Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adi razyana (lat. Foeniculum vulgare) — bitkilər aləminin çətirçiçəklilər dəstəsinin çətirkimilər fəsiləsinin razyana cinsinə aid bitki növü.
| Adi razyana | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Adi razyana | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Adi raziyana boyu 2 metrə qədər uzanan ikillik ətirli ot bitkisidir. Razyananın nəzəri cəlb edən sarı rəngdə xırda çiçəkləri vardır. Uzunsov yumurtavarı, qoşa dənədən ibarət meyvələri olur. Vətəni Aralıq dənizi və Yaxın Şərqdir. Azərbaycanda bu bitkiyə Dəvəçi-Xaçmaz zonasında və Abşeronda çox rast gəlinir. Meyvələrinin tərkibində efir yağı, piyli yağ, karotin, C vitamini və s. olur. Dərman məqsədilə razyananın meyvələrindən istifadə olunur. Şüyüd və cirəyə bənzəyir.
Botaniki təsviri
Hündülüyü 1–2 m olan çılpaq, çoxillik ot bitkisidir, gövdəsi silindrik, nazik şırımlı, budaqlıdır. Yarpaqları saplaqsız, lələkvari parçalanmışdır. Sarı rəngli xırda çiçəkləri mürəkkəb çətir formalı çiçəkqrupu əmələ gətirir. Meyvəsi (ikitoxum) 5–7 mm, uzunsov, yaşımtıl-boz rənqdədir. Toxumları özünün ətirli, şirin-ədviyyəli iyi ilə xırda zirəni xatırladır. İyul-avqust aylarında çiçəkləyərək sentyabr-oktyabr aylarında meyvə verir.
Mənşəyi və yayılması
Adi raziyana kserofil coğrafi tipinin aralıq dənizi sinfinin aralıq dənizi qrupuna aiddir. Atlantik və , Apalıqdənizi, Balkan və Kiçik Asiya ölkələri, İran, Əfqanıstan, Şimali və Cənubi Afrika, Çin, Yaponiya, Ukrayna, Orta Asiya və Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda adi raziyana Kiçik Qafqazın cənub rayonları, Abşeron, Qobustan, Xəzəryanı, Samur-Dəvəçi, Kür-Araz və Lənkəran ovalıqları, eləcə də Naxçıvan düzənliyində, aran və dağ ətəyi (dəniz səviyyəsindən 400 m qədər) ərazilərdə bitır.
Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər
Mezokserofitdir, quru-bozqır və psammofit-litoral bitkilik tiplərində rast gəlir. Əsasən otlu yerlərdə, dəniz kənarı qumluqlarda, su axarları və yol kənarlarında zolaqlar əmələ gətirir.
Kimyəvi tərkibi
Adi raziyana kumarin, flavonoid, efir və piyli yağlar, steroid, antosian və digər bioloji aktiv maddələrlə zəngindir. Meyvələrinin tərkibində 6% efir yağı, başlıca komponent olan anetol (60%-ə qədər) fenxon, pinen, metilxavikol və 18% piyli yağlar vardır. Keyfiyyətli xammal yetişmiş meyvələri hesab olunur.
Təsiri və tətbiqi
Adi raziyana farmakopeyaya daxil olan ofisinal dərman bitkisidir. Elmi, praktiki və eksperimental təbabətdə, Tibet, Koreya və xalq təbabətində geniş tətbiq edilir. Əsasən böyrək, mədə, sidik kisəsi, nəfəs yolları, göz, nevroz, bronxit və bronxial astma, irinli yaralarda, çinədan (zob) və s. xəstəliklərə qarşı istifadə olunur. Antibakterial, estrogen, hərarəti salan və sidikqovucu təsirə malikdir.
İstifadəsi
Raziyana ətirli ədviyyat kimi də yeyinti sənayesində işlədilir. Diş pastalarının tərkibinə xoş ətir vermək üçün qatılır. Gövdələrindən tərkibində 20% zülal olan heyvandarlıqda istifadə olunan jmıx alınır.
Müalıcə məqsədi ilə bitkinin meyvələri istifadə edilir. İstifadə formaları cövhər və efir yağı şəklindədir.
Digər faydalı xüsusiyyətləri və istifadəsi
Tərəvəz bitkisidir. Meyvələri və yarpaqları ədviyyə kimi istifadə olunur. Yeyinti və qənnadı sənayesində meyvələri, əczaçılıqda və ətriyyat sənayesində isə efir yağı aromatizator kimi istifadə edilir.
Tibb
Raziyana meyvələrində müalicə əhəmiyyətli maddə əsasən efir yağı sayılır. Efir yağına xoş iy verən tərkibindəki anetol maddəsidir. Anetol aromatik birləşmə olub, razyana meyvəsinin ən qiymətli tərkib hissəsidir. Elmi təbabətdə razyana meyvəsindən soyuqdəymələrdən baş verən tənəffüs yolları xəstəliklərində iltihabı aradan qaldıran, yumşaldıcı və bəlğəmgətirici öskürək dərmanı kimi, eləcə də xroniki mədə-bağırsaq xəstəliklərində, həzm prosesini yaxşılaşdırıcı və köpmənin qarşısını alan vasitə kimi istifadə olunur.
Tərkibindəki fitoestrogenlər analarda südün miqdarını və yağlılığını artırır. Süd vəzisinin böyüməsinə də təsir edə bilir. Bundan başqa, razyana meyvəsindən dəmləmə formasında öd kisəsi iltihabının və böyrək xəstəliklərinin müalicəsində geniş istifadə edilir.
Xalq təbabəti
Xalq təbabətində çox qədimdən razyana meyvəsindən çay kimi dəmləyib, uşaqlarda baş verən qarın ağrılarında ağrıkəsən və köpmənin qarşısını alan dərman kimi işlədilir. Bu məqsədlə razyana meyvələri çox vaxt qurudulmuş nanə yarpağı ilə bərabər hissədə götürülür, sonra çay dəmləyib xörək qaşığı ilə qəbul edilir. Razyana şirəsi (Şüyüd suyu) xalq təbabətində qarın ağrısında (köpməsində), mədə-bağırsaq traktı pozulduqda və eləcə də bəlğəmgətirici öskürək dərmanı kimi istifadə edilir.
Sinonimləri
- Anethum dulce DC.
- Anethum foeniculum L.
- Anethum minus Gouan
- Anethum panmori Roxb.
- Anethum panmorium Roxb. ex Fleming
- Anethum pannorium Roxb.
- Anethum piperitum Ucria
- Anethum rupestre Salisb.
- Foeniculum azoricum Mill.
- Foeniculum capillaceum Gilib. [Invalid]
- Foeniculum divaricatum Griseb.
- Foeniculum dulce Mill.
- Foeniculum foeniculum (L.) H.Karst. [Invalid]
- Foeniculum giganteum Lojac.
- Foeniculum officinale All.
- Foeniculum panmorium (Roxb.) DC.
- Foeniculum piperitum C.Presl
- Foeniculum rigidum Brot. ex Steud.
- Foeniculum vulgare var. capillaceum Burnat
- Foeniculum vulgare subsp. capillaceum (Burnat) Holmboe
- Foeniculum vulgare var. dulce (Mill.) Batt. & Trab.
- Foeniculum vulgare var. inodorum Maire
- Foeniculum vulgare subsp. piperitum (C.Presl) Bég.
- Foeniculum vulgare var. piperitum (C.Presl) Ball
- Foeniculum vulgare var. sativum C.Presl
- Foeniculum vulgare subsp. sativum (C.Presl) Janch. ex Holub
- Ligusticum foeniculum (L.) Roth
- Ligusticum foeniculum (L.) Crantz
- Meum foeniculum (L.) Spreng.
- Selinum foeniculum E.H.L.Krause
- Seseli foeniculum Koso-Pol.
İstinadlar
- Adi razyana:''The Plant List saytında takson barədə məlumat. (ing.)
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adi razyana lat Foeniculum vulgare bitkiler aleminin cetircicekliler destesinin cetirkimiler fesilesinin razyana cinsine aid bitki novu Adi razyanaElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste CetirciceklilerFesile CetirkimilerYarimfesile Triba Cins RazyanaNov Adi razyanaBeynelxalq elmi adiFoeniculum vulgare Mill 1768Sekil axtarisiITIS 29509NCBI 2849586EOL 585008 Adi raziyana boyu 2 metre qeder uzanan ikillik etirli ot bitkisidir Razyananin nezeri celb eden sari rengde xirda cicekleri vardir Uzunsov yumurtavari qosa deneden ibaret meyveleri olur Veteni Araliq denizi ve Yaxin Serqdir Azerbaycanda bu bitkiye Deveci Xacmaz zonasinda ve Abseronda cox rast gelinir Meyvelerinin terkibinde efir yagi piyli yag karotin C vitamini ve s olur Derman meqsedile razyananin meyvelerinden istifade olunur Suyud ve cireye benzeyir Botaniki tesviriHunduluyu 1 2 m olan cilpaq coxillik ot bitkisidir govdesi silindrik nazik sirimli budaqlidir Yarpaqlari saplaqsiz lelekvari parcalanmisdir Sari rengli xirda cicekleri murekkeb cetir formali cicekqrupu emele getirir Meyvesi ikitoxum 5 7 mm uzunsov yasimtil boz renqdedir Toxumlari ozunun etirli sirin edviyyeli iyi ile xirda zireni xatirladir Iyul avqust aylarinda cicekleyerek sentyabr oktyabr aylarinda meyve verir Menseyi ve yayilmasiAdi raziyana kserofil cografi tipinin araliq denizi sinfinin araliq denizi qrupuna aiddir Atlantik ve Apaliqdenizi Balkan ve Kicik Asiya olkeleri Iran Efqanistan Simali ve Cenubi Afrika Cin Yaponiya Ukrayna Orta Asiya ve Qafqazda yayilmisdir Azerbaycanda adi raziyana Kicik Qafqazin cenub rayonlari Abseron Qobustan Xezeryani Samur Deveci Kur Araz ve Lenkeran ovaliqlari elece de Naxcivan duzenliyinde aran ve dag eteyi deniz seviyyesinden 400 m qeder erazilerde bitir Ekoloji qrup ve bitdiyi yerlerMezokserofitdir quru bozqir ve psammofit litoral bitkilik tiplerinde rast gelir Esasen otlu yerlerde deniz kenari qumluqlarda su axarlari ve yol kenarlarinda zolaqlar emele getirir Kimyevi terkibiAdi raziyana kumarin flavonoid efir ve piyli yaglar steroid antosian ve diger bioloji aktiv maddelerle zengindir Meyvelerinin terkibinde 6 efir yagi baslica komponent olan anetol 60 e qeder fenxon pinen metilxavikol ve 18 piyli yaglar vardir Keyfiyyetli xammal yetismis meyveleri hesab olunur Tesiri ve tetbiqiAdi raziyana farmakopeyaya daxil olan ofisinal derman bitkisidir Elmi praktiki ve eksperimental tebabetde Tibet Koreya ve xalq tebabetinde genis tetbiq edilir Esasen boyrek mede sidik kisesi nefes yollari goz nevroz bronxit ve bronxial astma irinli yaralarda cinedan zob ve s xesteliklere qarsi istifade olunur Antibakterial estrogen herareti salan ve sidikqovucu tesire malikdir IstifadesiRaziyana etirli edviyyat kimi de yeyinti senayesinde isledilir Dis pastalarinin terkibine xos etir vermek ucun qatilir Govdelerinden terkibinde 20 zulal olan heyvandarliqda istifade olunan jmix alinir Mualice meqsedi ile bitkinin meyveleri istifade edilir Istifade formalari covher ve efir yagi seklindedir Diger faydali xususiyyetleri ve istifadesiTerevez bitkisidir Meyveleri ve yarpaqlari edviyye kimi istifade olunur Yeyinti ve qennadi senayesinde meyveleri eczaciliqda ve etriyyat senayesinde ise efir yagi aromatizator kimi istifade edilir TibbRaziyana meyvelerinde mualice ehemiyyetli madde esasen efir yagi sayilir Efir yagina xos iy veren terkibindeki anetol maddesidir Anetol aromatik birlesme olub razyana meyvesinin en qiymetli terkib hissesidir Elmi tebabetde razyana meyvesinden soyuqdeymelerden bas veren teneffus yollari xesteliklerinde iltihabi aradan qaldiran yumsaldici ve belgemgetirici oskurek dermani kimi elece de xroniki mede bagirsaq xesteliklerinde hezm prosesini yaxsilasdirici ve kopmenin qarsisini alan vasite kimi istifade olunur Terkibindeki fitoestrogenler analarda sudun miqdarini ve yagliligini artirir Sud vezisinin boyumesine de tesir ede bilir Bundan basqa razyana meyvesinden demleme formasinda od kisesi iltihabinin ve boyrek xesteliklerinin mualicesinde genis istifade edilir Xalq tebabetiXalq tebabetinde cox qedimden razyana meyvesinden cay kimi demleyib usaqlarda bas veren qarin agrilarinda agrikesen ve kopmenin qarsisini alan derman kimi isledilir Bu meqsedle razyana meyveleri cox vaxt qurudulmus nane yarpagi ile beraber hissede goturulur sonra cay demleyib xorek qasigi ile qebul edilir Razyana siresi Suyud suyu xalq tebabetinde qarin agrisinda kopmesinde mede bagirsaq trakti pozulduqda ve elece de belgemgetirici oskurek dermani kimi istifade edilir SinonimleriAnethum dulce DC Anethum foeniculum L Anethum minus Gouan Anethum panmori Roxb Anethum panmorium Roxb ex Fleming Anethum pannorium Roxb Anethum piperitum Ucria Anethum rupestre Salisb Foeniculum azoricum Mill Foeniculum capillaceum Gilib Invalid Foeniculum divaricatum Griseb Foeniculum dulce Mill Foeniculum foeniculum L H Karst Invalid Foeniculum giganteum Lojac Foeniculum officinale All Foeniculum panmorium Roxb DC Foeniculum piperitum C Presl Foeniculum rigidum Brot ex Steud Foeniculum vulgare var capillaceum Burnat Foeniculum vulgare subsp capillaceum Burnat Holmboe Foeniculum vulgare var dulce Mill Batt amp Trab Foeniculum vulgare var inodorum Maire Foeniculum vulgare subsp piperitum C Presl Beg Foeniculum vulgare var piperitum C Presl Ball Foeniculum vulgare var sativum C Presl Foeniculum vulgare subsp sativum C Presl Janch ex Holub Ligusticum foeniculum L Roth Ligusticum foeniculum L Crantz Meum foeniculum L Spreng Selinum foeniculum E H L Krause Seseli foeniculum Koso Pol IstinadlarAdi razyana The Plant List saytinda takson barede melumat ing Hemcinin bax