Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Karl Menger (alm. Carl Menger; 23 fevral 1840[…], Novı-Sonç, Kiçik Polşa voyevodluğu[d] – 26 fevral 1921, Vyana) — 27 fevral 1921, Vyana, Avstriya) — Avstriya iqtisadçısı.
| Karl Menger | |
|---|---|
| alm. Carl Menger | |
 | |
| Doğum tarixi | 23 fevral 1840[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 26 fevral 1921(81 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Dəfn yeri |
|
| Elm sahəsi | iqtisadiyyat |
| İş yeri | |
| Təhsili |
|
| Tanınmış yetirmələri | Oygen fon Bem-Baverk, Fridrix fon Vizer |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Avstriya məktəbinin ilkin yaradıcılarından biri K. Menger olmuşdur. O, "Xalq təsərrüfatı haqqında elmi prinsiplər", ictimai elmlərin, xüsusən "Siyasi iqtisadın metodları haqqında tədqiqat" (1883) və s. əsərlərin müəllifidir. Bununla belə onun son faydalıqla bağlı nəzəri baxışları əsasən "Siyasi iqtisadın əsasları" (1871) əsərində irəli sürülmüşdür. Bu əsərdə K. Menger Avstriya məktəbi nümayəndələri içərisində ilk dəfə sərvətin faydalığının onun az tapılmasından (nadirliyindən) asılılığını göstərməyə çalışmış, faydalığın azalması prinsipini əsaslandırmışdır. Bu prinsipə üyğun olaraq məhsulun dəyəri təklifin həcmindən asılıdır və onun sərəncamda (ehtiyatda) olan son vahidinin, yəni az vacib olanının faydası ilə müəyyən olunur.
Son faydalılıq prinsipinə tərif verərək K. Menger göstərirdi ki, onun nəzəriyyəsi sərvətlər və insanlar arasında olan münasibətlərə həsr edilmişdir. Bu münasibətlərdə isə ən mühüm məsələ hər hansı bir məhsulun tələbatlar sırasında tutduğu yerdir. K. Menger tədqiqatının metodoloji bazasının fərqli xüsusiyyətlərindən birini mikroiqtisadi təhlil və fərdiyyətçilik təşkil edir. İqtisadi proseslərə belə bir mövqedən yanaşmaq ona cəmiyyətin iqtisadi münasibətlərini təcrid olunmuş (əlahiddə) şəkildə təsərrüfatçılıq edən subyekt baxımından təhlil etməyə imkan vermişdir.
K. Mengerin tədqiqatının əsas cəhətlərindən birini də iqtisadi nemətlərin ayrı-ayrı səviyyələrə bölgüsü təşkil edir. Onun fikrincə insanın ən zəruri, məsələn, ərzağa olan tələbatlarının bilavasitə ödənilməsi ilkin səviyyəli nemət üzərində sərəncam verməyi müəyyən edir. İkinci, üçüncü və daha uzaq səviyyəli nemətlərə malik olmaq üçün isə onları dolayı yollarla tələbatların ödənilməsinə cəlb etmək lazımdır. Menger yazırdı ki, əgər biz yüksək səviyyəli nemətlərə malik deyiliksə, həmin nemətlərin heç birini öz tələbatımız üçün istifadə edə bilmərik. Məsələn, çörək istehsalı üçün (yüksək səviyyəli nemət üçün) ikinci səviyyəli nemətlərə (yanacağa və suya) malik olmasaq, hətta digər zəruri nemətlərin mövcudluğu şəraitində də çörək istehsal edilə bilməz. Onun fikrincə, ilk əvvəl yüksək səviyyəli nemətlər istehlaka daxil olur. Yalnız müəyyən vaxt keçdikdən sonra bu nemətlər dəyişikliyə uğrayaraq daha aşağı səviyyəli sərvətlərə çevrilirlər. Menger qeyd edirdi ki, yüksək səviyyəli nemətlər əsasən istehsal üçün vasitələr şəklində çıxış edirlər.
Avstriya məktəbi üçün mühüm olan problemlərdən biri məhsulun qiymətinin əmələ gəlməsi ilə bağlıdır. Bu məktəb qiymətin əmələ gəlməsi prosesinin insanların iradə və şüurundan asılı olmayaraq obyektiv iqtisadi qanunların təsiri altında formalaşması haqqında marksizm nəzəriyyəsinə əks çıxır. Avstriya məktəbinə görə qiymət əmtəənin alıcı və satıcıları tərəfindən irəli sürülmüş subyektiv fikirlərinin toqquşması nəticəsində yaranır. Məhsulun qiyməti haqqında bəhs edərək K. Menger göstərirdi ki, o nemətlərə birdəfəlik xas olan cəhət deyildir. Qiymət bizim tələbatımızın ödənilməsi səviyyəsindən asılı olaraq belə bir cəhət kəsb edir. Öz mövqeyini sübuta yetirmək üçün K. Menger səhradakı vahəni misal göstərir. O yazır ki, buradakı suyun miqdarı insan tələbatını tam ödədiyi bir şəraitdə dəyər (qiymət) kəsb etmir. Əksinə, suyun miqdarı kəskin şəkildə azalarsa və onun hər hansı bir miqdarı vahənin konkret sakininin tələbatını ödəmək üçün zəruri olarsa, bu halda suyun hər hansı bir səviyyəsi də müəyyən qiymət kəsb edəcəkdir. Deməli, iqtisadi nemətin dəyəri insan tərəfindən tələbatların ödənilməsi prosesində aşkara çıxır. Bu halda insan həmin nemətlərin həcmindən asılılığını hiss edir. Beləliklə, yalnız qeyri-iqtisadi sərvətlər insanlar üçün heç bir qiymət kəsb etmir.
K. Menger məhsulun qiymətinin mübadilənin vacib momenti olması və mübadilədə məhsulların qiymətlərinin ekvivalentliyi haqqında klassik məktəbin fikrini də tənqid etmişdir. Bu barədə o belə yazırdı: "Qiyməti öyrənən tədqiqatçılar iki nemətin kəmiyyətcə bir-birinə bərabərliyinin səbəbini öyrənmək üçün xeyli zəhmət sərf edirlər. Bəziləri bunun səbəbini həmin sərvətlərə çəkilən əməyin, digərləri isə istehsal xərclərinin bərabərliyində görürlər. Hətta bu zaman belə bir mübahisə də yaranırdı ki, məhsullar ekvivalent olduqlarına görə bir-birinə bərabərdirlər, yoxsa birbirilə mübadilə edildikləri üçün ekvivalentdirlər? Əslində isə heç bir yerdə iki məhsulun dəyəri heç zaman bərabər olmur".
K. Menger mübadilə kateqoriyasının məzmununu qarşı tərəflərin hər biri üçün sərfəli olan, lakin heç də ekvivalent olmayan fərdi akt kimi səciyyələndirirdi. O göstərirdi ki, dəyər (qiymət) insanların sərəncamında olan, onların həyatını və rifahını təmin edən nemətlər haqqında subyektiv mülahizəsidir. Dəyər təkcə öz məzmununa görə deyil, həm də həcminə görə subyektivdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, K. Menger tərəfindən mübadilənin və dəyərin (qiymətin) bu cür subyektiv izahı sonralar Avstriya məktəbinin digər nümayəndələrinin tədqiqatları üçün də çıxış nöqtəsini təşkil etmişdir.
İstinadlar
- Carl Menger // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Carl Menger // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- Karl Menger // Annuaire prosopographique : la France savante.
- Deutsche Nationalbibliothek Record #118580841 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
Xarici keçidlər
- Биография К. Менгера.
- Ф. А. фон Хайек о К. Менгере 2008-05-18 at the Wayback Machine.
- Основания политической экономии
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Karl Menger alm Carl Menger 23 fevral 1840 Novi Sonc Kicik Polsa voyevodlugu d 26 fevral 1921 Vyana 27 fevral 1921 Vyana Avstriya Avstriya iqtisadcisi Karl Mengeralm Carl Menger Dogum tarixi 23 fevral 1840 1840 02 23 Dogum yeri Novi Sonc Kicik Polsa voyevodlugu d PolsaVefat tarixi 26 fevral 1921 1921 02 26 81 yasinda Vefat yeri Vyana Birinci Avstriya Respublikasi d Defn yeri Vyana merkezi qebiristanligi d Elm sahesi iqtisadiyyatIs yeri Vyana UniversitetiTehsili Yagellon Universiteti Vyana Universiteti Karlov Universiteti d Taninmis yetirmeleri Oygen fon Bem Baverk Fridrix fon Vizer Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiUntersuchungen uber das Methode der socialwissenschaften und der politischen Okonomie insbesondere 1933 Avstriya mektebinin ilkin yaradicilarindan biri K Menger olmusdur O Xalq teserrufati haqqinda elmi prinsipler ictimai elmlerin xususen Siyasi iqtisadin metodlari haqqinda tedqiqat 1883 ve s eserlerin muellifidir Bununla bele onun son faydaliqla bagli nezeri baxislari esasen Siyasi iqtisadin esaslari 1871 eserinde ireli surulmusdur Bu eserde K Menger Avstriya mektebi numayendeleri icerisinde ilk defe servetin faydaliginin onun az tapilmasindan nadirliyinden asililigini gostermeye calismis faydaligin azalmasi prinsipini esaslandirmisdir Bu prinsipe uygun olaraq mehsulun deyeri teklifin hecminden asilidir ve onun serencamda ehtiyatda olan son vahidinin yeni az vacib olaninin faydasi ile mueyyen olunur Son faydaliliq prinsipine terif vererek K Menger gosterirdi ki onun nezeriyyesi servetler ve insanlar arasinda olan munasibetlere hesr edilmisdir Bu munasibetlerde ise en muhum mesele her hansi bir mehsulun telebatlar sirasinda tutdugu yerdir K Menger tedqiqatinin metodoloji bazasinin ferqli xususiyyetlerinden birini mikroiqtisadi tehlil ve ferdiyyetcilik teskil edir Iqtisadi proseslere bele bir movqeden yanasmaq ona cemiyyetin iqtisadi munasibetlerini tecrid olunmus elahidde sekilde teserrufatciliq eden subyekt baximindan tehlil etmeye imkan vermisdir K Mengerin tedqiqatinin esas cehetlerinden birini de iqtisadi nemetlerin ayri ayri seviyyelere bolgusu teskil edir Onun fikrince insanin en zeruri meselen erzaga olan telebatlarinin bilavasite odenilmesi ilkin seviyyeli nemet uzerinde serencam vermeyi mueyyen edir Ikinci ucuncu ve daha uzaq seviyyeli nemetlere malik olmaq ucun ise onlari dolayi yollarla telebatlarin odenilmesine celb etmek lazimdir Menger yazirdi ki eger biz yuksek seviyyeli nemetlere malik deyilikse hemin nemetlerin hec birini oz telebatimiz ucun istifade ede bilmerik Meselen corek istehsali ucun yuksek seviyyeli nemet ucun ikinci seviyyeli nemetlere yanacaga ve suya malik olmasaq hetta diger zeruri nemetlerin movcudlugu seraitinde de corek istehsal edile bilmez Onun fikrince ilk evvel yuksek seviyyeli nemetler istehlaka daxil olur Yalniz mueyyen vaxt kecdikden sonra bu nemetler deyisikliye ugrayaraq daha asagi seviyyeli servetlere cevrilirler Menger qeyd edirdi ki yuksek seviyyeli nemetler esasen istehsal ucun vasiteler seklinde cixis edirler Avstriya mektebi ucun muhum olan problemlerden biri mehsulun qiymetinin emele gelmesi ile baglidir Bu mekteb qiymetin emele gelmesi prosesinin insanlarin irade ve suurundan asili olmayaraq obyektiv iqtisadi qanunlarin tesiri altinda formalasmasi haqqinda marksizm nezeriyyesine eks cixir Avstriya mektebine gore qiymet emteenin alici ve saticilari terefinden ireli surulmus subyektiv fikirlerinin toqqusmasi neticesinde yaranir Mehsulun qiymeti haqqinda behs ederek K Menger gosterirdi ki o nemetlere birdefelik xas olan cehet deyildir Qiymet bizim telebatimizin odenilmesi seviyyesinden asili olaraq bele bir cehet kesb edir Oz movqeyini subuta yetirmek ucun K Menger sehradaki vaheni misal gosterir O yazir ki buradaki suyun miqdari insan telebatini tam odediyi bir seraitde deyer qiymet kesb etmir Eksine suyun miqdari keskin sekilde azalarsa ve onun her hansi bir miqdari vahenin konkret sakininin telebatini odemek ucun zeruri olarsa bu halda suyun her hansi bir seviyyesi de mueyyen qiymet kesb edecekdir Demeli iqtisadi nemetin deyeri insan terefinden telebatlarin odenilmesi prosesinde askara cixir Bu halda insan hemin nemetlerin hecminden asililigini hiss edir Belelikle yalniz qeyri iqtisadi servetler insanlar ucun hec bir qiymet kesb etmir K Menger mehsulun qiymetinin mubadilenin vacib momenti olmasi ve mubadilede mehsullarin qiymetlerinin ekvivalentliyi haqqinda klassik mektebin fikrini de tenqid etmisdir Bu barede o bele yazirdi Qiymeti oyrenen tedqiqatcilar iki nemetin kemiyyetce bir birine beraberliyinin sebebini oyrenmek ucun xeyli zehmet serf edirler Bezileri bunun sebebini hemin servetlere cekilen emeyin digerleri ise istehsal xerclerinin beraberliyinde gorurler Hetta bu zaman bele bir mubahise de yaranirdi ki mehsullar ekvivalent olduqlarina gore bir birine beraberdirler yoxsa birbirile mubadile edildikleri ucun ekvivalentdirler Eslinde ise hec bir yerde iki mehsulun deyeri hec zaman beraber olmur K Menger mubadile kateqoriyasinin mezmununu qarsi tereflerin her biri ucun serfeli olan lakin hec de ekvivalent olmayan ferdi akt kimi seciyyelendirirdi O gosterirdi ki deyer qiymet insanlarin serencaminda olan onlarin heyatini ve rifahini temin eden nemetler haqqinda subyektiv mulahizesidir Deyer tekce oz mezmununa gore deyil hem de hecmine gore subyektivdir Qeyd etmek lazimdir ki K Menger terefinden mubadilenin ve deyerin qiymetin bu cur subyektiv izahi sonralar Avstriya mektebinin diger numayendelerinin tedqiqatlari ucun de cixis noqtesini teskil etmisdir IstinadlarCarl Menger Encyclopaedia Britannica ing Carl Menger Brockhauz Ensiklopediyasi alm Karl Menger Annuaire prosopographique la France savante Deutsche Nationalbibliothek Record 118580841 Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016 Xarici kecidlerBiografiya K Mengera F A fon Hajek o K Mengere 2008 05 18 at the Wayback Machine Osnovaniya politicheskoj ekonomiiHemcinin baxAvstriya mektebi