Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Bu məqaləni lazımdır. |
Liberiya — Qərbi Afrikada dövlət. Liberiya, rəsmi olaraq Liberiya Respublikası; Qərbi Afrika sahillərində yerləşir, şimal-qərbdən Sierra Leone, şimaldan Qvineya, Şərqdən Kot-d’İvuarla həmsərhətdir. Mənası "azadların torpağı" deməkdir. Liberiya əvvəllər qul kimi Afrikadan aparılmış Amerikalıların nəsilləri tərəfindən qurulmuşdur. Ən böyük və paytaxt şəhəri Monroviyadır. Rəsmi dili ingilis dilidir.
| Liberiya | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Republic of Liberia | |||||
| |||||
| The love of liberty brought us here Azadlıq sevgisi bizi bura gətirdi | |||||
| Himn: All Hail, Liberia, Hail! | |||||
 | |||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Monroviya-882 min sakin (2008-ci il) | ||||
| İdarəetmə forması | Prezident respublikası | ||||
| Prezident | [22.I.2024 ~] | ||||
| [22.I.2024 ~] | |||||
| Sahəsi | Dünyada 104-cü | ||||
| • Ümumi | 111369 km² | ||||
| • Su sahəsi (%) | 1% | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 4 040 min nəfər (129-cu) | ||||
| • Siyahıyaalma (23.III. 2008) | 3 476 608 nəf. | ||||
| • Sıxlıq | 36 nəf./km² | ||||
| ÜDM (AQP) | |||||
| • Ümumi | 2,9 milliard dollar (183-cü) | ||||
| • Adambaşına | 750 dollar () | ||||
| İnternet domeni | .lr | ||||
| LR | |||||
| BOK kodu | LBR | ||||
| Telefon kodu | +231 | ||||
| Saat qurşaqları | |||||
| Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Coğrafiya
Olduqca mürəkkəb səthi əraziyə malik olan Liberyanın təxminən 560 km olan qumlu və alçaq sahil xətti boyunca kiçik göllər, bataqlıqlar və bəzən qayalıqlar uzanır. Genişliyi 23–40 km arasında dəyişən sahil zolağında yüngül kələ-kötür təpələr birdən-birə yüksələrək yeri dar bir meşə qurşağına buraxır. Orta hündürlüyü 180–300 m olan bu qurşağı meşə örtüyünün seyrəkləşdiyi bir plato əvəz edir. Vadilərlə yarılmış bu platonun yüksəkliyi 450–650 m arasında dəyişir. Liberyanın şimal bölgəsi dağlıqdır. 1350 metrə qədər yüksələn təpələr var. Bu bölgənin ən yüksək nöqtəsi olan , Qvineya sərhədində olan Guest House (Qonaq Evi) Təpəsində 1.381 m-ə çatır.
Dağlıq bölgədən başlayan və çayları cənub-qərb istiqamətində axaraq Atlantik okeanına tökülür. Fil Dişi Sahili sərhədini təşkil edən bir hissəsi nəqliyyata əlverişlidir. O biri əhəmiyyətli axar sular , , və . St. Paul çayı üzərində, paytaxtın 27 km şimal-şərqindəki şəlalələrdə qurulan anbar əhəmiyyətli bir qaynağıdır.
Ölkə torpaqlarının yeraltı sərvətlərini təşkil edən qranit, şist və sumaq daşı tərkibli qayalıq laylar var. Sahil boyunca qum yataqları uzanır.
İqlim xüsusilə sahildə il ərzində isti və nəmlidir. Yağış mövsümü maydan oktyabra, quraq mövsüm isə noyabrda aprelə qədər uzanır. Dekabr ayında səhradan sahilə doğru əsən və zərərli tozlu və quru çöl küləkləri da iqlimə təsir edir. İllik ortalama istilik 18 °C ilə 29 °C arasındadır. Qışda orta istilik 24 °C, yayda isə 33 °C-dir. Sahil xəttində 5.080 mm-ə çatan illik yağıntı miqdarı, daxili hissələrə doğru azalaraq 1.780 mm-ə qədər enir.
Tarixi
Afrikanın müstəmləkə idarəçiliyi görməmiş tək ölkəsi və qitənin ən qədim respublikasıdır. Liberiya yaxın vaxtlarda iki vətəndaş müharibəsi görüb: Liberiya vətəndaş müharibəsi (1989–1996) və İkinci Liberiya vətəndaş müharibəsi (1999–2003). İkinci vətəndaş müharibəsi yüzminlərlə insanın köçməsinə və iqtisadiyyatinin çökməsinə səbəb olmuşdur.
Siyasət
Liberiya hökuməti Amerika Birləşmiş Ştatları hökumət sistemini əsas tutaraq qurulmuş unitar konstitusiyalı bir respublikadır və demokratiya ilə idarə olunur. Hakimiyyətin bölgüsü prinsipi var. Qanunvericilik prezident başçılığında, icra Liberiya Məclisi və Ali məhkəmə tərəfindən həyata keçirilir.
Prezident dövlət başçısı və eyni zamanda başkomandandır.
8 noyabr 2005-ci ildə 14 illik vətəndaş müharibəsindən sonra prezident seçkiləri keçirildi. Prezident seçkilərində kemiş futbolçu George Weah və köhnə maliyyə naziri Ellen Johnson-Sirleaf namizədliyini irəli sürdülər. Seçkilərdə minlərlə beynəlxalq müşahidəçilər iştirak etdi və təhlükəsizliyi 15,000 BMT sülhməramlıları və 1 həftə əvvəl işə götürülmüş üç min Liberiya polisi təmin etdi.
23 Noyabrda seçkiləri Charles Taylor hökumətindəki keçmiş maliyyə naziri Ellen Johnson-Sirleaf qazandı və Afrika tarixində dövlət başçısı vəzifəsinə seçilən ilk qadın oldu. Seçki Komissiyasının açıqladığı nəticələrə görə, prezident seçkilərinin ikinci turunda 59,4% səs topladığı halda, George Weah 40,6% səs topladı.
İqtisadiyyat
Liberiyada böyük həçmdə əkinçilik və dəmir filizi ixracatına əsaslanan, inkişaf yolunda olan bazar iqtisadiyyatı qüvvədədir. Yaxın dövrdə açıq qapı siyasətinin və xarici sərmayəyə yaradılan rahat şəraitin təsiri ilə yüksək iqtisadi artım sürəti, 1980-ci illərin əvvəllərində artan idxal neft xərcinin və dünya səviyyəsindəki durğunluğu təsiri ilə nisbətən zəifləmişdir.
İstinadlar
- .
 | Liberiya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Liberiya Qerbi Afrikada dovlet Liberiya resmi olaraq Liberiya Respublikasi Qerbi Afrika sahillerinde yerlesir simal qerbden Sierra Leone simaldan Qvineya Serqden Kot d Ivuarla hemserhetdir Menasi azadlarin torpagi demekdir Liberiya evveller qul kimi Afrikadan aparilmis Amerikalilarin nesilleri terefinden qurulmusdur En boyuk ve paytaxt seheri Monroviyadir Resmi dili ingilis dilidir LiberiyaRepublic of LiberiaBayraq Gerb d The love of liberty brought us here Azadliq sevgisi bizi bura getirdiHimn All Hail Liberia Hail Resmi dilleri ingilis diliPaytaxt Monroviya 882 min sakin 2008 ci il Idareetme formasi Prezident respublikasiPrezident 22 I 2024 22 I 2024 Sahesi Dunyada 104 cu Umumi 111369 km Su sahesi 1 Ehalisi Ehali 4 040 min nefer 129 cu Siyahiyaalma 23 III 2008 3 476 608 nef Sixliq 36 nef km UDM AQP Umumi 2 9 milliard dollar 183 cu Adambasina 750 dollar Internet domeni lrLRBOK kodu LBRTelefon kodu 231Saat qursaqlari UTC 0Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllarLiberiyanin topoqrafik xeritesiCografiyaOlduqca murekkeb sethi eraziye malik olan Liberyanin texminen 560 km olan qumlu ve alcaq sahil xetti boyunca kicik goller bataqliqlar ve bezen qayaliqlar uzanir Genisliyi 23 40 km arasinda deyisen sahil zolaginda yungul kele kotur tepeler birden bire yukselerek yeri dar bir mese qursagina buraxir Orta hundurluyu 180 300 m olan bu qursagi mese ortuyunun seyreklesdiyi bir plato evez edir Vadilerle yarilmis bu platonun yuksekliyi 450 650 m arasinda deyisir Liberyanin simal bolgesi dagliqdir 1350 metre qeder yukselen tepeler var Bu bolgenin en yuksek noqtesi olan Qvineya serhedinde olan Guest House Qonaq Evi Tepesinde 1 381 m e catir Dagliq bolgeden baslayan ve caylari cenub qerb istiqametinde axaraq Atlantik okeanina tokulur Fil Disi Sahili serhedini teskil eden bir hissesi neqliyyata elverislidir O biri ehemiyyetli axar sular ve St Paul cayi uzerinde paytaxtin 27 km simal serqindeki selalelerde qurulan anbar ehemiyyetli bir qaynagidir Olke torpaqlarinin yeralti servetlerini teskil eden qranit sist ve sumaq dasi terkibli qayaliq laylar var Sahil boyunca qum yataqlari uzanir Iqlim xususile sahilde il erzinde isti ve nemlidir Yagis movsumu maydan oktyabra quraq movsum ise noyabrda aprele qeder uzanir Dekabr ayinda sehradan sahile dogru esen ve zererli tozlu ve quru col kulekleri da iqlime tesir edir Illik ortalama istilik 18 C ile 29 C arasindadir Qisda orta istilik 24 C yayda ise 33 C dir Sahil xettinde 5 080 mm e catan illik yaginti miqdari daxili hisselere dogru azalaraq 1 780 mm e qeder enir TarixiAfrikanin mustemleke idareciliyi gormemis tek olkesi ve qitenin en qedim respublikasidir Liberiya yaxin vaxtlarda iki vetendas muharibesi gorub Liberiya vetendas muharibesi 1989 1996 ve Ikinci Liberiya vetendas muharibesi 1999 2003 Ikinci vetendas muharibesi yuzminlerle insanin kocmesine ve iqtisadiyyatinin cokmesine sebeb olmusdur SiyasetLiberiya hokumeti Amerika Birlesmis Statlari hokumet sistemini esas tutaraq qurulmus unitar konstitusiyali bir respublikadir ve demokratiya ile idare olunur Hakimiyyetin bolgusu prinsipi var Qanunvericilik prezident basciliginda icra Liberiya Meclisi ve Ali mehkeme terefinden heyata kecirilir Prezident dovlet bascisi ve eyni zamanda baskomandandir 8 noyabr 2005 ci ilde 14 illik vetendas muharibesinden sonra prezident seckileri kecirildi Prezident seckilerinde kemis futbolcu George Weah ve kohne maliyye naziri Ellen Johnson Sirleaf namizedliyini ireli surduler Seckilerde minlerle beynelxalq musahideciler istirak etdi ve tehlukesizliyi 15 000 BMT sulhmeramlilari ve 1 hefte evvel ise goturulmus uc min Liberiya polisi temin etdi 23 Noyabrda seckileri Charles Taylor hokumetindeki kecmis maliyye naziri Ellen Johnson Sirleaf qazandi ve Afrika tarixinde dovlet bascisi vezifesine secilen ilk qadin oldu Secki Komissiyasinin aciqladigi neticelere gore prezident seckilerinin ikinci turunda 59 4 ses topladigi halda George Weah 40 6 ses topladi IqtisadiyyatLiberiyada boyuk hecmde ekincilik ve demir filizi ixracatina esaslanan inkisaf yolunda olan bazar iqtisadiyyati quvvededir Yaxin dovrde aciq qapi siyasetinin ve xarici sermayeye yaradilan rahat seraitin tesiri ile yuksek iqtisadi artim sureti 1980 ci illerin evvellerinde artan idxal neft xercinin ve dunya seviyyesindeki durgunlugu tesiri ile nisbeten zeiflemisdir Istinadlar Liberiya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin