fbpx
Wikipedia

Osmanlıda çoxhakimiyyətlilik dövrü

İldırım Bəyazidin Ankara Meydan Müharibəsində Teymura əsir düşməsindən sonra dağılan Osmanlı birliyinin 1413-cü ildə I Mehmed tərəfindən yenidən bərpa edilməsinə qədər adlandırılan dövrdür. Bu dövr 1402-ci ildən başlayan və 1413-cü ilə qədər qardaşlar arasında davam edən taxt müharibəsi dövrüdür. Ankara savaşından sonra bir-biri ilə taxt davasına girən İldırım Bəyazidin oğulları Əmir Süleyman, İsa Çələbi, Mehmed Çələbi və Musa Çələbidir. Fetrət sözünün mənası ərəb dilində "iki hadisə arasında keçən zaman" deməkdir.

İsa Çələbi 1402–1406-cı illər

 
Teymurun Anadolu səfəri və bu döyüşdən sonra Anadoluda əhəmiyyətli dəyişkliklər.

Əsas maddə: İsa Çələbi

Ankara döyüşündən sonra Balıkesir (Karesi) tərəflərdə gizlənən İsa Çələbi Əmir Teymurun İzmirə tərəf irəlilədyi müddətdə Bursaya gəldi. Daha sonra Əmir Teymurun razılığın alaraq bir müddət burda qaldı. Ancaq Teymur Səmərqəndə geri qayıdarkən İldırım Bəyazidin cənazəsin Musa Çələbiyə verərək türbəsində dəfn edilmək üzərə Bursaya göndərdi. Beləliklə böyük bir qüvvə ilə Bursaya gələn Musa Çələbi burada öz hakimiyətin elan etdi. Bununla da iki qardaş üz-üzə gəldi. İlk döyüşlərdə Musa Çələbi üstünlüyü ələ alsada sonradan böyük qüvvə toplayaraq geri qayıdan İsa Çələbi Balıkesir ətrafında baş verən döyüşdə Musa Çələbiyə qalib gəldi. Bu döyüşdən sonra İsa Çələbi yenidən Bursaya hakim oldu. Qardaşı Musa Çələbi isə Gərmiyanoğullarının yanına qaçdı və Mehmed Çələbiyə təslim edilənə qədər burada qaldı.

1403-cü ildə Amasiyada olan qardaşı Mehmed Çələbi İldırım Bəyazidin məşhur komandirlərindən olan Subaşı Eynə bəyin tövsiyəsi ilə İsa Çələbiyə bir məktub göndərərək Anadolu torpaqlarının ikisi arasında bölüşdürülməsini təklif etdi. Bu təklif İsa Çələbi tərəfindən özünün "ulu qarındaş" (böyük qardaş) olduğu və bu səbəblə hökmdarın özü olması lazım olduğu səbəbiylə rədd edildi. Mehmed Çələbi bunun üzərinə Amasiyadakı ordusu ilə Bursa üzərinə getdi. İki qardaş ordusu arasında Ulubatda döyüş baş verdi və bu döyüşdə İsa Çələbi məğlub oldu.

Ulubat müharibəsindən sonra İsa Çələbi əvvəl Yalova, oradan da İstanbula getdi. İmperator II Manuel Paleoloq Avropada idi və onun taxt naibi olan VII Yannis Paleoloq Əmir Süleyman ilə 1403-cü ilin əvvəlində Bizans üçün çox əlverişli olan yeni bir müqavilə imzalamışdı. Ədirnədə olan Əmir Süleymanın imperatordan İsa Çələbini istəməsi üzərinə bu müqaviləyə uyğun olaraq İsa Çələbi Ədirnəyə göndərildi. Özünə ən böyük rəqib olaraq Mehmed Çələbini görən Əmir Süleyman qardaşı İsa Çələbiyə qüvvətli bir ordu verərək Anadoluya göndərdi. İsa bəy bu ordu ilə Çələbi Mehmedin hakimiyəti altında olan Bursa yaxınlarına gəldi. Bursa xalqı Mehmed Çələbinin hakimiyətindən razı idilər və İsa Çələbinin şəhəri əlinə keçirməsinə mane olmaq üçün şəhərdə yanğın törətdilər. Digər qaynaqlar isə yanğının Bursanı ələ keçirməyi bacarmayacağın anlayan İsa Çələbi tərəfdarları tərəfindən törədildiyin yazırlar. İsa Çələbi gücləri ilə Mehmed Çələbi gücləri arasındakı Bursa yaxınlığındakı döyüşdə İsa Çələbi yenidən məğlub oldu və qaçmağa məcbur qaldı.

İsa Çələbi bu dəfə Candar oğlu İsfəndiyar Bəyə sığındı. Çələbi Mehmedin hakimiyəti altında olan Ankaranı almaq istəyən İsa Çələbi Gərədə döyüşündə üçüncü dəfə məğlub olaraq geri çəkildi və Kastamonuya sığındı.

Ən son cəhdində Qaramanoğluna iltica etdi. Qaramanoğlu Anadoluda çox güclənmiş olan Mehmed Çələbi ilə münasibətlərini pozmaq istəmədi və Mehmet Çələbi ilə razılaşıb İsa Çələbini ölkəsinin sərhədləri xaricinə atdı.

İsa Çələbi ard-arda gələn məğlubiyyətlərə baxmayaraq taxt iddiasından imtina etmədi. Aydınoğlu Cüneyd bəyin yanına gedərək bir dəfədə şansın sınamağa qərar verən İsa Çələbi Əsgişəhərə qədər irəlilədi. Lakin burdada məğub oldu.

Bəzi mənbələrə görə İsa Çələbi döyüş meydanında öldürüldü. Digər mənbələrə görə isə İsa Çələbi bir müddət atalarının yurdu olan Sultanönünə gəlib burada saxlandı. 1406-cı ildə İsa Çələbi Əsgişəhərdə bir hamamda ikən Mehmed Çələbinin adamları tərəfindən bir basqınına uğradı. Bunlar tərəfindən tutulub boğularaq öldürüldü. Cəsədi Bursada Murad Xudavəndigar türbəsi yanına basdırıldı. Beləcə 1406-cı ildə Osmanlı Dövləti Mehmed Çələbi Anadoluda və Əmir Süleyman Avropada hökmdar olmaq surətilə ikiyə bölünmüş oldu.

Əmir Süleyman 1402–1410-cu illər

Əsas maddə: Süleyman Çələbi

1402-ci ildə Ankara döyüşündə Osmanlı ordusunun sol qanadı komandiri olan Süleyman Çələbi, məğlubiyyətdən sonra İldırım Bəyazidin vəziriəzəmi olan Çandarlı Əli Paşa ilə birlikdə Teymur ordusunun yaxın təqibi altında Rumeliyə tərəf qaçmağa başladılar. Ankara döyüşündən böyük bir ordu ilə ayrılan Əmir Süleyman sürətli şəkildə Bursaya gəldi və ailəsi ilə uşaqların yanına alan Əmir Süleyman Geliboluya getdi. Teymur ordusu, Süleyman Çələbi Bursadan ayrıldıqdan dərhal sonra şəhərə girib oranı yandırıb talan etdilər.

Süleyman Çələbi avqust 1402-ci ildə Gəliboluya gəldi. Venesiya və Cenoviya gəmiləri onu və əsgərlərini Rumeli yaxasına keçirdilər. Əcnəbilərin bu pis inancı Teymurun hiddətinə səbəb oldu. Bəlkə də bu, Teymurun rəhbərliyində tatar ordularının İzmirə qədər gedib Anadoluda əhəmiyyətli bir xristian qalası və dəniz limanı olan İzmiri ələ keçirib bütün Xristian müdafiəçilərini öldürülüb kəsik başlarından piramida qurulmasına səbəb oldu. Əmir Süleyman Ədirnədə hökümdar elan edildi. Əmir Teymur ona tac və xalat göndərərək özündən aslı hala sala bilmişdi.

Süleyman Çələbi Rumelidəki Osmanlı bölgələrinə hakim olmaq üçün Bizansın dəstəyini almaq üzrə o zaman Avropada olan Bizans İmperatoru II Manuel Paleoloq yerinə taxt naibliyi edən VII Yannis Paleoloq ilə müzakirələrə girişdi. İl sonunda müzakirələr sona çatdı. 1403-cü ilin əvvəllərində şəxsən Əmir Süleyman ilə Bizans taxt naibi, Venesiya, Cenoviya, Rodos, Sankt Cin Cəngavərləri, Serb desbotu Stefan Lazareviç və Latın Naksos Dükü arasında sülh müqaviləsi imzalandı. Bu müqaviləyə görə:

  • Bizans Osmanlıların vasal aslılığından çıxacaq və illik təzminat ödəməyi dayandıracaq və buna qarşılıq Süleyman Çələbi Bizansın hegemonluğun qəbul edəcəkdi.
  • Yaxşı niyyətini göstərmək üçün Süleyman Çələbi Bizansa Egey sahillərində Selanik və ətrafını, Aynaroz (Athos) yarımadasını, bəzi Egey adalarını və Qara dəniz sahillərində Boğaza girişdən ta Nişabura qədər (hətta Varnaya) ərazini geri verəcəkdi.
  • İtalyan dənizçi şəhərlərinə Osmanlıdan asılı vəziyyətdə olan ölkələrdə daha çox ticarət imtiyazları təmin ediləcəkdi.
  • Osmanlılar əllərindəki bütün Bizans və digər müqavilə imzalayan ölkələrin əsirlərini geri təslim edəcəkdi.
  • Osmanlı gəmiləri Çanaqqala və İstanbul boğazlarına Bizansdan icazə almadan girə bilməzdilər.

Buna qarşılıq müqaviləni imzalayan bütün ölkələr Süleyman Çələbini paytaxtı Ədirnə olan Osmanlı Dövlətinin hökmdarı olaraq tanıyacaqdılar. Bu xəbəri Avropada Venesiyada alan II Manuel Paleoloq dərhal İstanbula geri döndü və öz imzası ilə bu müqaviləni təsdiq etdi.

1402-ci ildə Ədirnədə taxta oturan Süleyman Çələbi başvəziri Çandarlı Əli Paşa vasitəçiliyi ilə vətəndaş və əsgər kadrlarının və 1403-cü ilin əvvəlindəki sülh razılaşmasından sonra qonşu ölkələrin dəstəyini almış, qanuni hökmdar olmuşdu. Süleyman Çələbi bundan sonra vaxtını Ədirnə sarayında içki aləmləri ilə yaxşı vaxt keçirməyə sərf etdi. Bu sırada Serb despotluğunda Stefan Lazareviç ilə Yorq Brankoviç arasında çıxan mübarizədən faydalanaraq Serbiya üzərindəki gücünü artırdı. Lakin Anadolunu alıb köhnə Osmanlı Dövlətini yeniləmə idealından heç vaxt imtina etmədi. Bu səbəblə 1403-cü ildə özünə sığınan qardaşı İsa Çələbiyə böyük bir ordu verərək onu Anadoluya göndərdi. Amma İsa Çələbi müvəffəqiyyət qazana bilmədi.

1406-cı ildə Mehmed Çələbi İsa Çələbini məğlub etdikdən sonra, Süleyman Çələbi Anadolunu ələ keçirmə idealına daha qüvvətlə sarıldı və qüvvələrini toplayıb Anadolu yaxasına keçdi. Mehmed Çələbi orada olmadığından Bursaya hücum edib şəhəri ələ keçirdi. Qardaşına qarşı mübarizə apara bilməyəcəyini anlayan Mehmed Çələbi Amasiyaya çəkildi. Başvəzir Çandarlı Əli Paşanın müvəffəqiyyətli manevrasıyla Ankaranı aldı və qardaşının geridə buraxdığı yerləri talan etdi. Ankaranı ələ keçirdikdən sonra Əmir Süleyman bütün Osmanlı ölkəsinin hökümdarı kimi hərərkət etməyə başladı. Bu dəfə də Əmir Süleyman Rumeli və Anadolunun hökmdarı olaraq özünü Bursada eyş-işrətə verdi. Bunu fürsət bilən Mehmed Çələbi yenidən Bursa üzərinə hücuma keçdi. İki ordu Yenişəhər düzənliyində qarşı-qarşıya gəldilər. Lakin Süleyman Çələbinin başvəziri Çandarlı Əli Paşa müxtəlif manevrlərlə Mehmed Çələbi ordusunun məsləhətçilərini aldadıb ordunun döyüşə girmədən dağılmasına səbəb oldu. Mehmet Çələbi bu səfər ordusuz qalaraq təkrar Amasiyaya qaçmaq məcburiyyətində qaldı.

Süleyman Çələbi Bursada içki və əyləncəyə davam etməyə başladı. 1406-cı ildə təkrar ordu toplayıb Teymurun Qaramanoğlulara vermiş olduğu Sivrihisar qalasını ələ keçirdi. Axınçılar Qaramanoğlulara hücuma keçdilər. Aydınoğlu Cüneyd bəy və Məntəşəoğlu İlyas bəy Süleyman Çələbinin hegemonluğunu tanımaq məcburiyyətində qaldılar.

1406-cı ildə Süleyman Çələbinin bu müvəffəqiyyətinin memarı olan və I Murad dövrünün sonundan bəri 20 il başvəzirlik etmiş Çandarlı Əli Paşa öldü. Bu təcrübəli dövlət adamının ölümü Süleyman Çələbi üçün bir güc itkisi oldu və bundan sonra Əmir Süleyman zəifləməyə başladı. Onun zəifləməyə başlamasının səbəblərindən biri də Süleyman Çələbinin Anadoluya əhəmiyyət verib Rumelidə olan qazi axınçı və köçmə türkmənlərin taxt üzərindəki təsirli güclərini azaltması olmuşdu.

1409-cu ildə Mehmed Çələbi yeni bir siyasət izləməyə başladı. Buna görə qardaşı Musa Çələbi ilə razılaşaraq onu Əflak vasitəsilə Rumeliyə göndərdi. O, Süleyman Çələbini Rumelidə yubadarkən hətta məğlub edərkən Mehmed Çələbi Anadolunu və Bursanı ələ keçirəcəkdi.

Qara dəniz vasitəsilə Valaxiyaya gələn Musa Çələbi burada özünə yeni qüvvə toplamaqda gecikmədi. Valaxiya şahzadəsi Mirça, Serb despotunun qardaşı Vuk Brankoviç və Bolqar boyarları ona kömək edirdi. Süleyman Çələbi qardaşı Musa Çələbinin Valaxiyaya gedib orada bir ordu toplama xəbərini Ayasolukda olarkən öyrəndi. Musa Çələbinin topladığı qüvvələrə qarşı o da Bizans İmperiyasından kömək əldə etmək qərarına gəldi. Yanına İzmiroğlu Cüneyd Bəyi alıb, Bizansın dəstəyini təmin edərək sürətlə Rumeliyə keçdi və Ədirnəyə getdi. Musa Çələbinin hücumlarına qarşı dayana bilmək üçün, baş verə biləcək təhlükələr, Trakyanın təhlükəsizliyi, Boğazlardan rahat keçidi təmin etmək məqsədilə o payız Əmir Süleyman İstanbula getdi. Görüşlərdə Bizans İmperatoru II Manuelə "sevgili ata" deyərək xitab edirdi. Musa Çələbinin hücumlarına Bizansın dəstəyi olmadan qarşı gələ bilməyəcəyinə qərarın vermişdi. Musa Çələbinin Bizansa qarşı çox daha sərt bir siyasət yeridəcəyini bilən və İldırımın İstanbul mühasirəsin hələ unutmayan İmperator II Manuel ilə Süleyman Çələbi bir dəstəkləmə müqaviləsi imzaladılar. Bizansa yaxşı niyyətini ortaya qoymaq üçün Əmir Süleyman gənc qardaşı Qasım Çələbi və bacısı Fatiməni Bizansa girov olaraq verdi və Epir despotu Teodorun qeyri-qanuni qızı ilə İmperatorun qardaşı qızı olan bir gənc qızı da öz arvadı olaraq aldı. Bundan sonra Qaramanoğulları ilə də sülh müqaviləsi imzalamağada nail oldu. Bu siyasətinin birinci mərhələsində müvəffəqiyyətli olan Mehmed Çələbi isə dərhal Bursaya girib Anadoluda hakimiyəti ələ aldı. 1410-cu ildə Musa Çələbi Valaxiya voyvodasının qızı ilə evlənib Əflak, Bolqar və Serb dəstəyi ilə Rumelinin sərhəd ərazilərində yerləşmiş türkmənlərdən bir ordu toplamağı bacardı. O il Ədirnə ilə Əyub (Kosmidion) arasındakı Çatalca adlanan ərazidə Süleyman Çələbi ilə Musa Çələbi orduları arasında arxa arxaya bir sıra vuruşmalar və basqınlar ilə döyüş başladı. 1410-cu ilin iyun və iyul aylarındakı ilk qarşıdurmalarda Süleyman Çələbi Musa Çələbini məğlub etdi. Bu döyüşün Süleyman Çəlbi tərəfindən qazanılmasında Serb despotunun qardaşı komandir Vukun Əmir Süleyman tərəfinə keçməyinin böyük rolu oldu.

Çatalca qalibiyətindən sonra qardaşı Musa Çələbinin bir daha qarşısına çıxmayacağını zənn edən Süleyman Çələbi Ədirnə sarayına çəkilib təkrar içki və əyləncəyə qurşandı. Lakin döyüşdən məğlub çıxan Musa Çələbi əzim və cəsarətini itirməyərək, yenidən güclü bir ordu qurmağa başladı. Əmir Süleymanın ətrafındakılar bu vəziyətdən, xüsusilə xristianlara qarşı çox yaxşı davranması və vaxtını içki və əyləncəyə sərf etməsindən məmnun deyildilər və əhəmiyyətli və ya əhəmiyyətsiz bir çox tərəfdarı Süleyman Çələbinin yanından ayrıldı. Baş verən hadisələrdən ən yaxşı şəkildə istifadə edən Musa Çələbi, ən sonunda 17 fevral 1411-ci ildə bir qış havası altında Musa Çələbi Ədirnəni tutdu və ümidini itirmiş Süleyman Çələbi tərəfdarları buna qarşı mübarizə apara bilmədi. Süleyman Çələbi o sırada sərxoş idi və hamam aləmində kef çəkirdi. Özünə qardaşının basqınından xəbər gətirən yandaşlarını çox əsəbi bir şəkildə qovdu və hətta cəza olaraq bəzilərinin saqqal və bığlarını təraş etdirdi. Sonunda ağlı başına gəlib gecə qaranlığında yanında çox az sayda adamıyla İstanbula doğru qaçmağa başladı. Döyənçilər kəndinə gəldiyi zaman mühafizəçisi xəyanət edib kəndlilərə onun şəxsiyyətini bildirərək onları təhrik etdi və kəndlilərin də sırf Musa Çələbidən bəxşiş ala bilmək məqsədilə Süleyman Çələbini 1410-cu ildə öldürdükləri rəvayət edilir. Süleyman Çələbinin cəsədi Bursaya göndərilərək Çəkirgədəki babası Muradın yanında dəfn edildi.

Musa Çələbi 1402–1413-cü illər

Əsas maddə: Musa Çələbi

 
Musa Çələbi

Musa Çələbi Ankara müharibəsində Əmir Teymura əsir düşən atasının yanında əsir olaraq qaldı. Bəzi qaynaqlara görə İldırım Bəyazid əsarətdə olarkən 1403-cü ildə ölüdü və cənazəsi Teymurun əmri ilə Musa Çələbi rəhbərliyində Bursaya göndərildi.

Bursa Teymur və ordusunun işğalına uğramış, talan edilmişdi. Musa Çələbi Teymurdan icazə alaraq Bursada hökmranlıq etməyə başladı. Eyni il İsa Çələbi Balıkesir (Karesi) civarlarına gəlib Musanı təhdid etməyə başlayınca, Musa Çələbi ona qarşı bir sıra uğurlu yürüşlər etdi amma tam məğlub edə bilmədi. Balıkesir ətrafındakı ən son vuruşmada Musa Çələbi məğlub oldu. Əvvəl Gərmiyana qaçdı və oradan da Qaramanoğlu Mehmed bəyə sığındı.

Musa Çələbi 1409-cu ildə sonradan Bursanı əlinə keçirmiş amma bu şəhəri Süleyman Çələbiyə qapdırıb Amasiyaya çəkilmiş olan qardaşı Mehmed Çələbinin bir məktubun aldı. Süleyman Çələbini məğlub etmək üçün bir plan qurmaq və razılaşmaq üzrə iki qardaş Qırşəhər ətrafında, Cəməl qalasında görüşdülər. Qəbul etdikləri plana görə Musa Çələbi Rumeliyə, Əflaka keçəcək, ətrafdan yığdığı əsgərlərlə Ədirnə üzərinə gedəcəkdi. Mehmed Çələbi isə, bu hücumların qarşısın almaq üçün Rumeliyə gedəcək Süleyman Çələbi tərəfindən boş buraxılan Bursaya hücum edəcəkdi. Yəni Mehmed Çələbi və Musa Çələbi Osmanlı dövlətini ikiyə bölməyi, Musa Çələbinin Ədirnədə Osmanlı Rumeli torpaqları sultanı olmasını və Mehmed Çələbinin isə Bursa da Osmanlı Anadolu torpaqları sultanı olmasını qəbul etdilər.

Musa Çələbi bir gəmi ilə Sinopdan Valaxiyaya keçdi. Valaxiya voyvodası olan Mirçanın qızı ilə evləndi. Mirçanın təmin etdiyi çox sayda Əflak əsgərləri ilə türkmənlərdən ibarət yeni bir ordu qurdu. Bunu xəbər alan Süleyman Çələbi Bursadan dərhal Bizans dəstəyi üçün Konstantinopola və oradan da Ədirnəyə keçdi. Amasiyadan yürüşə başlayan Çələbi Mehmed də Bursanı ələ keçirdi. Musa Çələbi yeni yığdığı ordusu ilə 1410-cu ildə Balkanlardan cənuba endi və Bizansdan hərbi dəstək alan Süleyman Çələbi ordusuna qarşı Ədirnə ilə Kosmidion (Əyyub) arasındakı bölgədə bir sıra basqın və kiçik vuruşmalar başlatdı.

Musa Çələbi ordusuyla ən son olaraq 17 fevral 1411-ci ildə soyuq bir qış gecəsi, Süleyman bir hamamda içki aləmindəykən, Ədirnəyə hücum etdi. Süleyman Çələbi tərəfdarları və ordusu ümidin itirmiş və bir qisimi ayrılmışdı. Digərləri isə onu müdafiə etməkdən çəkindilər. Süleyman vəziyyəti bildirənlərə əvvəl inanmayıb onları təhqir etdi. Amma sonunda vəziyyətinin ciddiliyini anlayınca gecə yanında çox az sayda adamıyla Ədirnədən qaçdı. Amma Döyənciler kəndinə gələndə tanındı və kəndlilər Süleymanı öldürüb kəsik başını Ədirnəyə, Musa Çələbiyə göndərdilər.

Beləliklə Musa Çələbi 1410-cu ildə Ədirnədə taxta keçdi. Adına pul kəsdirdi Osmanlı Dövləti Çələbi Mehmed Anadoluda və Musa Çələbi Avropada hökmdar olaraq ikiyə bölünmüş oldu.

Rumeli yaxasında Ədirnədə hökumranlıq etməyə başlayan Musa Çələbi, Süleyman Çələbidən daha təsirli siyasət tətbiq etməyə başladı. Əvvəlcə sərhəd qazilərinin istəklərini yerinə yetirərək Körpülü və Provadı qalalarını tutdu. Göndərdiyi qüvvətlər Sitirya yarımadasına qədər gəldilər. Yenə Əmir Süleymanla olan mübarizəsində ona qarşı cəbhə alan Serb desbotu Stefanın üzərinə hücuma keçən Musa Çələbi Novobirda gümüş mədənlərini ələ keçirdi. Üsyana başlayan Vidin Bolqar şahzadəsin tabe etdi. Mihaloğlu və axınçıları Makedoniyanın içlərinə axınlar etdi.

Bizans imperatoru ilə Süleyman Çələbinin bağladığı müqavilə ləğv edildi. Bununla birlikdə Süleyman Çələbinin Bizansa vermiş olduğu əraziləri geri istədi. Bu istəyinin rədd edilməsi və Süleyman Çələbiyə verdiyi real dəstək səbəbindən II Manueli cəzalandırmaq lazım olduğunu düşündü. Bizansın əlinə keçmiş olan bölgələri Musa Çələbi təkrar geri aldı. Amma Musa Çələbinin əsas tətbiqi 1412-ci ildə yeni bir Konstantinopol mühasirəsin başlatmağı oldu. Musa Çələbinin kiçik dəniz gücünün məğlubiyyətə uğradılması və Konstantinopolun quru istehkamlarının aşılmaz olaraq görülməsinə baxmayaraq Musa Çələbi qurudan mühasirəyə davam etdi. 1411-ci ildə Bizans İmperatoru İstanbulda girov olaraq tutulan Qasım Çələbinin oğlu Orxan Çələbini sərbəst buraxdı. Orxan Çələbi özünə əsgər yığaraq Səlanikdə üsyan qaldırdı. Lakin Musa Çələbi Konstantinopol mühasirəsindən imtina etmədən bu üsyanı yatırmağa qərar verdi. Orxan Çələbinin üzərinə göndərdiyi ordu sonra Bizansa aid olan Fesseliya bölgəsinə axınlar etdi. İstanbulun mühasirəsindən ayrılan Musa Çələbi sürətlə Səlanik üzərinə gedərək Orxan Çələbinin ordusun dağıtdı. Sonra Səlaniki mühasirəyə aldı. Bundan sonra İstanbulun mühasirəsin daha da sıxışdırdı.

Bizans İmperatoru 1412-ci ilin əvvəllərində Bursaya gizli elçi göndərdi və Mehmed Çələbini İstanbula dəvət etdi. Onu 3 gün çəkən cahcəlallı qarşılama mərasimindən sonra Musa Çələbiyə qarşı mübarizəyə razı saldı. Bizanslılar Mehmed Çələbi ordusunu boğaz üzərindən Rumeliyə keçirdilər və bura gəlişinin dördüncü günü, 1412-ci ilin oktyabrında iki qardaş Çatalcada İncəyiz döyüşünə girişdilər. Bu müharibədə Musa Çələbi qalib gəldi. Mehmed Çələbi yaralandı və İstanbula sonra da Bursaya çəkildi. Mehmed Çələbi bundan qorxmadı. O ilin sonlarında yeni bir ordu ilə gəlib boğazı keçərək Bizans və Serb hərbi yardımları ilə Musa Çələbinin üzərinə getdi. Bir sıra döyüşlər baş verdi və bu ikinci dəfəki döyüşdə də Musa Çələbi qalib gəlib qardaşını Bursaya qovdu.

Musa Çələbinin sərt təbiəti və özünü tərəfdarlarından ayrı tutması onların gücənməklərinə yol açdı. Məsələn, Köhnə Saray ətrafına çəkdirdiyi yüksək qala divarları öz şəxsi təhlükəsizliyi üçün lazım olsada, özünü xalqdan və tərəfdarlarından ayırmasının simvolu kimi başa düşüldü. Balkanlarda olan qazi axınçıların qazanmış olduqları güc, qənimət və onlara verilən timarları imtiyazlar olaraq görərək onları azaltmağa başlayıb sərhəddəki qazi əmirləri gücəndirdi. Şeyxülislam olaraq təyin etdiyi Şeyx Bədrəddinin fikirləri ilə, həm mədrəsəli sünnilərin həm də ölkənin zəngin irəli gələnlərini hirsləndirdi. Daha əvvəl Əmir Süleymanın tərəfin saxlayan Skopye sancaqbəyi Paşa İgid və axınçıların komandiri Evrenos bəylə digərlərinə sərt davrandı və bacarıqsız şəxsləri vəzifəyə gətirdi. Bu səbəblərdən dövlətin idarəsini əlində tutan Çandarlı vəzirləri Bizansla və Anadoluda olan Mehmed Çələbi ilə gizli müzakirələrə girişdilər.

Rumelidəki vəziyətin lehinə döndüyün görən Mehmed Çələbi 1413-cü ilin 15 iyununda Dülqədirlilərdən də yardım alaraq otuz minlik yeni bir orduyla Qara dəniz üzərindən Trakyaya əsgər çıxardı. Musa Çələbinin əsgərləri bu sıralarda mənəviyatların itirmiş və üməra da Musa Çələbiyə üz çevirmişdi. Mehmed Çələbiyə qarşı çıxa bilməyəcəyin başa düşən Musa Çələbi Bolqarısana çəkildi. Musa Çələbinin yanında Mihaloğlu Mehmed bəy və Umur bəydən başqa böyük bəylərdən heç kəs qalmamışdı. Bu dəfə iki qardaş ordusu Vizə müharibəsinə girişdilər. Bu döyüşdə Musa Çələbi məğlub oldu və müharibə meydanından qaçdı. Amma Ədirnəyə getmədi. Mehmed Çələbi bir müddət Musa Çələbini tutmaq üçün Trakyada onu təqib etməli oldu. İki ordu Filib yaxınlarında qarşı-qarşıya gəlsələrdə Mehmed Çələbi müttəfiqlərin hamısın gözlədiyindən geri çəkildi. Paşa İgid, Baraq bəy, Tırxal bəyi Sinan bəy ilə Evrenos bəyində ona qatılmasından sonra Dunaya tərəf geri çəkilməkdə olan Musa Çələbinin qarşısına çıxdılar. 1413-cü ilin 5 iyulunda Musa Çələbi kiçik bir ordusu ilə Sofiyanın cənubunda, Samkov ətrafında olan Palçıqlı Dərbəndə sıxışdırıldı. O, təslim olmayaraq güclü müqavimət göstərdi. Bu zaman o, ağır yaralanaraq qaçmağa çalışdı lakin bataqlığa düşdü. Mehmed Çələbinin əsgərləri Musa Çələbinin burada tutub dərhal boğub öldürdülər. Musa Çələbinin cənazəsi Bursaya göndərilərək qardaşları İsa Çələbi və Əmir Süleymanın yanında İldırım Bəyazidin türbəsində basdırıldı.

Beləcə Osmanlı Dövlətinin ikiyə bölünüb, tək dövlət olaraq gələcəkdə yaşamasını təhdid edən, çox böyük və təhlükəli bir dövr olan Fetrət Dövrünün son mərhələsi başa çatdı.

Mehmed Çələbi 1402–1413-cü illər

  Əsas məqalə: I Mehmed

Mehmed Çələbi Ankara müharibəsində Osmanlı ordusunun ehtiyat birliklərin komandiri vəzifəsində idi. Bu döyüşün ön səhflərində iştirak etmədiyi üçün məğlubiyyətdən və təxribatdan sonra döyüş meydanından asanca ayrıla bilmişdi. Özünə bağlı əsgərləri ilə bayraq bəyi olduğu Amasyaya doğru çəkilməyə başladı. Candaroğullarına bağlı olan bir dəstə yolunu kəsdiyi üçün bir qarşıdurmaya girişmək məcburiyyətində qaldı və bu qarşıdurmadan qalib olaraq ayrıldı. Əvvəl Tosyaya getdi. Sonra Bursaya getmək məqsədiylə Boluya keçdi. Lakin məsləhətçiləri Hacı İvaz Paşa, Amasyalı Bəyazid Paşa və digər təcrübəli bəylər bu qərarına etiraz edib onu Bursaya getmək fikrindən döndərdilər. Döyüşdən sonra baş verən hadisələri xüsusilə Teymurun Bursa və İzmir səfərlərini və atasının əsirlik xəbərlərini, Boludan casus qasidlər vasitəsi ilə əldə edirdi.

Əmir Teymur Qara Dövlətşahı Amasya və bölgəsimə əmir təyin etmişdi. Amasyalılar bu idarəçidən heç məmnun olmayıb Mehmed Çələbini çağırdılar. O da 1403-cü ildə Boludan gizlicə 1,000 nəfərlik bir qüvvə ilə ayrıldı. Amasya bölgəsində qəsəbə və kəndlərə hücum edərək talançılıqla məşğul olan Qara Dövlətşah üzərinə ani bir basqın tərtib edib onu öldürdükdən sonra Amasyaya girdi.

Əmir Teymur Anadolu bəylərinin köhnə dövlətlərini bərpa etdiyi və Osmanlı idarəçiliyindəki ərazilərin çox daralmış olduğu üçün Amasya Osmanlı ərazilərindən ayrılmış şəkildə idi. Beləcə Mehmed Çələbinin bu bölgədə hökm sürməsi Osmanlı Dövlətinə bağlı yerli bir idarəçi olaraq deyil Teymurun hegemonluğun tanıyan, ondan əmirlik üçün fərman alıb, ona illik təzminat verən, yarı-muxtar Amasya Əmirliyi idarəsinin bir Osmanlı şahzadəsi tərəfindən boynuna götürülməsi şəklində idi.

Mehmed Çələbi hökmü altında olan bu kiçik ölkəni qorumaq və yeni torpaqlar əldə edib genişləndirmək üçün bəzi hərbi yürüşlər həyata keçirdi. Niksar atası tərəfindən özünə sancaq olaraq verilmişdi. Amma Qubadoğlu Əli bəy tərəfindən mühasirə altında idi. Mehmed Çələbi ordusuyla Əli bəy üzərinə gedib, onu döyüşdə məğlub edib Niksarı təkrar özünə tabe etdi. Cənik bölgəsində olan Qubadoğulları, İnaloğulları, Taşanoğulları, Qazi Burhanəddin Əhmədin kürəkəni Məzid bəy adlı türkmən bəylikləri və Köpəkoğlu və Gözləroğlu adlı quldur dəstələri ilə döyüşlərə girib onları ortadan qaldırdı. Beləcə əmirliyin ərazisin Tokat və Sivas istiqamətlərinə qədər genişləndirdi. 1403-cü ildə Teymur hələ Anadoluda ikən Amasya Əmirliyi Orta Qaradeniz-Orta Anadoluda güclü bir yarımmüstəqil ölkə mövqeyini qazandı.

Müvəffəqiyyətlərini öyrənən Teymur tərəfindən hüzuruna çağırıldı. Özünə Teymur tərəfindən Osmanlı padşahlığının veriləcəyi ümidi ilə onun hüzuruna çıxmaq üçün Amasiyadan yola çıxdı. Lakin Osmancık və Murteddə türkmən bəyləri yolunu iki dəfə kəsdilər və buna görə Amasyaya geri dönmək məcburiyyətində qaldı. Vəziyyəti Əmir Teymura qasid ilə çatdırdı. Teymur bu üzrünü qəbul etdi və Amasya-Tokat-Sivas bölgələrindən ibarət Rumi-i Suğra bölgəsinin əmiri olmasını təsdiqlədiyinə dair ona bir al möhürlənmiş bir fərman, tac, kəmər və xalat göndərdi. Bu fərmana uyğun olaraq 1403-cü ildə Amasiyada üzərində həm Teymurun həm də öz adının yazılı olduğu axça zərb etdirdi.

Müşaviri olan Subaşı Eynə bəyin təklifi ilə Bursa tərəflərində olan qardaşı İsa Çələbiyə bir məktub yazıb Anadolunun aralarında bölünməsini təklif etdi. Lakin İsa Çələbi özünün ulu qarındaş olduğu səbəbi ilə bu təklifi qəbul etmədi. Bunun üzərinə Çələbi Mehmed 1404-cü ildə Bursa üzərinə getdi. Qardaşı İsa Çələbi ilə Ulubat Döyüşünə girib qalib çıxdı. Bursaya girib Anadoluda Osmanlı hökmdarı olduğunu elan etdi. O zaman Səmərqəndə dönmüş olan Teymurun hiddətin öz üzərinə çəkməmək üçün hiyləgər bir siyasətlə Bursa da hicri 806-cı ildə "Sikkə-i müştərəklər" adı ilə həm özün həm Teymurun adını daşıyan yeni gümüş sikkələr zərb etdirdi. Bəzi qaynaqlara görə Çələbi Mehmed bu sıralarda Gərmiyanoğlu Yaqub bəyin yanında olan atasının cəsədini Bursaya gətirdərək atasının inşa etdirmiş olduğu məscid yanına dəfn etdirmişdir.

Çələbi Mehmedi Bursadan çıxartmaq üçün qardaşı İsa Çələbi 1404–1405-ci illər arasında bir sıra cəhdlər göstərdi. Bursa da olan Çələbi Mehmed üzərinə, İsa Çələbi (əvvəl Ədirnədəki qardaşı Süleyman Çələbinin aldığı ordu ilə sonra Candaroğlu, Aydınoğlu, Saruhan və Məntəşə bəylərinin vermiş olduqları əsgərlər ilə) üç dəfə getdi isə də, hər səfərində Çələbi Mehmed onu məğlubiyyətə uğradıb geri qaytardı. Sonunda İsa Çələbi Qaramanoğullarına qaçdı. Amma Anadoluda güclü bir qüvvə halına gəlmiş olan Çələbi Mehmed Qaramanoğlu bəyi ilə razılaşıb İsa Çələbini Qaramanoğlu ölkəsindən atdırdı. İsa bəy bir müddət Sultanönünde gizləndi. 1406-cı ildə Əsgişəhərdə bir hamamda yuyunarkən Çələbi Məmmədin adamları tərəfindən bir basqınla tutularaq boğduruldu.

Beləliklə Osmanlı Anadolu torpaqlarının tək hökmdarı olan Çələbi Mehmed bu dəfə 1402-ci ildən bəri Ədirnədə bir qanuni Osmanlı hökmdarı olaraq taxta oturan və Osmanlı Rumeli torpaqlarını idarə edən Süleyman Çələbinin tək rəqibi oldu. 1406-cı ildə Əmir Süleyman Rumelidən yığdığı əsgərlərlə və Bizansın dəstəyi ilə Anadoluya keçdi. Bursa da olan Çələbi Mehmed əli altında olan əsgərlə bu hücuma qarşı gələ bilməyəcəyin anladı və Bursansanı buraxıb Amasyaya çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Süleyman Çələbi Ankaraya gedib bu şəhəri də aldı və Çələbi Mehmedin köhnə idarəsi altında olub lakin geri çəkilməsi ilə buraxdığı sahələri talan etdi. Süleyman Çələbi Bursada qalıb içki aləmlərinə burada da başlayınca 1406-cı ildə Çələbi Mehmed dərhal bundan faydalanaraq ordusuyla yenidən Bursa önünə gəldi. Çələbi Mehmed və Süleyman Çələbinin orduları Yenişəhərde qarşı-qarşıya gəldi. Bu səfər Çələbi Məmmədin döyüşü qazanma ehtimalı var idi. Lakin Süleyman Çələbinin çox təcrübəli başvəziri Çandarlı Əli Paşa hər cür manevrlərlə Çələbi Mehmedin məsləhətçilərinə təsir edərək və onları aldadaraq Çələbi Mehmed ordusunun dağılmasına səbəb oldu. Beləliklə Çələbi Mehmed bu dəfə ordusuz Amasyaya döndü.

Çələbi Mehmed Amasyada üç il qalıb təkrar Osmanlı taxtına keçmək üçün planlar və hazırlıqlar görməyə başladı. Bu sırada Süleyman Çələbi Bursada qanuni Osmanlı hökmdarı olaraq hakimiyətdə idi. Bununla belə bəzi Anadolu bəyliklərinə vassal aslılığı qəbul etdirməkdən başqa təsirli siyasət yeritməməkdə və zövq və əyləncə ilə vaxtını keçirməkdə idi. Çələbi Mehmed 1409-cu ildə yeni bir planın tətbiqinə başladı. Bu plana görə qardaşı Musa Çələbi Rumeliyə gedib əsgər yığıb qərbdən, Balkanlardan Süleyman Çələbi üzərinə hücum edəcək və Süleyman Çələbi bu bəla ilə məşğul olmaq üçün Rumeliyə keçəndə Çələbi Mehmed Anadoluda hərəkətə keçib Bursanı geri alacaqdı. Əgər Musa Çələbi müvəffəqiyyətli olsaydı Süleyman Çələbi yerinə Rumelidə hökmdar olacaqdı.

1409-cu ildə bu planı tətbiq etmək üçün Çələbi Mehmed əmisi oğlu olan Qaramanoğlu Mehmed bəy ilə təmasa keçdi. Musa Çələbi Qaramanoğullarına sığınmışdı. İki qardaş Qırşəhər ətrafında olan Cəməl qalasında görüşdülər və bu plan ilə razılaşdılar. Musa Çələbi Candaroğullarının köməyi ilə Sinop üzərindən bir gəmi ilə Valaxiyaya getdi və Valaxiya Voyvodası Mirça tərəfindən yaxşı qarşılandı. Bu hadisələrin baş verdiyin Süleyman Çələbi Ayasoluqda olarkən öyrəndi və Süleyman Çələbi Aydınoğlu Cüneyd Bəyi yanına alaraq Rumeliyə keçdi. Süleyman Çələbi çox keçmədən İstanbula gedib Bizans İmparatoruyla müzakirələrə başladı və əldə edilən razılığa əsasən Bizansdan dəstək almaq üçün, yarana biləcək anlaşılmazlıqlar, Trakyanın təhlükəsizliyi və Boğazlardan rahat keçidi təmin etmək məqsədilə qardaşı Qasım və bacısı Fatiməni Bizansa girov olaraq verdi. Bunun ardından Qaramanoğulları ilə sülh razılaşması əldə etdi. Amma Süleyman Çələbinin Bursadan ayrılması fürsətini yaxşı qiymətləndirən Çələbi Mehmed ordusuyla dərhal Bursaya gəldi və Anadoludakı Osmanlı hökumətin ələ aldı. Planın ikinci mərhələsi Çələbi Mehmedin heç bir müdaxiləsi lazım olmadan Musa Çələbinin Balkanlarda qurduğu ordu ilə Süleyman Çələbiyə qarşı mübarizə aparması və nəhayət 13 fevral 1411-ci ildə Ədirnəyə bir basqınla Süleyman Çələbinin öldürülməsi ilə nəticələndi. Musa Çələbi Ədirnədə Osmanlı Rumeli hökmdarı olaraq taxta keçdi və beləcə razılaşdırılmış siyasi plan müvəffəqiyyətlə tətbiq olundu. Ancaq hər iki tərəf də Osmanlı dövlətinin yenidən tək dövlət olması idealından imtina etməmişdi.

Ədirnədə hökm sürməyə başlayan Musa Çələbi Bizansın yerinə keçdiyi qardaşı Süleyman Çələbiyə verdiyi yaxın dəstəyi cəzalandırmaq üçün Konstantinopolun mühasirəsinə başlamışdı. Bizans İmperatoru II Manuel bu işğalın aradan qaldırılması üçün ən yaxşı çarə olaraq Musa Çələbinin siyasi gücünün qardaşı Mehmed Çələbinin gücü ilə qarşılaşdırıb onun tamamilə dəf edilməsində gördü. Bu səbəblə 1412-ci ilin əvvəllərində Bursa sarayında kef çəkən Çələbi Mehmedə gizli bir elçi göndərdi. Bu gizli elçinin vəzifəsi Bizans İmperatoru II Manuelin Çələbi Mehmedlə ittifaq bağlamaq istədiyini və bu ittifaq yolu ilə Çələbi Musanın paytaxtı Ədirnəni və Rumelidəki ərazisinin ələ keçirilməsinə dəstək təmin etmək olduğu və beləcə təkrar Osmanlı İmperatorluğunun Çələbi Mehmedin hakimiyəti altında tək bir dövlət olmasını arzu etdiyini bildirmək idi. Osmanlı Dövlətinin tək hökmdarı olmaq istəyi Bizansla ittifaqda olmaq istəyindən üstün idi və bu səbəbdən Çələbi Mehmed bu təklifi qəbul etdi.

Çələbi Mehmet çox keçmədən Üsküdara (o zamanki Chrysopolise) getdi. Orada II Manuel tərəfindən qarşılandı və birlikdə bir Bizans gəmisi ilə Konstantinopola gedib Çələbi Mehmedə imperatorluq sarayında qonaqlıq verdi. II Manuel qonağını çox möhtəşəm şəkildə qarşıladı. Bütün bunlar davam etməklə bərabər Mehmed Çələbinin Osmanlı ordusu Boğazdaki Bizans gəmiləri ilə Rumeli yaxasına nəql edilməkdə idi. Dörd gün içində 15.000 nəfərlik Anadolu Osmanlı ordusu Rumeli yaxasına daşındı. Bu ordunun başına keçən Mehmed Çələbi Konstantinopolu əhatə edən Musa Çələbinin Rumeli ordusu üzərinə getdi. İki ordu 1412-ci ilin oktyabrında Çatalca yaxınlığında İncəyizdə vuruşmağa başladılar. İncəyiz Müharibəsi Çələbi Mehmed ordusu üçün müvəffəqiyyətli olmadı və Musa Çələbi ordusu üstün vəziyyətə gəldi. Mehmed Çələbi bu döyüşdə yaralandı. Əvvəl İstanbula və oradan da Bursaya geri çəkildi.

Lakin bu məğlubiyyət Çələbi Mehmedi yormadı. Anadoluya dönüb yeni əsgər yığdı. Serb Despotundan da əsgər yardımı təmin etdi. Bu dəfə yeni Anadolu Osmanlı ordusu yenə Rumeli yaxasına keçirildikdən sonra II Manuelin təmin etdiyi Bizans gücləri və Serb despotu Stefan Lazaroviçin göndərdiyi kiçik bir Serb ordusu ilə birləşərək birlikdə Konstantinopol yaxınlarında olan Musa Çələbi ordusuyla ikinci bir müharibəyə başladı. Bu müharibə də Musa Çələbinin ordusunun üstün gəlməsi ilə nəticələndi.

Lakin Mehmed Çələbi hələ tək padşah olmağa əzmli idi. Məhz bunun nəticəsi idi ki, Musa Çələbiyə hücum etmək fikrindən dönmədi. 1413-cü ilin 11 iyununda yeni Anadolu Osmanlı ordusu Bizans gəmiləri ilə Boğazdan Rumeli yaxasına keçirildi və üçüncü müharibəyə hazırlıq başladı. Bu sırada Musa Çələbi ordusunda bir böhran yaşanmaqda idi. Musa Çələbi sərtliyi və mərhəmətsiz tutumları ilə əsgərini incitmişdi. Şeyx Bədrəddinə verdiyi dəstək daha mühafizəkar olan sünniləri və üləmanı özünə düşmən etmişdi. Musa Çələbi qazi sərhəd bəylərinin talanlar və timarları səbəbindən qazandıqları sərvət və siyasi gücü azaltmağa çalışmış və Qapıqulu ümərasına əhəmiyyət verməyə başlamışdı. Məsələn Axınçı bəyi Mihaloğlu Musa Çələbi ilə əlaqəsini kəsmiş, Makedoniyada sərhəd boyunca axınları özü tərtib etmiş və bu axınlarda qazanılan talan malları və timar torpaqlarını da özünə görə paylaştırmağa başlamışdı. Çandarlı vəzirləri Çələbi Mehmed və II Manuel ilə Musa Çələbinin taxtdan endirmək üçün gizli danışıqlara başlamışdılar. Musa Çələbinin ordusunda baş verən dağılma səbəbi ilə geri çəkilməsi səbəbindən iki ordu ancaq Vizədə döyşə girdilər və Vizə müharibəsinə Çələbi Mehmet ordusu qalib gəldi. Musa Çələbi qaçmağa başladı.

Lakin Musa Çələbi hələ tutulmadığı üçün Çələbi Mehmed gücləri Edirne qapılarına gəldiyində Ədirnəlilər Musa Çələbinin güclənib daha tez gələcəyi ehtimalını düşünüb Çələbi Mehmed və ordusunu şəhərə buraxmadılar. Bütün üməranın qatılması ilə Çələbi Mehmed, Musa Çələbini və çox kiçik qalmış ordusunu qovmağa başladı. Musa Çələbi ordusuyla Samkov yaxınlığında Palçıqlı Dərbənddə sıxışdırıldı. 1413-cü il 5 iyulda baş verən kiçik Palçıqlı Dərbənd Döyüşü çox şiddətli oldu. Musa Çələbi yaralanaraq qaçmağa başladı. Bəzi qaynaqlara görə Musa Çələbi qaçarkən bataqlığa düşdü və ona qarşı göndərilmiş əsgərlər tərəfindən boğulub öldürüldü. Digər mənbələrə görə ağır vəziyyətdə yaralı çadırında yatarkən tutulub Çələbi Məmmədin əmri ilə öldürüldü. İsa Çələbi və Əmr Süleyman kimi, ən sonunda Musa Çələbinin cənazəsi də Bursaya göndərilərək atası İldırımın türbəsinə basdırıldı.

İstinadlar

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

osmanlıda, çoxhakimiyyətlilik, dövrü, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avq. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ildirim Beyazidin Ankara Meydan Muharibesinde Teymura esir dusmesinden sonra dagilan Osmanli birliyinin 1413 cu ilde I Mehmed terefinden yeniden berpa edilmesine qeder adlandirilan dovrdur Bu dovr 1402 ci ilden baslayan ve 1413 cu ile qeder qardaslar arasinda davam eden taxt muharibesi dovrudur Ankara savasindan sonra bir biri ile taxt davasina giren Ildirim Beyazidin ogullari Emir Suleyman Isa Celebi Mehmed Celebi ve Musa Celebidir Fetret sozunun menasi ereb dilinde iki hadise arasinda kecen zaman demekdir Mundericat 1 Isa Celebi 1402 1406 ci iller 2 Emir Suleyman 1402 1410 cu iller 3 Musa Celebi 1402 1413 cu iller 4 Mehmed Celebi 1402 1413 cu iller 5 Istinadlar 6 Hemcinin bax 7 Xarici kecidlerIsa Celebi 1402 1406 ci iller Redakte Teymurun Anadolu seferi ve bu doyusden sonra Anadoluda ehemiyyetli deyisklikler Esas madde Isa CelebiAnkara doyusunden sonra Balikesir Karesi tereflerde gizlenen Isa Celebi Emir Teymurun Izmire teref ireliledyi muddetde Bursaya geldi Daha sonra Emir Teymurun raziligin alaraq bir muddet burda qaldi Ancaq Teymur Semerqende geri qayidarken Ildirim Beyazidin cenazesin Musa Celebiye vererek turbesinde defn edilmek uzere Bursaya gonderdi Belelikle boyuk bir quvve ile Bursaya gelen Musa Celebi burada oz hakimiyetin elan etdi Bununla da iki qardas uz uze geldi Ilk doyuslerde Musa Celebi ustunluyu ele alsada sonradan boyuk quvve toplayaraq geri qayidan Isa Celebi Balikesir etrafinda bas veren doyusde Musa Celebiye qalib geldi Bu doyusden sonra Isa Celebi yeniden Bursaya hakim oldu Qardasi Musa Celebi ise Germiyanogullarinin yanina qacdi ve Mehmed Celebiye teslim edilene qeder burada qaldi 1403 cu ilde Amasiyada olan qardasi Mehmed Celebi Ildirim Beyazidin meshur komandirlerinden olan Subasi Eyne beyin tovsiyesi ile Isa Celebiye bir mektub gondererek Anadolu torpaqlarinin ikisi arasinda bolusdurulmesini teklif etdi Bu teklif Isa Celebi terefinden ozunun ulu qarindas boyuk qardas oldugu ve bu sebeble hokmdarin ozu olmasi lazim oldugu sebebiyle redd edildi Mehmed Celebi bunun uzerine Amasiyadaki ordusu ile Bursa uzerine getdi Iki qardas ordusu arasinda Ulubatda doyus bas verdi ve bu doyusde Isa Celebi meglub oldu Ulubat muharibesinden sonra Isa Celebi evvel Yalova oradan da Istanbula getdi Imperator II Manuel Paleoloq Avropada idi ve onun taxt naibi olan VII Yannis Paleoloq Emir Suleyman ile 1403 cu ilin evvelinde Bizans ucun cox elverisli olan yeni bir muqavile imzalamisdi Edirnede olan Emir Suleymanin imperatordan Isa Celebini istemesi uzerine bu muqavileye uygun olaraq Isa Celebi Edirneye gonderildi Ozune en boyuk reqib olaraq Mehmed Celebini goren Emir Suleyman qardasi Isa Celebiye quvvetli bir ordu vererek Anadoluya gonderdi Isa bey bu ordu ile Celebi Mehmedin hakimiyeti altinda olan Bursa yaxinlarina geldi Bursa xalqi Mehmed Celebinin hakimiyetinden razi idiler ve Isa Celebinin seheri eline kecirmesine mane olmaq ucun seherde yangin toretdiler Diger qaynaqlar ise yanginin Bursani ele kecirmeyi bacarmayacagin anlayan Isa Celebi terefdarlari terefinden toredildiyin yazirlar Isa Celebi gucleri ile Mehmed Celebi gucleri arasindaki Bursa yaxinligindaki doyusde Isa Celebi yeniden meglub oldu ve qacmaga mecbur qaldi Isa Celebi bu defe Candar oglu Isfendiyar Beye sigindi Celebi Mehmedin hakimiyeti altinda olan Ankarani almaq isteyen Isa Celebi Gerede doyusunde ucuncu defe meglub olaraq geri cekildi ve Kastamonuya sigindi En son cehdinde Qaramanogluna iltica etdi Qaramanoglu Anadoluda cox guclenmis olan Mehmed Celebi ile munasibetlerini pozmaq istemedi ve Mehmet Celebi ile razilasib Isa Celebini olkesinin serhedleri xaricine atdi Isa Celebi ard arda gelen meglubiyyetlere baxmayaraq taxt iddiasindan imtina etmedi Aydinoglu Cuneyd beyin yanina gederek bir defede sansin sinamaga qerar veren Isa Celebi Esgisehere qeder ireliledi Lakin burdada megub oldu Bezi menbelere gore Isa Celebi doyus meydaninda olduruldu Diger menbelere gore ise Isa Celebi bir muddet atalarinin yurdu olan Sultanonune gelib burada saxlandi 1406 ci ilde Isa Celebi Esgiseherde bir hamamda iken Mehmed Celebinin adamlari terefinden bir basqinina ugradi Bunlar terefinden tutulub bogularaq olduruldu Cesedi Bursada Murad Xudavendigar turbesi yanina basdirildi Belece 1406 ci ilde Osmanli Dovleti Mehmed Celebi Anadoluda ve Emir Suleyman Avropada hokmdar olmaq suretile ikiye bolunmus oldu Emir Suleyman 1402 1410 cu iller RedakteEsas madde Suleyman Celebi1402 ci ilde Ankara doyusunde Osmanli ordusunun sol qanadi komandiri olan Suleyman Celebi meglubiyyetden sonra Ildirim Beyazidin veziriezemi olan Candarli Eli Pasa ile birlikde Teymur ordusunun yaxin teqibi altinda Rumeliye teref qacmaga basladilar Ankara doyusunden boyuk bir ordu ile ayrilan Emir Suleyman suretli sekilde Bursaya geldi ve ailesi ile usaqlarin yanina alan Emir Suleyman Geliboluya getdi Teymur ordusu Suleyman Celebi Bursadan ayrildiqdan derhal sonra sehere girib orani yandirib talan etdiler Suleyman Celebi avqust 1402 ci ilde Geliboluya geldi Venesiya ve Cenoviya gemileri onu ve esgerlerini Rumeli yaxasina kecirdiler Ecnebilerin bu pis inanci Teymurun hiddetine sebeb oldu Belke de bu Teymurun rehberliyinde tatar ordularinin Izmire qeder gedib Anadoluda ehemiyyetli bir xristian qalasi ve deniz limani olan Izmiri ele kecirib butun Xristian mudafiecilerini oldurulub kesik baslarindan piramida qurulmasina sebeb oldu Emir Suleyman Edirnede hokumdar elan edildi Emir Teymur ona tac ve xalat gondererek ozunden asli hala sala bilmisdi Suleyman Celebi Rumelideki Osmanli bolgelerine hakim olmaq ucun Bizansin desteyini almaq uzre o zaman Avropada olan Bizans Imperatoru II Manuel Paleoloq yerine taxt naibliyi eden VII Yannis Paleoloq ile muzakirelere girisdi Il sonunda muzakireler sona catdi 1403 cu ilin evvellerinde sexsen Emir Suleyman ile Bizans taxt naibi Venesiya Cenoviya Rodos Sankt Cin Cengaverleri Serb desbotu Stefan Lazarevic ve Latin Naksos Duku arasinda sulh muqavilesi imzalandi Bu muqavileye gore Bizans Osmanlilarin vasal asliligindan cixacaq ve illik tezminat odemeyi dayandiracaq ve buna qarsiliq Suleyman Celebi Bizansin hegemonlugun qebul edecekdi Yaxsi niyyetini gostermek ucun Suleyman Celebi Bizansa Egey sahillerinde Selanik ve etrafini Aynaroz Athos yarimadasini bezi Egey adalarini ve Qara deniz sahillerinde Bogaza girisden ta Nisabura qeder hetta Varnaya erazini geri verecekdi Italyan denizci seherlerine Osmanlidan asili veziyyetde olan olkelerde daha cox ticaret imtiyazlari temin edilecekdi Osmanlilar ellerindeki butun Bizans ve diger muqavile imzalayan olkelerin esirlerini geri teslim edecekdi Osmanli gemileri Canaqqala ve Istanbul bogazlarina Bizansdan icaze almadan gire bilmezdiler Buna qarsiliq muqavileni imzalayan butun olkeler Suleyman Celebini paytaxti Edirne olan Osmanli Dovletinin hokmdari olaraq taniyacaqdilar Bu xeberi Avropada Venesiyada alan II Manuel Paleoloq derhal Istanbula geri dondu ve oz imzasi ile bu muqavileni tesdiq etdi 1402 ci ilde Edirnede taxta oturan Suleyman Celebi basveziri Candarli Eli Pasa vasiteciliyi ile vetendas ve esger kadrlarinin ve 1403 cu ilin evvelindeki sulh razilasmasindan sonra qonsu olkelerin desteyini almis qanuni hokmdar olmusdu Suleyman Celebi bundan sonra vaxtini Edirne sarayinda icki alemleri ile yaxsi vaxt kecirmeye serf etdi Bu sirada Serb despotlugunda Stefan Lazarevic ile Yorq Brankovic arasinda cixan mubarizeden faydalanaraq Serbiya uzerindeki gucunu artirdi Lakin Anadolunu alib kohne Osmanli Dovletini yenileme idealindan hec vaxt imtina etmedi Bu sebeble 1403 cu ilde ozune siginan qardasi Isa Celebiye boyuk bir ordu vererek onu Anadoluya gonderdi Amma Isa Celebi muveffeqiyyet qazana bilmedi 1406 ci ilde Mehmed Celebi Isa Celebini meglub etdikden sonra Suleyman Celebi Anadolunu ele kecirme idealina daha quvvetle sarildi ve quvvelerini toplayib Anadolu yaxasina kecdi Mehmed Celebi orada olmadigindan Bursaya hucum edib seheri ele kecirdi Qardasina qarsi mubarize apara bilmeyeceyini anlayan Mehmed Celebi Amasiyaya cekildi Basvezir Candarli Eli Pasanin muveffeqiyyetli manevrasiyla Ankarani aldi ve qardasinin geride buraxdigi yerleri talan etdi Ankarani ele kecirdikden sonra Emir Suleyman butun Osmanli olkesinin hokumdari kimi hererket etmeye basladi Bu defe de Emir Suleyman Rumeli ve Anadolunun hokmdari olaraq ozunu Bursada eys isrete verdi Bunu furset bilen Mehmed Celebi yeniden Bursa uzerine hucuma kecdi Iki ordu Yeniseher duzenliyinde qarsi qarsiya geldiler Lakin Suleyman Celebinin basveziri Candarli Eli Pasa muxtelif manevrlerle Mehmed Celebi ordusunun meslehetcilerini aldadib ordunun doyuse girmeden dagilmasina sebeb oldu Mehmet Celebi bu sefer ordusuz qalaraq tekrar Amasiyaya qacmaq mecburiyyetinde qaldi Suleyman Celebi Bursada icki ve eylenceye davam etmeye basladi 1406 ci ilde tekrar ordu toplayib Teymurun Qaramanoglulara vermis oldugu Sivrihisar qalasini ele kecirdi Axincilar Qaramanoglulara hucuma kecdiler Aydinoglu Cuneyd bey ve Menteseoglu Ilyas bey Suleyman Celebinin hegemonlugunu tanimaq mecburiyyetinde qaldilar 1406 ci ilde Suleyman Celebinin bu muveffeqiyyetinin memari olan ve I Murad dovrunun sonundan beri 20 il basvezirlik etmis Candarli Eli Pasa oldu Bu tecrubeli dovlet adaminin olumu Suleyman Celebi ucun bir guc itkisi oldu ve bundan sonra Emir Suleyman zeiflemeye basladi Onun zeiflemeye baslamasinin sebeblerinden biri de Suleyman Celebinin Anadoluya ehemiyyet verib Rumelide olan qazi axinci ve kocme turkmenlerin taxt uzerindeki tesirli guclerini azaltmasi olmusdu 1409 cu ilde Mehmed Celebi yeni bir siyaset izlemeye basladi Buna gore qardasi Musa Celebi ile razilasaraq onu Eflak vasitesile Rumeliye gonderdi O Suleyman Celebini Rumelide yubadarken hetta meglub ederken Mehmed Celebi Anadolunu ve Bursani ele kecirecekdi Qara deniz vasitesile Valaxiyaya gelen Musa Celebi burada ozune yeni quvve toplamaqda gecikmedi Valaxiya sahzadesi Mirca Serb despotunun qardasi Vuk Brankovic ve Bolqar boyarlari ona komek edirdi Suleyman Celebi qardasi Musa Celebinin Valaxiyaya gedib orada bir ordu toplama xeberini Ayasolukda olarken oyrendi Musa Celebinin topladigi quvvelere qarsi o da Bizans Imperiyasindan komek elde etmek qerarina geldi Yanina Izmiroglu Cuneyd Beyi alib Bizansin desteyini temin ederek suretle Rumeliye kecdi ve Edirneye getdi Musa Celebinin hucumlarina qarsi dayana bilmek ucun bas vere bilecek tehlukeler Trakyanin tehlukesizliyi Bogazlardan rahat kecidi temin etmek meqsedile o payiz Emir Suleyman Istanbula getdi Goruslerde Bizans Imperatoru II Manuele sevgili ata deyerek xitab edirdi Musa Celebinin hucumlarina Bizansin desteyi olmadan qarsi gele bilmeyeceyine qerarin vermisdi Musa Celebinin Bizansa qarsi cox daha sert bir siyaset yerideceyini bilen ve Ildirimin Istanbul muhasiresin hele unutmayan Imperator II Manuel ile Suleyman Celebi bir destekleme muqavilesi imzaladilar Bizansa yaxsi niyyetini ortaya qoymaq ucun Emir Suleyman genc qardasi Qasim Celebi ve bacisi Fatimeni Bizansa girov olaraq verdi ve Epir despotu Teodorun qeyri qanuni qizi ile Imperatorun qardasi qizi olan bir genc qizi da oz arvadi olaraq aldi Bundan sonra Qaramanogullari ile de sulh muqavilesi imzalamagada nail oldu Bu siyasetinin birinci merhelesinde muveffeqiyyetli olan Mehmed Celebi ise derhal Bursaya girib Anadoluda hakimiyeti ele aldi 1410 cu ilde Musa Celebi Valaxiya voyvodasinin qizi ile evlenib Eflak Bolqar ve Serb desteyi ile Rumelinin serhed erazilerinde yerlesmis turkmenlerden bir ordu toplamagi bacardi O il Edirne ile Eyub Kosmidion arasindaki Catalca adlanan erazide Suleyman Celebi ile Musa Celebi ordulari arasinda arxa arxaya bir sira vurusmalar ve basqinlar ile doyus basladi 1410 cu ilin iyun ve iyul aylarindaki ilk qarsidurmalarda Suleyman Celebi Musa Celebini meglub etdi Bu doyusun Suleyman Celbi terefinden qazanilmasinda Serb despotunun qardasi komandir Vukun Emir Suleyman terefine kecmeyinin boyuk rolu oldu Catalca qalibiyetinden sonra qardasi Musa Celebinin bir daha qarsisina cixmayacagini zenn eden Suleyman Celebi Edirne sarayina cekilib tekrar icki ve eylenceye qursandi Lakin doyusden meglub cixan Musa Celebi ezim ve cesaretini itirmeyerek yeniden guclu bir ordu qurmaga basladi Emir Suleymanin etrafindakilar bu veziyetden xususile xristianlara qarsi cox yaxsi davranmasi ve vaxtini icki ve eylenceye serf etmesinden memnun deyildiler ve ehemiyyetli ve ya ehemiyyetsiz bir cox terefdari Suleyman Celebinin yanindan ayrildi Bas veren hadiselerden en yaxsi sekilde istifade eden Musa Celebi en sonunda 17 fevral 1411 ci ilde bir qis havasi altinda Musa Celebi Edirneni tutdu ve umidini itirmis Suleyman Celebi terefdarlari buna qarsi mubarize apara bilmedi Suleyman Celebi o sirada serxos idi ve hamam aleminde kef cekirdi Ozune qardasinin basqinindan xeber getiren yandaslarini cox esebi bir sekilde qovdu ve hetta ceza olaraq bezilerinin saqqal ve biglarini teras etdirdi Sonunda agli basina gelib gece qaranliginda yaninda cox az sayda adamiyla Istanbula dogru qacmaga basladi Doyenciler kendine geldiyi zaman muhafizecisi xeyanet edib kendlilere onun sexsiyyetini bildirerek onlari tehrik etdi ve kendlilerin de sirf Musa Celebiden bexsis ala bilmek meqsedile Suleyman Celebini 1410 cu ilde oldurdukleri revayet edilir Suleyman Celebinin cesedi Bursaya gonderilerek Cekirgedeki babasi Muradin yaninda defn edildi Musa Celebi 1402 1413 cu iller RedakteEsas madde Musa Celebi Musa Celebi Musa Celebi Ankara muharibesinde Emir Teymura esir dusen atasinin yaninda esir olaraq qaldi Bezi qaynaqlara gore Ildirim Beyazid esaretde olarken 1403 cu ilde oludu ve cenazesi Teymurun emri ile Musa Celebi rehberliyinde Bursaya gonderildi Bursa Teymur ve ordusunun isgalina ugramis talan edilmisdi Musa Celebi Teymurdan icaze alaraq Bursada hokmranliq etmeye basladi Eyni il Isa Celebi Balikesir Karesi civarlarina gelib Musani tehdid etmeye baslayinca Musa Celebi ona qarsi bir sira ugurlu yurusler etdi amma tam meglub ede bilmedi Balikesir etrafindaki en son vurusmada Musa Celebi meglub oldu Evvel Germiyana qacdi ve oradan da Qaramanoglu Mehmed beye sigindi Musa Celebi 1409 cu ilde sonradan Bursani eline kecirmis amma bu seheri Suleyman Celebiye qapdirib Amasiyaya cekilmis olan qardasi Mehmed Celebinin bir mektubun aldi Suleyman Celebini meglub etmek ucun bir plan qurmaq ve razilasmaq uzre iki qardas Qirseher etrafinda Cemel qalasinda gorusduler Qebul etdikleri plana gore Musa Celebi Rumeliye Eflaka kececek etrafdan yigdigi esgerlerle Edirne uzerine gedecekdi Mehmed Celebi ise bu hucumlarin qarsisin almaq ucun Rumeliye gedecek Suleyman Celebi terefinden bos buraxilan Bursaya hucum edecekdi Yeni Mehmed Celebi ve Musa Celebi Osmanli dovletini ikiye bolmeyi Musa Celebinin Edirnede Osmanli Rumeli torpaqlari sultani olmasini ve Mehmed Celebinin ise Bursa da Osmanli Anadolu torpaqlari sultani olmasini qebul etdiler Musa Celebi bir gemi ile Sinopdan Valaxiyaya kecdi Valaxiya voyvodasi olan Mircanin qizi ile evlendi Mircanin temin etdiyi cox sayda Eflak esgerleri ile turkmenlerden ibaret yeni bir ordu qurdu Bunu xeber alan Suleyman Celebi Bursadan derhal Bizans desteyi ucun Konstantinopola ve oradan da Edirneye kecdi Amasiyadan yuruse baslayan Celebi Mehmed de Bursani ele kecirdi Musa Celebi yeni yigdigi ordusu ile 1410 cu ilde Balkanlardan cenuba endi ve Bizansdan herbi destek alan Suleyman Celebi ordusuna qarsi Edirne ile Kosmidion Eyyub arasindaki bolgede bir sira basqin ve kicik vurusmalar baslatdi Musa Celebi ordusuyla en son olaraq 17 fevral 1411 ci ilde soyuq bir qis gecesi Suleyman bir hamamda icki alemindeyken Edirneye hucum etdi Suleyman Celebi terefdarlari ve ordusu umidin itirmis ve bir qisimi ayrilmisdi Digerleri ise onu mudafie etmekden cekindiler Suleyman veziyyeti bildirenlere evvel inanmayib onlari tehqir etdi Amma sonunda veziyyetinin ciddiliyini anlayinca gece yaninda cox az sayda adamiyla Edirneden qacdi Amma Doyenciler kendine gelende tanindi ve kendliler Suleymani oldurub kesik basini Edirneye Musa Celebiye gonderdiler Belelikle Musa Celebi 1410 cu ilde Edirnede taxta kecdi Adina pul kesdirdi Osmanli Dovleti Celebi Mehmed Anadoluda ve Musa Celebi Avropada hokmdar olaraq ikiye bolunmus oldu Rumeli yaxasinda Edirnede hokumranliq etmeye baslayan Musa Celebi Suleyman Celebiden daha tesirli siyaset tetbiq etmeye basladi Evvelce serhed qazilerinin isteklerini yerine yetirerek Korpulu ve Provadi qalalarini tutdu Gonderdiyi quvvetler Sitirya yarimadasina qeder geldiler Yene Emir Suleymanla olan mubarizesinde ona qarsi cebhe alan Serb desbotu Stefanin uzerine hucuma kecen Musa Celebi Novobirda gumus medenlerini ele kecirdi Usyana baslayan Vidin Bolqar sahzadesin tabe etdi Mihaloglu ve axincilari Makedoniyanin iclerine axinlar etdi Bizans imperatoru ile Suleyman Celebinin bagladigi muqavile legv edildi Bununla birlikde Suleyman Celebinin Bizansa vermis oldugu erazileri geri istedi Bu isteyinin redd edilmesi ve Suleyman Celebiye verdiyi real destek sebebinden II Manueli cezalandirmaq lazim oldugunu dusundu Bizansin eline kecmis olan bolgeleri Musa Celebi tekrar geri aldi Amma Musa Celebinin esas tetbiqi 1412 ci ilde yeni bir Konstantinopol muhasiresin baslatmagi oldu Musa Celebinin kicik deniz gucunun meglubiyyete ugradilmasi ve Konstantinopolun quru istehkamlarinin asilmaz olaraq gorulmesine baxmayaraq Musa Celebi qurudan muhasireye davam etdi 1411 ci ilde Bizans Imperatoru Istanbulda girov olaraq tutulan Qasim Celebinin oglu Orxan Celebini serbest buraxdi Orxan Celebi ozune esger yigaraq Selanikde usyan qaldirdi Lakin Musa Celebi Konstantinopol muhasiresinden imtina etmeden bu usyani yatirmaga qerar verdi Orxan Celebinin uzerine gonderdiyi ordu sonra Bizansa aid olan Fesseliya bolgesine axinlar etdi Istanbulun muhasiresinden ayrilan Musa Celebi suretle Selanik uzerine gederek Orxan Celebinin ordusun dagitdi Sonra Selaniki muhasireye aldi Bundan sonra Istanbulun muhasiresin daha da sixisdirdi Bizans Imperatoru 1412 ci ilin evvellerinde Bursaya gizli elci gonderdi ve Mehmed Celebini Istanbula devet etdi Onu 3 gun ceken cahcelalli qarsilama merasiminden sonra Musa Celebiye qarsi mubarizeye razi saldi Bizanslilar Mehmed Celebi ordusunu bogaz uzerinden Rumeliye kecirdiler ve bura gelisinin dorduncu gunu 1412 ci ilin oktyabrinda iki qardas Catalcada Inceyiz doyusune girisdiler Bu muharibede Musa Celebi qalib geldi Mehmed Celebi yaralandi ve Istanbula sonra da Bursaya cekildi Mehmed Celebi bundan qorxmadi O ilin sonlarinda yeni bir ordu ile gelib bogazi kecerek Bizans ve Serb herbi yardimlari ile Musa Celebinin uzerine getdi Bir sira doyusler bas verdi ve bu ikinci defeki doyusde de Musa Celebi qalib gelib qardasini Bursaya qovdu Musa Celebinin sert tebieti ve ozunu terefdarlarindan ayri tutmasi onlarin gucenmeklerine yol acdi Meselen Kohne Saray etrafina cekdirdiyi yuksek qala divarlari oz sexsi tehlukesizliyi ucun lazim olsada ozunu xalqdan ve terefdarlarindan ayirmasinin simvolu kimi basa dusuldu Balkanlarda olan qazi axincilarin qazanmis olduqlari guc qenimet ve onlara verilen timarlari imtiyazlar olaraq gorerek onlari azaltmaga baslayib serheddeki qazi emirleri gucendirdi Seyxulislam olaraq teyin etdiyi Seyx Bedreddinin fikirleri ile hem medreseli sunnilerin hem de olkenin zengin ireli gelenlerini hirslendirdi Daha evvel Emir Suleymanin terefin saxlayan Skopye sancaqbeyi Pasa Igid ve axincilarin komandiri Evrenos beyle digerlerine sert davrandi ve bacariqsiz sexsleri vezifeye getirdi Bu sebeblerden dovletin idaresini elinde tutan Candarli vezirleri Bizansla ve Anadoluda olan Mehmed Celebi ile gizli muzakirelere girisdiler Rumelideki veziyetin lehine donduyun goren Mehmed Celebi 1413 cu ilin 15 iyununda Dulqedirlilerden de yardim alaraq otuz minlik yeni bir orduyla Qara deniz uzerinden Trakyaya esger cixardi Musa Celebinin esgerleri bu siralarda meneviyatlarin itirmis ve umera da Musa Celebiye uz cevirmisdi Mehmed Celebiye qarsi cixa bilmeyeceyin basa dusen Musa Celebi Bolqarisana cekildi Musa Celebinin yaninda Mihaloglu Mehmed bey ve Umur beyden basqa boyuk beylerden hec kes qalmamisdi Bu defe iki qardas ordusu Vize muharibesine girisdiler Bu doyusde Musa Celebi meglub oldu ve muharibe meydanindan qacdi Amma Edirneye getmedi Mehmed Celebi bir muddet Musa Celebini tutmaq ucun Trakyada onu teqib etmeli oldu Iki ordu Filib yaxinlarinda qarsi qarsiya gelselerde Mehmed Celebi muttefiqlerin hamisin gozlediyinden geri cekildi Pasa Igid Baraq bey Tirxal beyi Sinan bey ile Evrenos beyinde ona qatilmasindan sonra Dunaya teref geri cekilmekde olan Musa Celebinin qarsisina cixdilar 1413 cu ilin 5 iyulunda Musa Celebi kicik bir ordusu ile Sofiyanin cenubunda Samkov etrafinda olan Palciqli Derbende sixisdirildi O teslim olmayaraq guclu muqavimet gosterdi Bu zaman o agir yaralanaraq qacmaga calisdi lakin bataqliga dusdu Mehmed Celebinin esgerleri Musa Celebinin burada tutub derhal bogub oldurduler Musa Celebinin cenazesi Bursaya gonderilerek qardaslari Isa Celebi ve Emir Suleymanin yaninda Ildirim Beyazidin turbesinde basdirildi Belece Osmanli Dovletinin ikiye bolunub tek dovlet olaraq gelecekde yasamasini tehdid eden cox boyuk ve tehlukeli bir dovr olan Fetret Dovrunun son merhelesi basa catdi Mehmed Celebi 1402 1413 cu iller Redakte Esas meqale I MehmedMehmed Celebi Ankara muharibesinde Osmanli ordusunun ehtiyat birliklerin komandiri vezifesinde idi Bu doyusun on sehflerinde istirak etmediyi ucun meglubiyyetden ve texribatdan sonra doyus meydanindan asanca ayrila bilmisdi Ozune bagli esgerleri ile bayraq beyi oldugu Amasyaya dogru cekilmeye basladi Candarogullarina bagli olan bir deste yolunu kesdiyi ucun bir qarsidurmaya girismek mecburiyyetinde qaldi ve bu qarsidurmadan qalib olaraq ayrildi Evvel Tosyaya getdi Sonra Bursaya getmek meqsediyle Boluya kecdi Lakin meslehetcileri Haci Ivaz Pasa Amasyali Beyazid Pasa ve diger tecrubeli beyler bu qerarina etiraz edib onu Bursaya getmek fikrinden donderdiler Doyusden sonra bas veren hadiseleri xususile Teymurun Bursa ve Izmir seferlerini ve atasinin esirlik xeberlerini Boludan casus qasidler vasitesi ile elde edirdi Emir Teymur Qara Dovletsahi Amasya ve bolgesime emir teyin etmisdi Amasyalilar bu idareciden hec memnun olmayib Mehmed Celebini cagirdilar O da 1403 cu ilde Boludan gizlice 1 000 neferlik bir quvve ile ayrildi Amasya bolgesinde qesebe ve kendlere hucum ederek talanciliqla mesgul olan Qara Dovletsah uzerine ani bir basqin tertib edib onu oldurdukden sonra Amasyaya girdi Emir Teymur Anadolu beylerinin kohne dovletlerini berpa etdiyi ve Osmanli idareciliyindeki erazilerin cox daralmis oldugu ucun Amasya Osmanli erazilerinden ayrilmis sekilde idi Belece Mehmed Celebinin bu bolgede hokm surmesi Osmanli Dovletine bagli yerli bir idareci olaraq deyil Teymurun hegemonlugun taniyan ondan emirlik ucun ferman alib ona illik tezminat veren yari muxtar Amasya Emirliyi idaresinin bir Osmanli sahzadesi terefinden boynuna goturulmesi seklinde idi Mehmed Celebi hokmu altinda olan bu kicik olkeni qorumaq ve yeni torpaqlar elde edib genislendirmek ucun bezi herbi yurusler heyata kecirdi Niksar atasi terefinden ozune sancaq olaraq verilmisdi Amma Qubadoglu Eli bey terefinden muhasire altinda idi Mehmed Celebi ordusuyla Eli bey uzerine gedib onu doyusde meglub edib Niksari tekrar ozune tabe etdi Cenik bolgesinde olan Qubadogullari Inalogullari Tasanogullari Qazi Burhaneddin Ehmedin kurekeni Mezid bey adli turkmen beylikleri ve Kopekoglu ve Gozleroglu adli quldur desteleri ile doyuslere girib onlari ortadan qaldirdi Belece emirliyin erazisin Tokat ve Sivas istiqametlerine qeder genislendirdi 1403 cu ilde Teymur hele Anadoluda iken Amasya Emirliyi Orta Qaradeniz Orta Anadoluda guclu bir yarimmusteqil olke movqeyini qazandi Muveffeqiyyetlerini oyrenen Teymur terefinden huzuruna cagirildi Ozune Teymur terefinden Osmanli padsahliginin verileceyi umidi ile onun huzuruna cixmaq ucun Amasiyadan yola cixdi Lakin Osmancik ve Murtedde turkmen beyleri yolunu iki defe kesdiler ve buna gore Amasyaya geri donmek mecburiyyetinde qaldi Veziyyeti Emir Teymura qasid ile catdirdi Teymur bu uzrunu qebul etdi ve Amasya Tokat Sivas bolgelerinden ibaret Rumi i Sugra bolgesinin emiri olmasini tesdiqlediyine dair ona bir al mohurlenmis bir ferman tac kemer ve xalat gonderdi Bu fermana uygun olaraq 1403 cu ilde Amasiyada uzerinde hem Teymurun hem de oz adinin yazili oldugu axca zerb etdirdi Musaviri olan Subasi Eyne beyin teklifi ile Bursa tereflerinde olan qardasi Isa Celebiye bir mektub yazib Anadolunun aralarinda bolunmesini teklif etdi Lakin Isa Celebi ozunun ulu qarindas oldugu sebebi ile bu teklifi qebul etmedi Bunun uzerine Celebi Mehmed 1404 cu ilde Bursa uzerine getdi Qardasi Isa Celebi ile Ulubat Doyusune girib qalib cixdi Bursaya girib Anadoluda Osmanli hokmdari oldugunu elan etdi O zaman Semerqende donmus olan Teymurun hiddetin oz uzerine cekmemek ucun hiyleger bir siyasetle Bursa da hicri 806 ci ilde Sikke i musterekler adi ile hem ozun hem Teymurun adini dasiyan yeni gumus sikkeler zerb etdirdi Bezi qaynaqlara gore Celebi Mehmed bu siralarda Germiyanoglu Yaqub beyin yaninda olan atasinin cesedini Bursaya getirderek atasinin insa etdirmis oldugu mescid yanina defn etdirmisdir Celebi Mehmedi Bursadan cixartmaq ucun qardasi Isa Celebi 1404 1405 ci iller arasinda bir sira cehdler gosterdi Bursa da olan Celebi Mehmed uzerine Isa Celebi evvel Edirnedeki qardasi Suleyman Celebinin aldigi ordu ile sonra Candaroglu Aydinoglu Saruhan ve Mentese beylerinin vermis olduqlari esgerler ile uc defe getdi ise de her seferinde Celebi Mehmed onu meglubiyyete ugradib geri qaytardi Sonunda Isa Celebi Qaramanogullarina qacdi Amma Anadoluda guclu bir quvve halina gelmis olan Celebi Mehmed Qaramanoglu beyi ile razilasib Isa Celebini Qaramanoglu olkesinden atdirdi Isa bey bir muddet Sultanonunde gizlendi 1406 ci ilde Esgiseherde bir hamamda yuyunarken Celebi Memmedin adamlari terefinden bir basqinla tutularaq bogduruldu Belelikle Osmanli Anadolu torpaqlarinin tek hokmdari olan Celebi Mehmed bu defe 1402 ci ilden beri Edirnede bir qanuni Osmanli hokmdari olaraq taxta oturan ve Osmanli Rumeli torpaqlarini idare eden Suleyman Celebinin tek reqibi oldu 1406 ci ilde Emir Suleyman Rumeliden yigdigi esgerlerle ve Bizansin desteyi ile Anadoluya kecdi Bursa da olan Celebi Mehmed eli altinda olan esgerle bu hucuma qarsi gele bilmeyeceyin anladi ve Bursansani buraxib Amasyaya cekilmek mecburiyyetinde qaldi Suleyman Celebi Ankaraya gedib bu seheri de aldi ve Celebi Mehmedin kohne idaresi altinda olub lakin geri cekilmesi ile buraxdigi saheleri talan etdi Suleyman Celebi Bursada qalib icki alemlerine burada da baslayinca 1406 ci ilde Celebi Mehmed derhal bundan faydalanaraq ordusuyla yeniden Bursa onune geldi Celebi Mehmed ve Suleyman Celebinin ordulari Yeniseherde qarsi qarsiya geldi Bu sefer Celebi Memmedin doyusu qazanma ehtimali var idi Lakin Suleyman Celebinin cox tecrubeli basveziri Candarli Eli Pasa her cur manevrlerle Celebi Mehmedin meslehetcilerine tesir ederek ve onlari aldadaraq Celebi Mehmed ordusunun dagilmasina sebeb oldu Belelikle Celebi Mehmed bu defe ordusuz Amasyaya dondu Celebi Mehmed Amasyada uc il qalib tekrar Osmanli taxtina kecmek ucun planlar ve hazirliqlar gormeye basladi Bu sirada Suleyman Celebi Bursada qanuni Osmanli hokmdari olaraq hakimiyetde idi Bununla bele bezi Anadolu beyliklerine vassal asliligi qebul etdirmekden basqa tesirli siyaset yeritmemekde ve zovq ve eylence ile vaxtini kecirmekde idi Celebi Mehmed 1409 cu ilde yeni bir planin tetbiqine basladi Bu plana gore qardasi Musa Celebi Rumeliye gedib esger yigib qerbden Balkanlardan Suleyman Celebi uzerine hucum edecek ve Suleyman Celebi bu bela ile mesgul olmaq ucun Rumeliye kecende Celebi Mehmed Anadoluda herekete kecib Bursani geri alacaqdi Eger Musa Celebi muveffeqiyyetli olsaydi Suleyman Celebi yerine Rumelide hokmdar olacaqdi 1409 cu ilde bu plani tetbiq etmek ucun Celebi Mehmed emisi oglu olan Qaramanoglu Mehmed bey ile temasa kecdi Musa Celebi Qaramanogullarina siginmisdi Iki qardas Qirseher etrafinda olan Cemel qalasinda gorusduler ve bu plan ile razilasdilar Musa Celebi Candarogullarinin komeyi ile Sinop uzerinden bir gemi ile Valaxiyaya getdi ve Valaxiya Voyvodasi Mirca terefinden yaxsi qarsilandi Bu hadiselerin bas verdiyin Suleyman Celebi Ayasoluqda olarken oyrendi ve Suleyman Celebi Aydinoglu Cuneyd Beyi yanina alaraq Rumeliye kecdi Suleyman Celebi cox kecmeden Istanbula gedib Bizans Imparatoruyla muzakirelere basladi ve elde edilen raziliga esasen Bizansdan destek almaq ucun yarana bilecek anlasilmazliqlar Trakyanin tehlukesizliyi ve Bogazlardan rahat kecidi temin etmek meqsedile qardasi Qasim ve bacisi Fatimeni Bizansa girov olaraq verdi Bunun ardindan Qaramanogullari ile sulh razilasmasi elde etdi Amma Suleyman Celebinin Bursadan ayrilmasi fursetini yaxsi qiymetlendiren Celebi Mehmed ordusuyla derhal Bursaya geldi ve Anadoludaki Osmanli hokumetin ele aldi Planin ikinci merhelesi Celebi Mehmedin hec bir mudaxilesi lazim olmadan Musa Celebinin Balkanlarda qurdugu ordu ile Suleyman Celebiye qarsi mubarize aparmasi ve nehayet 13 fevral 1411 ci ilde Edirneye bir basqinla Suleyman Celebinin oldurulmesi ile neticelendi Musa Celebi Edirnede Osmanli Rumeli hokmdari olaraq taxta kecdi ve belece razilasdirilmis siyasi plan muveffeqiyyetle tetbiq olundu Ancaq her iki teref de Osmanli dovletinin yeniden tek dovlet olmasi idealindan imtina etmemisdi Edirnede hokm surmeye baslayan Musa Celebi Bizansin yerine kecdiyi qardasi Suleyman Celebiye verdiyi yaxin desteyi cezalandirmaq ucun Konstantinopolun muhasiresine baslamisdi Bizans Imperatoru II Manuel bu isgalin aradan qaldirilmasi ucun en yaxsi care olaraq Musa Celebinin siyasi gucunun qardasi Mehmed Celebinin gucu ile qarsilasdirib onun tamamile def edilmesinde gordu Bu sebeble 1412 ci ilin evvellerinde Bursa sarayinda kef ceken Celebi Mehmede gizli bir elci gonderdi Bu gizli elcinin vezifesi Bizans Imperatoru II Manuelin Celebi Mehmedle ittifaq baglamaq istediyini ve bu ittifaq yolu ile Celebi Musanin paytaxti Edirneni ve Rumelideki erazisinin ele kecirilmesine destek temin etmek oldugu ve belece tekrar Osmanli Imperatorlugunun Celebi Mehmedin hakimiyeti altinda tek bir dovlet olmasini arzu etdiyini bildirmek idi Osmanli Dovletinin tek hokmdari olmaq isteyi Bizansla ittifaqda olmaq isteyinden ustun idi ve bu sebebden Celebi Mehmed bu teklifi qebul etdi Celebi Mehmet cox kecmeden Uskudara o zamanki Chrysopolise getdi Orada II Manuel terefinden qarsilandi ve birlikde bir Bizans gemisi ile Konstantinopola gedib Celebi Mehmede imperatorluq sarayinda qonaqliq verdi II Manuel qonagini cox mohtesem sekilde qarsiladi Butun bunlar davam etmekle beraber Mehmed Celebinin Osmanli ordusu Bogazdaki Bizans gemileri ile Rumeli yaxasina neql edilmekde idi Dord gun icinde 15 000 neferlik Anadolu Osmanli ordusu Rumeli yaxasina dasindi Bu ordunun basina kecen Mehmed Celebi Konstantinopolu ehate eden Musa Celebinin Rumeli ordusu uzerine getdi Iki ordu 1412 ci ilin oktyabrinda Catalca yaxinliginda Inceyizde vurusmaga basladilar Inceyiz Muharibesi Celebi Mehmed ordusu ucun muveffeqiyyetli olmadi ve Musa Celebi ordusu ustun veziyyete geldi Mehmed Celebi bu doyusde yaralandi Evvel Istanbula ve oradan da Bursaya geri cekildi Lakin bu meglubiyyet Celebi Mehmedi yormadi Anadoluya donub yeni esger yigdi Serb Despotundan da esger yardimi temin etdi Bu defe yeni Anadolu Osmanli ordusu yene Rumeli yaxasina kecirildikden sonra II Manuelin temin etdiyi Bizans gucleri ve Serb despotu Stefan Lazarovicin gonderdiyi kicik bir Serb ordusu ile birleserek birlikde Konstantinopol yaxinlarinda olan Musa Celebi ordusuyla ikinci bir muharibeye basladi Bu muharibe de Musa Celebinin ordusunun ustun gelmesi ile neticelendi Lakin Mehmed Celebi hele tek padsah olmaga ezmli idi Mehz bunun neticesi idi ki Musa Celebiye hucum etmek fikrinden donmedi 1413 cu ilin 11 iyununda yeni Anadolu Osmanli ordusu Bizans gemileri ile Bogazdan Rumeli yaxasina kecirildi ve ucuncu muharibeye hazirliq basladi Bu sirada Musa Celebi ordusunda bir bohran yasanmaqda idi Musa Celebi sertliyi ve merhemetsiz tutumlari ile esgerini incitmisdi Seyx Bedreddine verdiyi destek daha muhafizekar olan sunnileri ve ulemani ozune dusmen etmisdi Musa Celebi qazi serhed beylerinin talanlar ve timarlari sebebinden qazandiqlari servet ve siyasi gucu azaltmaga calismis ve Qapiqulu umerasina ehemiyyet vermeye baslamisdi Meselen Axinci beyi Mihaloglu Musa Celebi ile elaqesini kesmis Makedoniyada serhed boyunca axinlari ozu tertib etmis ve bu axinlarda qazanilan talan mallari ve timar torpaqlarini da ozune gore paylastirmaga baslamisdi Candarli vezirleri Celebi Mehmed ve II Manuel ile Musa Celebinin taxtdan endirmek ucun gizli danisiqlara baslamisdilar Musa Celebinin ordusunda bas veren dagilma sebebi ile geri cekilmesi sebebinden iki ordu ancaq Vizede doyse girdiler ve Vize muharibesine Celebi Mehmet ordusu qalib geldi Musa Celebi qacmaga basladi Lakin Musa Celebi hele tutulmadigi ucun Celebi Mehmed gucleri Edirne qapilarina geldiyinde Edirneliler Musa Celebinin guclenib daha tez geleceyi ehtimalini dusunub Celebi Mehmed ve ordusunu sehere buraxmadilar Butun umeranin qatilmasi ile Celebi Mehmed Musa Celebini ve cox kicik qalmis ordusunu qovmaga basladi Musa Celebi ordusuyla Samkov yaxinliginda Palciqli Derbendde sixisdirildi 1413 cu il 5 iyulda bas veren kicik Palciqli Derbend Doyusu cox siddetli oldu Musa Celebi yaralanaraq qacmaga basladi Bezi qaynaqlara gore Musa Celebi qacarken bataqliga dusdu ve ona qarsi gonderilmis esgerler terefinden bogulub olduruldu Diger menbelere gore agir veziyyetde yarali cadirinda yatarken tutulub Celebi Memmedin emri ile olduruldu Isa Celebi ve Emr Suleyman kimi en sonunda Musa Celebinin cenazesi de Bursaya gonderilerek atasi Ildirimin turbesine basdirildi Istinadlar RedakteHemcinin bax RedakteXarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Osmanlida coxhakimiyyetlilik dovru amp oldid 5980103, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.