fbpx
Wikipedia

Adi boyaqotu

Mart 29, 2022

Adi boyaqotu (lat. Rubia tinctorum) - boyaqotu cinsinə aid bitki növü.

?Adi boyaqotu
Rubia tinctorum
Elmi təsnifat
Aləmi:Bitkilər
Şöbə:Örtülütoxumlular
Sinif:İkiləpəlilər
Yarımsinif:Lamiid
Sıra:Dalamazçiçəklilər
Fəsilə:Boyaqotukimilər
Cins:Boyaqotu
Növ: Adi boyaqotu
Elmi adı
Rubia tinctorum L., 1753
Sinonimlər
Galium rubia E.H.L.Krause
  • Rubia acaliculata Cav.
  • Gürcü boyaqotu (Rubia iberica (Fisch. ex DC.) K.Koch)
  • Rubia sativa Guadagno
  • Rubia sylvestris Mill.
  • Rubia tinctoria Salisb.
    • Rubia tinctorum var. iberica Fisch. ex DC.
    • Rubia tinctorum f. petiolaris Sommier & Levier
    • Rubia tinctorum var. pubescens Ledeb.
    • Rubia tinctorum var. sativa Pollini

Vikinövlərdə
sistematika
Şəkil
axtarışı
ITIS  35145
NCBI  29802
EOL  2520850
GRIN  32244
IPNI  765369-1
TPL  kew-180430

Arealı

Adi boyaqotu növü Vyetnam, eləcə də Avropanın cənub-şərqindən Himalaya qədər yayılmışdır.

Azərbaycanda Böyük Qafqaz (Quba), Abşeron, Kür-Araz ovalığı, Naxçıvanın düzənlik və dağlıq ərazilərində, Lənkəran ovalığında, ümumiyyətlə, ovalıq və dağlarda orta dağ qurşağına qədər yayılmışdır.

Botaniki təsviri

Adi boyaqotu Hündürlüyü 80-100 sm-ə qədər olan çoxillik ot bitkisidir. Kökümsovları oduncağabənzər olub, uzundur, qalınlığı 1,5 sm-ə qədərdir, zoğ vermir; kökləri çoxbudaqlanan, oduncağabənzərdir və qırmızımtıl-qonur rəngli soyulan qabığı vardır. Gövdəsi qismən düzduran və ya yuxarı hissəsi dırmaşan, qonşu bitkilərə sarmaşandır, çox qısa qabarıq tüklərlə örtülmüş, bəzən çılpaq, yalnız buğumlarda tükcüklüdür, dördtillidir, qalınlaşmış tillərlə üzüaşağı qatlanmış tikanlar yerləşmişdir .

Çoxillk ot bitkisi olub, az və ya çox dərəcədə tüklü, güclü kök sisteminə malik, torpağın dərinliyinə qədər üfqi xətt boyunca gedə bilən kökümsovlardan ibarətdir. Gövdəsi budaqlanan, zəncir halqasına bənzər, dördtilli, kənar hüdudu boyunca tikanlı nahamar olub, uzunluğu 2 m-ə qədərdir. Buğumarası qısa yarpaqlar arasında yerləşir. Çiçək köbəsində olan yarpaqları 4-6 ədəd, neştərşəkilli, ellipsvari və ya yumurtavari olub, əsasından daralmış qısa, saplaqlı, kənarları boyunca damarlı və tikanlıdır. Çiçəkləri kiçik, yaşılımtıl-sarı, 5 dişcikli, çiçək tacı düzgün, yarpaqla örtülmüş çoxlu çiçəkləri süpürgəvari çiçək qrupunda toplanmışdır. Meyvəsi şirəli, bir və ya ikitoxumlu, qara rəngli olub, soku qırmızı rənglidir. İyun-iyul aylarında çiçəkləyir, avqust-oktyabr aylarında meyvələri yetişir. Gürcü boyaqotunda boyayıcı maddələrın miqdarı nisbətən azdır. Cavan gövdə üzərindəki yarpaqları oturaq, yaşlı yarpaqları isə saplaqlı olur. Yarpaqlarının aşağı hissələri bozumtul tükcüklü, damarlı, kənarları isə qarmaqşəkilli dişciklidir.

Çay sahillərində, kanalların kənarlarında, rütublətli sahillərdə və kolluqlarda bitir.

Toplanılan xammal erkən yazda (mart-aprel) və ya vegetasiyanın sonunda (avqust ayından şaxta düşənə qədər) əllə 20-30 sm dərinlikdə olan kökümsov və kökləri toplanılır. Bütün bu xammalların ən üstünü kökümsovları hesab edilir. Mədəni halda əkilən zaman üçillik kökümsovlarından istifadə edilir. Toplanılan xammalı torpaqdan çıxararaq hissəcilərə bölmək, nazik qatlarla yaxşı havası dəyişilən yerlərdə qurudulmalıdır. Quruducu şkafda 45°С-ə qədər temperaturda qurudulmalıdır. Xammal qurutma zamanı tez-tez çevrilməlidir.

Əkilən plantasiyalarda xammal 2-3 ildən bir toplanılır. Üzümlüklərdə və bağlarda alaqotu bitən yerlərdə hər il toplamaq mümkündür. 

Spesifik zəif iyli, şirin dadlı olmaqla, azacıq acı və büzücüdür.

İşıqdan qorunmaqla, quru havası dəyişilən yerlərdə saxlanılır. 

Quru halda yaxşı havalanan, qaranlıq və işıqdan qorunan yerlərdə saxlamaq lazımdır. Saxlanılma müddəti 3 ildir.

Tərkibi və təsiri:

Boyaqotunun kökümsov və köklərində 5-6% antrasen qrupu törəmələri alizarin, əsas olaraq 2-ksiloqlükozid-rubetitrin turşusundan ibarətdir. Bundan başqa tərkibində flavonoidlər, iridoid və üzvi turşular vardır. 

Boyaqotunun quru ekstraktı və həbi (0,25q) istifadə edilir. Spazmolotik, urolitik və diuretik dərmandır. Konbinəedilməş preparat «Marelin» və «Sistenal» adlı tinkturası hazırlanır.

Spazmolotik, urolitik (böyrək və sidik yollarının kiçik daşlarının salınmasında təyin edilir) və diuretik dərmandır.

Famakoloji tərkibi

Boyaqotu sidik turşusu konkrimentlərini tədricən kövrəkləşdirərək xırdalanmasına kömək edir. Bu prosesin getməsinə əsasən ruberitrin turşusu təsir edərək, sidikdə olan fosfor, kalsium və maqnezium duzlarını kövrəkləşdirərək onların parçalanmasını kömək edir. Əsasən bitkinin tərkibindəki boyayıcı maddələr daş və duzların üzərinə çökərək onları kövrəkləşdirir və xırdalayırlar. Bundan başqa bakterisid təsir edərək, kokk florasını məhv edir, əzələ tonusunu azaldır, əksinə eninəzolaqlı əzələlərin tonusunu artırır, böyrək və sidik yollarında olan daş, qum və konkrimentlərin çıxarılmasına kömək edir.

Boyaqotunun quru, həbi 0,25q. Spazmalotik, urolitik və diuretik dərmandır.

Boyaqotunun kombinəedilmiş ekstraktı «Marelin», cövhəri isə «Sistenal»dır.

Böyrəkdaşı xəstəliyində kiçik konkrimentlərin, xüsusən fosfor, kalsium və maqnezium duzlarınının əridilməsində, çıxarılmasında və spazmın götürülməsində istifadə edilir. Qlomerulonefrit, böyrək çatmamazlığı və mədə xorasında bu dərman bitkisi əks göstərişdir.

Yarpaq

Yarpaqları çiçək köbəsində 4-6 ədəd (yalnız yuxarıdakılar 2 ədəd) olmaqla, qarşıqarşıya düzülmüşdür, bir yarım-iki dəfə buğumarasından qısadır, neştərtvari və ya ellipsşəkilli-neştərtvari, bəzən ensiz-neştərvaridir, sivridir, təpə hissədə bəzən uzunsov sivri sonluğa dartılmış haldadır, pazşəkilli qaidəsi vardır, adətən uzunluğu yarpaq ayasından (4) 5-7 dəfə qısa olan saplaqdan kəskin ayrılmışdır. Ən iri yarpaqlar (uzunluğu 5,5-8 (9) sm, eni 2-2,7 sm) gövdənin orta hissəsində yerləşmişdir.

Çiçək

İyun İyul aylarında çiçək verir. Çiçəkləri qoltuq və təpə hissədə, azçiçəkli, bir-iki dəfə 3 hissəyə-bölünmüş yarımçətirdə yerləşib, gövdə və budaqların sonunda seyrək, uzunsov, yuxarı hissədə demək olar ki, yarpaqlanmamış süpürgədə toplanmış; yarımçətirlərin ümimi çiçək saplağı buğumlarda

qarşı qarşıya yerləşmişdir. Tac sarı rəngli, qısa qıfşəkilli olub, xırdadır, neştərvari və ya yumurtaşəkilli-neştərvari beş dilimi vardır.

Meyvə

İyul-avqust aylarında meyvə verir.Meyvələri lətlidir, quru halda qara rəngdədir, biryuvalı, nadir hallarda ikiyuvalıdır.

Yaşayış mühiti

Kolluqlarda, çayların sahilində rast gəlinir.

Təsərrüfat əhəmiyyəti

Əvvəllər bu növ Qafqazda qırmızı boya mənbəyi kimi xalçaçılıqda istifadə olunurdu.

İstinadlar

  1. Adi boyaqotu:''The Plant List saytında takson barədə məlumat. (ing.)
  2. Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
  3. Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
  4. Adi boyaqotu:Plants of the World Online saytında takson barədə məlumat. (ing.)
  5. Eldar Şükürov.İsmayıllı rayonu meşə bitkilərinin bələdçi kitabı,Bakı 2016
  6. S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  7. S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  8. S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  9. S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  10. S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  11. S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  12. S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  13. S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  14. S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  15. S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  16. S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  17. S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  18. S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  19. S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
  Bitki ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.

Mart 29, 2022
boyaqotu, rubia, tinctorum, boyaqotu, cinsinə, bitki, növü, rubia, tinctorumelmi, təsnifataləmi, bitkilərşöbə, örtülütoxumlularsinif, ikiləpəliləryarımsinif, lamiidsıra, dalamazçiçəklilərfəsilə, boyaqotukimilərcins, boyaqotunöv, elmi, adırubia, tinctorum, 1753. Adi boyaqotu lat Rubia tinctorum 2 boyaqotu cinsine aid bitki novu 3 Adi boyaqotuRubia tinctorumElmi tesnifatAlemi BitkilerSobe OrtulutoxumlularSinif IkilepelilerYarimsinif LamiidSira DalamazciceklilerFesile BoyaqotukimilerCins BoyaqotuNov Adi boyaqotuElmi adiRubia tinctorum L 1753SinonimlerGalium rubia E H L Krause Rubia acaliculata Cav Gurcu boyaqotu Rubia iberica Fisch ex DC K Koch Rubia sativa Guadagno Rubia sylvestris Mill Rubia tinctoria Salisb Rubia tinctorum var iberica Fisch ex DC Rubia tinctorum f petiolaris Sommier amp Levier Rubia tinctorum var pubescens Ledeb Rubia tinctorum var sativa Pollini 1 VikinovlerdesistematikaSekilaxtarisiITIS 35145NCBI 29802EOL 2520850GRIN 32244IPNI 765369 1TPL kew 180430 Mundericat 1 Areali 2 Botaniki tesviri 3 Terkibi ve tesiri 4 Famakoloji terkibi 5 Yarpaq 6 Cicek 7 Meyve 8 Yasayis muhiti 9 Teserrufat ehemiyyeti 10 IstinadlarAreali RedakteAdi boyaqotu novu Vyetnam elece de Avropanin cenub serqinden Himalaya qeder yayilmisdir 4 Azerbaycanda Boyuk Qafqaz Quba Abseron Kur Araz ovaligi Naxcivanin duzenlik ve dagliq erazilerinde Lenkeran ovaliginda umumiyyetle ovaliq ve daglarda orta dag qursagina qeder yayilmisdir Botaniki tesviri RedakteAdi boyaqotu Hundurluyu 80 100 sm e qeder olan coxillik ot bitkisidir Kokumsovlari oduncagabenzer olub uzundur qalinligi 1 5 sm e qederdir zog vermir kokleri coxbudaqlanan oduncagabenzerdir ve qirmizimtil qonur rengli soyulan qabigi vardir Govdesi qismen duzduran ve ya yuxari hissesi dirmasan qonsu bitkilere sarmasandir cox qisa qabariq tuklerle ortulmus bezen cilpaq yalniz bugumlarda tukcukludur dordtillidir qalinlasmis tillerle uzuasagi qatlanmis tikanlar yerlesmisdir 5 Coxillk ot bitkisi olub az ve ya cox derecede tuklu guclu kok sistemine malik torpagin derinliyine qeder ufqi xett boyunca gede bilen kokumsovlardan ibaretdir Govdesi budaqlanan zencir halqasina benzer dordtilli kenar hududu boyunca tikanli nahamar olub uzunlugu 2 m e qederdir Bugumarasi qisa yarpaqlar arasinda yerlesir Cicek kobesinde olan yarpaqlari 4 6 eded nestersekilli ellipsvari ve ya yumurtavari olub esasindan daralmis qisa saplaqli kenarlari boyunca damarli ve tikanlidir Cicekleri kicik yasilimtil sari 5 discikli cicek taci duzgun yarpaqla ortulmus coxlu cicekleri supurgevari cicek qrupunda toplanmisdir Meyvesi sireli bir ve ya ikitoxumlu qara rengli olub soku qirmizi renglidir Iyun iyul aylarinda cicekleyir avqust oktyabr aylarinda meyveleri yetisir Gurcu boyaqotunda boyayici maddelerin miqdari nisbeten azdir Cavan govde uzerindeki yarpaqlari oturaq yasli yarpaqlari ise saplaqli olur Yarpaqlarinin asagi hisseleri bozumtul tukcuklu damarli kenarlari ise qarmaqsekilli disciklidir 6 Cay sahillerinde kanallarin kenarlarinda rutubletli sahillerde ve kolluqlarda bitir 7 Toplanilan xammal erken yazda mart aprel ve ya vegetasiyanin sonunda avqust ayindan saxta dusene qeder elle 20 30 sm derinlikde olan kokumsov ve kokleri toplanilir Butun bu xammallarin en ustunu kokumsovlari hesab edilir Medeni halda ekilen zaman ucillik kokumsovlarindan istifade edilir Toplanilan xammali torpaqdan cixararaq hissecilere bolmek nazik qatlarla yaxsi havasi deyisilen yerlerde qurudulmalidir Quruducu skafda 45 S e qeder temperaturda qurudulmalidir Xammal qurutma zamani tez tez cevrilmelidir 8 Ekilen plantasiyalarda xammal 2 3 ilden bir toplanilir Uzumluklerde ve baglarda alaqotu biten yerlerde her il toplamaq mumkundur Spesifik zeif iyli sirin dadli olmaqla azaciq aci ve buzucudur 9 Isiqdan qorunmaqla quru havasi deyisilen yerlerde saxlanilir 10 Quru halda yaxsi havalanan qaranliq ve isiqdan qorunan yerlerde saxlamaq lazimdir Saxlanilma muddeti 3 ildir 11 Terkibi ve tesiri RedakteBoyaqotunun kokumsov ve koklerinde 5 6 antrasen qrupu toremeleri alizarin esas olaraq 2 ksiloqlukozid rubetitrin tursusundan ibaretdir Bundan basqa terkibinde flavonoidler iridoid ve uzvi tursular vardir 12 Boyaqotunun quru ekstrakti ve hebi 0 25q istifade edilir Spazmolotik urolitik ve diuretik dermandir Konbineedilmes preparat Marelin ve Sistenal adli tinkturasi hazirlanir 13 Spazmolotik urolitik boyrek ve sidik yollarinin kicik daslarinin salinmasinda teyin edilir ve diuretik dermandir 14 Famakoloji terkibi RedakteBoyaqotu sidik tursusu konkrimentlerini tedricen kovreklesdirerek xirdalanmasina komek edir Bu prosesin getmesine esasen ruberitrin tursusu tesir ederek sidikde olan fosfor kalsium ve maqnezium duzlarini kovreklesdirerek onlarin parcalanmasini komek edir Esasen bitkinin terkibindeki boyayici maddeler das ve duzlarin uzerine cokerek onlari kovreklesdirir ve xirdalayirlar Bundan basqa bakterisid tesir ederek kokk florasini mehv edir ezele tonusunu azaldir eksine eninezolaqli ezelelerin tonusunu artirir boyrek ve sidik yollarinda olan das qum ve konkrimentlerin cixarilmasina komek edir 15 Boyaqotunun quru hebi 0 25q Spazmalotik urolitik ve diuretik dermandir 16 Boyaqotunun kombineedilmis ekstrakti Marelin covheri ise Sistenal dir 17 Boyrekdasi xesteliyinde kicik konkrimentlerin xususen fosfor kalsium ve maqnezium duzlarininin eridilmesinde cixarilmasinda ve spazmin goturulmesinde istifade edilir 18 Qlomerulonefrit boyrek catmamazligi ve mede xorasinda bu derman bitkisi eks gosterisdir 19 Yarpaq RedakteYarpaqlari cicek kobesinde 4 6 eded yalniz yuxaridakilar 2 eded olmaqla qarsiqarsiya duzulmusdur bir yarim iki defe bugumarasindan qisadir nestertvari ve ya ellipssekilli nestertvari bezen ensiz nestervaridir sivridir tepe hissede bezen uzunsov sivri sonluga dartilmis haldadir pazsekilli qaidesi vardir adeten uzunlugu yarpaq ayasindan 4 5 7 defe qisa olan saplaqdan keskin ayrilmisdir En iri yarpaqlar uzunlugu 5 5 8 9 sm eni 2 2 7 sm govdenin orta hissesinde yerlesmisdir Cicek RedakteIyun Iyul aylarinda cicek verir Cicekleri qoltuq ve tepe hissede azcicekli bir iki defe 3 hisseye bolunmus yarimcetirde yerlesib govde ve budaqlarin sonunda seyrek uzunsov yuxari hissede demek olar ki yarpaqlanmamis supurgede toplanmis yarimcetirlerin umimi cicek saplagi bugumlardaqarsi qarsiya yerlesmisdir Tac sari rengli qisa qifsekilli olub xirdadir nestervari ve ya yumurtasekilli nestervari bes dilimi vardir Meyve RedakteIyul avqust aylarinda meyve verir Meyveleri letlidir quru halda qara rengdedir biryuvali nadir hallarda ikiyuvalidir Yasayis muhiti RedakteKolluqlarda caylarin sahilinde rast gelinir Teserrufat ehemiyyeti RedakteEvveller bu nov Qafqazda qirmizi boya menbeyi kimi xalcaciliqda istifade olunurdu Istinadlar Redakte Adi boyaqotu The Plant List saytinda takson barede melumat ing Nureddin Eliyev Azerbaycanin derman bitkileri ve fitoterapiya Baki Elm 1998 Elsad Qurbanov Ali bitkilerin sistematikasi Baki 2009 Adi boyaqotu Plants of the World Online saytinda takson barede melumat ing Eldar Sukurov Ismayilli rayonu mese bitkilerinin beledci kitabi Baki 2016 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 Bitki ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Menbe https az wikipedia org w index php title Adi boyaqotu amp oldid 6211065, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.