Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Məhəmməd məscidi və ya Sınıqqala məscidi — Bakının dövrümüzə çatmış ən qədim məscidi. İki: yeraltı və yerüstü mərtəbələrdən ibarət olan məscid binası X–XI əsrlərdə inşa edilmişdir.
| Məhəmməd məscidi | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər |  Bakı |
| Yerləşir | İçərişəhər, Mirzə Mənsur küçəsi, 42 |
| Aidiyyatı | İçərişəhər Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu |
| Memar | Məhəmməd ibn Əbu-Bəkr |
| Tikilmə tarixi | 1078—1079 |
| Üslubu | Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbi |
| Vəziyyəti | Bərpa olunub. |
| Rəsmi sayt | icherisheher.gov.az |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | vi |
| Təyin edilib | 2000 |
| İstinad nöm. | 958 |
| Dövlət | Azərbaycan |
| Region | Avropa və Şimali Amerika |
| İstinad nöm. | 2.1 |
| Kateqoriya | Məscid |
| Əhəmiyyəti | Dünya əhəmiyyətli |
| | |
 Məscidin planı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarix
Məscidə Sınıqqala məscidi adı 1723-cü ildə rusların Bakını top atəşinə tutmasından sonra verilib. Xəzər sahili boyunca işğalçı yürüşlərə çıxmış I Pyotrun artilleriyası həmin ilin 26 iyununda Bakını atəşə tutanda şəhərin ən qocaman məscidinin minarəsi də zədələnmişdir. Top mərmisinə qala bürcü kimi davam gətirən minarəyə xalq "Sınıq qala" adını vermişdir. Abidənin ilkin adı bəlli deyil. Məscidin şimal tərəfindəki kufi xətti ilə yazılmış kitabədə deyilir:
Rəhimli və Rəhman olan Allahın adı ilə. Bu məscidin binasını (tikməyi) əmr etdi Ustad ər-rəis Məhəmməd ibn Əbu Bəkr Dörd yüz yetmiş birinci il"
Mütəxxəsislərin bir çoxu Məhəmməd Əbu Bəkr oğlunu məscidin memarı sayır. Tanınmış alim Cəfər Qiyasi isə katibin mətnindən Məhəmməd Əbu Bəkr oğlunun məscidin sifarişçisi olduğu, özü də həmin şəxsin şəhər rəisi olduğu anlaşılır deyə qeyd edir.
Sınıqqala Bakının salamat qalan ən əski məscidi, minarəsi isə Quzey Azərbaycan minarələrinin ən qocamanıdır. XX əsrin əvvəllərinə kimi Sınıqqala bir mərtəbəli məscid olmuşdur və onun tutumu uca minarəsinə nisbətdə kiçik görünmüşdür. İki yandan ona yapışdırılmış binalardan azad olduqdan sonra, abidənin alt daqı üzə çıxdı. Minarə ilə məscid binasının ilkin uyarlığı bərpa edildi.
Arxeoloq F.Ə İbrahimov 1988-ci il arxeoloji qаzıntılаrı ilə məscidin gözlənilməz iri həcmli sаhə quruluşunu kəşf еtdi. Hər zaman аlçаq fоrmаsı ilə qəbul оlunаn minаrə indi kvаdrаt binövrə üzərində tikilmiş mükəmməl tikili kimi cаnlаndı. İbаdət zаlının аltındаn dаş çаtmа qübbə ilə örtülmüş аnаlоji tipli оtаq аşkаr оlundu. Оtаğın аlt təbəqəsinin аltındа islаmа qədər dini аyinlərin еlеmеntləri izlənildi. Arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan maddi-mədəniyyət nümunələri bu otağın məhz antik dövrdə inşa edildiyini ehtimal etməyə əsas verir. Gümаn еdilir ki, məscid burаdа islаmаqədər fəаliyyət göstərən аtəşgаhın bünövrəsi üzərində ucаldılıb. Bu otaqdan aşkar olunmuş kapitelli sütunlar Bakı tarixinin qədimliyini subut edən əsaslı dəlillərdəndir.
Memarlıq quruluşu
İnşa xüsusiyyətləri
Məscidin tikildiyi enişli relyefdən bacarıqla yararlanan memar bənzərsiz məkan quruluşu olan iki mərtəbəli, tək minarəli məscid binası yaratmışdır. Altı qatı tağbənd örtülü, güney fasada çıxan bir qapısı və iki kiçik pəncərə gözü olan dördbucaq planlı yerləşgədir. Onun sal qaya altında olan quyusu, bəzi arxeoloji materiallar antik dövrün sonu və ilk orta əsrlərə aid edilmişdir. Onu da deyək ki, ilkin araşdırmalarda Məhəmməd məscidinin daha əski bina – atəşgah üzərində yenidən tikilməsi faktı qeydə alınmışdı.
Üst qatdakı ibadət salonu (sahəsi 40 m²) planına və mühəndis həllinə görə alt qatı təkrar edir. Salonun quzeyə baxan qapısı önündə kiçik bir yerləşkə – astana, yan qısa tərəflərinin hər birində içəriyə genişlənən kiçik pəncərə gözü var. Güney divarın ortasındakı mehrab tağçasının yanlarında iri pəncərə gözləri açılmışdır. Bu səbəbdən Məhəmməd məscidinin sivri tağbəndlə örtülən ibadət salonu kifayət qədər işıqlandırılır.
Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbinin başlıca prinsiplərindən biri – binaların içərisi ilə bayır tutumu arasında birliyin olması Məhəmməd məscidinə də xasdır. Ölçü kiçikliyinə baxmayaraq memar tikilini bölünməz, bütöv şəkildə həll etməmişdir. Əksinə o, binadakı funksional bölgüdə tam yararlanaraq dinamik məkan quruluşu yaratmağa çalışmışdır. Məzmunu bilərəkdən belə mürəkkəbləşdirməkdə müəyyən ibtidailik duyulsa da, bu abidənin təkcə planına deyil, məkan quruluşuna da bədii oynaqlıq vermişdir. Məhəmməd məscidinin kompozisiya ifadəliyini bu bəzəksiz qapalı kütlələrin biçim plastikliyi və qarşılıqlı uyarlığı yaradır. Memarlıq kütlələrinin olduqca məntiqli və sərbəst düzülüşü, eləcə də hörgü işinin yarıyonulu daşlardan aparılması, məscidə zəngin işıq-kölgə effekti, heykəlvari bədiilik vermişdir.
Minarəsi
Məhəmməd məscidinin kompozisiya dominantı – minarə ibadət salonun tutumu ilə fiziki bağlılıqda deyil. Buna, eləcə də ibadət salonunun ölçücə kiçikliyinə əsaslanan bəzi araşdırmaçılar məscid binasının minarədən sonra tiklidiyini iddia edirlər.
Məscidin minarəsi silindr şəklində olub, yuxarıya getdikcə daralır. Mütəxəssislərin fikrincə, tutduğu mövqeyə görə bu minarədən müşahidə məntəqəsi kimi istifadə edilmişdilər. Minarənin yuxarı hissəsini əhatə edən iri stalaktitlər burada təkcə bəzək elementi rolunu oynamır, eyni zamanda konstruktiv xarakter daşıyaraq daş eyvanı saxlayır. Eyvanaltı daşların üzərində gözəl həndəsi ornamentlər yonulmuşdur. Minarənin XI əsrdə tikildiyi ehtimal olunur.
İslamın yayıldığı ilk dövrlərdə minarələr şəhər quruluşunda dinin başlıca simvolu olduğundan məscidlərin minarələri çox iri və əzəmətli tikilirdi. Ölçü iriliyi onların bina quruluşuna üzvi şəkildə daxil edilməsinə imkan vermirdi. Samirədəki bəlli Malviyyə minarəsi (IX əsr), Orta Asiyanın X – XII əsr minarələrində bu cəhət aydın duyulur. Səlcuqlular dövrünün bizə bəlli olan Azərbaycan minarələri (, , Ərdəbil Cümə məscidi) də ayrıca dayanan olmuşdur. Sonralar İslam dinin dayanıqlaşması ilə bağlı məscid quruluşları təkamül prosesi keçirir və bu proses minarələrin ölçü və biçimlərinə, eləcə də bina quruluşunda yerləşmə tərzinə təsir göstərir. Minarələr incələşərək məscid kompozisiyasının ayrılmaz bölümünə çevrilir.
Dekorativ bəzəklər
Zəngin dekorativ elementlərlə bəzədilmiş bir otaqlı ibadət zalına şimal tərəfdən çox da böyük olmayan vestibül birləşir. Qala divarının mərkəzi oxunda daşla şəbəkə şəklilli bağlanmış bir cüt pəncərə var. Oxvarı taxtabanla tamamlanan zal həm Şərq və Qərb tərəfdən çata bənzər ornamentli pəncərələrlə bəzədilmişdir. Maraqlı faktdır ki, Bakı-Abşeron memarlığı üçün yad olan bişmiş kərpiclə lentvari şəkildə tağbəndin çərçivəsi boyunca ornament quraşdırılmışdır.
Məscidə bitişik şəkildə qaldırılmış silindirik formalı minarə yuxarıdan stalaktitli karniz üzərinə oturdulmuş daş şəbəkəli azançı (müəzzin) eyvanı ilə tamamlanır. Minarə daxilində quraşdırılmış dolama (spiralşəkilli) daş pilləkənlər ibadət zalının döşəməsindən başlanır. Minarənin müəyyən yüksəkliyində məscidin damına keçmək üçün qapı vardır. Dama iri daş plitələr döşənmişdir. Minarənin yuxarı hissəsində stalaktik kəmər boyu ərəb dilində kufi xətlə Quran ayəsi yazılmışdır. Minarənin özülü alçaq və kvadrat formadadır.
Məscidin cənub fasadı, kəskin şəkildə qabarmış yarımsilindrik həcmli mehrab və minillik daş divar fonunda, çatma pəncərələrlə təmsil olunmuş, uzanmış proporsiyalar şəklində canlanır. Məscidin həcm kompozisiyasının dinamikasını ətraf tikililəri kölgədə qoyan minarə təmsil edir. Abidədə aparılmış bərpa işləri üzərində epiqrafik yazısı olan bu qədim məscidinin memarlıq simasını bütövlüklə canlandırdı.
Məscidin cənub fasadı yarımdairə həcmli mehrabla və minillik divar fonunda oxvari tağbənd pəncərələrlə dartılmış proporsiyalar şəklində özünü göstərir. Məscidin dinamik kompozisiya fonunda ucalan minarə ətraf tikililər arasında hakim mövqedə durur. Bərpa işləri zamanı Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbinin bütün mahiyyəti bu məscidin simasında açıldı. İçəri şəhər hələ də orta əsr abidələrində qiymətli memarlıq irsinin açılmayan saxlanc yeridir. Ona görə də çox da böyük olmayan bu yerlərin hər qarışında yeni bina hissələri, sürprizlər meydana çıxır.
Bütün orta əsr Bakı məscidləri kimi Məhəmməd mscidinin də ölçü kiçikliyi şəhərin öz ölçüsü və funksiyası ilə bağlı olmuşdur. Memarlıq əsərindən daha çox bütöv kütlədən yonulmuş heykəltəraşlıq əsərinə bənzəyən məscidin sərt əzəmətində XI əsr Bakısının qala şəhərliyi əks olunmuşdur.
Qalereya
-
![image]()
Minarə -
![image]()
Məscidin arxa görünüşü -
![image]()
Sınıqqala (Məhəmməd) məscidinin ön tərəfdən görüntüsü -
![image]()
Məscid 2019-cu ildə
İstinadlar
- "Ziya Bünyadov, Azərbaycan Atabəylər dövləti" (PDF). 2010-06-12 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2010-10-26.
- H. Q. 471 = M. 19.07. 1078-8.07.1079
- Əbu Bəkr ibn əz-Zəki. Raudat al-Kuttab və Xadikat al-Albab. Əli Sevimin nəşri, Ankara, 1972
- C. Qiyasi, Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 43.
- İçərişəhər dövlət qorğunun saytı. https://icherisheher.gov.az/az/2-monument/ 2022-07-07 at the Wayback Machine.
- C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 44.
- Bakı və Abşeronda İslam mədəniyyəti abidələri: məscidlər [ölü keçid]
Həmçinin bax
 | YUNESKO-nun Ümumdünya irsi, obyekt № 958 ing. • rus. • fr. |
Xarici keçidlər
- Məhəmməd məscidi. icherisheher.gov.az 2009-11-15 at the Wayback Machine (az.)
- "Sınıq Qala" Məhəmməd məscidi scwra.gov.az (az.)
- ( (az.)). . 2011-05-25. 2015-10-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-09.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mehemmed mescidi ve ya Siniqqala mescidi Bakinin dovrumuze catmis en qedim mescidi Iki yeralti ve yerustu mertebelerden ibaret olan mescid binasi X XI esrlerde insa edilmisdir Mehemmed mescidi40 21 55 sm e 49 50 04 s u Olke AzerbaycanSeher Baki BakiYerlesir Iceriseher Mirze Mensur kucesi 42Aidiyyati Iceriseher Dovlet Tarix Memarliq QoruguMemar Mehemmed ibn Ebu BekrTikilme tarixi 1078 1079Uslubu Sirvan Abseron memarliq mektebiVeziyyeti Berpa olunub Resmi sayt icherisheher gov azUNESCO Umumdunya IrsiTipiMedeniKriteriyaviTeyin edilib2000Istinad nom 958DovletAzerbaycanRegionAvropa ve Simali AmerikaAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 2 1KateqoriyaMescidEhemiyyetiDunya ehemiyyetliMehemmed mescidiMescidin plani Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixMescide Siniqqala mescidi adi 1723 cu ilde ruslarin Bakini top atesine tutmasindan sonra verilib Xezer sahili boyunca isgalci yuruslere cixmis I Pyotrun artilleriyasi hemin ilin 26 iyununda Bakini atese tutanda seherin en qocaman mescidinin minaresi de zedelenmisdir Top mermisine qala burcu kimi davam getiren minareye xalq Siniq qala adini vermisdir Abidenin ilkin adi belli deyil Mescidin simal terefindeki kufi xetti ile yazilmis kitabede deyilir Rehimli ve Rehman olan Allahin adi ile Bu mescidin binasini tikmeyi emr etdi Ustad er reis Mehemmed ibn Ebu Bekr Dord yuz yetmis birinci il Mutexxesislerin bir coxu Mehemmed Ebu Bekr oglunu mescidin memari sayir Taninmis alim Cefer Qiyasi ise katibin metninden Mehemmed Ebu Bekr oglunun mescidin sifariscisi oldugu ozu de hemin sexsin seher reisi oldugu anlasilir deye qeyd edir Siniqqala Bakinin salamat qalan en eski mescidi minaresi ise Quzey Azerbaycan minarelerinin en qocamanidir XX esrin evvellerine kimi Siniqqala bir mertebeli mescid olmusdur ve onun tutumu uca minaresine nisbetde kicik gorunmusdur Iki yandan ona yapisdirilmis binalardan azad olduqdan sonra abidenin alt daqi uze cixdi Minare ile mescid binasinin ilkin uyarligi berpa edildi Arxeoloq F E Ibrahimov 1988 ci il arxeoloji qazintilari ile mescidin gozlenilmez iri hecmli sahe qurulusunu kesf etdi Her zaman alcaq formasi ile qebul olunan minare indi kvadrat binovre uzerinde tikilmis mukemmel tikili kimi canlandi Ibadet zalinin altindan das catma qubbe ile ortulmus analoji tipli otaq askar olundu Otagin alt tebeqesinin altinda islama qeder dini ayinlerin elementleri izlenildi Arxeoloji qazintilar zamani tapilan maddi medeniyyet numuneleri bu otagin mehz antik dovrde insa edildiyini ehtimal etmeye esas verir Guman edilir ki mescid burada islamaqeder fealiyyet gosteren atesgahin bunovresi uzerinde ucaldilib Bu otaqdan askar olunmus kapitelli sutunlar Baki tarixinin qedimliyini subut eden esasli delillerdendir Memarliq qurulusuInsa xususiyyetleri Mescidin en kesiyi Mescidin tikildiyi enisli relyefden bacariqla yararlanan memar benzersiz mekan qurulusu olan iki mertebeli tek minareli mescid binasi yaratmisdir Alti qati tagbend ortulu guney fasada cixan bir qapisi ve iki kicik pencere gozu olan dordbucaq planli yerlesgedir Onun sal qaya altinda olan quyusu bezi arxeoloji materiallar antik dovrun sonu ve ilk orta esrlere aid edilmisdir Onu da deyek ki ilkin arasdirmalarda Mehemmed mescidinin daha eski bina atesgah uzerinde yeniden tikilmesi fakti qeyde alinmisdi Ust qatdaki ibadet salonu sahesi 40 m planina ve muhendis helline gore alt qati tekrar edir Salonun quzeye baxan qapisi onunde kicik bir yerleske astana yan qisa tereflerinin her birinde iceriye genislenen kicik pencere gozu var Guney divarin ortasindaki mehrab tagcasinin yanlarinda iri pencere gozleri acilmisdir Bu sebebden Mehemmed mescidinin sivri tagbendle ortulen ibadet salonu kifayet qeder isiqlandirilir Sirvan Abseron memarliq mektebinin baslica prinsiplerinden biri binalarin icerisi ile bayir tutumu arasinda birliyin olmasi Mehemmed mescidine de xasdir Olcu kicikliyine baxmayaraq memar tikilini bolunmez butov sekilde hell etmemisdir Eksine o binadaki funksional bolgude tam yararlanaraq dinamik mekan qurulusu yaratmaga calismisdir Mezmunu bilerekden bele murekkeblesdirmekde mueyyen ibtidailik duyulsa da bu abidenin tekce planina deyil mekan qurulusuna da bedii oynaqliq vermisdir Mehemmed mescidinin kompozisiya ifadeliyini bu bezeksiz qapali kutlelerin bicim plastikliyi ve qarsiliqli uyarligi yaradir Memarliq kutlelerinin olduqca mentiqli ve serbest duzulusu elece de horgu isinin yariyonulu daslardan aparilmasi mescide zengin isiq kolge effekti heykelvari bediilik vermisdir Minaresi Mehemmed mescidinin kompozisiya dominanti minare ibadet salonun tutumu ile fiziki bagliliqda deyil Buna elece de ibadet salonunun olcuce kicikliyine esaslanan bezi arasdirmacilar mescid binasinin minareden sonra tiklidiyini iddia edirler Mescidin minaresi silindr seklinde olub yuxariya getdikce daralir Mutexessislerin fikrince tutdugu movqeye gore bu minareden musahide menteqesi kimi istifade edilmisdiler Minarenin yuxari hissesini ehate eden iri stalaktitler burada tekce bezek elementi rolunu oynamir eyni zamanda konstruktiv xarakter dasiyaraq das eyvani saxlayir Eyvanalti daslarin uzerinde gozel hendesi ornamentler yonulmusdur Minarenin XI esrde tikildiyi ehtimal olunur Islamin yayildigi ilk dovrlerde minareler seher qurulusunda dinin baslica simvolu oldugundan mescidlerin minareleri cox iri ve ezemetli tikilirdi Olcu iriliyi onlarin bina qurulusuna uzvi sekilde daxil edilmesine imkan vermirdi Samiredeki belli Malviyye minaresi IX esr Orta Asiyanin X XII esr minarelerinde bu cehet aydin duyulur Selcuqlular dovrunun bize belli olan Azerbaycan minareleri Erdebil Cume mescidi de ayrica dayanan olmusdur Sonralar Islam dinin dayaniqlasmasi ile bagli mescid quruluslari tekamul prosesi kecirir ve bu proses minarelerin olcu ve bicimlerine elece de bina qurulusunda yerlesme terzine tesir gosterir Minareler inceleserek mescid kompozisiyasinin ayrilmaz bolumune cevrilir Dekorativ bezekler Mescid minaresinin fasadinin planlasdirilmasiPoct markasi 2010 Zengin dekorativ elementlerle bezedilmis bir otaqli ibadet zalina simal terefden cox da boyuk olmayan vestibul birlesir Qala divarinin merkezi oxunda dasla sebeke seklilli baglanmis bir cut pencere var Oxvari taxtabanla tamamlanan zal hem Serq ve Qerb terefden cata benzer ornamentli pencerelerle bezedilmisdir Maraqli faktdir ki Baki Abseron memarligi ucun yad olan bismis kerpicle lentvari sekilde tagbendin cercivesi boyunca ornament qurasdirilmisdir Mescide bitisik sekilde qaldirilmis silindirik formali minare yuxaridan stalaktitli karniz uzerine oturdulmus das sebekeli azanci muezzin eyvani ile tamamlanir Minare daxilinde qurasdirilmis dolama spiralsekilli das pillekenler ibadet zalinin dosemesinden baslanir Minarenin mueyyen yuksekliyinde mescidin damina kecmek ucun qapi vardir Dama iri das pliteler dosenmisdir Minarenin yuxari hissesinde stalaktik kemer boyu ereb dilinde kufi xetle Quran ayesi yazilmisdir Minarenin ozulu alcaq ve kvadrat formadadir Mescidin cenub fasadi keskin sekilde qabarmis yarimsilindrik hecmli mehrab ve minillik das divar fonunda catma pencerelerle temsil olunmus uzanmis proporsiyalar seklinde canlanir Mescidin hecm kompozisiyasinin dinamikasini etraf tikilileri kolgede qoyan minare temsil edir Abidede aparilmis berpa isleri uzerinde epiqrafik yazisi olan bu qedim mescidinin memarliq simasini butovlukle canlandirdi Mescidin cenub fasadi yarimdaire hecmli mehrabla ve minillik divar fonunda oxvari tagbend pencerelerle dartilmis proporsiyalar seklinde ozunu gosterir Mescidin dinamik kompozisiya fonunda ucalan minare etraf tikililer arasinda hakim movqede durur Berpa isleri zamani Sirvan Abseron memarliq mektebinin butun mahiyyeti bu mescidin simasinda acildi Iceri seher hele de orta esr abidelerinde qiymetli memarliq irsinin acilmayan saxlanc yeridir Ona gore de cox da boyuk olmayan bu yerlerin her qarisinda yeni bina hisseleri surprizler meydana cixir Butun orta esr Baki mescidleri kimi Mehemmed mscidinin de olcu kicikliyi seherin oz olcusu ve funksiyasi ile bagli olmusdur Memarliq eserinden daha cox butov kutleden yonulmus heykelterasliq eserine benzeyen mescidin sert ezemetinde XI esr Bakisinin qala seherliyi eks olunmusdur QalereyaMinare Mescidin arxa gorunusu Siniqqala Mehemmed mescidinin on terefden goruntusu Mescid 2019 cu ildeIstinadlar Ziya Bunyadov Azerbaycan Atabeyler dovleti PDF 2010 06 12 tarixinde PDF Istifade tarixi 2010 10 26 H Q 471 M 19 07 1078 8 07 1079 Ebu Bekr ibn ez Zeki Raudat al Kuttab ve Xadikat al Albab Eli Sevimin nesri Ankara 1972 C Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati 1991 seh 43 Iceriseher dovlet qorgunun sayti https icherisheher gov az az 2 monument 2022 07 07 at the Wayback Machine C Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati 1991 seh 44 Baki ve Abseronda Islam medeniyyeti abideleri mescidler olu kecid Hemcinin baxVikianbarda elaqeli media fayllar YUNESKO nun Umumdunya irsi obyekt 958 ing rus fr Azerbaycan memarligi Sirvan Abseron memarliq mektebiXarici kecidlerMehemmed mescidi icherisheher gov az 2009 11 15 at the Wayback Machine az Siniq Qala Mehemmed mescidi scwra gov az az az 2011 05 25 2015 10 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 10 09