Akvinalı Foma (həmç. Foma Akvinat və ya Tomas Akvinat, lat.Thomas Aquinas; təxm. 1225, Rokkasekka, Akvino, Siciliya krallığı — 7 mart1274, Fossanuova monastırı) — orta əsr filosofu və ilahiyyatçısı, sxolastikanın sistemləşdiricisi, tomizmin banisi.
İtaliyanın Akvino şəhərində, zadəgan ailəsində dünyaya göz açmışdır. Gənc yaşlarında Dominikan ordeninin mənsublarından olmuşdur. İlk təhsilini monastır məktəbində almış, daha sonra Neapol, Paris, Köln şəhərlərində universitetdə oxumuşdur.
Əsərləri
O, xristian fəlsəfəsinin banilərindən biri və filosofların knyazı hesab edilir. Foma ortodoksal sxolastikanın əsaslarını qoymuş, habelə Aristotelin fəlsəfəsi ilə xristian ilahiyyatını uzlaşdırmağı bacarmışdır. Foma antik alimlərlə yanaşı, məşhur müsəlman filosofları İbn Sina və İbn Rüşdün əsərlərindən də faydalanmışdır. Onun din və fəlsəfə münasibətlərinə dair misalları əsrlər boyu Avropa fikir dünyasında hakim düşüncələrdən olmuşdur.
1323-cü ildə doğulduğu yerə görə Akvinat adlandırılmış, 1567-ci ildə beşinci kilsə atası elan olunmuşdur. Foma Akvinat öz fəlsəfəsini Aristotel təliminin idealist ünsürlərini (hərəkətsiz dünyanın ilk təkanvericisi haqqında təlim və b.) gücləndirmək yolu ilə işləmişdir. Akvinatın fəlsəfəsinə neoplatonizmin də təsiri olmuşdur. Din və zəkanın ahəngdarlığı Akvinatın əsas fəlsəfi prinsipidir. Onun fikrincə zəka iradədən yüksəkdir, lakin həyatda Allaha məhəbbət Allahı dərk etməkdən daha mühümdür. Foma Akvinat bütün mövcudatı Allahın yaratdığı iyerarxiya qaydasına tabe edirdi. Əsas əsərləri: "Bütpərəstlər əleyhinə külliyyat" (1261-64), "Teologiya külliyyatı" (1265-73). 1879-cu ildə Foma Akvinatın sxolastik sistemi katolisizmin yeganə həqiqi fəlsəfəsi elan olunmuşdur.
Görüşləri
Super libros de generatione et corruptione
Filosofun fikrincə, fəlsəfə və ilahiyyat bir-birindən fərqlidir. Fəlsəfə idrak, ilahiyyat isə vəhy həqiqətini öyrənir. Fəlsəfə ilahiyyata xidmət edir və ondan aşağı mövqedə olmalıdır. Foma fəlsəfə ilə ilahiyyatı insan ağlı və Tanrı müdrikliyi kimi qavramış və birincinin ikinci qarşısındakı acizliyinin təbii qəbul edildiyini vurğulamışdır. O, Tanrı elminin yalnız vəhy yoluyla öyrənildiyini bildirmişdir.
Aristotel həqiqəti dörd sütuna-təcrübə, sənət, bilik və müdrikliyə ayırmışdır. Foma isə bunun əksinə, müdrikliyi müstəqil mövcud olan və Tanrı haqqında məlumatları ehtiva edən həqiqət kimi qəbul etmişdir. Filosof müdrikliyin üç pilləsi olduğunu bildirmişdir. Bunlar ilahi nemət, ilahiyyat (ağıldan istifadə edən iman müdrikliyi) və metafizikdir (varlığın mahiyyətini dərk etmiş ağlın müdrikliyi) pillələridir.
Onun fikrincə, vəhyin müəyyən hissəsinin insan ağlı ilə dərki mümkün (məsələn, Tanrının vahid olması), digərinin dərki isə qeyri-mümkündür (Müqəddəs üçlük və Həzrət İsanın dirilməsi). Foma vəhyə söykənən ilahiyyatla, ağla söykənən ilahiyyatı fərqləndirmişdir. O, bildirmişdir ki, imanla elm bir-biriylə ziddiyyət təşkil edə bilməz. Müdriklik Tanrını tanımaq yoludur, elm isə bu işdə yardımçı vasitədir.
Filosof yazmışdır ki, insanın özünəməxsusluğu bədənlə ruhun vəhdətindən irəli gəlir. Ruh insan orqanizminə həyat verən qüvvədir. O, qeyri-maddi olub, varlığını yalnız bədənlə birləşdirdikdə tamamlayan cövhərdir. Yalnız ruhun köməyilə bədən öz məqsədinə çatır və insana çevrilir. Ruhla bədənin vəhdətindən düşüncələr və hisslər əmələ gəlir. Foma belə hesab edirdi ki, insanın gözəl yaradılışı onun Tanrını tanımasına təsir edir. İnsan ruhsuz canlılarla (heyvan) mələklər arasında olan varlıqdır, yəni, ağıl və sərbəst iradəsinə görə ali varlığa çevrilir. Onun iradəsinin mənbəyi isə şüurdur.
İnsanın ən böyük həzzi ölümdən sonra Tanrını müşahidə etmək olacaqdır. Onu müşahidə etmək fiziki səbəblərə görə bu dünyada mümkün deyildir. İnsan bu məqsədə can atmalıdır. Bu yoldan insanı uzaq salan vasitə şərdir. O, özü-özlüyündə mövcud deyil, yalnız varlığın qeyri-mükəmməlliyindən irəli gələn nəticənin təzahürüdür.
Foma qanunları cəmiyyətin qayğısına qalan şəxslərin ümumi mənafe naminə qoyduğu qaydalar şəklində təsnif etmişdir. O, bəşəri qanunlardan əlavə dünyanı idarə edən ilahi qanunun da olduğunu bildirmişdir. Foma hesab edirdi ki, ilahi qanun təbii və bəşəri qanunların mənbəyidir. Ayrılıqda hər fərdin və cəmiyyətin mənafeyi ilahi qüdrətlə müəyyənləşdirilir, ilahi qanuna zidd gedən insan özünə pislik etmiş olur. Ümumi mənafeyə xidmət edən insan cəmiyyət üçün zəruridir. O, idarəetmənin altı üsulunu müəyyənləşdirərək onları cəmiyyətin xeyrinə və ya ziddinə olması baxımından iki qrupa ayırmışdır. Foma monarxiya, aristokratiya və şəhər idarəetməsini ədalətli, tiraniya, oliqarxiya və demokratiyanı isə ədalətsiz quruluş adlandırmışdır. O, ən uğurlu quruluş kimi monarxiyanı, ən uğursuzu kimi tiraniyanı (çünki bu zaman bir şəxsin iradəsilə yayılan şər, çoxlu insan vasitəsilə yayılan şərdən daha qüvvətlidir) göstərmişdir. Foma düşünürdü ki, kilsə hakimiyyəti dünyəvi hakimiyyətdən üstündür, çünki birinci ilahi lütfü qazanmaqla, ikincisi isə bu dünyada rifah əldə etməklə məşğuldur. Həyatda firavanlığa yalnız Tanrının yardımı və ilahi nemətin sayəsində çatmaq mümkündür.
akvinalı, foma, həmç, foma, akvinat, tomas, akvinat, thomas, aquinas, təxm, 1225, rokkasekka, akvino, siciliya, krallığı, mart, 1274, fossanuova, monastırı, orta, əsr, filosofu, ilahiyyatçısı, sxolastikanın, sistemləşdiricisi, tomizmin, banisi, thomas, aquinos. Akvinali Foma hemc Foma Akvinat ve ya Tomas Akvinat lat Thomas Aquinas texm 1225 Rokkasekka Akvino Siciliya kralligi 7 mart 1274 Fossanuova monastiri orta esr filosofu ve ilahiyyatcisi sxolastikanin sistemlesdiricisi tomizmin banisi Akvinali Fomalat Thomas AquinosDogum tarixi 1225Dogum yeri Rokkasekka Akvino Siciliya kralligiVefat tarixi 7 mart 1274Vefat yeri Fossanova monastiri Papa vilayetiQeyd edilir Roma Katolik KilsesiKanonlasdirilib 18 iyul 1323Muqeddeslik derecesi katolik muqeddesi d Xatire gunu 28 yanvar7 mart Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixde 100 en cox oyrenilmis sexsiyyetler siyahisina daxil edilib Mundericat 1 Heyati 2 Eserleri 3 Gorusleri 4 Hemcinin baxHeyati RedakteItaliyanin Akvino seherinde zadegan ailesinde dunyaya goz acmisdir Genc yaslarinda Dominikan ordeninin mensublarindan olmusdur Ilk tehsilini monastir mektebinde almis daha sonra Neapol Paris Koln seherlerinde universitetde oxumusdur Eserleri RedakteO xristian felsefesinin banilerinden biri ve filosoflarin knyazi hesab edilir Foma ortodoksal sxolastikanin esaslarini qoymus habele Aristotelin felsefesi ile xristian ilahiyyatini uzlasdirmagi bacarmisdir Foma antik alimlerle yanasi meshur muselman filosoflari Ibn Sina ve Ibn Rusdun eserlerinden de faydalanmisdir Onun din ve felsefe munasibetlerine dair misallari esrler boyu Avropa fikir dunyasinda hakim dusuncelerden olmusdur 1323 cu ilde doguldugu yere gore Akvinat adlandirilmis 1567 ci ilde besinci kilse atasi elan olunmusdur Foma Akvinat oz felsefesini Aristotel teliminin idealist unsurlerini hereketsiz dunyanin ilk tekanvericisi haqqinda telim ve b guclendirmek yolu ile islemisdir Akvinatin felsefesine neoplatonizmin de tesiri olmusdur Din ve zekanin ahengdarligi Akvinatin esas felsefi prinsipidir Onun fikrince zeka iradeden yuksekdir lakin heyatda Allaha mehebbet Allahi derk etmekden daha muhumdur Foma Akvinat butun movcudati Allahin yaratdigi iyerarxiya qaydasina tabe edirdi Esas eserleri Butperestler eleyhine kulliyyat 1261 64 Teologiya kulliyyati 1265 73 1879 cu ilde Foma Akvinatin sxolastik sistemi katolisizmin yegane heqiqi felsefesi elan olunmusdur Gorusleri Redakte Super libros de generatione et corruptione Filosofun fikrince felsefe ve ilahiyyat bir birinden ferqlidir Felsefe idrak ilahiyyat ise vehy heqiqetini oyrenir Felsefe ilahiyyata xidmet edir ve ondan asagi movqede olmalidir Foma felsefe ile ilahiyyati insan agli ve Tanri mudrikliyi kimi qavramis ve birincinin ikinci qarsisindaki acizliyinin tebii qebul edildiyini vurgulamisdir O Tanri elminin yalniz vehy yoluyla oyrenildiyini bildirmisdir Aristotel heqiqeti dord sutuna tecrube senet bilik ve mudrikliye ayirmisdir Foma ise bunun eksine mudrikliyi musteqil movcud olan ve Tanri haqqinda melumatlari ehtiva eden heqiqet kimi qebul etmisdir Filosof mudrikliyin uc pillesi oldugunu bildirmisdir Bunlar ilahi nemet ilahiyyat agildan istifade eden iman mudrikliyi ve metafizikdir varligin mahiyyetini derk etmis aglin mudrikliyi pilleleridir Onun fikrince vehyin mueyyen hissesinin insan agli ile derki mumkun meselen Tanrinin vahid olmasi digerinin derki ise qeyri mumkundur Muqeddes ucluk ve Hezret Isanin dirilmesi Foma vehye soykenen ilahiyyatla agla soykenen ilahiyyati ferqlendirmisdir O bildirmisdir ki imanla elm bir biriyle ziddiyyet teskil ede bilmez Mudriklik Tanrini tanimaq yoludur elm ise bu isde yardimci vasitedir Filosof yazmisdir ki insanin ozunemexsuslugu bedenle ruhun vehdetinden ireli gelir Ruh insan orqanizmine heyat veren quvvedir O qeyri maddi olub varligini yalniz bedenle birlesdirdikde tamamlayan covherdir Yalniz ruhun komeyile beden oz meqsedine catir ve insana cevrilir Ruhla bedenin vehdetinden dusunceler ve hissler emele gelir Foma bele hesab edirdi ki insanin gozel yaradilisi onun Tanrini tanimasina tesir edir Insan ruhsuz canlilarla heyvan melekler arasinda olan varliqdir yeni agil ve serbest iradesine gore ali varliga cevrilir Onun iradesinin menbeyi ise suurdur Insanin en boyuk hezzi olumden sonra Tanrini musahide etmek olacaqdir Onu musahide etmek fiziki sebeblere gore bu dunyada mumkun deyildir Insan bu meqsede can atmalidir Bu yoldan insani uzaq salan vasite serdir O ozu ozluyunde movcud deyil yalniz varligin qeyri mukemmelliyinden ireli gelen neticenin tezahurudur Foma qanunlari cemiyyetin qaygisina qalan sexslerin umumi menafe namine qoydugu qaydalar seklinde tesnif etmisdir O beseri qanunlardan elave dunyani idare eden ilahi qanunun da oldugunu bildirmisdir Foma hesab edirdi ki ilahi qanun tebii ve beseri qanunlarin menbeyidir Ayriliqda her ferdin ve cemiyyetin menafeyi ilahi qudretle mueyyenlesdirilir ilahi qanuna zidd geden insan ozune pislik etmis olur Umumi menafeye xidmet eden insan cemiyyet ucun zeruridir O idareetmenin alti usulunu mueyyenlesdirerek onlari cemiyyetin xeyrine ve ya ziddine olmasi baximindan iki qrupa ayirmisdir Foma monarxiya aristokratiya ve seher idareetmesini edaletli tiraniya oliqarxiya ve demokratiyani ise edaletsiz qurulus adlandirmisdir O en ugurlu qurulus kimi monarxiyani en ugursuzu kimi tiraniyani cunki bu zaman bir sexsin iradesile yayilan ser coxlu insan vasitesile yayilan serden daha quvvetlidir gostermisdir Foma dusunurdu ki kilse hakimiyyeti dunyevi hakimiyyetden ustundur cunki birinci ilahi lutfu qazanmaqla ikincisi ise bu dunyada rifah elde etmekle mesguldur Heyatda firavanliga yalniz Tanrinin yardimi ve ilahi nemetin sayesinde catmaq mumkundur Hemcinin bax RedakteAristotel Cerolamo KardanoMenbe https az wikipedia org w index php title Akvinali Foma amp oldid 5445548, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
