fbpx
Wikipedia

Köln kafedralı

Avqust 07, 2021

Köln kafedralı (lat. Ecclesia Cathedralis Sanctorum Petri et Mariae, rəsmən Hohe Domkirche St. Petrus) — Almaniyanın Köln şəhərində yerləşən Roma-Katolik kilsəsidir. Kafedral həm də Köln arxiyepiskopunun iqamətgahı və yeparxiyanın inzibati binası kimi istifadə olunur. Alman katolisizminin və qotik memarlığın ən məşhur abidələrindən biri olan tikili, həm də UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir. Hər gün 20,000-dən çox insanın ziyarət etdiyi kafedral Almaniyanın ən məşhur turistik obyektlərindən birdir.

Köln kafedralı
alm. Kölner Dom‎
Kafedralın qərb fasadının görünüşü
50°56′29″ şm. e. 6°57′29″ ş. u.
Ölkə Almaniya Almaniya
Şəhər Köln
Yerləşir Köln
Aidiyyatı Roma-Katolik kilsəsinin Köln arxiyeparxiyası
Memar Memar Cerard
Tikilmə tarixi 1248—1880
Üslubu Qotika
Hündürlüyü 157 m
Uzunluğu
  • 144,5 m
Eni 86,25 m
Vəziyyəti Bərpa olunub.
Rəsmi sayt koelner-dom.de
TipiMədəni
Kriteriyai,ii,iv
Təyin edilib1996
İstinad nöm.292
DövlətAlmaniya
RegionAvropa
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Köln kafedralının inşasına 1248-ci ildə başlanılmış və 1473-cü ildə tikinti işləri tam başa çatmamış dayandırılmışdır. XIX əsrdə yenidən başladılan tikinti işləri orijinal plan əsasında 1880-ci ildə tamamlanmışdır. 144.5 metr (474 ft) uzunluğu və 86.5 m (284 ft) eni olan kafedralın qüllələrinin hündürlüyü 157 m (515 ft)-dir. Şimali Avropanın ən böyük qotik kilsəsi olan Köln kafedralı həm də dünyada Ulm kilsəsindən sonra ən hündür kilsədir. İki nəhəng qüllə kilsəyə dünyada ən böyük kilsə fasadlarından birinə malik olmaq imkanı vermişdir. Kilsə xoru bütün orta əsrlər kilsələri arasında böyük ölçülərə (3.6:1) malikdir.

Kölnün orta əsr memarları Üç Kral məbədi relikviyası üçün inşa etdikləri bu nəhəng məbədin həm də Müqəddəs Roma imperiyası imperatorunun ibadət yeri olacağını nəzərə almışdılar. Orta əsrlər dövründə yarımçıq qalmasına baxmayaraq, Köln kafedralı, “müstəsna həqiqi dəyərinə görə şah əsər” kimi dəyərləndirilmiş və “orta əsrlərdə, elə də də müasir dövrdə Avropada güclü xristian inancının simvollarından biri” olması bildirilmişdir.

Tarixi

Qədim dövr

1248-ci ildə Köln kafedralının inşa olunması haqqında qərar verildikdə, onun inşa olunmasının planlaşdırıldığı yerdə müxtəlif tikililər var idi ki, onlardan da ən qədiminin Merkuri Avqust tərəfindən inşa edilmiş Roma məbədinin yerində tikilmiş buğda dükanı olduğu güman edilir. IV əsrdən etibarən ərazi xristianlar tərəfindən məskunlaşmışdı, ərazidə çoxsaylı xristian binaları, o cümlədən, “qədim kafedral” adlandırılan və Köln yepiskopu Maternusun sifarişi ilə inşa edilmiş, dördbucaqlı quruluşa malik bir kilsə də var idi. VI əsrdə inşa edilmiş vəftizxana isə kilsənin şərq tərəfində yerləşirdi. IX əsrdə köhnə kafedralın inşası üçün vəftizxana sökülmüşdü. Hazırda vəftizananın və səkkizguşəli vəftizmalın qalıqları qalmaqdadır. Qədim kafedral adlandırılan ikinci kilsə 818-ci ildə tamamlanmışdı. Yeni kafedralın tikintisi üçün sökülmələrin həyata keçirildiyi 1248-ci ildə 30 aprel günü baş vermiş yanğın ikinci kafedral binasını da dağıtmışdı.

Orta əsrlərdə

 
Yarımçıq qalmış kafedralın 1856-cı ildə görünüşü.

1164-cü ildə Müqəddəs Roma imperiyasının imperatoru I Fridrix Barbarossa Milandakı Sant Eustorco bazilikasından əldə etdiyi Üç kral relikviyasını Kölnə gətirərək arxiyepiskop Reynald fon Dasselə təqdim edir. Böyük dini əhəmiyyətə malik olan relikviya bütün xristian aləmindən gələn zəvvarlar tərəfindən ziyarət edilirdi. Dəyərli dini artefaktın düzgün yerləşdirilməsi kilsə xadimləri üçün olduqca mühüm idi, buna görə də Amiyen kafedralının nümunəsində yeni qotik kafedralın inşaat işlərinə start verilmişdi.

Kafedralın təməl daşı 15 avqust 1248-ci ildə arxiyepiskop Konrad fon Hoxştaden tərəfindən qoyulmuşdur. Kilsənin şərq qanadının inşası 1322-ci ildə memar Gerhard fon Rile tərəfindən tamamlanmış, və digər hissədə inşaat işlərinin davam etdiyi müddətdə inşaatın tamamlandığı hissənin istifadə edilməsi üçün tamamlanmış hissə müvəqqəti divarla ayrılmışdır. Binanın bu mərhələsində səksən dörd asma xor stulu quraşdırılmışdı. XIV əsrin ortalarında qərb qanadında inşaat işləri memar Mayklın rəhbərliyi altında aprılmışdır. Lakin, 1473-cü ildə cənub qülləsində işlər zənglərə qədər çatdıqda inşaat dayandırıldı və 400 il ərzində Kölndə istiqamət göstərən obyekt kimi inşaat zamanı quraşdırılmış kran sökülmədi.

Sonradan sağ və sol qanadlar arasında nefin inşası bir müddət davam etdirilsə də, XVI əsrdə bütün inşaat işləri dayandırılmışdı.

XIX əsr tamamlanması

 
Tamamlanmış kafedralın qərb fasadının 1911-ci il görünüşü.

XIX əsrdə, orta əsrlərə qarşı marağın artdığı bir mühitdə, kilsənin orijinal fasad planının aşkarlanmasından sonra protestant Prussiya rəhbərliyi kilsədə inşaat işlərinin tamamlanmasına qərar verdi. Bu nəticə vətəndaşların səyi nəticəsində əldə edildi; 1842-ci ildə əsası qoyulmuş “Central-Dombauverein” adlı qeyri-hökumət təşkilatı inşaat işləri üçün lazım olan xərcin üçdə ikisini topladı, qalan xərclər isə Prussiya hökuməti tərəfindən ödənildi. Dövlət bunu 1815-ci ildə qazandığı çoxsaylı katolik əhali ilə ünsiyyət qurmağa bir vasitə kimi görürdü.

1842-ci ildə başlanan inşaat işlərində orta əsrlərin plan və təsvirləri tamamilə qorunub saxlansa da, dəmir tavan atmaları kimi müasir inşaat materaiallarından istifadə olunmuşdur. Neflər tamamlanmış, qüllələrin inşaati yerinə yetirilmiş və 1870-ci ildə zənglər quraşdırılmışdı.

İnşaat işlərinin başlanmasından 632 il sonra, 14 avqust 1880-ci ildə Almaniyanın ən böyük kilsəsinin inşaat işlərinin tamamlanması ümummilli bayram səviyyəsində qeyd edildi. Bayram tədbirlərinə imperator I Vilhelm də qoşuldu.

II Dünya Müharibəsi və müharibədən sonrakı dövr

 
Köln kafedralının qarşısında məhv edilmiş Pantera tankı və ABŞ əsgəri.

II Dünya Müharibəsində Kölnün bombalanması zamanı, kafedral on dörd bomba zərbəsi aldı. Ciddi dağıntılara məruz qalsa da, məbəd tamamilə məhv olmuş şəhərin mərkəzində ucalmağa davam edirdi. Müharibənin sonrakı illərdə kafedralın böyük qoşa qüllələri Almaniyanın içərilərinə doğru irəliləyən düşmən qüvvələrinin istiqaməti müəyyənləşdirməkdə istifadə etdikləri əsas obyekt kimi sitifadə edilmişdir və ola bilsin ki, kafedralın tamamilə dağıdılmamasının (Frauenkirxanın dağıdılması kimi) da əsas səbəbi bu idi. 1945-ci ildə isə kafedral ABŞ əsgərləri tərəfindən döyüş sığınacağı kimi istifadə olunmuşdu.

Müharibədən sonra kafedralın təmir işləri 1956-cı ildə tamamlanmışdı. Şimal-qərb qülləsində, kafedralın yanında dağıdılmış binadan götürülmüş kərpiclərlə düzgün aparılmayan bərpa işləri aydın seçilən kobud görüntünün meydana çıxmasına səbəb olmuş və bu vəziyyət 2005-ci ilə kimi müharibənin xatirəsi kimi saxlanılmışdı, lakin sonradan uyğun materiallarla aparılan inşaat-bərpa işləri kafedralı əvvəlki vəziyyətinə qaytarmağa kömək etmişdir. Kərpic əlavələrini binanın sağ tərəfində də görmək mümkündür.

Külək, yağış və çirklənmə məbədin fsada daşlarını daimi zədələdiyindən, mütəmmadi olaraq binanın fasadında təmizləmə, bərpa və təmir işləri aparılır, buna görə də kafedralın bəzi hissələrində təmir pilləkənləri heç vaxt sökülmür. Kafedralın inşası və təmiri üçün yaradılmış “Dombauhütte”də Reyn vilayətinin ən yaxşı daş ustaları xidmət göstərir. Kölndə geniş yayılmış zarafata görə “Dombauhütte”nin rəhbəri olan “Dombaumeister”in (rəhbər memar) katolik olması və başının gicəllənməməsi vacibdir. Hazırda Dombaumeister Maykl Hakdır. Təmir bərpa işlərinə tələb olunan xərclərin yarısı hələ də Dombauverein tərəfindən ödənilir.

25 avqust 2007-ci ildə kafedralın cənub transpert pəncərəsində yeni vitraj quraşdırılmışdır. 113 kv. metr (1.220 kv. ft.) böyüklüyündə olan vitrajın müəllifi alman rəssamı Cerard Riçterdir. Rəngarəng xalçaya oxşayan bu əsər 11500 eyni ölçülü, rəngarəng şüşə parçalarından yığılmışdır. İkinci Dünya Müharibəsində kafedralın orijinal pəncərəsinin itirilməsindən sonra uzun müddət həmin pəncərə adi şüşə ilə örtülmüşdü. Kafedralın arxiyepiskopu, Kardinal Yoahim Meysner vitrajın açılışında iştirak etməmişdir.

Dünya Mədəni İrsi

1996-cı ildə kafedral UNESCO-nun Mədəni baxımdan dəyərli əsərlər siyahısına daxil edilmişdir. Yaxınlıqda hündürmərtəbəli binanın tikilməsinə görə 2004-cü ildə abidə “Təhlikədə olan Ümumdünya irsi” siyahısına daxil edilmişdir, baxmayaraq ki, kafedralın yalnız qərb hissəsi üçün təhlükə ola bilərdi. 2006-cı ildə Almaniya hökumətinin kafedral ətrafında ondan daha hündür binanın tikintisini qadağan etməsindən sonra abidə təhlükə siyahısından çıxarılmışdır.

Ümumdüünya irsi siyahısına daxil olması və yerləşdiyi əlverişli məkana görə Köln kafedralı Almaniyanın ən çox turist qəbul edən məkanlarından biridir və gələn turistlərin böyük bir hissəsini dini məqsədlə ziyarətə gələnlər təşkil edir.

Ziyarətçilərə 509 spiralvari daş pilləkənlə yuxarı qalxaraq 98 m (322 ft) hündürlükdə yerləşən müşahidə meydançasından şəhərin mənzərəsini izləməyə icazə verilir. Platformadan Reyn sahilinə gözəl mənzərə açılır.

2005-ci il Dünya Gənclər Günü festivalları ilə əlaqədar dünya turnesi çərçivəsində, Almaniyaya apostolik səfəri zamanı Roma papası XVI Benedikt 18 avqust 2005-ci ildə Köln kafedralını ziyarət edib. Həmin dövrdə kafedral təxminən bir milyondan çox ziyarətçi qəbul etmişdi. Həmçinin kafedral Dünya Gənclər Günü ilə əlaqədar olaraq gala gecəsinə də ev sahibliyi etmiş və gecədə Ser Gilbert Levinin idarə etdiyi Kral Filarmoniya Orkestri və London Filarmoniya Xoru tərəfindən Bethovenin “Missa Solemnis” messası ifa edilmişdi.

Memarlıq xüsusiyyətləri

Ümumi planı, stili və mərkəzi nefin hündürlüyü baxımından Köln kafedralının dizaynı əsasən Amiyen kafedralı əsasında hazırlanmışdır. Əksər qotik kafedrallarda olduğu kimi Köln kafedralının da planı latın xaçı formasındadır. Onun hər iki tərəfində yerləşdirilmiş girişlər, təxminən böyük bir hissəsi dağılmış Buve kafedralı hündürlükdə olan dünyanın ən böyük qotik tağlarından birini saxlamağa kömək edir. Xaricdən isə həmin tağlar fransız manerası ilə işlənmiş kontrofortlara söykənir. Kafedralın şərqində bir ambulatoriya yerləşir, ikinci dəhliz isə yeddi şapelin arasından keçir.

XIX əsr binaları ilə müqayisədə orta əsrlər xoru daha fərqli quruluşa və daha az mexaniki detallara malik idi. Fransız stilində tərtib olunmuş çox hündür sıratağlar, incə, dar triforium şəbəkəli pəncərələrdən süzülən rəngarəng şüalarla işıqlandırılır. Yuxarı pəncərələr çox hündürdə yerləşir və onların aşağısında hələ də bəzi qədim fiqurativ şüşələr saxlanmışdır. Pəncərələr tağvari tikilmə ilə tamamlanır və pəncərə tağları mərkəzə gələrək çatmatağlarla birləşir. Çatmatağlar isə dörd tərəfə haçalanaraq tarazlanmanı təmin edir.

Xorun bir çox orijinal detalları, o cümlədən orijinal fittinqləri və oyma kioskları olduğu kimi saxlanmışdır və təəccüblüdür ki, məbədi təhqir edən Fransa İnqlab Ordusu da onları dağıtmamışdı. Məbədin orta əsr girişinin üstündə yerləşdirilmiş böyük Müqəddəs Kristofer heykəli yuxarıdan aşağı baxır.

Nef bir çox XIX əsr vitrajları ilə bəzədilmişdir. Onlardan cənub tərəfdə yerləşən və “Bayernfenster” adlanan beş dəst vitraj Bavariya kralı I Lüdviqin kafedrala hədiyyəsidir və həmin dövrün alman rəssamlığının xüsusiyyətlərini daşıyır.

Ulm, Vyana və Regensburq kafedralları kimi, Köln kafedralı da xarici görünüşcə, xüsusilə uzaq məsafədən baxdıqda, şiş ucların dominantlığı fonunda sırf alman memarlığının cizgilərini daşıyır.

  • "Quşgözü baxış" zamanı kafedralın xaçvari planının görünüşü

  • Kafedralın cənub fasadının artırması

  • Xorun arxasında yerləşən və 1300-cü illərdə hazırlanmış 48 kral pəncərəsi (Koenigsfenster)

  • Nefin şərqdən görünüşü

  • Bavariya pəncərəsi

  • "Qaranquş yuvası" adlı bu orqan 1998-ci ildə kafedralın 750 illik yubileyinin qeyd edilməsi zamanı inşa olunmuşdu.

Ölçülər

 
Cənub qurtaracağında yerləşən
xorun XIX əsr kəsiyi
 
Kafedralın ümumi xaçvari planı
Ümumi hündürlük 144.58 m (474.3 ft)
Ümumi en 86.25 m (283.0 ft)
Qərb fasadının eni 61.54 m (201.9 ft)
Transept fasadın eni 39.95 m (131.1 ft)
Nefin eni (dəhliz interyeri ilə birgə) 45.19 m (148.3 ft)
Cənub qülləsinin hündürlüyü 157.31 m (516.1 ft)
Şimal qülləsinin hündürlüyü 157.38 m (516.3 ft)
Turel silsiləsinin hündürlüyü 109.00 m (357.61 ft)
Transept fasadın hündürlüyü 69.95 m (229.5 ft)
Dam silsiləsinin hündürlüyü 61.10 m (200.5 ft)
Nefin daxili hündürlüyü 43.35 m (142.2 ft)
Binanın sahəsi 7,914 m² (85,185.59 kv ft)
Pəncərələrin yerüstü sahəsi 10,000 m² (107,639.10 sq ft)
Damın yerüstü sahəsi 12,000 m² (129,166.93 sq ft)
Kontrforslarsız ümumi həcm 407,000 m³ (14,400,000 ku ft)

Xəzinələri

Kafedralın incilərindən biri 1322-ci ildə quraşdırılmış Yüksək Altardır. O, dikinə ucaldılmış 15 fut (4.6 m) hündürlükdə bərk qara mərmərdən inşa edilmişdir. Ön və yanlarda yerləşdirilmiş ağ mərmər nişlərin üzərində “Bakirənin tacqoyması” səhnəsindən fiqurlar vardır.

Kafedralda saxlanan ən qiymətli sənət əsəri Köln arxiyepiskopu Filipp fon Heynsberqin sifarilşi ilə 1167-1191-ci illərdə Verdunlu Nikolas tərəfindən hazırlanmış Üç Kral məbədi relikviyasıdır. Ənənəvi inanca görə bu dəyərli sənət əsərinin içində I Fridrix Barbarossa 1164-cü ildə Milanı tutmasından sonra ələ keçirərək Kölnə gətirdiyi, Milad ulduzu arxasınca Yerusəlimə gəlmiş üç maqın qalıqları saxlanılır. Bürünc və gümüşdən bazilika formasında hazırlanmış məbəd, memarlıq detalları və fiqurativ heykəlciklərlə bəzədilmişdir. Məbədin üzərində emalla çəkilmiş çoxlu naxışlar və daş qaşlar var. 1864-cü ildə açılmış məbədin içərisindən sümük və paltar qalıqları aşkarlanmışdır.

Müqəddəs qabların saxlandığı otaq yaxınlığında orta əsrlərə aid olan, palıd ağacından yonulmuş, üzərində boya və qızıl izləri olan Gero xaçı yerləşir. 960-cı illərdə arxiyepiskop Geronun sifarişi ilə hazırlandığına inanılan xaç, şimali Alp ərazisində hazırlanmış ən qədim xaç olmaqla, həm də Şimali Avropanın orta əsrlərə aid müstəqil dayanan ilk və ən böyük heykəllərindən biridir.

Gizli şapeldə yerləşən “Mailänder Madonna” ("Milan Madonnası") 1290-cı illərdə hazırlanmış taxta heykəldir və heykəldə Xeyirdua almış Madonna və Körpə İsa təsvir olunmuşdur. Kilsənin altarı isə rəssam Stefan Loxner tərəfindən internasional qotika üslubunda işlənmişdir. Altarda həm də Müqəddəs İrmenqardanın relikviyası saxlanılır.

  • Milan Madonnası

  • Müqəddəs Kristofer heykəli

  • Stefan Loxnerin hazırladığı Köln kafedralının "Patron müqəddəslər altarı"

  • Gero xaçı

Yəhudi lövhələri

Kilsənin interyer divarlarında bir neçə tablet yerləşdirilmişdir ki, həmin tabletlərdə də arxiyepiskop II Engelbert (1262-1267) tərəfindən müəyyənləşdirilmiş qayda yazılmışdı. Həmin qaydaya görə yəhudilərə Kölndə yaşamağa icazə verilirdi.

Kilsə musiqisi

Kilsədə “Klais Orgelbau” şirkəti tərəfindən istehsal olunmuş iki orqan vardır. Transept orqan 1948-ci ildə, nef orqanı isə 1998-ci ildə quraşdırılmışdır. Kafedralın orqanistləri Cozef Zimmermann, Klemens Qanz (1985-2001) və Uinfrayd Boniqdir (2001).

Zənglər

Kafedralın on bir kilsə zəngi var ki, onlardan da dördü orta əsrlərə aiddir. Onlardan birincisi 1418-ci ildə hazırlanmış, 1437-ci ildə quraşdırılmış və 1880-ci ildə təmir edilmiş 3.8 ton çəkisi olan “Üç Kral Zəngi”dir (Dreikönigsglocke). Digər iki zənglər, Pretiosa (10.5 ton çəkisi olan zəng Qərbdə ən böyük kilsə zəngidir) və Speciosa (5.6 ton) isə 1448-ci ildə quraşdırılmışdır və bu günə kimi yerində qalmaqdadır.

XIX əsrdə kafedralın inşası tamamlanarkən, kilsə zənglərinin sayının da artırılmasına qərar verildi. I Vilhelmin bu məqsədlə 1870-1871-ci illərdə ələ keçirdiyi fransız bürüncündən topu kilsəyə bağışlaması bu işi daha da asanlaşdırdı. 22 parçadan ibarət olan artilleriya silahı 11 may 1872-ci ildə kafedralın həyətində nümayiş etdirildi. 19 avqust 1872-ci ildə Andreas Hamm Frankenthalda həmin hissələrdən 27.000 kq çəkisi olan zəngin hazırlanmasında istifadə etdi. Ton harmonik olmadaığından 13 noyabr 1873-cü ildə daha bir cəhd edildi. Zəngin hazırlanması xərclərini öz öhdəsinə götürmüş Mərkəzi Kafedral Asossasiyası həmin zəngdən imtina etdi. 3 oktyabr 1874-cü ildə daha bir cəhd edildi. Nəhayət 13 may 1875-ci ildə Kölnə gətirilən nəhəng zəng kilsədə quraşdırıldı. 1918-ci ildə Almaniyanın hərbi əməliyyatlarının dəstəklənməsi məqsədi ilə zəng kilsədən söküldü.

1922-ci ildə quraşdırılmış 24 ton çəkisi olan Müqəddəs Pyotr zəngi (Petersglocke) həm də dünyanın ən böyük azad-yellənən zəngidir.

 
Müqəddəs Pyotr zəngi, zəngin sağ tərəfində dayanmış insan zəngin ölçüsünü anlamağa kömək edir.
Kiçik qüllə zəngləri
  • Gecə zəngi (Mettglocke) 0.280 ton
  • Consecration Bell (Wandlungsglocke) 0.425 ton
  • Angelus zəngi (Angelusglocke) 0.763 ton
Cənub helezonunda əsas zəng dəstəsi
  • Salam zəngi (Aveglocke) 0.830 ton
  • Fəsil zəngi (Kapitelsglocke) 1.400 ton
  • Müqəddəs İosif zəngi (Josephglocke) 2.200 ton
  • Müqəddəs Ursula zəngi (Ursulaglocke) 2.550 ton
  • Üç Kral zəngi (Dreikönigsglocke) 3.800 ton
  • Speciosa 5.600 ton
  • Pretiosa 10.500 ton
  • Müqəddəs Pyotr zəngi (St. Petersglocke,Almaniyanın ən böyük zəngi) 24.000 ton

İstinadlar

  1. ↑ "UNESCO World Heritage Sites, Cologne Cathedral". Whc.unesco.org. İstifadə tarixi: 01 avqust 2014.
  2. A Little Closer to Heaven, the official movie, Cologne Cathedral website. Retrieved 01 avqust 2014.
  3. . Koelner-dom.de. 2016-06-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 01 avqust 2014.
  4. Banister Fletcher, A History of Architecture on the Comparative Method
  5. Kafedralın yanında yerləşən vəftizmal qalıqları
  6. Wim Swaan
  7. Wim Swaan son tarix olaraq 1560-cı ili göstərsə də, əksər alimlər 1520-ci ilin son inşaat tarixi oldmasını qəbul edirlər.
  8. Fallows, Samuel, ed. (1895). Progress. The University Association. səh. 468. İstifadə tarixi: 13 August 2011.
  9. Monate im Dunkeln, Dr. Heinrich Schneider, 1955 (Dissertation)
  10. http://www.spiegel.de/kultur/gesellschaft/neugestaltetes-fenster-gerhard-richter-digitalisiert-koelner-dom-a-501994.html, spiegel.de, 25.08.2007, Yoxlanılıb: 01 Avqust 2014
  11. Fortini, Amanda (9 December 2007). "Pixelated Stained Glass". The New York Times. ISSN 0362-4331. İstifadə tarixi: 01 avqust 2014.
  12. Wim Swaan, Banister Fletcher
  13. Joan Holladay, Iconography of the High Altar in Cologne Cathedral, (1989)
  14. Arthistory, Pensilvaniya Universiteti
  15. Howard Hibbard
  16. A social and religious history of the Jews, Salo Wittmayer Baron, 2nd Edition, Columbia University Press, 1965, p. 174

Ədəbiyyat

  • Wim Swaan, The Gothic Cathedral, Omega Books (1969), ISBN 0-907853-48-X
  • Banister Fletcher, A History of Architecture on the Comparative Method.
  • Howard Hubbard, Masterpieces of Western Sculpture, Thames and Hudson, ISBN 0-500-23278-4
  • Wolff, Arnold, Cologne Cathedral. Its History – Its Works of Arts, Verlag (editor) Kölner Dom, Cologne: 2nd edition 2003, ISBN 978-3-7743-0342-3

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  Vikianbarda Köln kafedralı ilə əlaqəli mediafayllar var.
  • Köln kafedralının rəsmi saytı  (ing.)  (alm.)  (isp.)
  • UNESCO Ümumdünya İrsi, Köln kafedralı
Sələfləri 
Ruan kafedralı 		Dünyanın ən hündür tikilisi
1880-1884
157.38 m 		Xələfləri 
Vaşinqton abidəsi
Sələfləri 
Ruan kafedralı 		Dünyanın ən hündür binası
1880–1890
157.38 m 		Xələfləri 
Ulm kilsəsi
Sələfləri 
Ruan kafedralı 		Avropanın ən hündür binası
1880–1890
157.38 m 		Xələfləri 
Ulm kilsəsi

   Almaniya portalı    Memarlıq portalı    Xristianlıq portalı

Avqust 07, 2021
köln, kafedralı, ecclesia, cathedralis, sanctorum, petri, mariae, rəsmən, hohe, domkirche, petrus, almaniyanın, köln, şəhərində, yerləşən, roma, katolik, kilsəsidir, kafedral, həm, köln, arxiyepiskopunun, iqamətgahı, yeparxiyanın, inzibati, binası, kimi, istif. Koln kafedrali lat Ecclesia Cathedralis Sanctorum Petri et Mariae resmen Hohe Domkirche St Petrus Almaniyanin Koln seherinde yerlesen Roma Katolik kilsesidir Kafedral hem de Koln arxiyepiskopunun iqametgahi ve yeparxiyanin inzibati binasi kimi istifade olunur Alman katolisizminin ve qotik memarligin en meshur abidelerinden biri olan tikili hem de UNESCO nun Umumdunya irsi siyahisina daxil edilmisdir 1 Her gun 20 000 den cox insanin ziyaret etdiyi kafedral Almaniyanin en meshur turistik obyektlerinden birdir 2 Koln kafedralialm Kolner Dom Kafedralin qerb fasadinin gorunusu50 56 29 sm e 6 57 29 s u Olke Almaniya AlmaniyaSeher KolnYerlesir KolnAidiyyati Roma Katolik kilsesinin Koln arxiyeparxiyasiMemar Memar CerardTikilme tarixi 1248 1880Uslubu QotikaHundurluyu 157 mUzunlugu 144 5 mEni 86 25 mVeziyyeti Berpa olunub Resmi sayt koelner dom deUNESCO Umumdunya IrsiTipiMedeniKriteriyai ii ivTeyin edilib1996Istinad nom 292DovletAlmaniyaRegionAvropa Vikianbarda elaqeli mediafayllarKoln kafedralinin insasina 1248 ci ilde baslanilmis ve 1473 cu ilde tikinti isleri tam basa catmamis dayandirilmisdir XIX esrde yeniden basladilan tikinti isleri orijinal plan esasinda 1880 ci ilde tamamlanmisdir 144 5 metr 474 ft uzunlugu ve 86 5 m 284 ft eni olan kafedralin qullelerinin hundurluyu 157 m 515 ft dir 3 Simali Avropanin en boyuk qotik kilsesi olan Koln kafedrali hem de dunyada Ulm kilsesinden sonra en hundur kilsedir Iki neheng qulle kilseye dunyada en boyuk kilse fasadlarindan birine malik olmaq imkani vermisdir Kilse xoru butun orta esrler kilseleri arasinda boyuk olculere 3 6 1 malikdir 4 Kolnun orta esr memarlari Uc Kral mebedi relikviyasi ucun insa etdikleri bu neheng mebedin hem de Muqeddes Roma imperiyasi imperatorunun ibadet yeri olacagini nezere almisdilar Orta esrler dovrunde yarimciq qalmasina baxmayaraq Koln kafedrali mustesna heqiqi deyerine gore sah eser kimi deyerlendirilmis ve orta esrlerde ele de de muasir dovrde Avropada guclu xristian inancinin simvollarindan biri olmasi bildirilmisdir 1 Mundericat 1 Tarixi 1 1 Qedim dovr 1 2 Orta esrlerde 1 3 XIX esr tamamlanmasi 1 4 II Dunya Muharibesi ve muharibeden sonraki dovr 1 5 Dunya Medeni Irsi 2 Memarliq xususiyyetleri 2 1 Olculer 3 Xezineleri 3 1 Yehudi lovheleri 4 Kilse musiqisi 4 1 Zengler 5 Istinadlar 6 Edebiyyat 7 Hemcinin bax 8 Xarici kecidlerTarixi RedakteQedim dovr Redakte 1248 ci ilde Koln kafedralinin insa olunmasi haqqinda qerar verildikde onun insa olunmasinin planlasdirildigi yerde muxtelif tikililer var idi ki onlardan da en qediminin Merkuri Avqust terefinden insa edilmis Roma mebedinin yerinde tikilmis bugda dukani oldugu guman edilir IV esrden etibaren erazi xristianlar terefinden meskunlasmisdi erazide coxsayli xristian binalari o cumleden qedim kafedral adlandirilan ve Koln yepiskopu Maternusun sifarisi ile insa edilmis dordbucaqli qurulusa malik bir kilse de var idi VI esrde insa edilmis veftizxana ise kilsenin serq terefinde yerlesirdi IX esrde kohne kafedralin insasi ucun veftizxana sokulmusdu Hazirda veftizananin ve sekkizguseli veftizmalin qaliqlari qalmaqdadir 5 Qedim kafedral adlandirilan ikinci kilse 818 ci ilde tamamlanmisdi Yeni kafedralin tikintisi ucun sokulmelerin heyata kecirildiyi 1248 ci ilde 30 aprel gunu bas vermis yangin ikinci kafedral binasini da dagitmisdi Orta esrlerde Redakte Yarimciq qalmis kafedralin 1856 ci ilde gorunusu 1164 cu ilde Muqeddes Roma imperiyasinin imperatoru I Fridrix Barbarossa Milandaki Sant Eustorco bazilikasindan elde etdiyi Uc kral relikviyasini Kolne getirerek arxiyepiskop Reynald fon Dassele teqdim edir Boyuk dini ehemiyyete malik olan relikviya butun xristian aleminden gelen zevvarlar terefinden ziyaret edilirdi Deyerli dini artefaktin duzgun yerlesdirilmesi kilse xadimleri ucun olduqca muhum idi buna gore de Amiyen kafedralinin numunesinde yeni qotik kafedralin insaat islerine start verilmisdi Kafedralin temel dasi 15 avqust 1248 ci ilde arxiyepiskop Konrad fon Hoxstaden terefinden qoyulmusdur Kilsenin serq qanadinin insasi 1322 ci ilde memar Gerhard fon Rile terefinden tamamlanmis ve diger hissede insaat islerinin davam etdiyi muddetde insaatin tamamlandigi hissenin istifade edilmesi ucun tamamlanmis hisse muveqqeti divarla ayrilmisdir Binanin bu merhelesinde seksen dord asma xor stulu qurasdirilmisdi XIV esrin ortalarinda qerb qanadinda insaat isleri memar Mayklin rehberliyi altinda aprilmisdir Lakin 1473 cu ilde cenub qullesinde isler zenglere qeder catdiqda insaat dayandirildi ve 400 il erzinde Kolnde istiqamet gosteren obyekt kimi insaat zamani qurasdirilmis kran sokulmedi 6 Sonradan sag ve sol qanadlar arasinda nefin insasi bir muddet davam etdirilse de XVI esrde butun insaat isleri dayandirilmisdi 7 XIX esr tamamlanmasi Redakte Tamamlanmis kafedralin qerb fasadinin 1911 ci il gorunusu XIX esrde orta esrlere qarsi maragin artdigi bir muhitde kilsenin orijinal fasad planinin askarlanmasindan sonra protestant Prussiya rehberliyi kilsede insaat islerinin tamamlanmasina qerar verdi Bu netice vetendaslarin seyi neticesinde elde edildi 1842 ci ilde esasi qoyulmus Central Dombauverein adli qeyri hokumet teskilati insaat isleri ucun lazim olan xercin ucde ikisini topladi qalan xercler ise Prussiya hokumeti terefinden odenildi Dovlet bunu 1815 ci ilde qazandigi coxsayli katolik ehali ile unsiyyet qurmaga bir vasite kimi gorurdu 1842 ci ilde baslanan insaat islerinde orta esrlerin plan ve tesvirleri tamamile qorunub saxlansa da demir tavan atmalari kimi muasir insaat materaiallarindan istifade olunmusdur Nefler tamamlanmis qullelerin insaati yerine yetirilmis ve 1870 ci ilde zengler qurasdirilmisdi Insaat islerinin baslanmasindan 632 il sonra 14 avqust 1880 ci ilde Almaniyanin en boyuk kilsesinin insaat islerinin tamamlanmasi umummilli bayram seviyyesinde qeyd edildi 8 Bayram tedbirlerine imperator I Vilhelm de qosuldu II Dunya Muharibesi ve muharibeden sonraki dovr Redakte Koln kafedralinin qarsisinda mehv edilmis Pantera tanki ve ABS esgeri II Dunya Muharibesinde Kolnun bombalanmasi zamani kafedral on dord bomba zerbesi aldi Ciddi dagintilara meruz qalsa da mebed tamamile mehv olmus seherin merkezinde ucalmaga davam edirdi Muharibenin sonraki illerde kafedralin boyuk qosa qulleleri Almaniyanin icerilerine dogru irelileyen dusmen quvvelerinin istiqameti mueyyenlesdirmekde istifade etdikleri esas obyekt kimi sitifade edilmisdir ve ola bilsin ki kafedralin tamamile dagidilmamasinin Frauenkirxanin dagidilmasi kimi da esas sebebi bu idi 1945 ci ilde ise kafedral ABS esgerleri terefinden doyus siginacagi kimi istifade olunmusdu 9 Muharibeden sonra kafedralin temir isleri 1956 ci ilde tamamlanmisdi Simal qerb qullesinde kafedralin yaninda dagidilmis binadan goturulmus kerpiclerle duzgun aparilmayan berpa isleri aydin secilen kobud goruntunun meydana cixmasina sebeb olmus ve bu veziyyet 2005 ci ile kimi muharibenin xatiresi kimi saxlanilmisdi lakin sonradan uygun materiallarla aparilan insaat berpa isleri kafedrali evvelki veziyyetine qaytarmaga komek etmisdir Kerpic elavelerini binanin sag terefinde de gormek mumkundur Kulek yagis ve cirklenme mebedin fsada daslarini daimi zedelediyinden mutemmadi olaraq binanin fasadinda temizleme berpa ve temir isleri aparilir buna gore de kafedralin bezi hisselerinde temir pillekenleri hec vaxt sokulmur Kafedralin insasi ve temiri ucun yaradilmis Dombauhutte de Reyn vilayetinin en yaxsi das ustalari xidmet gosterir Kolnde genis yayilmis zarafata gore Dombauhutte nin rehberi olan Dombaumeister in rehber memar katolik olmasi ve basinin gicellenmemesi vacibdir Hazirda Dombaumeister Maykl Hakdir Temir berpa islerine teleb olunan xerclerin yarisi hele de Dombauverein terefinden odenilir 25 avqust 2007 ci ilde kafedralin cenub transpert penceresinde yeni vitraj qurasdirilmisdir 113 kv metr 1 220 kv ft boyukluyunde olan vitrajin muellifi alman ressami Cerard Ricterdir Rengareng xalcaya oxsayan bu eser 11500 eyni olculu rengareng suse parcalarindan yigilmisdir Ikinci Dunya Muharibesinde kafedralin orijinal penceresinin itirilmesinden sonra uzun muddet hemin pencere adi suse ile ortulmusdu 10 Kafedralin arxiyepiskopu Kardinal Yoahim Meysner vitrajin acilisinda istirak etmemisdir 11 Dunya Medeni Irsi Redakte 1996 ci ilde kafedral UNESCO nun Medeni baximdan deyerli eserler siyahisina daxil edilmisdir Yaxinliqda hundurmertebeli binanin tikilmesine gore 2004 cu ilde abide Tehlikede olan Umumdunya irsi siyahisina daxil edilmisdir baxmayaraq ki kafedralin yalniz qerb hissesi ucun tehluke ola bilerdi 2006 ci ilde Almaniya hokumetinin kafedral etrafinda ondan daha hundur binanin tikintisini qadagan etmesinden sonra abide tehluke siyahisindan cixarilmisdir Umumduunya irsi siyahisina daxil olmasi ve yerlesdiyi elverisli mekana gore Koln kafedrali Almaniyanin en cox turist qebul eden mekanlarindan biridir ve gelen turistlerin boyuk bir hissesini dini meqsedle ziyarete gelenler teskil edir Ziyaretcilere 509 spiralvari das pillekenle yuxari qalxaraq 98 m 322 ft hundurlukde yerlesen musahide meydancasindan seherin menzeresini izlemeye icaze verilir Platformadan Reyn sahiline gozel menzere acilir 2005 ci il Dunya Gencler Gunu festivallari ile elaqedar dunya turnesi cercivesinde Almaniyaya apostolik seferi zamani Roma papasi XVI Benedikt 18 avqust 2005 ci ilde Koln kafedralini ziyaret edib Hemin dovrde kafedral texminen bir milyondan cox ziyaretci qebul etmisdi Hemcinin kafedral Dunya Gencler Gunu ile elaqedar olaraq gala gecesine de ev sahibliyi etmis ve gecede Ser Gilbert Levinin idare etdiyi Kral Filarmoniya Orkestri ve London Filarmoniya Xoru terefinden Bethovenin Missa Solemnis messasi ifa edilmisdi Memarliq xususiyyetleri RedakteUmumi plani stili ve merkezi nefin hundurluyu baximindan Koln kafedralinin dizayni esasen Amiyen kafedrali esasinda hazirlanmisdir Ekser qotik kafedrallarda oldugu kimi Koln kafedralinin da plani latin xaci formasindadir Onun her iki terefinde yerlesdirilmis girisler texminen boyuk bir hissesi dagilmis Buve kafedrali hundurlukde olan dunyanin en boyuk qotik taglarindan birini saxlamaga komek edir Xaricden ise hemin taglar fransiz manerasi ile islenmis kontrofortlara soykenir Kafedralin serqinde bir ambulatoriya yerlesir ikinci dehliz ise yeddi sapelin arasindan kecir XIX esr binalari ile muqayisede orta esrler xoru daha ferqli qurulusa ve daha az mexaniki detallara malik idi Fransiz stilinde tertib olunmus cox hundur sirataglar ince dar triforium sebekeli pencerelerden suzulen rengareng sualarla isiqlandirilir Yuxari pencereler cox hundurde yerlesir ve onlarin asagisinda hele de bezi qedim fiqurativ suseler saxlanmisdir Pencereler tagvari tikilme ile tamamlanir ve pencere taglari merkeze gelerek catmataglarla birlesir Catmataglar ise dord terefe hacalanaraq tarazlanmani temin edir Xorun bir cox orijinal detallari o cumleden orijinal fittinqleri ve oyma kiosklari oldugu kimi saxlanmisdir ve teeccubludur ki mebedi tehqir eden Fransa Inqlab Ordusu da onlari dagitmamisdi Mebedin orta esr girisinin ustunde yerlesdirilmis boyuk Muqeddes Kristofer heykeli yuxaridan asagi baxir Nef bir cox XIX esr vitrajlari ile bezedilmisdir Onlardan cenub terefde yerlesen ve Bayernfenster adlanan bes dest vitraj Bavariya krali I Ludviqin kafedrala hediyyesidir ve hemin dovrun alman ressamliginin xususiyyetlerini dasiyir Ulm Vyana ve Regensburq kafedrallari kimi Koln kafedrali da xarici gorunusce xususile uzaq mesafeden baxdiqda sis uclarin dominantligi fonunda sirf alman memarliginin cizgilerini dasiyir 12 Qusgozu baxis zamani kafedralin xacvari planinin gorunusu Kafedralin cenub fasadinin artirmasi Xorun arxasinda yerlesen ve 1300 cu illerde hazirlanmis 48 kral penceresi Koenigsfenster Nefin serqden gorunusu Bavariya penceresi Qaranqus yuvasi adli bu orqan 1998 ci ilde kafedralin 750 illik yubileyinin qeyd edilmesi zamani insa olunmusdu Olculer Redakte Cenub qurtaracaginda yerlesenxorun XIX esr kesiyi Kafedralin umumi xacvari plani Umumi hundurluk 144 58 m 474 3 ft Umumi en 86 25 m 283 0 ft Qerb fasadinin eni 61 54 m 201 9 ft Transept fasadin eni 39 95 m 131 1 ft Nefin eni dehliz interyeri ile birge 45 19 m 148 3 ft Cenub qullesinin hundurluyu 157 31 m 516 1 ft Simal qullesinin hundurluyu 157 38 m 516 3 ft Turel silsilesinin hundurluyu 109 00 m 357 61 ft Transept fasadin hundurluyu 69 95 m 229 5 ft Dam silsilesinin hundurluyu 61 10 m 200 5 ft Nefin daxili hundurluyu 43 35 m 142 2 ft Binanin sahesi 7 914 m 85 185 59 kv ft Pencerelerin yerustu sahesi 10 000 m 107 639 10 sq ft Damin yerustu sahesi 12 000 m 129 166 93 sq ft Kontrforslarsiz umumi hecm 407 000 m 14 400 000 ku ft Xezineleri RedakteKafedralin incilerinden biri 1322 ci ilde qurasdirilmis Yuksek Altardir O dikine ucaldilmis 15 fut 4 6 m hundurlukde berk qara mermerden insa edilmisdir On ve yanlarda yerlesdirilmis ag mermer nislerin uzerinde Bakirenin tacqoymasi sehnesinden fiqurlar vardir 13 Kafedralda saxlanan en qiymetli senet eseri Koln arxiyepiskopu Filipp fon Heynsberqin sifarilsi ile 1167 1191 ci illerde Verdunlu Nikolas terefinden hazirlanmis Uc Kral mebedi relikviyasidir Enenevi inanca gore bu deyerli senet eserinin icinde I Fridrix Barbarossa 1164 cu ilde Milani tutmasindan sonra ele kecirerek Kolne getirdiyi Milad ulduzu arxasinca Yeruselime gelmis uc maqin qaliqlari saxlanilir Burunc ve gumusden bazilika formasinda hazirlanmis mebed memarliq detallari ve fiqurativ heykelciklerle bezedilmisdir Mebedin uzerinde emalla cekilmis coxlu naxislar ve das qaslar var 1864 cu ilde acilmis mebedin icerisinden sumuk ve paltar qaliqlari askarlanmisdir Muqeddes qablarin saxlandigi otaq yaxinliginda orta esrlere aid olan palid agacindan yonulmus uzerinde boya ve qizil izleri olan Gero xaci yerlesir 14 960 ci illerde arxiyepiskop Geronun sifarisi ile hazirlandigina inanilan xac simali Alp erazisinde hazirlanmis en qedim xac olmaqla hem de Simali Avropanin orta esrlere aid musteqil dayanan ilk ve en boyuk heykellerinden biridir 15 Gizli sapelde yerlesen Mailander Madonna Milan Madonnasi 1290 ci illerde hazirlanmis taxta heykeldir ve heykelde Xeyirdua almis Madonna ve Korpe Isa tesvir olunmusdur Kilsenin altari ise ressam Stefan Loxner terefinden internasional qotika uslubunda islenmisdir Altarda hem de Muqeddes Irmenqardanin relikviyasi saxlanilir Milan Madonnasi Muqeddes Kristofer heykeli Uc Kral mebedi Stefan Loxnerin hazirladigi Koln kafedralinin Patron muqeddesler altari Gero xaci Yehudi lovheleri Redakte Kilsenin interyer divarlarinda bir nece tablet yerlesdirilmisdir ki hemin tabletlerde de arxiyepiskop II Engelbert 1262 1267 terefinden mueyyenlesdirilmis qayda yazilmisdi Hemin qaydaya gore yehudilere Kolnde yasamaga icaze verilirdi 16 Kilse musiqisi RedakteKilsede Klais Orgelbau sirketi terefinden istehsal olunmus iki orqan vardir Transept orqan 1948 ci ilde nef orqani ise 1998 ci ilde qurasdirilmisdir Kafedralin orqanistleri Cozef Zimmermann Klemens Qanz 1985 2001 ve Uinfrayd Boniqdir 2001 Zengler Redakte Kafedralin on bir kilse zengi var ki onlardan da dordu orta esrlere aiddir Onlardan birincisi 1418 ci ilde hazirlanmis 1437 ci ilde qurasdirilmis ve 1880 ci ilde temir edilmis 3 8 ton cekisi olan Uc Kral Zengi dir Dreikonigsglocke Diger iki zengler Pretiosa 10 5 ton cekisi olan zeng Qerbde en boyuk kilse zengidir ve Speciosa 5 6 ton ise 1448 ci ilde qurasdirilmisdir ve bu gune kimi yerinde qalmaqdadir XIX esrde kafedralin insasi tamamlanarken kilse zenglerinin sayinin da artirilmasina qerar verildi I Vilhelmin bu meqsedle 1870 1871 ci illerde ele kecirdiyi fransiz buruncunden topu kilseye bagislamasi bu isi daha da asanlasdirdi 22 parcadan ibaret olan artilleriya silahi 11 may 1872 ci ilde kafedralin heyetinde numayis etdirildi 19 avqust 1872 ci ilde Andreas Hamm Frankenthalda hemin hisselerden 27 000 kq cekisi olan zengin hazirlanmasinda istifade etdi Ton harmonik olmadaigindan 13 noyabr 1873 cu ilde daha bir cehd edildi Zengin hazirlanmasi xerclerini oz ohdesine goturmus Merkezi Kafedral Asossasiyasi hemin zengden imtina etdi 3 oktyabr 1874 cu ilde daha bir cehd edildi Nehayet 13 may 1875 ci ilde Kolne getirilen neheng zeng kilsede qurasdirildi 1918 ci ilde Almaniyanin herbi emeliyyatlarinin desteklenmesi meqsedi ile zeng kilseden sokuldu 1922 ci ilde qurasdirilmis 24 ton cekisi olan Muqeddes Pyotr zengi Petersglocke hem de dunyanin en boyuk azad yellenen zengidir Muqeddes Pyotr zengi zengin sag terefinde dayanmis insan zengin olcusunu anlamaga komek edir Kicik qulle zengleriGece zengi Mettglocke 0 280 ton Consecration Bell Wandlungsglocke 0 425 ton Angelus zengi Angelusglocke 0 763 tonCenub helezonunda esas zeng destesiSalam zengi Aveglocke 0 830 ton Fesil zengi Kapitelsglocke 1 400 ton Muqeddes Iosif zengi Josephglocke 2 200 ton Muqeddes Ursula zengi Ursulaglocke 2 550 ton Uc Kral zengi Dreikonigsglocke 3 800 ton Speciosa 5 600 ton Pretiosa 10 500 ton Muqeddes Pyotr zengi St Petersglocke Almaniyanin en boyuk zengi 24 000 tonIstinadlar Redakte 1 2 UNESCO World Heritage Sites Cologne Cathedral Whc unesco org Istifade tarixi 01 avqust 2014 A Little Closer to Heaven the official movie Cologne Cathedral website Retrieved 01 avqust 2014 Cologne Cathedral official website Koelner dom de 2016 06 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 01 avqust 2014 Banister Fletcher A History of Architecture on the Comparative Method Kafedralin yaninda yerlesen veftizmal qaliqlari Wim Swaan Wim Swaan son tarix olaraq 1560 ci ili gosterse de ekser alimler 1520 ci ilin son insaat tarixi oldmasini qebul edirler Fallows Samuel ed 1895 Progress The University Association seh 468 Istifade tarixi 13 August 2011 Monate im Dunkeln Dr Heinrich Schneider 1955 Dissertation http www spiegel de kultur gesellschaft neugestaltetes fenster gerhard richter digitalisiert koelner dom a 501994 html spiegel de 25 08 2007 Yoxlanilib 01 Avqust 2014 Fortini Amanda 9 December 2007 Pixelated Stained Glass The New York Times ISSN 0362 4331 Istifade tarixi 01 avqust 2014 Wim Swaan Banister Fletcher Joan Holladay Iconography of the High Altar in Cologne Cathedral 1989 Arthistory Pensilvaniya Universiteti Howard Hibbard A social and religious history of the Jews Salo Wittmayer Baron 2nd Edition Columbia University Press 1965 p 174Edebiyyat RedakteWim Swaan The Gothic Cathedral Omega Books 1969 ISBN 0 907853 48 X Banister Fletcher A History of Architecture on the Comparative Method Howard Hubbard Masterpieces of Western Sculpture Thames and Hudson ISBN 0 500 23278 4 Wolff Arnold Cologne Cathedral Its History Its Works of Arts Verlag editor Kolner Dom Cologne 2nd edition 2003 ISBN 978 3 7743 0342 3Hemcinin bax RedakteQotik memarliq Gero xaciXarici kecidler Redakte Vikianbarda Koln kafedrali ile elaqeli mediafayllar var Koln kafedralinin resmi sayti ing alm isp UNESCO Umumdunya Irsi Koln kafedraliSelefleri Ruan kafedrali Dunyanin en hundur tikilisi1880 1884157 38 m Xelefleri Vasinqton abidesiSelefleri Ruan kafedrali Dunyanin en hundur binasi1880 1890157 38 m Xelefleri Ulm kilsesiSelefleri Ruan kafedrali Avropanin en hundur binasi1880 1890157 38 m Xelefleri Ulm kilsesi Almaniya portali Memarliq portali Xristianliq portaliMenbe https az wikipedia org w index php title Koln kafedrali amp oldid 6042775, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.