil etmişdir. IV Mentuhotep hakimiyyəti görünür zəif olmuş, XII sülalənin yaradıcısı I Amenemhet tərəfindən e.ə. 1994 cü ildə devrilmişdir.

XII sülalə

 
Misir dövlətinin genişləndirilməsi

I Amenemhet güman ki, Teben xalqının nümayəndəsi olmuşdur. Ana tərəfdən Elefantinalı hesab edilir. Onun əsasını qoymuş olduğu sülalə hakimiyyəti imperiyada ən qüdrətlisi sayılırdı. O, paytaxtı şimala köçürtmüşdür. Yeni idarə üsulu tətbiq edərək, sağlığında ikən vərəsəsi ilə hakimiyyəti birlikdə idarə etmişdir. I Amenemhetin oğlu I Senusert orta qədim dövrün ən möhtəbər çarlarından sayılırdı. Hələ atası ilə müştərək ölkəni idarə edərkən e.ə. 1975 ci ildə nubilərin üzərinə yürüş etmiş və bir sıra mühüm mövqeləri ələ keçirmişdir. Onun hökmranlığı dövründə ədəbiyyat və mədəniyyət özünün çiçəklənən dövrünü yaşamışdır. I Senusert mühüm məbədlərin tikintisinə və köhnəlmiş çiy kərpic tikililərin yeni daş tikililərlə əvəz olunmasına xüsusi fikir vermişdir.

I Senusertin oğlu II Amenemhet özünün Fələstin yürüşü ilə xatırlanmşdır. Onun xələfi II Senusert cəmi 8-9 il hökmranlıq etmişdir. Onun tikdirtmiş olduğu ehram El-Lahunda yerləşir. III Senusert Misirin ən böyük məna kəsb edən fironu sayılır. Herodot və Maneto öz səlnamələrində III Senusertin Asiyaya çoxsaylı yürüşlərindən bəhs etmişlər. O, hakimiyyəti əlində mıhkəm cəmləşdirərək, yerli hakimlərin səlahiyyətlərini xeyli azaltmışdır. XII sülalınin növbəti çarı III Amenemhet də ölkəni mıhkəm əllə idarə etmişdir. Onun xələfi IV Amenemhet və çariça Nofrusobek haqqında günümüzə bir o qədər də məlumat gəlib çatmamışdır. Orta qədim dövr tax-tac uğrunda gedən çəkişmələr, parçalanmalarla dolu İkinci aralıq zamanın başlaması ilə sona çatmış olur.

Mənbələr

  • Б. А. Тураев, Древний Египет, Издательство: Огни, 1922 г.
  • Azərbaycan Sovet EnsiklopediyasıVI cild, səh. 596-599, Bakı, 1982
  • Gae Callender: The Middle Kingdom Renaissance (c.2055–1650 BC). In: Ian Shaw (Hrsg.): The Oxford History of Ancient Egypt. Oxford University Press, Oxford 2000, S.137–171, ISBN 978-0-19-280458-7
  • Wolfram Grajetzki: The Middle Kingdom of Ancient Egypt. History, Archaeology and Society. Duckworth, London 2006, ISBN 0-7156-3435-6

İstinadlar

  1. Azərbaycan Sovet EnsiklopediyasıVI cild, səh. 597, Bakı,1982
  2. Jürgen von Beckerath: The Date of the End of the Old Kingdom of Egypt In: JNES 21. 1962, S. 146.

Oktyabr 29, 2021
orta, padşahlıq, misir, orta, padşahlıq, orta, dövr, qədim, misirin, təqr, 2050, təqr, 1750, bəzi, mənbələrdə, 2137, 1781, bəzi, mənbələrdə, xiii, manefon, sülalələr, dövrünü, əhatə, edir, dövrdə, misir, yenidən, güclü, mərkəzləşmiş, dövlətə, çevrildi, sülalə,. Orta padsahliq ya Orta dovr Qedim Misirin e e teqr 2050 e e teqr 1750 bezi menbelerde e e 2137 1781 XI XII bezi menbelerde XI XIII Manefon sulaleler dovrunu ehate edir Bu dovrde Misir yeniden guclu merkezlesmis dovlete cevrildi XII sulale fironlari Nubiya Sinay y a ve Cenubi Felestinin bir sira vilayetlerini zebt etdirler Bu zaman Suriya Mesopotamiya Punt ve Nubiya ile ticaret elaqeleri genislenmis senetkarliq agac emali ve toxuculuq inkisaf etmisdir Bu dovrde ziddiyyetler usyanlar merkezlesmis firon hakimiyyetini zeiflederek ayri ayri nomlarin siyasi ehemiyyetini artirmis olur E e 18 ci esrin sonunda e e teqr 1710 1580 ci illerde Misir heksoslarin istilasina meruz qalir Heksoslar Misirde 100 ilden artiq hokmranliq etseler de musteqil dovlet yarada bilmediler E e 17 ci esrin sonunda Misirin XVII sulale fironlarinin bascisi Yaxmosun dovrunde hiksoslarin olkeden qovulmalarina baslanildi Qedim Misir tarixiSulale oncesi dovrTasi medeniyyetiBadar medeniyyetiNakadi medeniyyetiAmrat medeniyyeti I Nakad Gerzey medeniyyeti II Nakad Asagi MisirYuxari MisirSulaleler dovruErken padsahliqI sulale II sulaleQedim padsahliqIII sulale IV sulale V sulale VI sulaleBirinci araliq dovrVII sulale VIII sulale IX sulale X sulale XI sulaleOrta padsahliqXI sulale XII sulaleIkinci araliq dovrXIII sulale XIV sulaleXV sulale XVI sulaleXVII sulaleYeni padsahliqXVIII sulale XIX sulale XX sulaleUcuncu araliq dovrXXI sulale XXII sulale XXIII sulale XXIV sulale XXV sulale XXVI sulaleSonraki dovrXXVIII sulale XXIX sulale XXX sulaleFars dovruXXVII sulale XXXI sulaleYunan Roma dovruArgeadlar Ptolemeylerbaxmuzakireredakte Mundericat 1 Umumi melumat 1 1 Elm medeniyyet 1 2 XI sulale 3 XII sulale 4 Menbeler 5 IstinadlarUmumi melumat RedakteBu dovrun baslangici adeten XI sulale zamaninin ortalarina II Mentuhotepin hakimiyyeti illerine tesaduf edir Birinci araliq zaman kesiyinde kicik carliqlara parcalanmis Qedim Misir X sulale sonu simalda merkezi Herakleopol cenubda ise Teben hakimiyyeti formalasmis olur E e 2040 ci ilde Fivan monarxi II Mentuhotep Herakleopol fironunu devirerek insani ve maddi nemetleri cemlesdirerek en qedim carliq dovrundeki umumi Misir irriqasiya sistemini berpasina baslamis olur ve bu prosses sonraki XI xususen de XII sulale dovrunde davam etdirilir Amenemhet Senusert sulaleleri dovrunde e e 1991 1783 xususen de III Senusert dovrunde olkede veziyyetin sabitlesmesi ve quvvetlenmesi bas verir Olkenin herbi ve iqtisadi potensiyali xeyli guclenmis olur Bu dovrde cox zaman feodal munasibetlerinin hokum surduyu qeyd edilir Misir tarixinin ele bir dovru yoxdur ki bu dovr qeder tarixi abidelere rast gelinsin Orta qedim dovr ozluyunde iki hisseye bolunur Ilkin Orta qedim II Senuserte qederki merkezlesme meyillerinin artigi dovr Sonraki Orta qedim III Senusertden baslayaraq XIII sulaleye qederki guclu merkezlesmis dovlet ve intibah dovru Elm medeniyyet 1 Redakte Orta padsahliq dovrunde Misirde elementar cebri anlayislar meydana geldi iki mechullu tenlikler hell edildi Duzbucagin ucbucagin ve dairenin sahesini ehramlarin sethini ve hecmini hesablaya bildiler Meyitlerin balzamlanmasi anatomiya ve cerrahiyyenin inkisafina zemin yaratdi Misirliler ureyin funksiyasini oyrenmis qan duvrani qanununu kesf etmis kellenin trepanasiyasini heyata kecirmisler Mumiyalama etir Derman reng ve s Hazirlanmasi suse ve saxsi istehsali kimyanin inkisafina sebeb oldu XI sulale RedakteTurin car papiruslarinda XI sulalenin yeddi cari ve bir de XI sulalenin sonunda yeddi ebes buraxilmis vaxt qeyd edilir XI sulalenin umumi hokumranliq muddeti 143 il gosterilmisdir 2 Bunu nezere alaraq XI sulalenin e e 1994 2137 ci illeri ehate etmesini demek olar Karnak car siyahisinda I Mentuhotepden sonra II Mentuhotep deyil I Antef gosterilmisdir XII sulale carlari cenub Misirde IX X sulale carlari ise simalda qerar tutmus olmus aralarindaki cekismeler III Antefin oglu II Mentuhotep Fivde hakimiyyete geldikden sonra daha da derinleserek onun hakimiyyetinin texminen 39 cu ilinde yuxari ve asagi Misir hakimiyyetilerinin birlesdirilmesi ile neticelenir Onun oglu III Mentuhotep 3000 neferlik destesi ile Qirmizi deniz sahillerine bir ekspedisiya teskil etmisdir IV Mentuhotep hakimiyyeti gorunur zeif olmus XII sulalenin yaradicisi I Amenemhet terefinden e e 1994 cu ilde devrilmisdir XII sulale Redakte Misir dovletinin genislendirilmesi I Amenemhet guman ki Teben xalqinin numayendesi olmusdur Ana terefden Elefantinali hesab edilir Onun esasini qoymus oldugu sulale hakimiyyeti imperiyada en qudretlisi sayilirdi O paytaxti simala kocurtmusdur Yeni idare usulu tetbiq ederek sagliginda iken veresesi ile hakimiyyeti birlikde idare etmisdir I Amenemhetin oglu I Senusert orta qedim dovrun en mohteber carlarindan sayilirdi Hele atasi ile musterek olkeni idare ederken e e 1975 ci ilde nubilerin uzerine yurus etmis ve bir sira muhum movqeleri ele kecirmisdir Onun hokmranligi dovrunde edebiyyat ve medeniyyet ozunun ciceklenen dovrunu yasamisdir I Senusert muhum mebedlerin tikintisine ve kohnelmis ciy kerpic tikililerin yeni das tikililerle evez olunmasina xususi fikir vermisdir I Senusertin oglu II Amenemhet ozunun Felestin yurusu ile xatirlanmsdir Onun xelefi II Senusert cemi 8 9 il hokmranliq etmisdir Onun tikdirtmis oldugu ehram El Lahunda yerlesir III Senusert Misirin en boyuk mena kesb eden fironu sayilir Herodot ve Maneto oz selnamelerinde III Senusertin Asiyaya coxsayli yuruslerinden behs etmisler O hakimiyyeti elinde mihkem cemlesdirerek yerli hakimlerin selahiyyetlerini xeyli azaltmisdir XII sulalinin novbeti cari III Amenemhet de olkeni mihkem elle idare etmisdir Onun xelefi IV Amenemhet ve carica Nofrusobek haqqinda gunumuze bir o qeder de melumat gelib catmamisdir Orta qedim dovr tax tac ugrunda geden cekismeler parcalanmalarla dolu Ikinci araliq zamanin baslamasi ile sona catmis olur Menbeler RedakteB A Turaev Drevnij Egipet Izdatelstvo Ogni 1922 g Azerbaycan Sovet EnsiklopediyasiVI cild seh 596 599 Baki 1982 Gae Callender The Middle Kingdom Renaissance c 2055 1650 BC In Ian Shaw Hrsg The Oxford History of Ancient Egypt Oxford University Press Oxford 2000 S 137 171 ISBN 978 0 19 280458 7 Wolfram Grajetzki The Middle Kingdom of Ancient Egypt History Archaeology and Society Duckworth London 2006 ISBN 0 7156 3435 6Istinadlar Redakte Azerbaycan Sovet EnsiklopediyasiVI cild seh 597 Baki 1982 Jurgen von Beckerath The Date of the End of the Old Kingdom of Egypt In JNES 21 1962 S 146 Menbe https az wikipedia org w index php title Orta padsahliq Misir amp oldid 4028736, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.