Fransa kampaniyası
Fransa kampaniyası, Fransa döyüşü və ya Fransanın süqutu — ikinci dünya müharibəsi zamanı nasist Almaniyasının Fransa və Aşağı Ölkələri (Hollandiya və Belçika) işğal etməsi ilə nəticələnən hərbi kampaniya.
Fransa kampaniyası | |||
---|---|---|---|
Tarix | 10 may – 25 iyun 1940 | ||
Yeri | |||
Nəticəsi | Fransa 22 iyunda alman qoşunları tərəfindən işğal olunur. | ||
Münaqişə tərəfləri | |||
Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Arxa plan
23 mart 1933-cü ildə Çörçill çıxışlarından birində Almaniyada hakimiyyətə gələn Nazi rejiminin Avropadakı sülh rejimini təhdid etdiyini xəbərdar etdi və “Fransız Ordusu üçün Allaha şükür” kəlimələrini söylədi. Aprel ayında yenidən bu mövzuya qayıtdı və qəti şəkildə bildirdi: "Fransa yalnız Avropada sağ qalan yeganə böyük demokratiya deyil, eyni zamanda o ən güclü hərbi gücdür." Bir neçə il sonra müharibə xatirələrinin birinci cildini toplayan Çörçill yazırdı ki, "Fransız Ordusu üçün "Allaha şükür edirəm" deyəndə hamının üzündə gördüyüm ağrı və nifrət görünüşünü xatırladım".
Bu güclü ordunun 1940-cı ildə altı həftədə məğlub olması tarixin ən diqqət çəkən hərbi məqamlarından biridir. 1939-cu ildə, İkinci Dünya Müharibəsi yaxınlaşarkən İngilislər və Fransızlar Birinci Dünya Müharibəsi əsnasında 1914-18-də baş verənlərin yenilənmiş bir versiyası ilə mübarizə aparmağı planlaşdırdılar, lakin bəzi əsas fərqlərlə. 1914-cü ildə fransızlar cəbhə hücumlarında böyük itki vermişdilər. Bu dəfə hərbi qüvvələrini və sənaye bazalarını ümumi müharibə aparmaq üçün səfərbər edərkən qərbi Avropada müdafiədə qalacaqdılar. Hərbi əməliyyatların başlamasından təxminən 2-3 il sonra hücum etməyi planlaşdırırdılar. Buna görə də, tarixdə "Majino xətti" adlanan və Fransa-Almaniya sərhədində yerləşən, 1940-cı ildə tikilib qurtarılması planlaşdırılan bir səddin tikintisinə başladılar. Fransız hərbi doktrininə uyğun olaraq Majino xətti alman qoşunları üçün keçilməz sədd olmalıydı. Xüsusi ilə zirehli-tank və aviasiya qoşunlarının inkişafının zərərinə Fransa hökuməti Majino xəttinin inşasına nəhəng xərc çəkmişdi. Hələ İkinci Dünya müharibəsinin başlamasına qalmış xəttin tikintisində ciddi nöqsanlar üzə çıxdı. O yetərincə dərin deyildi, zəif tank əleyhinə və havadan müdafiəsinə malik deyildi, qoşunların manevri üçün zəif hazırlanmışdı. Həm də fransız-Belçika sərhədində istehkamların olmaması rəqibə Majino xəttini şimaldan yandan keçmək imkanı verirdi. 1940-cı ildə bu sədd tamamilə hazır idi.
Hitlerin planı
Hitler 1939-cu ildə Polşa üzərində qazandığı qələbəni qərbə də hücum edərək davam etdirməyə can atırdı, lakin pis hava şəraiti planlaşdırılan hücumu təxirə salmağa məcbur etmişdi. Sonra, 1940-cı ilin yanvarında, bir Alman təyyarəsi neytral Belçika ərazisində qəzaya uğramışdı. Planın boşa çıxdığını görən Hitler qətiyyətli bir plan hazırladığını söyləyən General Erix fon Manşteyni də bu işə cəlb etdi. Əslində Manşteyn Majino xəttinə almanların birbaşa hücumunu qorxulu qəbul etmişdi.. Bunun əvəzinə, Fransaya qarşı əsas zərbənin Ardenlərdən atılması ilə bitərəf Hollandiya və Belçika vasitəsilə köməkçi bir hücum təklif etdi. Bura Müttəfiqlərin hücum gözləməyəcəyi ehtimalı olan Almaniya-Belçika-Fransa sərhədindəki təpəli və çox meşəli bir ərazi idi. Plan, sürpriz Blitskriq vasitəsilə həyata keçiriləcəkdi.
İnanılanın əksinə olaraq, Almanların bu nöqtədə Müttəfiqlərdən daha az tankı var idi (3500-ə qarşı 2500). Lakin tanklar Panzer birləşmələrinə cəmlənmişdi. Fransızların keyfiyyətli, bəzi ekvivalent formasiyaları var idi, lakin Almanlar cəmləşmək əvəzinə dağılmışdılar.
Manşteynin planında bu Panzer bölgüləri müttəfiqlərin istiqamətlərini pozmaq üçün ordunun əsas hissəsini qabaqlayaraq yarı müstəqil bir rolda nəzərdə tutulmuşdu. Bu, çox riskli bir plan idi - Polşada istifadə edilən strategiyadan daha çox iddialı idi və daha mühafizəkar düşüncəli generallar bu fikrə qarşı çıxmışdı. Hitlerdə də bəzi şübhə doğsa da, planın təsdiqini vermişdi.
“Gelb” planı kod adı altında strateji hücum əməliyyatının həyata keçirilməsi üçün general-polkovnik Valter fon Brauxiçin ümumi komandanlığı altında, bütövlükdə 136 diviziya, 2,5 min tank, 3,8 min təyyarənin daxil olduğu “A”, “B” və “C” olmaqla üç ordu qrupu hərbi əməliyyatlara cəlb olundu. Plana görə, əsas zərbəni vurmalı olan, general-polkovnik Gerd fon Rundştedin komandanlıq etdiyi “A” ordu qrupu La-Manş boğazından çıxmaq məqsədilə, Ardenləri aşaraq “Majino xəttini” keçməli, düşmənin əsas qüvvələrini dənizə doğru sıxışdıraraq “B” ordu qrupu ilə birləşib onu məhv etməli idi. Əməliyyatın aparılmasında general Evald fon Kleystin tank qrupu və general German Qotun 15-ci tank korpusu da əsas rol oynamalı idi. General-pokovnik Fyodor fon Bokun komandanlıq etdiyi “B” ordu qrupu Niderlandı ələ keçirmək və yuxarıda göstərildiyi kimi, “A” ordu qrupu ilə birləşib müttəfiqlərin ordusunu məhv etmək tapşırığı almışdı. Nəhayət, general-polkovnik Vilhelm fon Leyebin komandanlığı altında olan “C” ordu qrupu isə, aktiv hərbi əməliyyatlarla fransız qoşunlarını “Majino xəttinə” sıxışdırmalı, digər iki ordu qrupuna dəstək verməli idi. Bundan əlavə, alman komandanlığının ehtiyatında 40-dan çox diviziya var idi.
Hücumun başlanması
Hücum 10 May 1940-da Almaniyanın Belçika və Hollandiyaya hava, ardından paraşütçü və quru qüvvələrinin hücumları və Majino müdafiə xəttini yarması ilə başladı (Fransa-Belçika sərhədində istehkamların olmaması rəqibə Majino xəttini şimaldan yandan keçmək imkanı vermişdi.) Artıq çökmüş 2 dövlət (Hollandiya və Belçika) tələsik Fransa və İngiltərənin daxil olduğu anti-Alman müvəqqəti koalisiyasına əlavə edildi, lakin bu yalnız Müttəfiqlərin komandanlıq və nəzarət tənzimləmələrini daha da çətinləşdirməyə xidmət etdi. Yəni, koalisiyanın üzvləri olmalarına baxmayaraq, bu 2 dövlətə nəzarət elmək çətinləşmişdi.
Hollandiya və Belçikanın təslim olması
Almanlar cəsarətli bir hava əməliyyatı ilə Belçikanın açarı olan Eban Emael qalasını ələ keçirərək təşəbbüsü ələ aldılar. Almanların irəliləməsinin sürəti və hava hücumlarının vəhşiliyi onlara böyük psixoloji üstünlük verdi və 14 mayda Hollandlar təslim oldu.
İngilislər və Fransızlar Belçikadakı Dil çayına irəliləmək üçün bir plan hazırlayaraq orijinal hücuma cavab vermişdilər. Müttəfiqlər ən yaxşı qüvvələrini Belçikaya yeritdi. İlk mərhələ kifayət qədər yaxşı keçsə də, sonrakı mərhələlərdə Hollandiyadakı Bredaya doğru irəliləyən bir Fransız qüvvəsi geri çəkilməli oldu.
13 Mayda ilk Alman qüvvələri Meuse çayı üzərindəki Sedan yaxınlığındakı Ardenlərdən çıxdı. İki günlük bir döyüşdə Panzer taboru ikinci dərəcəli Fransız müdafiəçilərinin sərt müqavimətinə və Müttəfiq təyyarələrinin intihar hücumlarına baxmayaraq çayı keçdi.
İki yüksək keyfiyyətli Fransız zirehli və motorlu bölməsinin potensial olaraq həlledici əks hücumu şiddətli, lakin nəticəsiz döyüşə çevrildi. Zirehli texnikaların "Tələsin, Haynz!" olaraq bilinən Generalı - Haynz Quderianın komandanlığı altında Alman Panzerlər körpü başından çıxdılar. Alman təyyarələrinin köməyi ilə sahilə doğru irəliləməyə başladılar.
Müttəfiq qüvvələrin əsas hissəsi Belçikada döyüşərkən, Alman qüvvələrinin Müttəfiq təchizatı xəttləri boyunca dilim kəsdikləri üçün onları dayandıracaq bir şey yox idi. Alman qoşunları Mayın 20-də İngilis kanalına çatdı.
Mərkəzləşdirilmiş bir strateji ehtiyatı olmayan Müttəfiqlər, arxalarında meydana gələn yeni təhlükəyə cavab vermək üçün ordularını Belçikadan çıxarmağa çalışdılar. Ardından 21 Mayda Arrasda İngilis tankları və piyada qüvvələri Ervin Rommelin 7-ci Panzer Diviziyasına kobud bir ziyafət verdi. Lakin çox gec idi. Alman qüvvələri cənubdan, qərbdən dönən Panzerlər ilə müttəfiqləri mühasirəyə aldılar. Belçika ordusu 28 May tarixində təslim oldu.
Dünkerk əməliyyatı
Müttəfiqlərin yüksək komandanlığı iflic kimi görünürdü. General Veyqand General Qamelin'i Fransız baş komandanı olaraq dəyişdirdi, lakin bunun heç bir fərqi olmadı. Sonra 23 may tarixində İngilis Ekspedisiya Qüvvələrinin (BEF) komandiri General Lord Gort, proqnozlaşdırılan İngiltərə-Fransız əks hücumundakı rolundan imtina etmək üçün mənəvi cəhətdən cəsarətli bir qərar aldı və yenidən Kanal limanlarına qayıtdı.
Fransızlar, təəccüblü deyil ki, bunu xəyanət kimi qiymətləndirdi, lakin Gort'un qərarı BEF-i xilas etdi. 26 May - 4 İyun tarixləri arasında, Dinamo Əməliyyatı kod adı ilə, dəniz yolu ilə tələsik şəkildə təşkil edilmiş bir təxliyyə gəmisi 338.000 Müttəfiq əsgərini Dunkirkdən götürdü.
Alman qüvvələrinin Dunkirk üzərinə hücumlarını edə bilməməsi, Dünkirk'i İngilis və Fransız qoşunlarının kobud müdafiəsi və tükənmiş RAF-ın (Royal Air Force - Britaniyanın hərbi hava qüvvələri) səyləri sayəsində baş verdi.
Bu hesaba alınmayan bir qələbə idi. Əsgərlərin geri qayıtması, hətta onların bir çox avadanlığı olmadan da İngiltərəyə Dəniz Qüvvələri və RAF-ın arxasında sığınması, ordunu yenidən qurmağa əsas verdi.
Kampaniyanın sonu
Fransa Döyüşünün sonuncu tamaşası, Almanların Somme çayından cənub tərəfə vurması ilə 5 İyunda başladı. Bölgədəki fransızların yaxşı döyüşmələrinə baxmayaraq, almanlar müttəfiq qüvvələrini qısa müddətdə məhv etdilər. İngilis ordusunun qalan hissəsi ilə birləşməmiş 51-ci Dağüstü Diviziya, St Valéry-en-Cauxda mühasirəyə alındı və 12 iyun tarixində təslim olmaq məcburiyyətində qaldı.
Almanlar 9 iyun tarixində Parisə böyük bir hücuma başladılar və 13 iyun tarixində Fransa hökuməti Bordoya qaçdığı üçün Paris açıq şəhər elan edildi. İlk Alman qoşunları 14 iyun tarixində Fransa paytaxtına girdi.
Döyüş hələ davam edirdi. Normandiyaya təzə bir İngilis qüvvəsi göndərildi, yalnız dərhal təxliyyə edildi. Kral Hərbi Dəniz Qüvvələri, Fransa sahillərindəki limanlardan, demək olar ki, İspaniya sərhədinə qədər təxliyyələr həyata keçirdi. Bu vaxt, qalib gələn Panzerlər 17 iyun tarixində qərbdə Loire çayını keçərək bir neçə gün sonra İsveçrə sərhədinə çataraq Fransa boyunca fərqli istiqamətlərdə müttəfiqlərlə yarışdılar.
22 iyun tarixində Fransa təslim oldu. Hitler, Almaniyanın 1918-ci ildə təslim olduğu zaman istifadə edilən eyni dəmir yolu vaqonunda təslim sənədini imzalamaqda israr etdi. (Kompyen meşəsində imzalanmışdır) Fransanın alçaldılması tamamlandı.
Həmçinin bax
İstinadlar
- ФРАНЦУ́ЗСКАЯ КАМПА́НИЯ 1940, Большая российская энциклопедия
- Nasist Almaniyasının Fransa kampaniyası və onun nəticələri - Balamirzə Məmmədli