Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
On üçüncü qəbilə — tarixçi Artur Kostlerin (1905-1983) türk və Qafqaz tarixini də əlaqələndirən kitabının adıdır.
| On üçüncü qəbilə | |
|---|---|
| ing. he Thirteenth Tribe | |
| Müəllif | Artur Kostler |
| Janr | Elmi |
| Mövzu | Xəzər xaqanlığı |
| Orijinalın dili | İngilis dili |
| Ölkə | Birləşmiş Krallıq |
| Orijinalın nəşr ili | 1976 |
| Nəşriyyat | Hutchinson |
Haqqında
Yəhudi inancına görə İshaq oğlu Yaqubun iki oğlu olmuş, hər oğlu bir qəbilənin əsasını qoymuşdur. Dünya yəhudilərinin bu 12 qəbilədən gəldiyinə inanılmaqdadır. Ancaq özü də yəhudi olan Kostler şərq və şimal yəhudilərinin (Aşkenazilər) köklərininfərqli olduğu düşüncəsində olmuşdur. Kostler 1976-cı ildə nəşr etdirdiyi “On üçüncü qəbilə” adlı kitabında Orta əsrlərdə Şərqi Avropanın türklərin hakimiyyəti altında olduğundan hərəkət edərək, şimal və şərqi Avropa yəhudilərinin türk kökənli ola biləcəyini irəli sürməkdədir.
Orta əsrlərdə Avropa
Orta əsrlərin böyük bir hissəsində Şərqi Avropa türklərin hakimiyyəti altında idi. 576-cı ildə göytürklərin Krımın Kerç qalasına etdikləri səfəRdən sonra Qara dənizin şimalı tamamən türkcə danışanların hakimiyyəti altına keçdi. Sıra ilə Xəzər, Peçenek, Uz və Qıpçak kimi xalqlar XIII əsrdəki monqol hakimiyyətinə qədər bölgəni idarə etdilər.Böyük güc XI əsrə qədər xəzərlər, daha sonra da qıpçaklar oldu.
Orta əsrlərdə Avropada din
Türkcə danışanlar və bozqırda yaşayanların çox zaman dini Gök Tenqri dini idi. Lakin xüsusilə, oturaq həyata keçənlər kitab dinlərini seçməyə üstünlük verirdilər. O dövrdə, bu regionda dini məcburiyyət yox idi və din dəyişdirənə xoş münasibət göstərilirdi. Xəzərlər sərbəst formada din dəyişdirə bilir və eyni şəhər içində fərqli dinlərdəki şəxslər birlikdə yaşaya bilirdilər. Ərəblərin Herodotu olaraq məşhur olan tarixçi əl-Məsudiyə (896-956) görə, Xəzər paytaxtı İdildə yeddi hakim var idi. Bu hakimlərin biri tenqriçi, ikisi müsəlman, ikisi xristian və ikisi də yəhudi idi. Xəzər xanı Bulan xan da təxminən 740-cı ildə yəhudiliyi mənimsədi. Bulan xanın yəhudi olması ilə Xəzər xanlığının hər iki güclü qonşusundan da fərqli bir xətt izləmə imkanı oldu.
Eyni tolerantlıq daha sonrakı dövrdə qıpçaqlarda da görülür. Belə ki, qıpçaklar da zamanla fərqli dinlərə keçməyə başlamışlardır. Kodeks kumanikus da xristianlığa keçmiş qıpçaqlar üçün yazılmış qıpçaqca-latınca lüğətdir.
Rəvayət
Koestler bir rəvayətdən bəhs etmişdir. Buna görə də, Xəzər xaqanı din dəyişdirmədən əvvəl iki güclü qonşusundan fikirlərini soruşmuşdur. Bizans imperatorundan islam və yəhudilik, Abbasi xəlifəsindən də xristianlıqla yəhudilik arasında seçim etməsini istəmişdir. Hər iki hökmdar da yəhudiliyi məsləhət görüncə, yəhudiliyi seçmişdir. Bu rəvayəti dəstəkləyən hansısa mənbə yoxdur.
Hal-hazırda türkcə danışan yəhudilər
Hələ də Şərqi Avropada türk dil qrupundan bir dildə danışan, amma yəhudi dininə mənsub iki azınlıq vardır. Bunlar tatarların Zülküflü Çıfıt adını verdikləri kırımçaklar ilə Zülküfsüz Çıfıt adını verdikləri karaimlərdir. Krımçakların antik dövrdən bər Krım yarımadasında yaşadıqları, qıpçaklar zamanında isə yəhudiliyi seçən və aralarında qarışan qıpçakların təsiri ilə türkcə danışmağa başladıqları düşünülməkdədir. Buna qarşılıq karaimlərin kökəni haqqında fərqli düşüncələr vardır. Ümumi olaraq, karaimlərin Xəzər və ya Qıpçaq kökənli olduğu düşünülməkdəysə də, karaimlərin kırımçaklar kimi sonradan türkcə danışmağa başladıqlarını irəli sürənlər də vardır. Karaimlər isə özlərinin Xəzər kökənli olduqlarını düşünməkdədirlər.
Koestlərin iddiası
Koestler IX əsrdə xəzərlərdən ayrılaraq macarlarla birlikdə Macarıstana köç edən Kabarlara əsaslanaraq, macar yəhudilərinin Xəzər kökənli olduğunu irəli sürməkdədir. Koestlerin özü də macar yəhudisidir. Koestlerə görə, xüsusilə monqol hücumlarından sonra yəhudi dinindən olan Xəzər əhalisi başda Polşa olmaqla, qərbdəki ölkələrə dağılmış, zamanla öz dili yerinə yerləşdiyi ölkələrin dilindən istifadə etməyə başlamış və Aşkenazi yəhudi icmalarını yaratmışdır. Bu iddia Aşkenazi yəhudilərinin kökünün türk ola bilməsi anlamına gəlməkdədir.
Tənqidlər
Yəhudilər bu iddianı bəyənməmişdir. Koestlerin iddiası yeni olmamaqla birlikdə, Kostlerin məşhurluğuna görə çox səsləndirilmişdir. Amerikan Time jurnalı 1976-cı il 23 avqust tarixli sayısında kitabın xülasəsinə yer ayırmışdır. The New York Times da kitab haqqında müsbət rəy yazmışdır.Maclean, Fitzroy. "Shalom Yisrah", , 29 August 1976, p. 219. Bir başqa məşhur tarixçi olan Bernard Levis Koestlerin iddiası üçün bunları demişdir:
 | Bu qavram heç bir sübut tərəfindən dəstəklənməməkdədir. Bu sahədə fəaliyyət göstərən bütün ciddi elm adamları tərəfindən uzun müddət əvvəl tərk edilmişdir. |  |
Həmçinin bax
İstinadlar
- McInnes, Neil. "Koestler and His Jewish Thesis" 2008-10-13 at the Wayback Machine, The National Interest, Fall 1999.
- "Utopia unlimited: Johann Hari assesses the legacy of Arthur Koestler". The Independent. 19 February 2010. 31 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 10 November 2020.
- Peter Benjamin Golden, "Khazar Studies: Achievements and Perspectives", in Golden, Peter B.; Ben-Shammai, Haggai; Róna-Tas, András. The World of Khazars: New Perspectives, Brill Publishers, 2007, ISBN , p. 9.
- George Urban|Urban, George]]. Radio Free Europe and the Pursuit of Democracy, Yale University Press, 1997, ISBN , p. 200.
- Scammell, Michael. Koestler: The Literary and Political Odyssey of a Twentieth-Century Skeptic. New York: Random House. 2009. 6–7 (Leopold Koestler), 7 (Zeiteles), 8–9 (parents' marriage), 10 (Koestler's birth). ISBN .
- Shlomo Sand. The Invention of the Jewish People, Verso Books, 2009, p. 238.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
On ucuncu qebile tarixci Artur Kostlerin 1905 1983 turk ve Qafqaz tarixini de elaqelendiren kitabinin adidir On ucuncu qebileing he Thirteenth TribeMuellif Artur KostlerJanr ElmiMovzu Xezer xaqanligiOrijinalin dili Ingilis diliOlke Birlesmis KralliqOrijinalin nesr ili 1976Nesriyyat HutchinsonHaqqindaYehudi inancina gore Ishaq oglu Yaqubun iki oglu olmus her oglu bir qebilenin esasini qoymusdur Dunya yehudilerinin bu 12 qebileden geldiyine inanilmaqdadir Ancaq ozu de yehudi olan Kostler serq ve simal yehudilerinin Askenaziler koklerininferqli oldugu dusuncesinde olmusdur Kostler 1976 ci ilde nesr etdirdiyi On ucuncu qebile adli kitabinda Orta esrlerde Serqi Avropanin turklerin hakimiyyeti altinda oldugundan hereket ederek simal ve serqi Avropa yehudilerinin turk kokenli ola bileceyini ireli surmekdedir Orta esrlerde AvropaOrta esrlerin boyuk bir hissesinde Serqi Avropa turklerin hakimiyyeti altinda idi 576 ci ilde goyturklerin Krimin Kerc qalasina etdikleri sefeRden sonra Qara denizin simali tamamen turkce danisanlarin hakimiyyeti altina kecdi Sira ile Xezer Pecenek Uz ve Qipcak kimi xalqlar XIII esrdeki monqol hakimiyyetine qeder bolgeni idare etdiler Boyuk guc XI esre qeder xezerler daha sonra da qipcaklar oldu Orta esrlerde Avropada dinTurkce danisanlar ve bozqirda yasayanlarin cox zaman dini Gok Tenqri dini idi Lakin xususile oturaq heyata kecenler kitab dinlerini secmeye ustunluk verirdiler O dovrde bu regionda dini mecburiyyet yox idi ve din deyisdirene xos munasibet gosterilirdi Xezerler serbest formada din deyisdire bilir ve eyni seher icinde ferqli dinlerdeki sexsler birlikde yasaya bilirdiler Ereblerin Herodotu olaraq meshur olan tarixci el Mesudiye 896 956 gore Xezer paytaxti Idilde yeddi hakim var idi Bu hakimlerin biri tenqrici ikisi muselman ikisi xristian ve ikisi de yehudi idi Xezer xani Bulan xan da texminen 740 ci ilde yehudiliyi menimsedi Bulan xanin yehudi olmasi ile Xezer xanliginin her iki guclu qonsusundan da ferqli bir xett izleme imkani oldu Eyni tolerantliq daha sonraki dovrde qipcaqlarda da gorulur Bele ki qipcaklar da zamanla ferqli dinlere kecmeye baslamislardir Kodeks kumanikus da xristianliga kecmis qipcaqlar ucun yazilmis qipcaqca latinca lugetdir RevayetKoestler bir revayetden behs etmisdir Buna gore de Xezer xaqani din deyisdirmeden evvel iki guclu qonsusundan fikirlerini sorusmusdur Bizans imperatorundan islam ve yehudilik Abbasi xelifesinden de xristianliqla yehudilik arasinda secim etmesini istemisdir Her iki hokmdar da yehudiliyi meslehet gorunce yehudiliyi secmisdir Bu revayeti destekleyen hansisa menbe yoxdur Hal hazirda turkce danisan yehudilerHele de Serqi Avropada turk dil qrupundan bir dilde danisan amma yehudi dinine mensub iki azinliq vardir Bunlar tatarlarin Zulkuflu Cifit adini verdikleri kirimcaklar ile Zulkufsuz Cifit adini verdikleri karaimlerdir Krimcaklarin antik dovrden ber Krim yarimadasinda yasadiqlari qipcaklar zamaninda ise yehudiliyi secen ve aralarinda qarisan qipcaklarin tesiri ile turkce danismaga basladiqlari dusunulmekdedir Buna qarsiliq karaimlerin kokeni haqqinda ferqli dusunceler vardir Umumi olaraq karaimlerin Xezer ve ya Qipcaq kokenli oldugu dusunulmekdeyse de karaimlerin kirimcaklar kimi sonradan turkce danismaga basladiqlarini ireli surenler de vardir Karaimler ise ozlerinin Xezer kokenli olduqlarini dusunmekdedirler Koestlerin iddiasiKoestler IX esrde xezerlerden ayrilaraq macarlarla birlikde Macaristana koc eden Kabarlara esaslanaraq macar yehudilerinin Xezer kokenli oldugunu ireli surmekdedir Koestlerin ozu de macar yehudisidir Koestlere gore xususile monqol hucumlarindan sonra yehudi dininden olan Xezer ehalisi basda Polsa olmaqla qerbdeki olkelere dagilmis zamanla oz dili yerine yerlesdiyi olkelerin dilinden istifade etmeye baslamis ve Askenazi yehudi icmalarini yaratmisdir Bu iddia Askenazi yehudilerinin kokunun turk ola bilmesi anlamina gelmekdedir TenqidlerYehudiler bu iddiani beyenmemisdir Koestlerin iddiasi yeni olmamaqla birlikde Kostlerin meshurluguna gore cox seslendirilmisdir Amerikan Time jurnali 1976 ci il 23 avqust tarixli sayisinda kitabin xulasesine yer ayirmisdir The New York Times da kitab haqqinda musbet rey yazmisdir Maclean Fitzroy Shalom Yisrah 29 August 1976 p 219 Bir basqa meshur tarixci olan Bernard Levis Koestlerin iddiasi ucun bunlari demisdir Bu qavram hec bir subut terefinden desteklenmemekdedir Bu sahede fealiyyet gosteren butun ciddi elm adamlari terefinden uzun muddet evvel terk edilmisdir Hemcinin baxArtur Kostler Askenazi yehudileri Xezer xaqanligiIstinadlarMcInnes Neil Koestler and His Jewish Thesis 2008 10 13 at the Wayback Machine The National Interest Fall 1999 Utopia unlimited Johann Hari assesses the legacy of Arthur Koestler The Independent 19 February 2010 31 March 2022 tarixinde Istifade tarixi 10 November 2020 Peter Benjamin Golden Khazar Studies Achievements and Perspectives in Golden Peter B Ben Shammai Haggai Rona Tas Andras The World of Khazars New Perspectives Brill Publishers 2007 ISBN 978 90 04 16042 2 p 9 George Urban Urban George Radio Free Europe and the Pursuit of Democracy Yale University Press 1997 ISBN 978 0 300 06921 1 p 200 Scammell Michael Koestler The Literary and Political Odyssey of a Twentieth Century Skeptic New York Random House 2009 6 7 Leopold Koestler 7 Zeiteles 8 9 parents marriage 10 Koestler s birth ISBN 978 0 394 57630 5 Shlomo Sand The Invention of the Jewish People Verso Books 2009 p 238