Müvəqqəti hökümət

Müvəqqəti hökümət — daimi və legitim hakimiyyətin mövcud olmadığı şəraitdə ölkənin idarə olunmasını müvəqqəti olaraq öz üzərinə götürən keçid idarəetmə strukturu. Belə hökumətlər adətən siyasi böhranlar, inqilablar, hərbi çevrilişlər, müharibələr, işğallar və ya dövlətin yenidən qurulması kimi fövqəladə hallarda yaranır. Onların əsas vəzifəsi ölkədə sabitliyi təmin etmək, idarəetməni təşkil etmək, yeni siyasi sistemin formalaşmasına şərait yaratmaq və mümkün qədər qısa müddətdə demokratik və daimi idarəetməyə keçidi təmin etməkdən ibarətdir. Müvəqqəti hökumətlərin əsas xüsusiyyəti onların keçici xarakter daşımasıdır. Bu hökumətlər ümumiyyətlə müvəqqəti konstitusiya və ya razılaşdırılmış əsas qanunlarla fəaliyyət göstərirlər. Onların qurulmasında müxtəlif siyasi qüvvələrin iştirakı mühüm rol oynayır. Bu qüvvələr ölkədəki ictimai-siyasi qüvvələrin konsensusunu təmin etməyə və yeni siyasi sistemin əsaslarını formalaşdırmağa çalışırlar.

Dövlət idarəetmə formaları
Aristokratiya Demokratiya Təqlidçi demokratiya Liberal demokratiya Nümayəndəli demokratiya Burjua demokratiyası Despotizm Cəmahiriyyə Diarxiya Diktatura Hərbi diktatura Faşist diktaturası Kleptokratiya Korporatokratiya Meritokratiya Monarxiya Mütləq monarxiya Uzurpasiya Konstitusiyalı monarxiya Netokratiya Birpartiyalı sistem Oliqarxiya Oxlokratiya Plutokratiya Respublika Parlament respublikası Prezident respublikası Teokratiya Texnokratiya Tiraniya
redaktə

Haqqında

Tarix boyu bir çox ölkələrdə müxtəlif səbəblərlə müvəqqəti hökumətlər qurulmuşdur. Məsələn, 1917-ci ildə Rusiyada imperator II Nikolayın taxtdan imtina etməsindən sonra yaranmış Rusiya Müvəqqəti Hökuməti, İkinci Dünya müharibəsi zamanı Almaniya tərəfindən işğal olunmuş Avropa ölkələrində yaradılmış müvəqqəti hökumətlər və ya 2011-ci ildə Liviyada Müəmmər Qəddafi rejiminin devrilməsindən sonra qurulmuş Milli Keçid Şurası bu tip idarəetməyə nümunə ola bilər. Müvəqqəti hökumətlər çox zaman həm icraedici, həm də qanunverici səlahiyyətlərə malik olurlar. Onlar tez-tez fövqəladə vəziyyətlərdə fəaliyyət göstərdikləri üçün bəzi hallarda geniş səlahiyyətlər əldə edirlər. Bununla belə, onların legitimliyi bəzən daxildə və ya beynəlxalq aləmdə mübahisə predmeti ola bilər. Belə hallarda müvəqqəti hökumətin tanınması və dəstəklənməsi ölkənin gələcək inkişaf istiqamətini müəyyən edə bilər.

Müvəqqəti hökumətlər dövlətlərin siyasi tarixində mühüm rol oynayan keçid mexanizmlərindən biridir. Onlar çətin və qeyri-müəyyən dövrlərdə idarəetmə boşluğunu doldurur, hüquqi və siyasi sabitliyin təmin olunmasına çalışırlar. Lakin bu hökumətlərin fəaliyyəti və uğuru əsasən onların çevikliyi, legitimliyi və geniş ictimai dəstəyə sahib olub-olmamasından asılıdır.

Afrika

XX əsr

• (1993) — Eritreya Efiopiyadan müstəqillik əldə etdikdən sonra qurulmuş müvəqqəti idarəetmə orqanı.
• (1994–1996) — 1994-cü il çevrilişindən sonra Qambiyada qurulmuş hərbi rejim.
• (2000–2004) — Somalidə 1990-cı illərdəki vətəndaş müharibəsindən sonra ilk təşkilatlanmış mərkəzi hökumət forması.
• (2003–2006) — sonra ölkədə sülhü və siyasi sabitliyi təmin etmək məqsədi ilə yaradılmışdır.
• (2003–2006) — Liberiya vətəndaş müharibəsindən sonra yaradılmış müvəqqəti parlament orqanı.
• (2004–2012) — Müvəqqəti Milli Hökumətin varisi olaraq fəaliyyət göstərmişdir.
• (2007–indiyədək) — Sudanda 2006-cı il Abuja sazişi nəticəsində yaradılmış muxtar idarəetmə orqanı.
• (2009–2014) — Madaqaskarda siyasi böhran şəraitində qurulmuş müvəqqəti idarəetmə orqanı.
• (2010–indiyədək) — Əlcəzair hökumətinə qarşı mühacirətdə yaradılmış regional müvəqqəti hökumət.

XXI əsr

• Misir Silahlı Qüvvələrinin Ali Şurası (2011–2012) — Misir inqilabı (2011) nəticəsində Hüsni Mübarək istefa verdikdən sonra idarəetməni üzərinə götürmüşdür.
• Liviya Milli Keçid Şurası (2011–2012) — Müəmmər Qəddafinin devrilməsi ilə nəticələnən vətəndaş müharibəsi zamanı formalaşdırılmış keçid hökuməti.
• Misir Müvəqqəti Hökuməti (2013–2014) — 2013-cü ildə Məhəmməd Mursinin devrilməsindən sonra yaranmış idarəetmə strukturu.
• Liviya Milli Razılıq Hökuməti (2015–2021) — BMT tərəfindən tanınan keçid hökuməti.
• Ambazoniyanın Müvəqqəti Hökuməti (2017–2019) — Kamerunun ingilisdilli bölgələrinin müstəqillik hərəkatı çərçivəsində yaradılmış hökumət.
• Liviya Milli Birlik Hökuməti (2021–indiyədək) — ölkədəki paralel hökumətləri birləşdirmək məqsədilə formalaşdırılmış yeni keçid hökuməti.

Asiya

• Yəhudi Müvəqqəti Hökuməti (66–68) – Birinci Yəhudi-Roma Müharibəsi zamanı Yəhudə ərazisində yaradılmışdır.
• Filippinlərin İnqilabi Hökuməti (1898–1899) – dövründə Filippinlərdə qurulmuşdur.
• Filippin Adalarının ABŞ Hərbi Hökuməti (1898–1902) – ABŞ-ın Filippinləri işğalından sonra yaradılmışdır.
• Tianjin Müvəqqəti Hökuməti (1900–1902) – Boksçu üsyanı zamanı Tianjin şəhərində qurulmuşdur.
• Çin Respublikasının Müvəqqəti Hökuməti (1912) – Wuchang üsyanı nəticəsində Çində yaradılmışdır.
• Azad Hind Müvəqqəti Hökuməti (1943–1945) – Subhas Çandra Bose tərəfindən Hindistanın müstəqilliyi uğrunda yaradılmışdır.

Avropa

• (1870–1871) – Fransa-Prussiya müharibəsi zamanı Fransada qurulmuşdur.
• Portuqaliya Respublikasının Müvəqqəti Hökuməti (1910–1911) – Portuqaliyada monarxiyanın devrilməsindən sonra yaradılmışdır.
• Yunanıstanın Müvəqqəti Demokratik Hökuməti (1947–1950) – zamanı qurulmuşdur.

İstinadlar

1. "Google Ngram Viewer". 2019-06-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-08.
2. "caretaker government". Credo Reference. Dictionary of politics and government. 1 June 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 December 2015.
3. Shain, Yossi; Linz, Juan J. "The Role of Interim Governments". Journal of Democracy. 3. January 1992: 73–79. doi:10.1353/jod.1992.0012.
4. Yossi Shain, Juan J. Linz, "Between States: Interim Governments in Democratic Transitions", 1995, ISBN  [1] Arxivləşdirilib 2018-03-13 at the Wayback Machine, p. 5
5. McAuliffe, Padraig. "Transitional Justice and the Rule of Law". Hague Journal of the Rule of Law. 1 September 2010. doi:10.1017/S1876404510200015 (inactive 1 November 2024).
6. "Sudan's army chief plans transitional govt amid military advances". 8 February 2025. 13 February 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 April 2025.
7. "Sudan's foreign ministry announces plans for transitional government". 10 February 2025. 12 February 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 April 2025.
8. "Agreement on regional governance for Sudan's Darfur". 23 April 2021. 14 December 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 April 2023.
9. "None". 22 September 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 April 2023.
10. "People's Daily Online - Sudan forms transitional regional authority to implement Darfur peace deal". 17 October 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 April 2023.
11. "Sudan army plans transitional gov't and elections as it seeks to recapture Khartoum – the North Africa Post". 2025-04-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-04-22.
12. "Sudan civil war: Army plans new government as it advances in capital". 10 February 2025. 20 April 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 April 2025.
13. Harrison, Lowell Hayes. "George W. Johnson and Richard Hawes: The Governors of Confederate Kentucky". The Register of the Kentucky Historical Society. 79 (1). Winter 1981: 3–39.
14. Klotter, James C.; Harrison, Lowell; Ramage, James; Roland, Charles; Taylor, Richard; Bush, Bryan S; Fugate, Tom; Hibbs, Dixie; Matthews, Lisa; Moody, Robert C.; Myers, Marshall; Sanders, Stuart; McBride, Stephen. Rose, Jerlene (redaktor). Kentucky's Civil War 1861–1865. Clay City, Kentucky: Back Home In Kentucky, Inc. 2005. ISBN .
15. Brown, J. Henry. Brown's Political History of Oregon: Provisional Government. Portland: Wiley B. Allen. 1892. LCCN rc01000356. OCLC 422191413.
16. "Sudanese Transitional Government Announces Roadmap to Democratic Rule". 10 February 2025. 23 April 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 April 2025.
17. "Sudan army-aligned foreign ministry sets path to elections amid civil war". 2025-04-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-04-22.