Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fəxrülmülk Rizvan (XI əsr – ən tezi 1113 və ən geci 1114) — 1095-ci ildən vəfatına qədər Hələbin səlcuq əsilli əmiri.
| Fəxrülmülk Rizvan | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | XI əsr |
| Vəfat tarixi | ən tezi 1113 və ən geci 1114 |
| Fəaliyyəti | rəhbər |
| Ailəsi | Səlcuqlular |
| Dini | Əhlis-Sünnə |
Rizvan qardaşı Böyük Səlcuqlu sultanı I Məlikşahın göstərdiyi xidmətlərə görə bir mükafat olaraq bölgəni və ona bitişik əraziləri verdikdən sonra Suriyada bir bəylik quran Tutuşun ailəsində anadan olmuşdur. Məlikşahın ölümündən sonra Tutuş Səlcuqlu tacına iddiasını qalmışdır, ancaq İranın Rey şəhəri yaxınlığında qardaşı oğlu Börküyarıqın qüvvələri tərəfindən qılıncdan keçirilmişdir. Bunun ardınca Rızvan Hələb şəhərinə getmiş və özünü ərazinin yeni əmiri elan etmişdir. Qardaşı Dəməşq şəhərində yeni bir əmirlik elan etməsi ilə Suriya Səlcuqlu Dövləti iki hissəyə bölünmüş və qardaşlar arasında rəqabət başlamışdır ki, bu da 1097-ci ildə Birinci Səlib yürüşü başladıqdan sonra belə davam etmişdir. Rızvan səlibçiləri qızılla qovmağa çalışmış və 1098-ci ildə Antioxiyanın mühasirəsinin bitməsindən sonra qurulan bir səlibçi dövləti olan Antioxiya knyazlığına qarşı vuruşmuşdur. Rızvanın idarəsindəki ərazisini işğal etmiş, Hələbin ətraflarına qədər irəliləmişdi. Boemondun xələfi Antioxiya regenti də Rizvana qarşı vuruşmuşdur. Buna baxmayaraq, onlar daha sonra Edessa qrafı və Telbəşir hakim dəstəklədiyi Mosul əmiri qarşı müttəfiq olmuşdur.
Rizvanın şəxsiyyəti müəmmalı idi. O, Hələbin şiə ərəbləri ilə əhatə olunmuş və nizari ismaililərinə üstünlük vermişdi. Rizvan onlara Hələb şəhərində dinlərini yaymaq üçün bir "təbliğat evi" qurmalarına və şəhərdən gələcək fəaliyyətlər üçün bir baza olaraq istifadə etmələrinə icazə vermiş, Xaşxaşilərin hamisi olmuşdur. Rizvan iki qardaşını boğaraq öldürtmüş, onun atabəy kimi bir neçə rəqibinin sui-qəsdi ilə əlaqəsi olduğu iddia edilmişdir. Rizvanın 1113-cü ildə ölümü Hələb daxilində ismaili əleyhinə iğtişaşlara səbəb olmuşdur. Onun varisi dövrü atabəy inzibati suverenliyi və Hələbdəki Xaşxaşilərin təsirli bir şəkildə ortadan qaldırılması ilə səciyyələndirilir. Hələbdəki Səlcuqlu hakimiyyəti tezliklə, yəni 1118-ci ildə Artuqlu hakimi Elqazi tərəfindən əvəz edilmişdir.
Zəmin
Rizvan təqribən 1077-ci ildə anadan olmuşdur. O, Böyük Səlcuqlu Sultanı I Məlikşahın qardaşı və Arrandakı Gəncə şəhərinin hakimi beş oğlundan ən böyüyü idi. 1078-ci ildə Məlikşah Tutuşu Suriya və ona bitişik əraziləri fəth etmək üçün göndərmiş, Tutuş isə bunu yerinə yetirərək orada bir bəylik qurmuşdur. Tutuş növbəti il Hələb şəhərini mühasirəyə alaraq fəth etmiş, fatimi ordusu isə eyni vaxtda Dəməşq şəhərini mühasirəyə almışdır. Bundan sonra Dəməşq şəhərinin türkmən hökmdarı (hak. 1071–1079) Tutuşdan kömək istəmişdir. Tutuşun gəldiyini eşidən fatimi qüvvələri geri çəkilmişdir. Atsız Tutuşun ağalığını qəbul etsə də, Tutuş onu qarşılamağa gecikdiyini və qardaşı ilə ona qarşı sui-qəsd etdiyini bəhanə edərək Atsızı yayının ipi ilə boğmuşdur. Tutuş daha əvvəl Atsızın idarəsi altında olan Yerusəlim, Dəməşq, Əkka, Sur, Tripoli, və şəhərlərini, o cümlədən Qalileya bölgəsini ələ keçirərək Cənubi Suriya və Fələstini fəth etmiş, burada Suriya Səlcuqlu Dövlətinin əsasını qoymuşdur.
Tutuş Hələb üçün iddia qaldıran Rum Səlcuqlu Sultanı Süleyman ibn Qutalmış (hak. 1077–1086) ilə mübarizə aparmışdır. Qutalmış 4 iyun 1086-cı il tarixində Hələb yaxınlığında baş verən bir döyüşdə məğlub edilmiş və öldürülmüşdür. Sultan Məlikşah 1092-ci ilin noyabrında vəfat etmişdir, lakin Səlcuqlu imperatorluğunun taxtına çıxacaq yetkin bir şahzadə yox idi. Tutuş sülalədə yeganə yetkin şəxs olduğu üçün səlcuqlu taxtına iddia qalmışdır, fəqət onun iddiası türk elitasından az dəstək görmüşdür. O, bundan sonra Mosul, Hələb və Diyar Bəkiri ələ keçirmişdir. Məlikşahın arvadlarından biri olan və oğlu Mahmudu taxta çıxarmağa çalışan Tərkən xatun daha sonra Tutuş ilə əlaqə qurmağa çalışmış, lakin 1094-cü ildə qəfildən vəfat etmişdir. 1094-cü ildə Tutuş oğlu müşayiəti ilə şəhəri ələ keçirərək Cəzirə və qərbi İrana nəzarət etməyə başlamış, Rey şəhərini fəth etmişdir. Buna baxmyaraq, qardaşı oğlu Börküyarıqın qüvvələri onu 25 fevral 1095-ci ildə həmin şəhər yaxınlığında öldürmüşdür.
Qeydlər
Mənbə
İstinadlar
- Cawley C. Medieval Lands (ing.): A prosopography of medieval European noble and royal families.
- Ayan, Özen, 2016. səh. 34
- Bosworth, 1968. səh. 108
- Maalouf, 1984. səh. 22
- Lewis və b. 1958. səh. 170–171
- Gibb, 1935. səh. 739–754
Ədəbiyyat
- Ayan, Necmettin; Özen, Firdevs. "The Citadel of Aleppo During the Seljuk Period in Historical Process". Turkish Studies (türk). Ankara. 12. 24 December 2016: 33–54. doi:10.7827/TurkishStudies.11302. ISSN 1308-2140.
- Schulze, Wolfgang. "An anonymous copper coin re-attributed from Trebizond to Syria". . . 168. 2008: 321–330. JSTOR 42678770.
- "Notes on the Arabic Materials for the History of the Early Crusades". Bulletin of the School of Oriental Studies. Cambridge University Press. 8 (4). 1935: 739–754. doi:10.1017/S0041977X00086134. JSTOR 608267.
- ; ; ; Fink, Harold S. Baldwin, Marshall W.; (redaktorlar ). A History of the Crusades: The First Hundred Years. 1. : . 1958. 99–134, 135–176, 308–342, 308–342, 368–409. doi:10.9783/9781512818642. ISBN .
- The Isma'ili State // Frye, R. N. (redaktor). The Cambridge History of Iran, Volume 5: The Saljuq and Mongol periods. Cambridge: Cambridge University Press. 1968. ISBN .
- . . . 1984. ISBN .
- Duman, İbrahim. "Dımaşk Selçuklu Meliki Ertaş b. Tutuş". Journal of Turkology (türk). 26 January 2016.
- Richards, D. S. The Chronicle of Ibn Al-Athir for the Crusading Period from Al-Kamil Fi'l-ta-Ta'rikh. Routledge. 2010. ISBN .
- Barkīāroq // Encyclopaedia Iranica, Vol. III, Fasc. 8. 1988.
- Tetley, Gillis. The Ghaznavid and Seljuk Turks: Poetry as a Source for Iranian History. Routledge. 2008. ISBN .
- The Great Seljuk Empire. . 2015. 1–378. ISBN .
- The Political and Dynastic History of the Iranian World (A.D. 1000–1217) // Frye, R. N. (redaktor). The Cambridge History of Iran, Volume 5: The Saljuq and Mongol periods. Cambridge: Cambridge University Press. 1968. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fexrulmulk Rizvan XI esr en tezi 1113 ve en geci 1114 1095 ci ilden vefatina qeder Helebin selcuq esilli emiri Fexrulmulk RizvanSexsi melumatlarDogum tarixi XI esrVefat tarixi en tezi 1113 ve en geci 1114Fealiyyeti rehberAilesi SelcuqlularDini Ehlis Sunne Rizvan qardasi Boyuk Selcuqlu sultani I Meliksahin gosterdiyi xidmetlere gore bir mukafat olaraq bolgeni ve ona bitisik erazileri verdikden sonra Suriyada bir beylik quran Tutusun ailesinde anadan olmusdur Meliksahin olumunden sonra Tutus Selcuqlu tacina iddiasini qalmisdir ancaq Iranin Rey seheri yaxinliginda qardasi oglu Borkuyariqin quvveleri terefinden qilincdan kecirilmisdir Bunun ardinca Rizvan Heleb seherine getmis ve ozunu erazinin yeni emiri elan etmisdir Qardasi Demesq seherinde yeni bir emirlik elan etmesi ile Suriya Selcuqlu Dovleti iki hisseye bolunmus ve qardaslar arasinda reqabet baslamisdir ki bu da 1097 ci ilde Birinci Selib yurusu basladiqdan sonra bele davam etmisdir Rizvan selibcileri qizilla qovmaga calismis ve 1098 ci ilde Antioxiyanin muhasiresinin bitmesinden sonra qurulan bir selibci dovleti olan Antioxiya knyazligina qarsi vurusmusdur Rizvanin idaresindeki erazisini isgal etmis Helebin etraflarina qeder irelilemisdi Boemondun xelefi Antioxiya regenti de Rizvana qarsi vurusmusdur Buna baxmayaraq onlar daha sonra Edessa qrafi ve Telbesir hakim desteklediyi Mosul emiri qarsi muttefiq olmusdur Rizvanin sexsiyyeti muemmali idi O Helebin sie erebleri ile ehate olunmus ve nizari ismaililerine ustunluk vermisdi Rizvan onlara Heleb seherinde dinlerini yaymaq ucun bir tebligat evi qurmalarina ve seherden gelecek fealiyyetler ucun bir baza olaraq istifade etmelerine icaze vermis Xasxasilerin hamisi olmusdur Rizvan iki qardasini bogaraq oldurtmus onun atabey kimi bir nece reqibinin sui qesdi ile elaqesi oldugu iddia edilmisdir Rizvanin 1113 cu ilde olumu Heleb daxilinde ismaili eleyhine igtisaslara sebeb olmusdur Onun varisi dovru atabey inzibati suverenliyi ve Helebdeki Xasxasilerin tesirli bir sekilde ortadan qaldirilmasi ile seciyyelendirilir Helebdeki Selcuqlu hakimiyyeti tezlikle yeni 1118 ci ilde Artuqlu hakimi Elqazi terefinden evez edilmisdir ZeminRizvan teqriben 1077 ci ilde anadan olmusdur O Boyuk Selcuqlu Sultani I Meliksahin qardasi ve Arrandaki Gence seherinin hakimi bes oglundan en boyuyu idi 1078 ci ilde Meliksah Tutusu Suriya ve ona bitisik erazileri feth etmek ucun gondermis Tutus ise bunu yerine yetirerek orada bir beylik qurmusdur Tutus novbeti il Heleb seherini muhasireye alaraq feth etmis fatimi ordusu ise eyni vaxtda Demesq seherini muhasireye almisdir Bundan sonra Demesq seherinin turkmen hokmdari hak 1071 1079 Tutusdan komek istemisdir Tutusun geldiyini esiden fatimi quvveleri geri cekilmisdir Atsiz Tutusun agaligini qebul etse de Tutus onu qarsilamaga gecikdiyini ve qardasi ile ona qarsi sui qesd etdiyini behane ederek Atsizi yayinin ipi ile bogmusdur Tutus daha evvel Atsizin idaresi altinda olan Yeruselim Demesq Ekka Sur Tripoli ve seherlerini o cumleden Qalileya bolgesini ele kecirerek Cenubi Suriya ve Felestini feth etmis burada Suriya Selcuqlu Dovletinin esasini qoymusdur Tutus Heleb ucun iddia qaldiran Rum Selcuqlu Sultani Suleyman ibn Qutalmis hak 1077 1086 ile mubarize aparmisdir Qutalmis 4 iyun 1086 ci il tarixinde Heleb yaxinliginda bas veren bir doyusde meglub edilmis ve oldurulmusdur Sultan Meliksah 1092 ci ilin noyabrinda vefat etmisdir lakin Selcuqlu imperatorlugunun taxtina cixacaq yetkin bir sahzade yox idi Tutus sulalede yegane yetkin sexs oldugu ucun selcuqlu taxtina iddia qalmisdir feqet onun iddiasi turk elitasindan az destek gormusdur O bundan sonra Mosul Heleb ve Diyar Bekiri ele kecirmisdir Meliksahin arvadlarindan biri olan ve oglu Mahmudu taxta cixarmaga calisan Terken xatun daha sonra Tutus ile elaqe qurmaga calismis lakin 1094 cu ilde qefilden vefat etmisdir 1094 cu ilde Tutus oglu musayieti ile seheri ele kecirerek Cezire ve qerbi Irana nezaret etmeye baslamis Rey seherini feth etmisdir Buna baxmyaraq qardasi oglu Borkuyariqin quvveleri onu 25 fevral 1095 ci ilde hemin seher yaxinliginda oldurmusdur QeydlerOnun tam adi Fexrulmulk Rizvan ibn Tutus olmusdur turk Fahrulmulk Ridvan bin Tutus ereb فخر الملك رضوان ابن تتش lakin onun adi daha cox Rizvan turk Ridvan ereb رضوان olaraq qeyd edilir MenbeIstinadlar Cawley C Medieval Lands ing A prosopography of medieval European noble and royal families Ayan Ozen 2016 seh 34 Bosworth 1968 seh 108 Maalouf 1984 seh 22 Lewis ve b 1958 seh 170 171 Gibb 1935 seh 739 754 Edebiyyat Ayan Necmettin Ozen Firdevs The Citadel of Aleppo During the Seljuk Period in Historical Process Turkish Studies turk Ankara 12 24 December 2016 33 54 doi 10 7827 TurkishStudies 11302 ISSN 1308 2140 Schulze Wolfgang An anonymous copper coin re attributed from Trebizond to Syria 168 2008 321 330 JSTOR 42678770 Notes on the Arabic Materials for the History of the Early Crusades Bulletin of the School of Oriental Studies Cambridge University Press 8 4 1935 739 754 doi 10 1017 S0041977X00086134 JSTOR 608267 Fink Harold S Baldwin Marshall W redaktorlar A History of the Crusades The First Hundred Years 1 1958 99 134 135 176 308 342 308 342 368 409 doi 10 9783 9781512818642 ISBN 9781512818642 The Isma ili State Frye R N redaktor The Cambridge History of Iran Volume 5 The Saljuq and Mongol periods Cambridge Cambridge University Press 1968 ISBN 0 521 06936 X 1984 ISBN 0 8052 0898 4 Duman Ibrahim Dimask Selcuklu Meliki Ertas b Tutus Journal of Turkology turk 26 January 2016 Richards D S The Chronicle of Ibn Al Athir for the Crusading Period from Al Kamil Fi l ta Ta rikh Routledge 2010 ISBN 9780754669500 Barkiaroq Encyclopaedia Iranica Vol III Fasc 8 1988 Tetley Gillis The Ghaznavid and Seljuk Turks Poetry as a Source for Iranian History Routledge 2008 ISBN 978 1 134 08438 8 The Great Seljuk Empire 2015 1 378 ISBN 978 0 7486 3826 0 The Political and Dynastic History of the Iranian World A D 1000 1217 Frye R N redaktor The Cambridge History of Iran Volume 5 The Saljuq and Mongol periods Cambridge Cambridge University Press 1968 ISBN 978 0 521 06936 6