Hun inqilabı — Eramızın dördüncü əsrinin əvvəlinə doğru, Mərkəzi Asiya, Qərbi Sibirin cənub ərazilərində, Filizli və Dağ Altayın bir hissəində, yaşayan hunlar yarım millionluq ordu çıxarmağa qadir güclü dövlət yaratdılar. Etnosun qüvvəsinin zirvə nöqtəsinə çatan energetik partlayış yaxınlaşırdı. Hunlar kimi döyüşkən və enerjili etnos, artıq nisbi hərəkətsilik vəziyətində qala bilməzdi, onun yığılmış enerjisi öz tətbiqini tapmalıydı, ama bunun üçün dövlət səriştəsi olan, dahi, qətiyətli və böyük hərbi istedadı olan başçı lazım idi. Və belə lider tapıldı. Bu hunların yeni şanyusu Attila(Edil) idi. Hunlar Attilanın başçılığı ilə sürətlə dünya tarixinə, özüdə onun zirvələrinə, daxil oldular. Attila hun dövlətində 431-ci ildə hakimiyətə gəldi. Mərkəzi Asiyada və cənubi Sibirdə sıxılan hun cəmiyətinin əhvalını tuta bilən Attila, yaxın on il üçün hərəkət planını hazırladı. Attilanın ilk etdiyi hunların Qərbə hərəkətinin başlanması oldu. 432-ci ildə hun ordusu Volqanı(İdil) keçib cənub-qərbə, Don, Dneprin aşağı və orta axarına tərəf hərəkətə başladı. Dneprə çatan hun ordusu dayandı. Yaxşı otlaqları olan əraziləri mənisməmək gərək idi. Ordunun ardınca hun tayfalarıbu torpaqlarda oturmağa başladı. Birmənalı fikir olmadığına görə, bu torpaqlarda hansı tayfaların yaşaması barərə danışmaq çətindir.
Hun inqilabı
Attilanın fəndi
432-ci ildə Dnepri keçərək Dnestrə çatdı və burada dayandı, 434-cü ildə Dunay çayına çatdılar. Burada hunlar 443-cü ilə qədər qaldılar. Bu vaxt ərzində yeni torpaqlara çox sayda hun əhalisi köçdü. Attila Avropaya yürüşü, arxa cəbhəni təmin etmək üçün, Şərqi Roma İmperiyasından başlamağa qərar verdi. Attila Şərqi Roma İmperiyasının və Qərbi Roma İmperiyasının gücünə bələd idi. Buna baxmayaraq o bu yürüşə qərar verdi. İddia olunur ki, Attila quldarlığa nifrət edirdi. Hunlarda qul yox idi. Onlar hərbi demokratiya quruluşunda yaşayırdılar. İstənilən halda məlumdur ki, Attila Roma İmperiyalarını cinayətkar elan etdi. Məlum deyil, o bunu siyasi səbəblərdən yoxsa əqidəsinə görə belə etdi. 433-cü ildə Attila hunlara Roma imperiyalarının dağıdılmasının qaçılmaz olması barədə elan etdi. Sonra o özünün hərbi planı barədə elan etdi:
1.Şərqi və Qərbi Roma imperiyalarından qul alınması.
2. Alınmış qullara tama azadlıq və hunlarla eyni hüquqlar verilməsi.
3. Azad olunmuş qullardan 100 minlik ordu yaratmaq və onlara hərbi işi öyrətmək. Alınmış qullar hunlar kimi süvari olmalı idi.
4. Alınmış qullardan kəşfiyatçılar yaratmaq, onlara Roma pulları ilə təmin etmək və onları tacir kimi Roma ərazilərinə göndərmək.
5. Azad olunmuş qullara hun dilini öyrətmək və onlara arvad almaq.
6. Kəşfiyatçıların vasitəsi ilə romalıların tabe etdiyi tayfalarla və xalqlarla əlqalərin yaradılması. Onlara qurtuluş vəd etməklə öz tərəflərinə çəkmək.
7. Böyük atlı qoşunla Şərqi Roma imperiyasına soxulmaq və onu dağıtmaq, bütün qulları azad etmək və silahlandırmaq, tabe olmuş xalqları azad etmək, və onları Qərbi Roma imperiyası ilə müharibə üçün cəlb etmək. Azad olunmuş qullar Attilanın Roma ilə müharibələrində mühüm rol oynadılar.
8. Qərbi Roma imperiyasının darmadağın edilməsi üçün yürüşün təşkil olunması.
Təəssüf ki, tarixçi Tyeri Amedidən başqa, bütün Qərb tarixçiləri və müəllifləri hunların Romaya qarşı Avropa xalqlarını cəlb etmələri faktını danmasalar da faktları özlərinə sərf etdiyi variantlarda qələmə verirdilər. Onların versiyasına görə Romaya qarşı müharibədə, Romanın quldarlıq quruluşundan azad olunmuş qullar deyil, hunların tabe etdikləri xalqlar iştirak edirdilər. Təəssüf ki bu, başqa kitablardan daha çox seçdiyim, faktiki materialla dolu olan və daha etibarlı sayıla biləcək, Tomas Kosteynin kitabından da yazılıb. 434-443-cü illər arası 9 ərzində Attila Şərqi Roma imperiyasına qarşı onun tərtib etdiyi plan əsasında hazırlıq apardı. Bu vaxt ərzində 100 minə yaxın sağlam, cavan və döyüşə bilən qul alındı.
Qulların qurtuluşu
Qullara tam azadlıq və hunlarla eyni hüquqlar verildi, sonradan azad edilmiş qadın qullar alındı və onları evləndirdilər. Qullar hun cımiyətinə daxil oldular, və onlar kimi maldarlıqla məşğul olmağa başladılar. Onlara hun dili öyrədilirdi və komandirləri hunlar olan hərbi dəstələr təşkil olunurdu. Keçmiş qullar romalıların dilini və adətlərini yaxşı bilirdiklərinə görə hunlar romalıların qüvvələri, onların istehkamları və qalaları barədə müfəssəl məlumatlar almaq imkanı əldə etdilər. Attilanın fəndinə görə keçmiş qullardan ibarət qoşunlar hun ordusunu xeyli gücləndirməli idi. Bundan başqa qullara azadlıq vermək, minillik quldar Roma quruluşunun dayaqlarını sarsıtmalı idi. Bu olduqca tutarlı fakt barədə qərb tarixçiləri ancaq ötəri xatırladırlar, yaxud ümumiyətlə bu barədə susurlar. “Bəşəriyətin xronikasında” hunların tarixi təhrif olunmuş və xoşagəlməz formada təsvir olunub. Ancaq hunların Avropaya tərəqqi gətirməsini, sonra oradan çıxıb getmələrini deyən Tyeri Amedi hunların Avropada quldarlıq quruluşunu praktiki olaraq dağıtmaları hesab edərək, min dəfə haqlı idi. Attila öz mövqeyi barədə yazılı izlər qoymayıb. O İtaliyaya köklü Roma ərazisinə girdi və Roma ordusunu o qədər zəfilətdi ki, o bundan sonra özünə gələ bilmədi və barbarlar tərəfindən zəbun edildi. Şərqi və Qərbi Roma imperiyalarında millionlarla qulların hunları öz xilaskarları hesab etməsi Attilanın Romaya qarşı apardığı uğurlu müharibələrində mühüm yer tuturdu. Attilanın, Romalegionlarının öz müttəfiqləri ilə dayandığı Qalliyaya yürüşü zamanı, romalıların itaətindən azad etdikləri xalqlar hunların tərəfinə keçdilər, həm də onları heç kim məcbur etmirdi, onlar özləri Roma imperiyasının yıxılmasında maraqlı idilər və buna görə Attilanın köməyinə gəldilər. Bunlar Qərb tarixçilərinin heç cür qəbul edə bilmədiyi faktlardır. Hun ordusu, Şərqi və Qərbi Roma imperiyalarının süvariləri üzərində böyük üstünlüyə malik, ancaq süvarilərdən ibarət idi. Romalı süvarilər yəhər bilmirdilər, və yorğanla örtülmüş atların belində vuruşurdular. Hunlar tarixdə ilk dəfə yəhər icad etdilər və onu təkmilləşdirdilər. Döyüşdə hun süvarisi üzəngi üstündə ayağa qalxırdılar ki, bu ayaqlarını sallamış formada at belində oturan hunlara, romalı süvarilər(katafraktarilər)üzərində böyük üstünlük verirdi. Roma süvariləri hunlara müqavimət göstərə bilmirdilər və həmişə məğlub olurdular. Buna görə hunlarla müharibələrdə romalıların əsas qüvvəsi piyadalar idi, bu isə hun süvarilərinə böyük üstünlük verirdi, çünki süvarilər daha çevik idi. Əgər Çin hunların arasında nifaq salaraq vəziyətdən çıxırdısa, Avropada əksinə hunlar Roma dövlətində nifaq salırdılar, buna görə romalılar hunlarla müharibələrdə məğlubiyətə məhkum idi. Hunların hərbi taktikası mükkəməl idi. Romalılarla döyüşdə hunlar ilk növbədə onların süvarilərinə hucum edirdilər və onları ya darmadağın edirdilər, yaxud qaçmağa məcbur edirdilər. Sonra onlar, piyadaları öz cərgələrini dəyişməyə məcbur edirdilər, dövrəyə alaraq və ətraflarında çaparaq üzərlərinə ox yağışı yağdırırdılar. Roma piyadalarını yoraraq və haldan salaraq, onlara sarsıdıcı zərbə endirirdilər. Hunlar romalılar və onların müttəfiqləri üzərində çoxsaylı qələbələrə nail oldular və ancaq bir döyüşdə 451-ci ildə Katalaun çölündə tərəflərin heç birisi qalib gəlmədi. Bunu Tomas Kosteyn və Tyer Amedi təsdiq edirlər. Lakin bu döyüşü bir çox qərb tarixçiləri, eləcə də “Bəşəriyətin xronikasında” hunların məğlubiyəti kimi qələmə verirlər. Bu barədə etraflı olaraq sonrakı fəsillərdə yazılacaq. Böyük və qüdrətli hun dövləti Şərqi Roma imperiyasının sərhədlərinə yaxınlaşaraq onun üçün böyük təhlükə yaratdı. Şərqi Roma imperiyasında hunlarla müharibəyə ciddi hazırlıqlar gedirdi. Hunlara həlledici döyüşdə qalib gəlməyə heç bir ümid yox idi, çünki Şərqi imperiya ancaq 200-250 min adam çıxara bilərdi, hunların isə etibarlı mənbələrə görə, 300 min öz süvari qoşunu + 100 min azad olunmuş qullar ordusu var idi. Buna görə romalılar qalaları möhkəmləndirmək, onları yetərincə təmin etmək və hunlardan müdafiə olunmaq qərara alınmışdır. Tərtib olunan strateqiya əsasən doğru idi və Şərqi Roma imperiyasını tamamailə darmadağın olunmaqdan xilas etdi. Romalılar hunların satın aldıqları qulları azadlığa buraxmaları və onlardan yaxşı təlim keçmiş yüzminlik ordu təşkil etməsi barədə məlumat əldə etdikdən sonra, fəal olaraq qulların hunların tərəfinə qaçmasının qarşısını almaq üçün onları şəhərlərə köçürməyə başladılar. Ancaq bu köçürülmə zamanı kənd yerlərində yaşayan qullar, meşələrə və dağlara qaçmağa, və hunların gəlişini gözləməyə başladılar. Attila, öz torpaqlarında müdafiə üçün 200 min qoşun saxlayaraq, öz 400 minlik ordusunu Şərqi Roma imperiyasının sərhədinə çəkdi və 443-cü ildə romalıların ərazilərinə girdi. Onun qoşunlarının tərkibində keçmiş qullardan ibarət 100 minlik ordu var idi. Romalılar tərəfindən müavimətlə qarşılaşmayan Attila bir ayın ərzində Şərqi Roma imperiyasının bütün ərazisini işğal etdi və onun şəhərlərini mühasirəyə aldı. Roma imperiyasının bütün yerlərindən hunların yanına qullar axışıb gəlirdi. Onlara tam azadlıq verilirdi və onlardan yardımçı qoşunlar təşkil olunurdu. Qullardan ibarət dəstələrin ümumi sayı 100mini ötürdü. Romalılardan qisas almaq hissi ilə yanan keçmiş qullar Roma imperiyası ərazisində dağıdıla biləcək hər şeyi dağıtdılar. Çiçəklənən ölkə tanınmaz hala düşdü. Lakin Attila, qulların saylarının çoxluğundan, bunun qarşısını ala bilmirdi.
Qələbə yoxsa məğlubiyət
Qullar sadəcə hunların sərəncamlarını yerinə yetirmirdilər. Şəhərlərin alınmasında təcrübəsi və mühasirə silahlarının olmamasından Attilla 443-cü ildə Şərqi Roma imperiyasının ərazisindən çəkilməli oldu. Attila, hunlarla birlikdə gedən keçmiş qullardan sonrakı üç il ərzində daha bir 100 minlik ordu yaratdı və onlara hun komandirlərini təyin etdi. Attilanın axır məqsədi, daha güclü dövlət olan Qərbi Roma imperiyasının dağıdılması idi. Ancaq bunu etmək üçün ilk növbədə öz arxasını etibarlı təmin etməli və Şərqi Roma imperiyasını dağıtmalı ya da özündən asılı vəziyətə salmalı idi. 446-ci ildə Şərqi Roma imperiyası üzərinə yeni yürüşün hazırlıqlarına başladı. 447-ci ilin iyununda Attila yenə roma ərazisinə soxuldu. Romalılar yenə öz şəhərlərində qapandılar. Ancaq bu dəfə Attila bu dəfə öz qoşunlarını Roma ərazilərindən çıxarmadı, onları orada qışlamağa saxladı. 447-ci ilin yazında keçmiş Frakiyanın bir neçə şəhəri hunlara təslim oldu. Müqavimətin perpektivsiz olduğunu anlayan imperator II Feodosi Attila ilə danışıqlara başladı və ondan vassal asılılığı qəbul etdi. Feodosi Attilaya birdəfəlik 6000 min pud qızıl və illik 2100 pud qızıl verməyə və hunlara qarşı heç bir hərəkətləri etməməyi boyun oldu. 448-ci ilin payızında Attila öz qoşunlarını Şərqi Roma imperiyasının ərazisindən çıxardı və Qərbi Roma imperiyasının üzərinə yürüşə hazırlaşmağa başladı. Bütün Avropa ölkələrinə, hunların vassal asılılığını qəbul etmək, əvəzində minillik Roma quldar istibdadından qurtulmaq təklifi ilə hunların nümayəndələri göndərildi. Türk dilindən Avropa dillərinə tərcümə olunmuş müraciyətnamələrində Attila xəbər verirdi ki, onun məqsədi quldar Roma imperiyasının dağıdılması idi, Avropanın işğalı və tabe edilməsi deyil. Bir çox Avropa xalqları üçün düşünmək vaxtı gəlib çatdı. İstənilən halda qurtuluş vəd edən hunlar romalılardan daha cəlbedici görünürdü, Attilanın Fransaya qədər bütün Avropanı triumfal yürüşlə keçməsi və demək olar ki bütün Avropa ölkələrinin ondan vassal asılı vəziyətə düşməsinin səbəbi məhz budur. Attila Avropaya öz yürüşünü 450-ci ilin iyununda başladı. Sonrakı hadisələr barədə çox kitablar yazılıb, onlar, eyni faktları qeyd edirlər. Başqa cürə ola bilməz, axı tarix olmuş hadisələrin təsviridir.
inqilabı, eramızın, dördüncü, əsrinin, əvvəlinə, doğru, mərkəzi, asiya, qərbi, sibirin, cənub, ərazilərində, filizli, dağ, altayın, hissəində, yaşayan, hunlar, yarım, millionluq, ordu, çıxarmağa, qadir, güclü, dövlət, yaratdılar, etnosun, qüvvəsinin, zirvə, nö. Hun inqilabi Eramizin dorduncu esrinin evveline dogru Merkezi Asiya Qerbi Sibirin cenub erazilerinde Filizli ve Dag Altayin bir hisseinde yasayan hunlar yarim millionluq ordu cixarmaga qadir guclu dovlet yaratdilar Etnosun quvvesinin zirve noqtesine catan energetik partlayis yaxinlasirdi Hunlar kimi doyusken ve enerjili etnos artiq nisbi hereketsilik veziyetinde qala bilmezdi onun yigilmis enerjisi oz tetbiqini tapmaliydi ama bunun ucun dovlet seristesi olan dahi qetiyetli ve boyuk herbi istedadi olan basci lazim idi Ve bele lider tapildi Bu hunlarin yeni sanyusu Attila Edil idi Hunlar Attilanin basciligi ile suretle dunya tarixine ozude onun zirvelerine daxil oldular Attila hun dovletinde 431 ci ilde hakimiyete geldi Merkezi Asiyada ve cenubi Sibirde sixilan hun cemiyetinin ehvalini tuta bilen Attila yaxin on il ucun hereket planini hazirladi Attilanin ilk etdiyi hunlarin Qerbe hereketinin baslanmasi oldu 432 ci ilde hun ordusu Volqani Idil kecib cenub qerbe Don Dneprin asagi ve orta axarina teref herekete basladi Dnepre catan hun ordusu dayandi Yaxsi otlaqlari olan erazileri menismemek gerek idi Ordunun ardinca hun tayfalaribu torpaqlarda oturmaga basladi Birmenali fikir olmadigina gore bu torpaqlarda hansi tayfalarin yasamasi barere danismaq cetindir Hun inqilabi Mundericat 1 Attilanin fendi 2 Qullarin qurtulusu 3 Qelebe yoxsa meglubiyet 4 MenbeAttilanin fendi Redakte432 ci ilde Dnepri kecerek Dnestre catdi ve burada dayandi 434 cu ilde Dunay cayina catdilar Burada hunlar 443 cu ile qeder qaldilar Bu vaxt erzinde yeni torpaqlara cox sayda hun ehalisi kocdu Attila Avropaya yurusu arxa cebheni temin etmek ucun Serqi Roma Imperiyasindan baslamaga qerar verdi Attila Serqi Roma Imperiyasinin ve Qerbi Roma Imperiyasinin gucune beled idi Buna baxmayaraq o bu yuruse qerar verdi Iddia olunur ki Attila quldarliga nifret edirdi Hunlarda qul yox idi Onlar herbi demokratiya qurulusunda yasayirdilar Istenilen halda melumdur ki Attila Roma Imperiyalarini cinayetkar elan etdi Melum deyil o bunu siyasi sebeblerden yoxsa eqidesine gore bele etdi 433 cu ilde Attila hunlara Roma imperiyalarinin dagidilmasinin qacilmaz olmasi barede elan etdi Sonra o ozunun herbi plani barede elan etdi 1 Serqi ve Qerbi Roma imperiyalarindan qul alinmasi 2 Alinmis qullara tama azadliq ve hunlarla eyni huquqlar verilmesi 3 Azad olunmus qullardan 100 minlik ordu yaratmaq ve onlara herbi isi oyretmek Alinmis qullar hunlar kimi suvari olmali idi 4 Alinmis qullardan kesfiyatcilar yaratmaq onlara Roma pullari ile temin etmek ve onlari tacir kimi Roma erazilerine gondermek 5 Azad olunmus qullara hun dilini oyretmek ve onlara arvad almaq 6 Kesfiyatcilarin vasitesi ile romalilarin tabe etdiyi tayfalarla ve xalqlarla elqalerin yaradilmasi Onlara qurtulus ved etmekle oz tereflerine cekmek 7 Boyuk atli qosunla Serqi Roma imperiyasina soxulmaq ve onu dagitmaq butun qullari azad etmek ve silahlandirmaq tabe olmus xalqlari azad etmek ve onlari Qerbi Roma imperiyasi ile muharibe ucun celb etmek Azad olunmus qullar Attilanin Roma ile muharibelerinde muhum rol oynadilar 8 Qerbi Roma imperiyasinin darmadagin edilmesi ucun yurusun teskil olunmasi Teessuf ki tarixci Tyeri Amediden basqa butun Qerb tarixcileri ve muellifleri hunlarin Romaya qarsi Avropa xalqlarini celb etmeleri faktini danmasalar da faktlari ozlerine serf etdiyi variantlarda qeleme verirdiler Onlarin versiyasina gore Romaya qarsi muharibede Romanin quldarliq qurulusundan azad olunmus qullar deyil hunlarin tabe etdikleri xalqlar istirak edirdiler Teessuf ki bu basqa kitablardan daha cox secdiyim faktiki materialla dolu olan ve daha etibarli sayila bilecek Tomas Kosteynin kitabindan da yazilib 434 443 cu iller arasi 9 erzinde Attila Serqi Roma imperiyasina qarsi onun tertib etdiyi plan esasinda hazirliq apardi Bu vaxt erzinde 100 mine yaxin saglam cavan ve doyuse bilen qul alindi Qullarin qurtulusu RedakteQullara tam azadliq ve hunlarla eyni huquqlar verildi sonradan azad edilmis qadin qullar alindi ve onlari evlendirdiler Qullar hun cimiyetine daxil oldular ve onlar kimi maldarliqla mesgul olmaga basladilar Onlara hun dili oyredilirdi ve komandirleri hunlar olan herbi desteler teskil olunurdu Kecmis qullar romalilarin dilini ve adetlerini yaxsi bilirdiklerine gore hunlar romalilarin quvveleri onlarin istehkamlari ve qalalari barede mufessel melumatlar almaq imkani elde etdiler Attilanin fendine gore kecmis qullardan ibaret qosunlar hun ordusunu xeyli guclendirmeli idi Bundan basqa qullara azadliq vermek minillik quldar Roma qurulusunun dayaqlarini sarsitmali idi Bu olduqca tutarli fakt barede qerb tarixcileri ancaq oteri xatirladirlar yaxud umumiyetle bu barede susurlar Beseriyetin xronikasinda hunlarin tarixi tehrif olunmus ve xosagelmez formada tesvir olunub Ancaq hunlarin Avropaya tereqqi getirmesini sonra oradan cixib getmelerini deyen Tyeri Amedi hunlarin Avropada quldarliq qurulusunu praktiki olaraq dagitmalari hesab ederek min defe haqli idi Attila oz movqeyi barede yazili izler qoymayib O Italiyaya koklu Roma erazisine girdi ve Roma ordusunu o qeder zefiletdi ki o bundan sonra ozune gele bilmedi ve barbarlar terefinden zebun edildi Serqi ve Qerbi Roma imperiyalarinda millionlarla qullarin hunlari oz xilaskarlari hesab etmesi Attilanin Romaya qarsi apardigi ugurlu muharibelerinde muhum yer tuturdu Attilanin Roma legionlarinin oz muttefiqleri ile dayandigi Qalliyaya yurusu zamani romalilarin itaetinden azad etdikleri xalqlar hunlarin terefine kecdiler hem de onlari hec kim mecbur etmirdi onlar ozleri Roma imperiyasinin yixilmasinda maraqli idiler ve buna gore Attilanin komeyine geldiler Bunlar Qerb tarixcilerinin hec cur qebul ede bilmediyi faktlardir Hun ordusu Serqi ve Qerbi Roma imperiyalarinin suvarileri uzerinde boyuk ustunluye malik ancaq suvarilerden ibaret idi Romali suvariler yeher bilmirdiler ve yorganla ortulmus atlarin belinde vurusurdular Hunlar tarixde ilk defe yeher icad etdiler ve onu tekmillesdirdiler Doyusde hun suvarisi uzengi ustunde ayaga qalxirdilar ki bu ayaqlarini sallamis formada at belinde oturan hunlara romali suvariler katafraktariler uzerinde boyuk ustunluk verirdi Roma suvarileri hunlara muqavimet gostere bilmirdiler ve hemise meglub olurdular Buna gore hunlarla muharibelerde romalilarin esas quvvesi piyadalar idi bu ise hun suvarilerine boyuk ustunluk verirdi cunki suvariler daha cevik idi Eger Cin hunlarin arasinda nifaq salaraq veziyetden cixirdisa Avropada eksine hunlar Roma dovletinde nifaq salirdilar buna gore romalilar hunlarla muharibelerde meglubiyete mehkum idi Hunlarin herbi taktikasi mukkemel idi Romalilarla doyusde hunlar ilk novbede onlarin suvarilerine hucum edirdiler ve onlari ya darmadagin edirdiler yaxud qacmaga mecbur edirdiler Sonra onlar piyadalari oz cergelerini deyismeye mecbur edirdiler dovreye alaraq ve etraflarinda caparaq uzerlerine ox yagisi yagdirirdilar Roma piyadalarini yoraraq ve haldan salaraq onlara sarsidici zerbe endirirdiler Hunlar romalilar ve onlarin muttefiqleri uzerinde coxsayli qelebelere nail oldular ve ancaq bir doyusde 451 ci ilde Katalaun colunde tereflerin hec birisi qalib gelmedi Bunu Tomas Kosteyn ve Tyer Amedi tesdiq edirler Lakin bu doyusu bir cox qerb tarixcileri elece de Beseriyetin xronikasinda hunlarin meglubiyeti kimi qeleme verirler Bu barede etrafli olaraq sonraki fesillerde yazilacaq Boyuk ve qudretli hun dovleti Serqi Roma imperiyasinin serhedlerine yaxinlasaraq onun ucun boyuk tehluke yaratdi Serqi Roma imperiyasinda hunlarla muharibeye ciddi hazirliqlar gedirdi Hunlara helledici doyusde qalib gelmeye hec bir umid yox idi cunki Serqi imperiya ancaq 200 250 min adam cixara bilerdi hunlarin ise etibarli menbelere gore 300 min oz suvari qosunu 100 min azad olunmus qullar ordusu var idi Buna gore romalilar qalalari mohkemlendirmek onlari yeterince temin etmek ve hunlardan mudafie olunmaq qerara alinmisdir Tertib olunan strateqiya esasen dogru idi ve Serqi Roma imperiyasini tamamaile darmadagin olunmaqdan xilas etdi Romalilar hunlarin satin aldiqlari qullari azadliga buraxmalari ve onlardan yaxsi telim kecmis yuzminlik ordu teskil etmesi barede melumat elde etdikden sonra feal olaraq qullarin hunlarin terefine qacmasinin qarsisini almaq ucun onlari seherlere kocurmeye basladilar Ancaq bu kocurulme zamani kend yerlerinde yasayan qullar meselere ve daglara qacmaga ve hunlarin gelisini gozlemeye basladilar Attila oz torpaqlarinda mudafie ucun 200 min qosun saxlayaraq oz 400 minlik ordusunu Serqi Roma imperiyasinin serhedine cekdi ve 443 cu ilde romalilarin erazilerine girdi Onun qosunlarinin terkibinde kecmis qullardan ibaret 100 minlik ordu var idi Romalilar terefinden muavimetle qarsilasmayan Attila bir ayin erzinde Serqi Roma imperiyasinin butun erazisini isgal etdi ve onun seherlerini muhasireye aldi Roma imperiyasinin butun yerlerinden hunlarin yanina qullar axisib gelirdi Onlara tam azadliq verilirdi ve onlardan yardimci qosunlar teskil olunurdu Qullardan ibaret destelerin umumi sayi 100mini oturdu Romalilardan qisas almaq hissi ile yanan kecmis qullar Roma imperiyasi erazisinde dagidila bilecek her seyi dagitdilar Ciceklenen olke taninmaz hala dusdu Lakin Attila qullarin saylarinin coxlugundan bunun qarsisini ala bilmirdi Qelebe yoxsa meglubiyet RedakteQullar sadece hunlarin serencamlarini yerine yetirmirdiler Seherlerin alinmasinda tecrubesi ve muhasire silahlarinin olmamasindan Attilla 443 cu ilde Serqi Roma imperiyasinin erazisinden cekilmeli oldu Attila hunlarla birlikde geden kecmis qullardan sonraki uc il erzinde daha bir 100 minlik ordu yaratdi ve onlara hun komandirlerini teyin etdi Attilanin axir meqsedi daha guclu dovlet olan Qerbi Roma imperiyasinin dagidilmasi idi Ancaq bunu etmek ucun ilk novbede oz arxasini etibarli temin etmeli ve Serqi Roma imperiyasini dagitmali ya da ozunden asili veziyete salmali idi 446 ci ilde Serqi Roma imperiyasi uzerine yeni yurusun hazirliqlarina basladi 447 ci ilin iyununda Attila yene roma erazisine soxuldu Romalilar yene oz seherlerinde qapandilar Ancaq bu defe Attila bu defe oz qosunlarini Roma erazilerinden cixarmadi onlari orada qislamaga saxladi 447 ci ilin yazinda kecmis Frakiyanin bir nece seheri hunlara teslim oldu Muqavimetin perpektivsiz oldugunu anlayan imperator II Feodosi Attila ile danisiqlara basladi ve ondan vassal asililigi qebul etdi Feodosi Attilaya birdefelik 6000 min pud qizil ve illik 2100 pud qizil vermeye ve hunlara qarsi hec bir hereketleri etmemeyi boyun oldu 448 ci ilin payizinda Attila oz qosunlarini Serqi Roma imperiyasinin erazisinden cixardi ve Qerbi Roma imperiyasinin uzerine yuruse hazirlasmaga basladi Butun Avropa olkelerine hunlarin vassal asililigini qebul etmek evezinde minillik Roma quldar istibdadindan qurtulmaq teklifi ile hunlarin numayendeleri gonderildi Turk dilinden Avropa dillerine tercume olunmus muraciyetnamelerinde Attila xeber verirdi ki onun meqsedi quldar Roma imperiyasinin dagidilmasi idi Avropanin isgali ve tabe edilmesi deyil Bir cox Avropa xalqlari ucun dusunmek vaxti gelib catdi Istenilen halda qurtulus ved eden hunlar romalilardan daha celbedici gorunurdu Attilanin Fransaya qeder butun Avropani triumfal yurusle kecmesi ve demek olar ki butun Avropa olkelerinin ondan vassal asili veziyete dusmesinin sebebi mehz budur Attila Avropaya oz yurusunu 450 ci ilin iyununda basladi Sonraki hadiseler barede cox kitablar yazilib onlar eyni faktlari qeyd edirler Basqa cure ola bilmez axi tarix olmus hadiselerin tesviridir 1 Menbe Redaktehttp inesnet kz zov history 60 kalibek danijarov alternativnaja html Arxivlesdirilib 2008 12 25 at the Wayback Machine http www altyn orda kz library kalibek daniyarov istoriya gunnov kak gunny razrushili rabovladelcheskij stroj Menbe https az wikipedia org w index php title Hun inqilabi amp oldid 5730168, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
