Macarıstan Rumıniya müharibəsi Birinci Dünya müharibəsindən sonra 1919 cu ildə yaranmış siyasi və hərbi qarşıdurma Münaq

Macarıstan–Rumıniya müharibəsi — Birinci Dünya müharibəsindən sonra 1919-cu ildə yaranmış siyasi və hərbi qarşıdurma. Münaqişə Macarıstan Sovet Respublikası ilə Rumıniya krallığı arasında Transilvaniya və Tisa çayı ətrafındakı ərazilərə nəzarət uğrunda baş vermişdir. Bu müharibə formalaşmasında, eləcə də Macarıstanın gələcək sərhədlərinin müəyyən edilməsində mühüm rol oynamışdır.

Macarıstan–Rumıniya müharibəsi

Budapeştdə Rumıniya süvariləri, 1919-cu il avqust

Tarix

13 noyabr 1918 – 3 avqust 1919 (8 ay, 3 həftə)

Yeri

Macarıstan

Nəticəsi

Rumıniyanın qələbəsi

Münaqişə tərəfləri

Macarıstan krallığı (13 noyabr 1918 – 16 noyabr 1918)
Birinci Macarıstan Respublikası (16 noyabr 1918 – 21 mart 1919)
Macarıstan Sovet Respublikası (21 mart 1919-cu ildən)

Dəstəkçi:

RSFSR

Rumıniya krallığı

Dəstəkçi:

Üçüncü Fransa Respublikası

Komandan(lar)

Tərəflərin qüvvəsi

10,000–80,000

10,000–96,000

İtkilər

11,666
3,670 hərbi itki
6,000 cəmi öldürüldü
41,000 tutuldu

3,000
3,000 öldürüldü

Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bu müharibə formalaşmaqda olan sərhədlərin hərbi yolla müəyyən olunmasının nümunəsi sayılır. Rumıniya bu qələbə ilə "Böyük Rumıniya" ideyasına daha da yaxınlaşdı. Macarıstan isə uzunmüddətli diplomatik və siyasi təcrid dövrünə qədəm qoydu.

Münaqişə həm də kommunist hərəkatların hərbi müdaxilələrlə dayandırılmasının ilk nümunələrindən biri sayılır. Rumıniya müdaxiləsi bolşevik Macarıstanın devrilməsində həlledici rol oynadı.

Tarixi

Birinci Dünya müharibəsindən sonra Avstriya-Macarıstan imperiyası dağıldı və onun tərkibindəki xalqlar öz milli dövlətlərini qurmağa başladılar. 1918-ci ilin noyabrında Macarıstan krallığı Avstriya-Macarıstandan ayrıldı və müstəqil dövlət elan edildi. Lakin daxili qarışıqlıqlar nəticəsində 1919-cu ilin martında Bela Kun rəhbərliyində Macarıstan Sovet Respublikası quruldu. Bu hökumət sosialist təməlində inqilabi dəyişikliklər həyata keçirmək istəyir, eyni zamanda 1918-ci ildə itirilmiş torpaqları, xüsusilə Transilvaniyanı geri almağa çalışırdı. Rumıniya isə Transilvaniyanın 1918-ci ildə ilə Rumıniyaya birləşdiyini əsas götürərək bölgədə öz hakimiyyətini möhkəmləndirməyə çalışırdı.

Münaqişə 1919-cu ilin aprelində Rumıniya ordusunun Transilvaniyada Macarıstan qüvvələrinə qarşı irəliləməsi ilə başladı. Rumın qoşunları əvvəlcə Tisa çayına qədər olan ərazini işğal etdilər. Macarıstan Sovet Respublikası isə bu işğala qarşı müqavimət göstərərək genişmiqyaslı hücuma başladı.

İyul ayında Macarıstan ordusu, Béla Kunun rəhbərliyi ilə, Tisa çayını keçərək Rumıniya mövqelərinə hücum etdi. Başlanğıcda uğurlar qazansalar da, Rumıniya ordusu strateji əks-hücum təşkil edərək Macar ordusunu geri çəkilməyə məcbur etdi.

Budapeştin işğalı

1919-cu il avqustun 4-də Rumıniya ordusu Macarıstanın paytaxtı Budapeştə daxil oldu. Bu, Macarıstan Sovet Respublikasının süqutu ilə nəticələndi. Bela Kun və digər bolşevik liderlər ölkəni tərk etdilər. Rumıniya işğalçı qüvvələri Budapeştdə bir neçə ay qaldı və yalnız 1920-ci ilin əvvəlində geri çəkildi.

Nəticə

Müharibə Rumıniyanın tam qələbəsi ilə başa çatdı. Macarıstan Sovet Respublikası süqut etdi və onun yerində yeni mühafizəkar hökumət formalaşdı. Münaqişə nəticəsində Rumıniya Transilvaniyada mövqeyini daha da möhkəmləndirdi və bu, sonradan Trianon sülh müqaviləsi ilə beynəlxalq səviyyədə tanındı.

Rumıniya həmçinin Macarıstanın iqtisadi resurslarını və hərbi texnikasını qənimət olaraq ələ keçirdi. Bu hadisələr sonrakı onilliklərdə Macarıstan və Rumıniya münasibətlərində ciddi gərginliyə səbəb oldu.

İstinadlar

Clodfelter, Micheal. Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492–2015. . 2017. 344–345. ISBN .
Paxton, Robert; Hessler, Julie. Europe in the Twentieth Century. CEngage Learning. 2011. səh. 129. ISBN .
Cornelius, Deborah S. Hungary in World War II: Caught in the Cauldron. Fordham University Press. 2011. səh. 9. ISBN .
Mócsy, István. The Effects of World War I. Brooklyn College Press. 1983. səh. 84. ISBN .
Kitchen, Martin. Europe Between the Wars. Routledge. 2014. səh. 190. ISBN .
Romsics, Ignác. Dismantling of Historic Hungary: The Peace Treaty of Trianon, 1920 Issue 3 of CHSP Hungarian authors series East European monographs. Social Science Monographs. 2002. səh. 62. ISBN .
Dixon, Joe C. Defeat and Disarmament, Allied Diplomacy and Politics of Military Affairs in Austria, 1918–1922. Newark: University of Delaware Press. 1986. səh. 34. ISBN . OCLC 10914238.
Sharp, Alan. The Versailles Settlement: Peacemaking after the First World War, 1919–1923. Palgrave Macmillan. 2008. səh. 156. ISBN .^{[daimi ölü keçid]}.
Severin, Adrian; Gherman, Sabin; Lipcsey, Ildiko. Romania and Transylvania in the 20th Century. Corvinus Publications. 2006. səh. 24. ISBN .
Krizman B. The Belgrade Armistice of 13 November 1918 Arxivləşdirilib 26 aprel 2012 at the Wayback Machine in The Slavonic and East European Review January 1970, 48:110.
Roberts, P. M. World War I: A Student Encyclopedia. Santa Barbara: ABC-Clio. 1929. səh. 1824. ISBN .
Breit J. Hungarian Revolutionary Movements of 1918–19 and the History of the Red War in Main Events of the Károlyi Era Budapest 1929. pp. 115–116.
Agárdy, Csaba. "Trianon volt az utolsó csepp - A Magyar Királyság sorsa már jóval a békeszerződés aláírása előtt eldőlt". veol.hu. Mediaworks Hungary Zrt. 6 June 2016. 24 June 2021 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 May 2020.
"Primary Documents – King Ferdinand's Proclamation to the Romanian People, 28 August 1916". www.firstworldwar.com. 2022-06-01 tarixində arxivləşdirilib.
Spencer C. Tucker. The Great War, 1914-1918 (Warfare and History). Routledge. 2002. səh. 119. ISBN .
Michael S. Neiberg. Arms and the Man: Military History Essays in Honor of Dennis Showalter. Brill Publishers. 2011. səh. 156. ISBN .
Alan Ogden. Through Hitler's Back Door: SOE Operations in Hungary, Slovakia, Romania and Bulgaria 1939–1945. Casemate Publishers. 2010. səh. 17. ISBN .
Jim MacGregor; Gerry Docherty. Prolonging the Agony: How The Anglo-American Establishment Deliberately Extended WWI by Three-and-a-Half Years. TrineDay. 2018. səh. 457. ISBN .

Biblioqrafiya

Bachman, Ronald D., redaktorGreater Romania and the Occupation of Budapest // Romania: A Country Study. Library of Congress. Washington: Government Printing Office. 1991. OCLC 470420391.
Bandholtz, Harry Hill. An Undiplomatic Diary. New York: Columbia University Press. 1933. OCLC 716592714.
Barclay, Glen St. John. 20th Century Nationalism. London: Weidenfeld & Nicolson. 1971. ISBN . OCLC 227012.
Bernád, Dénes; Kliment, Charles K. Magyar Warriors: The History of the Royal Hungarian Armed Forces, 1919–1945. 1. Solihull: Helion. 2015. ISBN . OCLC 649804607.
Bodo, Béla. "Paramilitary violence in Hungary after the first world war". East European Quarterly. 38 (2). 2004: 129–172. ISSN 0012-8449. ProQuest 195170875.
Breit, József. Main Events of the Károlyi Era // Hungarian Revolutionary Movements of 1918–19. 1. Budapest: Magy. Kir. 1925. OCLC 55974053.
Busky, Donald F. Communism in History and Theory: The European Experience. Westport, Conn.: Greenwood. 2002. ISBN . OCLC 52923931.
Eby, Cecil D. Hungary at War: Civilians and Soldiers in World War II. University Park: Penn State University Press. 2007. ISBN .
Grecu, Dan. "The Romanian military occupation of Hungary, April 1919 – March 1920". Romanian Postal History Bulletin. 5 (2). 1995: 14–35. OCLC 752328222.
Iancu, Gheorghe. The Ruling Council: The Integration of Transylvania into Romania. Bibliotheca Rerum Transsilvaniae. 8. Cluj-Napoca: Center for Transylvanian Studies. 1995. ISBN . OCLC 750927127.
Kirițescu, Constantin. Istoria războiului pentru întregirea României (rumın). 2. Bucharest: România Nouă. 1924. OCLC 251736838.
Lojkó, Miklós. Meddling in Middle Europe: Britain and the 'Lands Between', 1919–1925. New York: Central European University. 2006. ISBN . OCLC 60596123.
MacMillan, Margaret. Paris 1919, Six Months that Changed the World. New York: Random House. 2002. ISBN .
Mărdărescu, Gheorghe D. Campania pentru desrobirea Ardealului și ocuparea Budapestei, 1918–1920 (rumın). Bucharest: Editura Militară. 2009. ISBN .
Mitrasca, Marcel. Moldova: A Romanian Province Under Russian Rule, Diplomatic History. New York: Algora. 2002. ISBN . OCLC 49627640.
Ormos, M. Hungarian Soviet Republic and Intervention by the Entente // War and Society in East Central Europe. 6. Brooklyn College Press. 1982. OCLC 906429961.
Torrey, Glenn E. The Romanian Battlefront in World War I. University Press of Kansas. 2011. ISBN .
Treptow, Kurt W. A History of Romania (fourth). Iași: Center for Romanian Studies. 2003. ISBN . OCLC 171567048.
Webb, Adrian. The Routledge Companion to Central and Eastern Europe since 1919. New York: Routledge. 2008. ISBN . OCLC 231413115.

[Micheal_2017-1] Clodfelter, Micheal. Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492–2015. . 2017. 344–345. ISBN .

[2] Paxton, Robert; Hessler, Julie. Europe in the Twentieth Century. CEngage Learning. 2011. səh. 129. ISBN .

[3] Cornelius, Deborah S. Hungary in World War II: Caught in the Cauldron. Fordham University Press. 2011. səh. 9. ISBN .

[4] Mócsy, István. The Effects of World War I. Brooklyn College Press. 1983. səh. 84. ISBN .

[5] Kitchen, Martin. Europe Between the Wars. Routledge. 2014. səh. 190. ISBN .

[6] Romsics, Ignác. Dismantling of Historic Hungary: The Peace Treaty of Trianon, 1920 Issue 3 of CHSP Hungarian authors series East European monographs. Social Science Monographs. 2002. səh. 62. ISBN .

[Dixon_1986-7] Dixon, Joe C. Defeat and Disarmament, Allied Diplomacy and Politics of Military Affairs in Austria, 1918–1922. Newark: University of Delaware Press. 1986. səh. 34. ISBN . OCLC 10914238.

[Sharp_2008-8] Sharp, Alan. The Versailles Settlement: Peacemaking after the First World War, 1919–1923. Palgrave Macmillan. 2008. səh. 156. ISBN .^{[daimi ölü keçid]}.

[9] Severin, Adrian; Gherman, Sabin; Lipcsey, Ildiko. Romania and Transylvania in the 20th Century. Corvinus Publications. 2006. səh. 24. ISBN .

[10] Krizman B. The Belgrade Armistice of 13 November 1918 Arxivləşdirilib 26 aprel 2012 at the Wayback Machine in The Slavonic and East European Review January 1970, 48:110.

[11] Roberts, P. M. World War I: A Student Encyclopedia. Santa Barbara: ABC-Clio. 1929. səh. 1824. ISBN .

[Breit_1929-12] Breit J. Hungarian Revolutionary Movements of 1918–19 and the History of the Red War in Main Events of the Károlyi Era Budapest 1929. pp. 115–116.

[13] Agárdy, Csaba. "Trianon volt az utolsó csepp - A Magyar Királyság sorsa már jóval a békeszerződés aláírása előtt eldőlt". veol.hu. Mediaworks Hungary Zrt. 6 June 2016. 24 June 2021 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 May 2020.

[14] "Primary Documents – King Ferdinand's Proclamation to the Romanian People, 28 August 1916". www.firstworldwar.com. 2022-06-01 tarixində arxivləşdirilib.

[15] Spencer C. Tucker. The Great War, 1914-1918 (Warfare and History). Routledge. 2002. səh. 119. ISBN .

[16] Michael S. Neiberg. Arms and the Man: Military History Essays in Honor of Dennis Showalter. Brill Publishers. 2011. səh. 156. ISBN .

[17] Alan Ogden. Through Hitler's Back Door: SOE Operations in Hungary, Slovakia, Romania and Bulgaria 1939–1945. Casemate Publishers. 2010. səh. 17. ISBN .

[18] Jim MacGregor; Gerry Docherty. Prolonging the Agony: How The Anglo-American Establishment Deliberately Extended WWI by Three-and-a-Half Years. TrineDay. 2018. səh. 457. ISBN .