Dəftər-i Müfəssəl-i Vilayət-i Gürcüstan

Dəftər-i Müfəssəl-i Vilayət-i Gürcüstan — Osmanlı dövləti tərəfindən 1595-ci ildə xəzinə gəlirlərini təsbit etmək məqsədi ilə Gürcüstandan ələ keçirilmiş torpaqların qeydə alınması ilə meydana çıxmış müfəssəl dəftərdir. Təhrir dəftəri osmanlıların ələ keçirdiyi Samtshe-Saatabago torpaqlarının XVI əsrin son rübündəki ictimai və iqtisadi, siyasi tarix və tarixi coğrafiya məsələlərində araşdırma edənlər üçün qiymətsiz qaynaqdır.

Osmanlı dövləti tərəfindən qeydə alınmış bu rəsmi dövlət sənədi həmçinin, o dövrün regionda etnik göstəricilərinin, əhalinin əsas məşğuliyyət sahələrinin öyrənilməsi üçün əvəzsiz qaynaq rolunu oynayır.

Haqqında

Osmanlı dövləti tarix Gürcüstanın cənub hissəsini XVI əsrin ikinci yarısında ələ keçirdi və Gürcüstan vilayəti olaraq adlandırdı. Bu bölgənin təhrirlərini əhatə edən "Dəftər-i Müfəssəl-i Vilayət-i Gürcüstan"-a görə osmanlıların gürcülərdən ələ keçirdiyi torpaqlar liva deyilən 8 hissəyə bölündü. Bu livalar Axısqa, Hertvis, Axalkələk, Çıldır, Posho, Bedre, Penek və Ərdahan-i Büzürg adını taşıyırdı. Livalar isə nahiyələrə bölünmüşdü. Dəftərdə 1.160 yaşayış məntəqəsi qeyd edilmişdir. Bu məntəqələrdə yaşayanların əsas məşğuliyyət sahələrinin əkinçilik olduğu dəftərdə yazılanlardan bəlli olur. Həmçinin, dəftərdən bu bölgələrdə yaşayan etnik tərkibi barədə də məlumat verilmişdir.

Dəftərdə hər kəndin nə qədər vergi verəcəyi sayılarla qeyd edilmişdir. Kəndlilərin hamısı demək olar ki, eyni növdə olan məhsulla vergi verməyə məhkum edilmişdilər. Dəftərdən bəlli olur ki, 53 kənd müxtəlif səbəblərə görə vergilərdən azad edilmiş və kəndlərdəki torpaqlar təhrir edilməmişdi. Dəftərdə vəqf, timar, zeamət kimi vergilər ön görülmüşdür. Dəftərdəki qeydlər əsasında sonradan adları dəyişdirilmiş kəndlərin əvvəlki adlarını müəyyən etmək də mümkündür.

Bu dəftər gürcü türkoloq tərəfindən Gürcüstan Vilayəti Böyük Dəftəri adı ilə tərcümə edilmiş və nəşr edilmişdir. Son dövrlərdə o dövrü araşdıran tarixçilər bu əsərdən mənbə kimi çox istifadə etmişdir.

Nüsxələr

Dəftərin iki nüsxəsi vardır. Bunlardan biri Türkiyə Respublikasının paytaxtı Ankara şəhərində Tapu Kadastro İdarəsində, digəri Tiflisdə Gürcüstan Dövlət Muzeyinin Əlyazmalar bölməsində saxlanılmaqdadır.

Həmçinin bax

• Osmanlının Gürcüstan vilayəti

İstinadlar

1. Sergi Cikia. "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce)". 1947–1958. 2022-04-27 tarixində .
2. Buba Kudava ve Goça Saitidze. Tao-Klarceti: Tarih ve Kültür Araştırmaları. Tiflis. səh. 177-183. ISBN .
3. Nodar Şengelia. "1574 Yılı Gürcistan Vilayeti Büyük Defteri (1574 წლის გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი)". 2017. 2023-07-07 tarixində .
4. "Gürcistan'da Osmanlı Mufassal Defteri Yayımlandı". tiflis.yee.org.tr. 2020-11-21 tarixində .