Leksikalogiya (yun.lexikos-lüğət və logos-təlim) — dilçiliyin bir bölməsi olub, dildəki bütün sözləri öyrənir.
Leksikologiya dilçilikdə
Leksikologiya dilçiliyin bir bölməsi olub, dilin müasir vəziyyətində və eləcə də tarixi inkişaf prosesində lüğət tərkibini öyrənir. Müasir Azərbaycan dilinin lüğət tərkibinə danışıqda rol oynayan bütün sözlər və frazeoloji vahidlər daxildir. Bununla belə, lüğət tərkibi, sadəcə söz yığımından ibarət olmayıb, leksik vahidlərin mürəkkəb bir sistemini təşkil edir.
Azərbaycan dilinin leksikologiyası müasir və tarixi leksikologiya olmaq üzrə iki qismə ayrılır. Müasir Azərbaycan dilinin leksikologiyası o dildə danışan xalqın tarixi ilə əlaqədar olaraq yaranmış lüğət tərkibinin əsas söz qruplarını və onların müasir vəziyyətini öyrədir. Tarixi leksikologiya isə lüğət tərkibinin əmələ gəlməsindən və onun inkişaf yollarından bəhs edilir.
Leksikologiyanın əsas məqsədi dilin lüğət tərkibini bir sistem kimiöyrənməkdən ibarətdir. Odur ki, leksikologiyaya, eyni zamanda sözlərin məna xüsusiyyətindən danışan bəhs də daxil edilir ki, bu bəhs ayrılıqda semasiologiya adlanır.
Leksikologiyanın əsas məqsədi sözün mahiyyətini və tərkibini, sözlərin mənasını və çoxmənalılığını aydınlaşdırmaqdan, sözün inkişaf qanunlarını dəqiqləşdirməkdən və sözlərin mənaca qruplarını müəyyənləşdirməkdən ibarətdir. Burada eyni zamanda , sözlərin əmələgəlmə tarixi və müasir Azərbaycan ədəbi dili lüğət tərkibi necə yarandığı və inkişaf etdiyi də nəzərdən keçirilir.
Leksikologiya, həmçinin dilin leksik tərkibini onun aktiv və passiv fondu baxımından tədqiq edir, öyrənir. Burada köhnəliklə yenilik arasında, istifadədən çıxmaqda olan sözlərlə yeni yaranmaqda olan sözlər arasında gedən bir mübarizənin nəticəsi kimi arxaizmlər, tarixizmlər nəzərdən keçirilir, neologizmlərin yaranması qanunauyğunluğu müəyyənləşdirilir. Söz dilin vahididir. Dildəki sözlərin hamısı birlikdə dilin lüğət tərkibini, yəni leksikasını təşkil edir. Sözlər əşyaları, hərəkəti, əlaməti, miqdarı və s. ifadə etməyə xidmət göstərir. Hər bir sözün ifadə etdiyi mənaya onun leksik mənası deyilir. Sözlərin leksik mənası izahlı lüğətlərdə öz ifadəsini tapır. Dilimizdəki sözlərin çoxunun həm leksik, həm də qrammatik mənası vardır. Sözün birbaşa ifadə etdiyi mənaya onun leksik mənası deyilir. Başqa sözlə dəsək, sözün leksik mənası onun məzmununu bildirməsi, hər hansı bir anlayışı ifadə etməsidir. Məsələn: “İzin” sözü icazə almaq leksik mənası, isim və adlıq halda olması qrammatik mənasıdır. Sözün leksik mənasini bir neçə yolla izah etmək olar: Verilən sözə yaxın mənalı söz seçməklə. Məsələn:təməl- bünövrə, azadlıq - müstəqillik — sərbəstlik. Əşyanın, hərəkətin əlamətlərini izah etməklə.
Məsələn:dəmirçi — metaldan müxtəlif alətlər hazırlayan pesə sahibi, sarıköynəksarı rəngli quş, şütümək- sürətlə ötüb keçmək. Sözün hissələrinin mənasını açmaqla. Məsələn: mürəkkəbqabı — içində yazı üçün mürəkkəb saxlanılan qab, ovlaq - ov yeri. Sözün leksik mənası ilə yanası, onun qrammatik mənası da olur. Sözün qrammatik mənası onun hər hansı bir əşyanın adını, əlamətini, miqdarını və s. bildirməsidir.
Məsələn: «qələm» sözü əşyanın adını, «qırmızı» əlamətini, «bir» isə miqdarını bildirir. Buna görə də bu sözlərdən birincisi isim, ikincisi sifət, üçüncüsü isə saydır. Deməli, sözün qrammatik mənası onun hansı nitq hissəsi olması deməkdir. Dilimizdəki sözlərin bır çoxu həm həqiqi, həm də məcazi mənada işlədılir. Sözün ilkin, əsas mənası onun həqiqi mənasıdır. Məsələn: "dəmir qapı", "daş divar", "yıımşaq çörək" və s. söz birləşmələrindəki birinci tərəflər həqiqi mənada işlənmişdir. Sözün sonradan qazandığı törəmə mənası isə onıın məcazi mənası adlanır. Məcazi məna çox vaxt bənzətmə vasitəsilə və ya insanlara məxsus hərəkətlərin cansız əşyalara aid edilməsi yolu ilə yaranır. Məsələn: "dəmir iradə", "daş ürək", "yumşaq söz" və s. söz birləşmələrindəki birinci tərəflər - "dəmir", "daş" və “yumşaq" sözləri bənzətmə yolu ilə yaranmışdır. "Təbiət gülür", "Təbiət oyanır", "Günəş gizləndi" və s.
Səlim Cəfərov "Müasir Azərbaycan dili (leksika)",Şərq-Qərb, 2007
Xarici keçidlər
Azərbaycan dilinin leksikası
Avqust 12, 2021
leksikologiya, leksikalogiya, lexikos, lüğət, logos, təlim, dilçiliyin, bölməsi, olub, dildəki, bütün, sözləri, öyrənir, mündəricat, dilçilikdə, həmçinin, istinadlar, xarici, keçidlər, dilçilikdə, redaktə, dilçiliyin, bölməsi, olub, dilin, müasir, vəziyyətində. Leksikalogiya yun lexikos luget ve logos telim dilciliyin bir bolmesi olub dildeki butun sozleri oyrenir Mundericat 1 Leksikologiya dilcilikde 2 Hemcinin bax 3 Istinadlar 4 Xarici kecidlerLeksikologiya dilcilikde RedakteLeksikologiya dilciliyin bir bolmesi olub dilin muasir veziyyetinde ve elece de tarixi inkisaf prosesinde luget terkibini oyrenir Muasir Azerbaycan dilinin luget terkibine danisiqda rol oynayan butun sozler ve frazeoloji vahidler daxildir Bununla bele luget terkibi sadece soz yigimindan ibaret olmayib leksik vahidlerin murekkeb bir sistemini teskil edir 1 Azerbaycan dilinin leksikologiyasi muasir ve tarixi leksikologiya olmaq uzre iki qisme ayrilir Muasir Azerbaycan dilinin leksikologiyasi o dilde danisan xalqin tarixi ile elaqedar olaraq yaranmis luget terkibinin esas soz qruplarini ve onlarin muasir veziyyetini oyredir Tarixi leksikologiya ise luget terkibinin emele gelmesinden ve onun inkisaf yollarindan behs edilir Leksikologiyanin esas meqsedi dilin luget terkibini bir sistem kimioyrenmekden ibaretdir Odur ki leksikologiyaya eyni zamanda sozlerin mena xususiyyetinden danisan behs de daxil edilir ki bu behs ayriliqda semasiologiya adlanir Leksikologiyanin esas meqsedi sozun mahiyyetini ve terkibini sozlerin menasini ve coxmenaliligini aydinlasdirmaqdan sozun inkisaf qanunlarini deqiqlesdirmekden ve sozlerin menaca qruplarini mueyyenlesdirmekden ibaretdir Burada eyni zamanda sozlerin emelegelme tarixi ve muasir Azerbaycan edebi dili luget terkibi nece yarandigi ve inkisaf etdiyi de nezerden kecirilir Leksikologiya hemcinin dilin leksik terkibini onun aktiv ve passiv fondu baximindan tedqiq edir oyrenir Burada kohnelikle yenilik arasinda istifadeden cixmaqda olan sozlerle yeni yaranmaqda olan sozler arasinda geden bir mubarizenin neticesi kimi arxaizmler tarixizmler nezerden kecirilir neologizmlerin yaranmasi qanunauygunlugu mueyyenlesdirilir Soz dilin vahididir Dildeki sozlerin hamisi birlikde dilin luget terkibini yeni leksikasini teskil edir Sozler esyalari hereketi elameti miqdari ve s ifade etmeye xidmet gosterir Her bir sozun ifade etdiyi menaya onun leksik menasi deyilir Sozlerin leksik menasi izahli lugetlerde oz ifadesini tapir Dilimizdeki sozlerin coxunun hem leksik hem de qrammatik menasi vardir Sozun birbasa ifade etdiyi menaya onun leksik menasi deyilir Basqa sozle desek sozun leksik menasi onun mezmununu bildirmesi her hansi bir anlayisi ifade etmesidir Meselen Izin sozu icaze almaq leksik menasi isim ve adliq halda olmasi qrammatik menasidir Sozun leksik menasini bir nece yolla izah etmek olar Verilen soze yaxin menali soz secmekle Meselen temel bunovre azadliq musteqillik serbestlik Esyanin hereketin elametlerini izah etmekle Meselen demirci metaldan muxtelif aletler hazirlayan pese sahibi sarikoyneksari rengli qus sutumek suretle otub kecmek Sozun hisselerinin menasini acmaqla Meselen murekkebqabi icinde yazi ucun murekkeb saxlanilan qab ovlaq ov yeri Sozun leksik menasi ile yanasi onun qrammatik menasi da olur Sozun qrammatik menasi onun her hansi bir esyanin adini elametini miqdarini ve s bildirmesidir Meselen qelem sozu esyanin adini qirmizi elametini bir ise miqdarini bildirir Buna gore de bu sozlerden birincisi isim ikincisi sifet ucuncusu ise saydir Demeli sozun qrammatik menasi onun hansi nitq hissesi olmasi demekdir Dilimizdeki sozlerin bir coxu hem heqiqi hem de mecazi menada isledilir Sozun ilkin esas menasi onun heqiqi menasidir Meselen demir qapi das divar yiimsaq corek ve s soz birlesmelerindeki birinci terefler heqiqi menada islenmisdir Sozun sonradan qazandigi toreme menasi ise oniin mecazi menasi adlanir Mecazi mena cox vaxt benzetme vasitesile ve ya insanlara mexsus hereketlerin cansiz esyalara aid edilmesi yolu ile yaranir Meselen demir irade das urek yumsaq soz ve s soz birlesmelerindeki birinci terefler demir das ve yumsaq sozleri benzetme yolu ile yaranmisdir Tebiet gulur Tebiet oyanir Gunes gizlendi ve s Hemcinin bax RedakteAntonimler ToponimikaIstinadlar Redakte Selim Ceferov Muasir Azerbaycan dili leksika Serq Qerb 2007Xarici kecidler RedakteAzerbaycan dilinin leksikasiMenbe https az wikipedia org w index php title Leksikologiya amp oldid 6089516, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
