Kolıma (saxaХалыма) — Saxa və Maqadan vilayəti (Rusiya) ərazisindən axan çay. Çayın uzunluğu 2129 km təşkil edir. Bu məsafənin 1400 km Maqadan vilayətinin yerdə qalanı isə Yakutiya ərazisindən keçir. Çay hövzəsinin ümumi sahəsi 643.000 km² təşkil edir.
Kolıma Ayan-Yoryax və Kulu çaylarının birləşməsindən əmələ gəlir. Başlanğıcını Oxotsk-Kolımsk ön dağlığından götürür.
Çay sonda Şərqi Sibir dənizinə daxil olam Kolıma körfəzinə tökülür. Deltada çay üç iri qollara bölünür: Kamennaya Kolıma, Poxodskaya Kolıma və Çukoçya. Deltasının eni 110 km, sahəsi isə 3,000 km² təşkil edir.
Hidrologiya
Kolıma çayı, payız, səhər çağı
thumb
Çayın qidalanması qarışıqdır. Qar (47 %), yağış (42 %) və yeraltı sular (11 %) vastəsi ilə qidalanır. Daşqınlar əsasən mayın ortalarından sentyabr ayına qədər müşahidə edilir. Çayın axın sürəti ilin fəsillırindən asılı olaraq dəyişir. Orta axın 2250 m³/s, maksimal 25 100 m³/s (iyun), minimal 23,5 m³/s (aprel) müşahidə edilir. Suyun temperaturu qışda — 10—15 °S, yayda isə (iyulun sonu avqustun əvvəli) 20—22 °s olur. Çay oktyabrın ortaları donur. Yazda deltasında toroslar əmələ gəlir.
Qolları
Ən böyük qolları: Taskan, Seymçan, Popovka, Yasaçnaya, Zıryanka, Ojoqina, Sededema, Sredikan, Baxapça, Buyonda, Balıqıçan, Kamenka, Suqoy, Korkodon, Berezovka, Omolon və Anyoy.
Etimalogiyası
Çayın hövzəsi boyunca yayılmış Evenlər Kolımanı Kulu adlandırırlar. Kulu hazırda təkcə Kolımanın sağ qoluna aid edilir. Evenqlər isə onu kul adlandırırlar. Bu isə çay sahilinin enişi mənasında işlədilir. 1643-ci ildə Mixail Vasileviç Staduxin çayı Kovıma çayı onradan isə Kolıma adlandırır. Hələdə Kul və Kolıma adları arasında heç bir əlaqə tapılmamışdır.
Tarixi
Kolımanın açılışı İndiqirka və Alazey çaylarının ardından aşkarlanmışdır. Çay kazaklar tərəfindən 1638-1939 ci illərdə aşkarlanmışdır. Bəzi fərziyəyə görə isə onu Staduxin 1644-ci ildə kəşf etmişdir. Semen İvanoviç tarcirlər və kazaklarla birlikdə Anadır çayının mənsəbinə çatmaq məqsədi ilə Kolımanı keçməli olmuşdur. Dmiyriy Laptev özünü ekspedisiyası zamanı çayın deltasında olmuşdur. SSRİ-də olan Qulaqların böyük əksəriyyəti sibirdə yerləşmişdir. Onlardan biridə Bereqlaq Kolımanın sahilində yerləşirdi.
Təsərrüffat əhəmiyyəti
Gəmiçilik əhəmiyyəti
Kolıma ilə Baxapça çayının mənsəbinə qədər gəmi ilə sərbəst irliləmmək olur. İlin cəmi 4-5 ay ərzində gəmiçiliyə yararlıdır. Əsas limanları: Seymçan, Zıryanka, və deltasında Çerski.
Ehtiyyatları
Çay üzərində Kolımskaya SES fəaliyyət göstərir. Əldə edilən enerji Maqadan vilayəti və Maqadan şəhərinin ehtiyacını təmin edir. Hazırda isə çay üzərində Ust-Srednekanskaya SES tikintisi həyata keçirilir.
Kolımanın hövzəsi boyunca qızıl ehtiyatları vardır.
Çay balıq məhsulları ilə məşhurdur. Üstəlik vaxtı ilə sahillərində yayılmış canlıların xəz dərilərindən istifadə edilirdi
Ədəbiyyat
William Barr (Arctic historian) Baron Eduard von Toll’s Last Expedition: The Russian Polar Expedition, 1900-1903 (1980). [1]
Shalamov, Varlam Tikhonovich (1994) Kolyma tales [Kolymskie rasskazy], Glad, John (transl.), Penguin twentieth-century classics, Harmondsworth : Penguin, ISBN 0-14-018695-6
Lantzeff, George V., and Richard A. Pierce (1973). Eastward to Empire: Exploration and Conquest on the Russian Open Frontier, to 1750. Montreal: McGill-Queen's U.P.
Qulaq düşərgələri
Black, Richard (February 20, 2012). "Ancient plants back to life after 30,000 frozen years". BBC News.
Avqust 12, 2021
kolıma, çayı, kolıma, saxa, Халыма, saxa, maqadan, vilayəti, rusiya, ərazisindən, axan, çay, çayın, uzunluğu, 2129, təşkil, edir, məsafənin, 1400, maqadan, vilayətinin, yerdə, qalanı, isə, yakutiya, ərazisindən, keçir, çay, hövzəsinin, ümumi, sahəsi, təşkil, e. Kolima saxa Halyma Saxa ve Maqadan vilayeti Rusiya erazisinden axan cay Cayin uzunlugu 2129 km teskil edir Bu mesafenin 1400 km Maqadan vilayetinin yerde qalani ise Yakutiya erazisinden kecir Cay hovzesinin umumi sahesi 643 000 km teskil edir Kolima cayisaxa HalymaOlkeler Rusiya RusiyaSaxa SaxaMensebi Serqi Sibir deniziUzunlugu 2129 kmSu serfi 3 800 m sHovzesinin sahesi 643 000 km menbeyi mensebiKolima cayi Yakutiyanin fiziki xeritesinde 62 17 31 sm e 147 43 57 s u 69 33 05 sm e 161 21 51 s u DSR ru 19010100112019000000019 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Cografiyasi 2 Hidrologiya 3 Qollari 4 Etimalogiyasi 5 Tarixi 6 Teserruffat ehemiyyeti 6 1 Gemicilik ehemiyyeti 6 2 Ehtiyyatlari 7 Edebiyyat 8 Xarici kecidler 9 IstinadlarCografiyasi Redakte Kolimanin hovzesi Kolima Ayan Yoryax ve Kulu caylarinin birlesmesinden emele gelir Baslangicini Oxotsk Kolimsk on dagligindan goturur Cay sonda Serqi Sibir denizine daxil olam Kolima korfezine tokulur Deltada cay uc iri qollara bolunur Kamennaya Kolima Poxodskaya Kolima ve Cukocya Deltasinin eni 110 km sahesi ise 3 000 km teskil edir Hidrologiya Redakte Kolima cayi payiz seher cagi thumb Cayin qidalanmasi qarisiqdir Qar 47 yagis 42 ve yeralti sular 11 vastesi ile qidalanir Dasqinlar esasen mayin ortalarindan sentyabr ayina qeder musahide edilir Cayin axin sureti ilin fesillirinden asili olaraq deyisir Orta axin 2250 m s maksimal 25 100 m s iyun minimal 23 5 m s aprel musahide edilir Suyun temperaturu qisda 10 15 S yayda ise iyulun sonu avqustun evveli 20 22 s olur Cay oktyabrin ortalari donur Yazda deltasinda toroslar emele gelir Qollari RedakteEn boyuk qollari Taskan Seymcan Popovka Yasacnaya Ziryanka Ojoqina Sededema Sredikan Baxapca Buyonda Baliqican Kamenka Suqoy Korkodon Berezovka Omolon ve Anyoy Etimalogiyasi RedakteCayin hovzesi boyunca yayilmis Evenler Kolimani Kulu adlandirirlar Kulu hazirda tekce Kolimanin sag qoluna aid edilir Evenqler ise onu kul adlandirirlar Bu ise cay sahilinin enisi menasinda isledilir 1643 ci ilde Mixail Vasilevic Staduxin cayi Kovima cayi onradan ise Kolima adlandirir Helede Kul ve Kolima adlari arasinda hec bir elaqe tapilmamisdir Tarixi RedakteKolimanin acilisi Indiqirka ve Alazey caylarinin ardindan askarlanmisdir Cay kazaklar terefinden 1638 1939 ci illerde askarlanmisdir Bezi ferziyeye gore ise onu Staduxin 1644 ci ilde kesf etmisdir 1 Semen Ivanovic tarcirler ve kazaklarla birlikde Anadir cayinin mensebine catmaq meqsedi ile Kolimani kecmeli olmusdur Dmiyriy Laptev ozunu ekspedisiyasi zamani cayin deltasinda olmusdur SSRI de olan Qulaqlarin boyuk ekseriyyeti sibirde yerlesmisdir Onlardan biride Bereqlaq 2 Kolimanin sahilinde yerlesirdi Teserruffat ehemiyyeti RedakteGemicilik ehemiyyeti Redakte Kolima ile Baxapca cayinin mensebine qeder gemi ile serbest irlilemmek olur Ilin cemi 4 5 ay erzinde gemiciliye yararlidir Esas limanlari Seymcan Ziryanka ve deltasinda Cerski Ehtiyyatlari Redakte Cay uzerinde Kolimskaya SES fealiyyet gosterir Elde edilen enerji Maqadan vilayeti ve Maqadan seherinin ehtiyacini temin edir Hazirda ise cay uzerinde Ust Srednekanskaya SES tikintisi heyata kecirilir Kolimanin hovzesi boyunca qizil ehtiyatlari vardir Cay baliq mehsullari ile meshurdur Ustelik vaxti ile sahillerinde yayilmis canlilarin xez derilerinden istifade edilirdi 3 Edebiyyat RedakteWilliam Barr Arctic historian Baron Eduard von Toll s Last Expedition The Russian Polar Expedition 1900 1903 1980 1 Shalamov Varlam Tikhonovich 1994 Kolyma tales Kolymskie rasskazy Glad John transl Penguin twentieth century classics Harmondsworth Penguin ISBN 0 14 018695 6Xarici kecidler RedakteKolima olu kecid Kolima Muasir toponimler Arxivlesdirilib 2007 11 27 at the Wayback Machine KolimaIstinadlar Redakte Lantzeff George V and Richard A Pierce 1973 Eastward to Empire Exploration and Conquest on the Russian Open Frontier to 1750 Montreal McGill Queen s U P Qulaq dusergeleri Black Richard February 20 2012 Ancient plants back to life after 30 000 frozen years BBC News Menbe https az wikipedia org w index php title Kolima cayi amp oldid 6011629, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
